TÜRK TARIH KURUMU
BELLETEN
Cilt : XLV /2
NISAN 1981
Say~ : 178
MIDAS ~EHRI KAZISI
C. H. EMILIE HASPELS
Midas, Eski~ehir'in güneyinde Afyonkarahisar'a ba~l~~ Yaz~l~-kaya köyü yak~n~nda bir Frig ~ehridir. C. H. Emilie Haspels, 1937-1939 y~llar~~ aras~nda Istanbul Arkeoloji Enstitüsü ad~na burada kaz~~ yapm~~t~r. 1936 y~l~nda Enstitü burada bir deneme sondaj~~ yapt~k-tan sonra esash bir kaz~~ yap~lmas~n~~ kararla~t~rm~~t~r. Enstitü Müdürü Albert Gabriel, Atina'daki Frans~z Arkeoloji Enstitüsü üyesi Hollan-da'l~~ Haspels'i Istanbul ~ubesine davet ederek, önce Midas ~ehri sondaj~nda bulunan çanak çömlek parçalar~n~~ incelemekle, bilâhare bir kaz~~ yapmakla görevlendirmi~tir.
Midas ~ehri kaz~~ alan~, Eski~ehir güneyinde, Anadolu yaylala-r~n~n kuzeybat~~ kö~esinde siyah gri volkanik tüflerden meydana gelen ve dar vadiler ile bölünmü~~ yalç~n kayal~kl~, Frig Yaylalar~~ ad~~ verilen, ula~~lmas~~ çok güç bir bölgedir. Bu bölge, M. Ö. VIII. yüzy~lda Frig Krall~~~na ba~l~~ bulunmakta idi.
Frig Yaylas~ndaki (Türkmenda~~ çevresi) eski eserler, XVIII. yüzy~la kadar bilinmemekteydi. ~~ 555 y~l~nda Macar Kral~~ Ferdinand taraf~ndan Osmanl~~ Padi~ah~~ Kanuni Sultan Süleyman'a elçi ola-rak gönderilen Hollanda as~ll~~ Ogier Ghislain van Busbecq maiye-yetindeki Hans Dernschwam, tuttu~u ruznamede Karaca~ehir'e u~rad~klar~ndan ve bu çevrede eski eserlere rastlad~klar~ndan bahseder. Dernschwam'~n bu bilgileri verebilmesi, Iran'~n kar~~~ sald~r~s~na tedbir almak için Amasya'da bulunan Padi~aha ula~mak için heyetin, Anadolu yaylalar~ndan geçmesi ile mümkün olmu~tur.
2 C. H. EMILrE HASPELS
800 y~l~nda Napolyon Sava~lar~~ s~ras~nda, zaman~n padi~ah~n~n muvafakati ile Istanbul'dan M~s~r'a karayolu ile giden ~ngiliz askeri heyetine dahil William Martin Leake ad~ndaki bir yüzba~~, 1824 y~l~nda yay~nlanan ruznamesinde heyetin, Frig Yaylas~n~n do~u ete~inden geçerken, yaylada eski eserler bulundu~unun ö~renilmesi üzerine, yönlerini de~i~tirerek içeri sokulduklar~ndan bahseder.
Midas ~ehrinde bulunan kaya an~t~n geni~~ cephesindeki geo-metrik süslerin, yaz~tlar~n krokisini çizen Leake, iki yaz~ttan en geni-~indeki Midas ad~n~~ söktürmü~~ ve bu an~ta Midas ad~n~~ vermi~tir. Asl~nda an~t~n, Frig ana tanr~ças~~ Kübele (Cybele) Tap~na~~~ oldu~u sonraki ara~t~rmalardan anla~~lm~~t~r.
1881 ve 1887 y~llar~nda Anadolu'da gezi yapan tarihi co~rafya uzman~~ Sir William Ramsey, Frig Yaylalar~nda, an~t~n bulundu~u yerde müstahkem bir yerle~menin bulundu~u kan~s~ndad~r.
Halen an~t~n cephe taraf~ndaki vadide bulunan Yaz~l~~ Kaya Köyü, hiç ~üphesiz ad~n~~ ondan alm~~t~r. Bu köye, 1885 y~l~nda Kaf-kasya'dan gelen Çerkes göçmenleri iskân edilmi~~ ve C. H. Emilie Haspels, kaz~~ süresince 50 hanelik bu köyde kalm~~t~r.
Sir William Ramsey, Midas ~ehrine yapt~~~~ ilk gezide, bu çev-rede kaz~~ yap~lmas~~ gerekti~ine i~aret eder. Frig Yaylas~ndan 186I'de geçen Perrot da ayn~~ kanaatte oldu~unu belirtmi~tir.
Bütün bu temenniler, ancak aradan yar~m yüzy~ldan fazla bir süre geçtikten sonra Istanbul Frans~z Arkeoloji Enstitüsü'nün te~eb-büsü ile gerçekle~mi~tir.
Haspels, yapt~~~~ kaz~lar~~ her y~l~n ilkbahar ve sonbahar mev-simlerinde gerçekle~tirmi~tir. Kaz~~ safhalar~~ gerek görüldükçe Ensti-tüye bildirilmi~~ ve Türk Mimarisi üzerinde çal~~malar yapan Enstitü Müdürü Albert Gabriel de f~rsat buldukça kaz~y~~ ziyaret etmi~tir. Bulunan nakli kabil küçük eserler, Istanbul Arkeoloji Müzesi'ne nakledilmi~tir.
1939 y~l~nda II. Dünya Sava~~'n~n patlak vermesi üzerine kaz~~ tatil edilmi~tir.
Midas ~ehri Kaz~s~nda üç yerle~me safhas~~ tespit edilmi~tir. Basamaklar, alt~~ kaz~~ sonuçlar~na göre ~öyledir:
t. Frig Krall~~~~ Ça~~. M. Ö. VIII. yüzy~l. An~t basamaklar~~ alt~nda bulunan çanak - çömlekler, Gordion tipindedir.
MIDAS ~EHRI KAZISI 3
Lydia Krall~~~~ Ça~~. M. Ö. VI. yüzy~l~n ilk yar~s~. Midas ~ehri, Lydia hakimiyeti alt~nda iken en müreffeh zaman~n~~ ya~am~~t~r. Tanr~ça Kübele'ye tap~llyordu. Bu ça~~ tarihi, ithal edilen Grek çanak-çömlekleri ile tesbit edilmi~tir. Yerli boyal~~ çanak - çömleklere de raslanm~~t~r. Mukayeseler, Gordion ikinci grup tümülüsleri bulun-tular~~ ile de yap~lm~~t~r.
Pers Imparatorlu~u. Büyük bir ihtimalle Diadoque'lara kadar olan ça~d~r.
~kinci Dünya Sava~~'ndan sonra 1949 ve 1951 y~llar~nda Istanbul üniversitesinden bir ekiple Halet Çambel, kaz~y~~ sürdürmü~tür.
Bu kaz~larda Haspels'in daha önceden tespit etti~i bölgede eski tip çanak - çömlek bulunmu~tur. Bu, M. Ö. VIII. yüzy~lda Midas Kalesi yerle~mesinin tespiti bak~m~ndan önemlidir.
1970 y~l~nda Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlü~ü Res-torasyon Bölümü ad~na Ankara Müzesinden Gürkan Toklu, yap-t~~~~ kaz~da, kalenin bat~~ bölgesinde bir adet çat~l~~ mezar odas~~ bul-mu~tur. Bu kaz~da bulunan küçük eserler, Eski~ehir Müzesi'ne nak-ledilmi~tir.
BIBLIYOGRAFYA
C. H. Emilie Haspels, Au Centre de l'Asie Mineure sous l'Empire Romain (Cahiers d'Arch&dogie Romande No. 5. Lausanne, 1976).
C. H. Emilie Haspels, The Highlands of Phrygia, Princeton, 1971.
C. H. Emilie Haspels, Aegean and the Near East, (Studies presented to Hetty Goldman), Locust valley, 1956, pl. XLII. t.
C. H. Emilie Haspels, Phrygie Exploration Arch63Iogique, Tome III, La Cit de Midas C&amique et Trouvailles Diverses, Paris, 1951.
4 C. H. EMILIE HASPELS Küç ü k Asy a 'da Phry g ia Yay las ~~
C. H. Emilie Haspels
C. H. Emilie Haspels I ~ das e hr i'n e Midas An ~ t