• Sonuç bulunamadı

Postmenopozal Osteoporozda Yoga Egitiminin Denge ve Yasam Kalitesi Üzerine Etkisi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Postmenopozal Osteoporozda Yoga Egitiminin Denge ve Yasam Kalitesi Üzerine Etkisi"

Copied!
5
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

ÖZET

H›zl› büyüyen ve yafllanan toplumda osteoporoza ba¤l› yetersizlik, özürlülük, mortalite ve yaflam kalitesinin bo-zulmas›, yüksek oranda vertebra ve kalça k›r›klar›na ba¤-l›d›r. Egzersiz postmenopozal dönemde östrojen eksikli-¤i ile geliflen h›zl› kemik kayb›n› önler, kas kuvveti, mobi-lite ve fleksibimobi-liteyi art›rarak düflmelerin s›kl›¤›n› ve k›r›k riskini azalt›r. Yüzy›llardan beri uzak do¤u kültürünün vaz-geçilmez egzersiz modalitelerinden biri olan yoga son y›llarda osteoporoz rehabilitasyonunda da uygulama ala-n› bulmaktad›r.Yogaala-n›n, denge, germe, gevfleme ve kuv-vetlendirme komponentleri ile postmenopozal kad›nlar-da denge, postür, fleksibilite ve yaflam kalitesi üzerinde olumlu katk›lar› olmaktad›r. Yoga egzersiz program›n›n postmenopozal osteoporozlu kad›nlarda denge ve ya-flam kalitesi üzerine etkilerini araflt›rmak ve klasik oste-oporoz egzersiz program› ile karfl›laflt›rmak amac›yla, 55 yafl üzeri 26 postmenopozal kad›n çal›flmaya al›nd›. Üç ayl›k yoga ve egzersiz programlar›n›n sonuçlar›n›n de-¤erlendirilmesinde QUALEFFO yaflam kalite indeksi ve nöromusküler bir denge testi kullan›ld›. Sonuç olarak, yoga e¤itiminin a¤r›, fiziksel ifllevler, sosyal ifllevler, genel sa¤l›k alg›lamas› ve denge üzerine olumlu etkileri oldu¤u gösterildi. Yoga, osteoporozlu bireylerin rehabilitasyo-nunda klasik egzersiz programlar›na alternatif olabilecek bir modalite olarak göz önünde bulundurulmal›d›r. A

Annaahhttaarr kkeelliimmeelleerr:: Osteoporoz, yoga, egzersiz,denge, yaflam kalitesi

G‹R‹fi

H›zl› büyüyen ve yafllanan toplumlarda osteoporo-za ba¤l› yetersizlik, özürlülük, yaflam kalitesinin bo-zulmas› ve mortalite yüksek oranda vertebra ve

kalça k›r›klar›na ba¤l›d›r. Egzersiz, postmenopozal dönemde östrojen eksikli¤i ile geliflen h›zl› kemik kayb›n› önlemenin yan›nda, kas kuvveti, mobilite ve fleksibiliteyi artt›r›r. Ayr›ca denge üzerine olumlu etkileriyle ileri yafltaki osteoporotik kad›nlarda

düfl-SUMMARY

Osteoporotic vertebra and hip fractures are major ca-use of dysfunction, disability, mortality and loss of life quality in our growing and ageing population. In the premenopausal period exercises prevent rapid bone loss due to estrogen deficiency and increase muscle strength, mobility and flexibility thereby decreasing risk of falls and fractures. Yoga exercises, which have be-en an inseperable part of the Eastern culture for hund-reds of years, are now being used in the field of oste-oporosis rehabilitation.Yoga has a positive effect on balance, posture, flexibility, and life quality by its ef-fects on balance, stretching, relaxation and strengthe-ning. The aim of this study was to evaluate the effect of yoga exercises in postmenopausal osteoporotic wo-men on balance and life quality and to compare the re-sult with a classic osteoporosis exercise program. Twenty-six postmenopausal osteoporotic women over 55 years of age were included in the study. A neuro-musculer test battery and the QUALEFFO as life qu-ality index were used for assessment of balance and li-fe quality. The results showed that yoga education has a positive effect on pain, physical functions, social functions, general health perception and balance. As a conclucion yoga appers to be an alternative modality for the rehabilitation of osteoporotic subjects.

K

Keeyy wwoorrddss:: Yoga, osteoporosis, exercise,balance, qu-ality of life

Osteoporoz

D ü n y a s ı n d a n

Postmenopozal Osteoporozda Yoga E¤itiminin

Denge ve Yaflam Kalitesi Üzerine Etkisi

The Effect of Yoga Education on Balance and Quality of Life in Postmenopausal Osteoporosis

fians›n Tüzün*, ‹lknur Aktafl*, Ülkü Akar›rmak*, Sevtap Sipahi**, Fikret Tüzün*

(*) ‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Osteoporoz Birimi (**) ‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›

(2)

melerin s›kl›¤›n› ve k›r›k riskini azalt›r (1,2).

Yüzy›llardan beri uzak do¤u kültürünün vazgeçil-mez egzersiz modalitelerinden biri olan yogan›n son y›llarda osteoporoz rehabilitasyonunda da ya-rarl› olabilece¤i yap›lan çal›flmalarda gösterilmifl-tir(3,4). Bir çok dal› olan yoga ö¤retisinin bedenle ilgili olan k›sm›na Hatha yoga ad› verilir. Hatha yo-ga asanalar› bedensel fark›ndal›¤› art›rmaya yöne-lik durufllard›r. Yoga asanalar›n›n denge, germe, gevfleme, kuvvetlendirme komponentleri ile post-menopozal kad›nlarda, gerginlik, uykusuzluk, dep-resyon, postür ve kemik mineral yo¤unlu¤u (KMY) üzerinde olumlu etkileri vard›r (5). Yogan›n post-menopozal osteoporozdaki etkisi, KMY’nu artt›r-maktan çok, emosyonel stabiliteyi sa¤lamak, pos-türü düzenlemek, denge, koordinasyonu düzenle-mek ve vücudun esnekli¤ini artt›rmakt›r. Bireyin kendi potansiyel enerjisini a盤a ç›kar›p, bu enerji-yi bedensel ve ruhsal uyumu için kullanmas› be-densel fark›ndal›¤› artt›rmaktad›r.

Bu çal›flmada yoga e¤itiminin postmenopozal uy-gulamas› ile osteoporozlu kad›nlar›n yaflam kalite-leri üzerindeki etkikalite-lerini incelemeyi ve klasik egzer-sizlerle aras›ndaki fark› görmeyi amaçlad›k. GEREÇ VE YÖNTEM

Çal›flmaya klini¤imiz Osteoporoz Biriminde yürü-tülen FLINT-ACT çal›flmas›na kat›lan 26 postme-nopozal osteoporozlu kad›n olgu al›nd›. Çal›flma protokolüne göre; kad›n olmak, 55-85 yafllar› ara-s›nda olmak, DEXA ile ölçülen KMY’n›n t-skoru de¤erleri en az bir bölgede –2.5 ve alt›nda olmak ve mobil olmak çal›flmaya al›nma kriterlerini olufl-turdu. Tüm olgulardan kendi istekleri ile çal›flmaya kat›ld›klar›n› belirten bilgilendirilme olur formu al›n-d›ktan sonra klinik olarak organik rahats›zl›¤›, psiki-yatrik problemleri, böbrek ve di¤er sistemlere yö-nelik herhangi bir laboratuvar bozuklu¤u olan has-talar çal›flmaya al›nmad›.

Olgular, FLINT-ACT çal›flmas› protokolü içinde Ri-sedronat 5 mg/gün + 1000mg elementer kalsi-yum + 0.5mcg/gün aktif D vitamini metaboliti al-maktayd›. Bu protokole ilave olarak tüm olgular›n genel dahiliye uzman› taraf›ndan kardiyorespiratu-ar sistemleri de¤erlendirildi. Kalp h›z›, kan bas›nc›, solunum h›z›, oral ve cilt vücut ›s›s› ve elektrokardi-ografiyi içeren genel sa¤l›k kontrolünden geçirildi. Ayr›nt›l› lokomotor sistem muayeneleri yap›ld›. Hastalar yoga ve egzersiz grubu olacak flekilde iki gruba randomize edildi. On üç kifliden oluflan yoga

grubuna haftada iki gün 1 saat süre ile uzman ö¤-retici eflli¤inde 3 ay boyunca yoga e¤itimi verildi. Yoga egzersiz program›, abdominal, s›rt ve alt ekst-remite kaslar›na yönelik kuvvetlendirme, tüm vücut germe, gevfleme, solunum ve denge egzersizlerini içeriyordu. Egzersiz grubuna 13 hasta al›nd›. Bu gruba haftada iki gün 1 saat süreyle fizyoterapist eflli¤inde abdominal, s›rt ekstansörleri, kuadriseps kaslar›na yönelik kuvvetlendirme egzersizleri yan›n-da, denge, koordinasyon, germe, gevfleme ve pos-tür egzersizleri uyguland›. Hastalar›n yaflam kalite-sinin de¤erlendirilmesinde Quality of Life Questi-onnaire of the European Foundation for Osteopo-rosis (QUALEFFO) yaflam kalite indeksi kullan›ld›. QUALEFFO indeksinde a¤r›, günlük yaflam aktivi-teleri, ev içi aktiviteler, mobilite, sosyal ifllevler, ge-nel sa¤l›k alg›lamas› ve ruh hali bafll›klar› alt›nda toplam 41 soru bulunmaktad›r. Bu sorular en iyi durumdan en kötü duruma do¤ru s›ralanan 3, 4 ve-ya 5 fl›kta ve-yan›tlan›r. Her bölümün skorlar› ve-yan›nda toplam skor da de¤erlendirmeye al›n›r. Denge üze-rine etkileri de¤erlendirmek amac›yla bir nöromus-kuler test uyguland›(6). Bu test; statik dengeyi de-¤erlendiren tek ayak üzerinde durma, dinamik den-geyi de¤erlendiren tandem yürüyüfl ve vücut sars-may› içeriyordu. Her ayak için 3 kez tekrarland›. Statik denge testi için her aya¤›n üzerinde durma zamanlar›n›n ortalamas› al›nd›. Bu süre 15 saniyeyi geçti¤inde test durduruldu. Dinamik dengeyi de-¤erlendiren tandem yürüyüfl testi için 2 metre uzunlu¤unda 5 cm geniflli¤inde bir çizgi üzerinde hastan›n yürümesi istendi. Zamandan ba¤›ms›z olarak yap›lan hata say›s› kaydedildi. Vücut sarsma testi gözler aç›k ve kapal›yken yap›ld› ve hastan›n dengesini koruyup koruyamad›¤› kaydedildi. De-¤erlendirmeler tedavi öncesinde ve 3 ayl›k prog-ram sonunda gerçeklefltirildi. ‹ki grubun tedavi ön-cesi ve sonras› de¤erleri karfl›laflt›r›ld›.

De¤erlendirmelerde, grup içi karfl›laflt›rmalar için Wilcoxon-Rank, gruplar aras› karfl›laflt›rmalarda Mann Whitney- U testi ve Fisher Exact testleri kul-lan›ld›.

BULGULAR

Olgular›n demografik özellikleri incelendi¤inde, iki grup aras›nda yafl, menopoz yafl›, boy, kilo ve vü-cut kitle indeksi (VK‹) ortalamalar› bak›m›ndan ista-tistiksel olarak anlaml› bir farkl›l›k yoktu (p>0.05)(Tablo 1). ‹ki grup aras›nda tedavi önce-sinde, sol ve sa¤ ayak denge testi ve QUALEFFO

(3)

ile de¤erlendirilen a¤r›, günlük ve ev içi ifllevler, mobilite, sosyal ifllevler, ruh sa¤l›¤› ve toplam orta-lamalar› bak›m›ndan istatistiksel olarak anlaml› bir farkl›l›k yoktu. Sadece genel sa¤l›k alg›lamas› (GSA) de¤erleri yoga grubunda egzersiz grubuna göre daha yüksek bulundu (Tablo 2).Tedavi sonra-s›nda yap›lan de¤erlendirmede, sol ve sa¤ ayak denge testi, a¤r›, günlük ifllevler, mobilite, sosyal ifllevler, GSA, ruh sa¤l›¤› ve toplam ortalamalar› bak›m›ndan iki grup aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir farkl›l›k bulunmad› (p>0.05)(Tablo 2). Gruplar kendi içlerinde tedavi öncesi ve sonras› de¤erler aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›klar›nda; egzersiz grubunda a¤r›, ev içi ifllevler ve toplam puanda te-davi sonras›nda anlaml› derecede iyileflme olmufl-tur. Nöromusküler test ile de¤erlendirilen denge komponentinde iyileflme gözlenmekle beraber is-tatistiksel olarak anlaml› bulunmam›flt›r (Tablo 3). Yoga grubunda ise tedavi sonras›nda, sol ve sa¤ ayak denge testi de¤erlerinde anlaml› derecede iyileflme gözlenmifltir. Ruh sa¤l›¤› d›fl›ndaki tüm

QUALEFFO parametrelerinde de tedavi sonras›n-da anlaml› iyileflmeler saptanm›flt›r (Tablo 3). Dina-mik dengeyi de¤erlendiren tandem yürüyüflü ve vücut sarsma testlerinde heriki grupta da gerek te-davi öncesi ve sonras›nda gerekse gruplar aras›n-da anlaml› bir farkl›l›k bulunmam›flt›r.

TARTIfiMA

Osteoporoz k›r›klara yol açmas› nedeniyle post-menopozal kad›nlarda giderek artan bir özürlülük prevelans›na neden olmaktad›r. K›r›klar spontan olabildi¤i gibi ço¤unlukla düflmelere ba¤l›d›r. Düfl-me s›kl›¤› ileyen yaflla artmakta olup Tinetti ve ark.yay›nlad›¤› gibi sadece%44 oran›nda çevresel faktörlere ba¤l›d›r(7). Düflme k›r›¤a neden olmasa bile ciddi psikolojik problemlere yol açabilmekte-dir. Düflme korkusu bireyin mobilizasyonunu önemli oranda azaltmakta, fiziksel ve sosyal aktivi-telerden soyutlamakta ve yaflam kalitesini önemli ölçüde etkilemektedir(8). Düflmelerin çevresel ol-mayan faktörlerinden en önemlileri; postüral den-ge ve alt ekstremite kas kuvvetindeki azalmalard›r. Postüral dengenin kontrolü yaflla birlikte azal›r ve düflme s›kl›¤›n›n artmas›na neden olur(9). Tai Chi de aralar›nda olmak üzere farkl› egzersiz modalite-lerinin denge ve kas kuvveti üzerine yapt›¤› olumlu etkiler nedeniyle ile tek bafl›na düflme riskini azalt-t›¤› ve bireylerin yaflam kalitelerini artt›rd›¤› göste-rilmifltir(10,11,12,13). Düflme riskini belirlemek amac›yla kullan›lan testlerden biri de pratik ve ko-lay uygulanabilir bir test olan nöromuskuler

tes-E

Eggzzeerrssiizz YYOOGGAA g

grruubbuu ggrruubbuu

Ortalama Ortalama P de¤eri Yafl(y›l) 61.31(8.43) 60.62(8.54) 0.650 Menopoz yafl›(y›l) 47.08(5.92) 44.08(7.59) 0.247 Boy(cm) 1.59(0.044) 1.57(0.004) 0.223 Kilo(kg) 63.15(7.85) 64.00(10.97) 0.880 VK‹ 25.04(3.28) 26.13(4.83) 0.650 T

Taabblloo 11:: Olgular›n demografik özellikleri.

T

Teeddaavvii öönncceessii TTeeddaavvii ssoonnrraass›› E

Eggzzeerrssiizz ggrruubbuu YYOOGGAA ggrruubbuu EEggzzeerrssiizz ggrruubbuu YYOOGGAA ggrruubbuu S

Sttaattiikk ddeennggee tteessttii OOrrttaallaammaa OOrrttaallaammaa PP ddee¤¤eerrii OOrrttaallaammaa OrrttaO allaammaa PP ddee¤¤eerrii Sol ayak(sn) 11.79(4.22) 11.36(3.47) 0.762 12.79(3.78) 14.18(1.50) 0.762 Sa¤ ayak(sn) 10.92(4.34) 13.00(2.85) 0.287 11.85(3.32) 13.85(2.30) 0.153 Q QUUAALLEEFFFFOO A¤r› 12.15(3.39) 11.92(4.89) 0.880 9.62(2.81) 8.62(3.20) 0.336 FA(günlük yaflam) 7.15(2.41) 6.69(1.44) 0.650 6.23(2.20) 5.15(0.90) 0.311 FA(ev içi) 11.77(3.24) 10.77(5.04) 0.336 9.85(4.16) 7.08(2.90) 0.051 Mobilite 14.23(5.05) 15.08(5.53) 0.687 12.77(5.02) 11.77(4.28) 0.687 Sosyal ifllevler 16.77(3.27) 19.38(4.94) 0.186 15.62(4.61) 17.62(4.72) 0.264 GSA 8.23(2.09) 10.08(2.06) 0.034 7.77(2.52) 7.46(1.61) 0.920 Ruh sa¤l›¤› 30.23(3.90) 30.62(5.92) 0.880 30.62(4.44) 33.15(3.16) 0.223 TOPLAM 100.54(12.53) 104.54(15.43) 0.336 92.46(14.09) 90.85(12.00) 0.801

FA. :Fonksiyonel aktivite

T

(4)

tir(6). Nöromusküler test; tek ayak üzerinde dur-ma, tandem yürüyüflü ve vücut sarsma testlerini içerir. Nevitt ve ark.statik dengeyi test etmek ama-c›yla yap›lan tek ayak üzerinde durma testinin iste-nilen zamandan az olmas›n›n ve dinamik dengeyi test etmek amac›yla kullan›lan tandem yürüyüflün-de hata say›s›n›n 8’yürüyüflün-den daha fazla olmas›n›n gele-cekte düflme riskini 2 veya daha fazla oranda art-t›rabilece¤ini yay›nlam›fllard›r(14). Postmenopozal osteoporoz rehabilitasyonunda yogan›n etkinli¤i yap›lan birkaç çal›flmada gösterilmifltir(3,4). Yoga-n›n postmenopozal osteoporozdaki etkisi, KMY’nu artt›rmaktan çok, emosyonel stabiliteyi sa¤lamak, postür, denge, koordinasyonu düzenlemek ve be-densel esnekli¤i artt›rmakt›r(15,16).

Osteoporoza ba¤l› yaflam kalitesi de¤iflikliklerini de¤erlendirmek için çeflitli ölçümler kullan›lmakta-d›r(17,18,19). QUALEFFO, postmenopozal oste-oporozda güvenilir ve tekrarlanabilir bir indeks ol-du¤u çeflitli çal›flmalarda gösterilmifl olup ülkemiz için de güvenilir ve uygulanabilir bir ölçüt oldu¤u gösterilmifltir (20,21,22).QUALEFFO, a¤r›, fiziksel ifllevler (günlük aktivite, ev içi aktiviteler ve mobili-te), sosyal ifllevler, genel sa¤l›k alg›lamas› ve ruh-sal durumu de¤erlendirebilmektedir.

Çal›flmam›zda klasik egzersiz program›na al›nan ol-gularda a¤r›, ev içi ifllevler ve QUALEFFO toplam puanlamas›nda egzersiz sonras›nda anlaml› dere-cede iyileflme gözlendi. Buna dayanarak s›rt kasla-r›na yönelik kuvvetlendirme, germe ve postür eg-zersizlerinin s›rt a¤r›s› üzerinde belirgin iyileflme sa¤lad›¤› söylenebilir. QUALEFFO ile

de¤erlendiri-len di¤er parametreler üzerin olumlu etkiler gözde¤erlendiri-len- gözlen-mesine ra¤men istatistiksel olarak anlaml› de¤ildir. Klasik egzersiz grubunda, denge üzerinde gözle-nen olumlu etki de anlaml› bulunmam›flt›r. Yoga grubunda 3 ayl›k program sonras›nda a¤r›, günlük yaflam aktiviteleri, ev içi aktiviteler, mobilite, sosyal ifllevler, genel sa¤l›k alg›lamas› ve QUALEFFO top-lam puantop-lamas›nda istatistiksel olarak antop-laml› iyi-leflmeler saptand›. Nöromusküler statik denge komponentlerinden tek ayak üzerinde durma tes-tinde yoga program›n›n anlaml› derecede iyileflme sa¤lad›¤› gözlenirken, tandem yürüyüflü ve vücut sarsma testinde anlaml› bir düzelme olmad›. Çal›flmaya al›nan hasta say›s› k›s›tl› olmas›na ra¤-men, yoga program›nda egzersiz program›na göre ço¤u parametrede daha iyi sonuçlar al›nmas› yoga-n›n osteoporotik hastalar›n yaflam kaliteleri ve den-ge fonksiyonlar› üzerinde önemli etkileri oldu¤unu düflündürmektedir. Ayr›ca osteoporotik hastalar›n k›r›kl› ve k›r›ks›z olgular gibi de¤iflik alt gruplar› üze-rindeki etkileri de araflt›rmaya aç›k bir konudur. Sonuç olarak; yoga e¤itiminin, postmenopozal os-teoporozlu kad›nlarda a¤r›, statik denge, fiziksel ve sosyal ifllevler, genel sa¤l›k alg›lamas› üzerinde olumlu etkileri oldu¤u söylenebilir. Yoga e¤itimi osteoporozlu bireylerin rehabilitasyonunda klasik egzersiz programlar›na alternatif olabilecek bir modalite olarak göz önünde bulundurulmal›d›r. Yo-ga s›n›flar› s›n›rl› say›da hasta içerdi¤inden post-menopozal osteoporozlu kad›nlardaki etkinli¤inin ortaya konulmas› için çok merkezli çal›flmalar›n ya-p›lmas› gerekmektedir.

T

Teeddaavvii öönncceessii TTeeddaavvii ssoonnrraass›› T

Teeddaavvii öönncceessii TTeeddaavvii ssoonnrraass›› TTeeddaavvii öönncceessii TTeeddaavvii ssoonnrraass›› S

Sttaattiikk ddeennggee tteessttii OOrrttaallaammaa OOrrttaallaammaa PP ddee¤¤eerrii OOrrttaallaammaa OrrttaO allaammaa PP ddee¤¤eerrii Sol ayak(sn) 11,79(4,22) 12.79(3.78) 0.173 11.36(3.47) 14,18(1,50) 0.012* Sa¤ ayak(sn) 10,92(4,34) 11.85(3.32) 0.231 13.00(2.85) 13.85(2.30) 0.027* Q QUUAALLEEFFFFOO A¤r› 12,15(3,39) 9.62(2.81) 0.005* 11.92(4.89) 8,62(3,20) 0.007* FA(günlük yaflam) 7,15(2,41) 6.23(2.20) 0.078 6.69(1.44) 5,15(0,90) 0.005* FA(ev içi) 11.77(3.24) 9.85(4.16) 0.042* 10.77(5.04) 7,08(2,90) 0.003* Mobilite 14,23(5,05) 12.77(5.02) 0.088 15.08(5.53) 11.77(4,28) 0.002* Sosyal ifllevler 16,77(3,27) 15,62(4.61) 0.108 19.38(4.94) 17,62(4,72) 0.027* GSA 8,23(2,09) 7.77(2.52) 0.416 10.08(2.06) 7,46(1,61) 0.002* Ruh sa¤l›¤› 30,23(3,90) 30,62(5,92) 0.875 30,62(5.92) 33,15(3,16) 0.040* TOPLAM 100,54(12,53) 92.46(14.09) 0.016* 104.54(15.43) 90.85(12.00) 0.002* *p<0.05 T

(5)

KAYNAKLAR

1. Kai MC, Anderson M, Lau EM. Exercise interventi-ons: defusing the world's osteoporosis time bomb. Bull World Health Organ 2003; 81: 827-30. 2. Karlsson M. Exercise increases muscle strength and

probably prevents hip fractures. Lakartidningen 2002; 29: 3408-13.

3. Go VL, Champaneria MC. The new world of medici-ne: prospecting for health. Nippon Naika Gakkai Zasshi 2002; 20: 159-63.

4. Kronenberg F, Fugh-Berman A. Complementary and alternative medicine for menopausal symptoms: a re-view of randomized, controlled trials Ann Intern Med 2002; 137: 805-13.

5. Yoga Builds Bones: Easy Gentle Stretches That Pre-vent Osteoporosis by Jan Maddern Element Sep-Oct 2000.

6. Kerschan-Schindl K, Uher E et al. A neuromuscular test battery for osteoporotic women: a pilot study. Am J Phys Med Rehabil 2001; 80: 351-7.

7. Tinetti ME, Speechley M, Ginter SF. Risk factors for falls among elderly persons living in the community. N Engl J Med 1988; 319: 1701-7.

8. Tinetti ME, Mendes de Leon CF et al. Fear of falling and fall-related efficacy in relationship to functioning among community-living elders. J Gerontol 1994; 49: M140-7.

9. Woollacott MH, Shumway-Cook A.Changes in pos-ture control across the life span-a systems approach. Phys Ther 1990; 70: 799-807.

10. Province MA, Hadley EC. The effects of exercise on falls in elderly patients. A preplanned meta-analysis of the FICSIT Trials. Frailty and Injuries: Cooperative Studies of Intervention Techniques. JAMA 1995; 273: 1341-7.

11. Papaioannou A, Adachi JD. Efficacy of home-based exercise for improving quality of life among elderly women with symptomatic osteoporosis-related ver-tebral fractures. Osteoporos Int 2003; 14: 677-82.

12. Malmros B, Mortensen L et al. Positive effects of physiotherapy on chronic pain and performance in osteoporosis. Osteoporos Int 1998; 8: 215–21. 13. Preisinger E, Kerschan-Schindl K et al. The effect of

calisthenic home exercises on postmenopausal frac-tures-a long-term observational study. Maturitas 2001; 40: 61–7.

14. Nevitt MC, Cummings SR et al. Risk factors for re-current nonsyncopal falls. A prospective study. JA-MA 1989; 261: 2663-8.

15. Blumenthal JA, Emery CF et al.Cardiovascular and behavioral effects of aerobic exercise training in he-althy older men and women. J Gerontol 1989; 44: 147-57.

16. Carlson LE, Speca M et al. Mindfulness-based stress reduction in relation to quality of life, mood, symptoms of stress, and immune parameters in bre-ast and prostate cancer outpatients. Psychosom Med 2003; 65: 571-81.

17. Morris R, Masud T. Measuring quality of life in oste-oporosis. Age and Ageing 2001; 30: 371-73. 18. Silverman SL, Cranney A. Quality of life

measure-ment in osteoporosis. J Rheumatol 1997; 24:1218-21.

19. Kessenich CR, Guyatt GH et al. Health related qu-ality of life and participation in osteoporosis clinical trials. Calcif Tissue Int 1998; 62: 189-92.

20. Lips P, Cooper C, et al. Quality of life in patients with vertebral fractures: validation of the Quality of Life Questionnaire of the European Foundation for Oste-oporosis (QUALEFFO). Working Party for Quality of Life of the European Foundation for Osteoporosis. Osteoporos Int 1999;10: 150-60.

21. Oleksik A, Lips P et al. Health-related quality of life in postmenopausal women with low BMD with or without prevalent vertebral fractures. J Bone Miner Res 2000;15: 1384-92.

22. Kocyigit H, Gulseren S ve ark. The reliability and va-lidity of the Turkish version of Quality of Life Questi-onnaire of the European Foundation for Osteoporo-sis (QUALEFFO). Clin Rheumatol 2003; 22: 18-23.

Referanslar

Benzer Belgeler

Topuk dikeni denilen bu durum uzun süre ayakta kalan ve kilo fazlas› olan kiflilerde daha s›k görülüyor.. Uzun süreli yürüyüfl veya baz› sporlar da topuk dikeni

Ellerdeki ve yüzdeki afl›r› terleme için kapal› yöntemle yani endoskopik olarak terleyen bölgenin sempatik sinirleri- nin kesilmesi, ellerde ve yüzdeki terlemeyi %99

Yüz felci geçiren kiflilerde, bu sinir kulak kemi¤inin içinde uzun bir yol izledi¤i için, siniri etkileyebilecek bir kulak hastal›¤›n›n araflt›r›lmas› gerekiyor.. Ku-

Deniz ve havuz kenarlar›nda baflkas›na ait terlik, havlu ve k›yafetlerin giyinmesi de man- tar bulaflma riskini artt›rd›¤› için sak›ncal› kabul ediliyor.. Havuzda

Her iki gözden beyne ulaflan görüntüler farkl› oldu¤u için bir süre sonra beyin bunlardan birini tercih ediyor ve di¤er göz zay›f kal›yor.. Görüntünün a¤tabakaya

Bafl a¤r›s›, al›n ve burun çevresin- de a¤r›lar, burun t›kan›kl›¤›, öksürük, halsizlik ve burun ak›nt›s› gibi belirtiler görülüyor.. Sar›-yeflil burun ve

Ayakkab›n›n ba¤c›kl› olmas›, parmak ucunda bir miktar boflluk bulunmas›, tarak k›sm›- n›n geniflli¤inin aya¤a uygun olmas› ve aya¤› s›k- mamas› ideal bir

Kolera, afl›r› su ve tuz kayb›na ba¤l› olarak 5-6 saat içinde ölüme yol açabilece¤i için, tedavisindeki en önemli nokta erken tan›.. Bu nedenle tedavideki temel