T.C.
NECMETT N ERBAKAN N VERS TES
SOSYAL B L MLER ENST T S
TEMEL SLAM B L MLER ANAB L M DALI
HAD S B L MDALI
HAD S LM AÇISINDAN
OSMANLI MANZUM HAD S EDEB YATINDA
YER ALAN R V YETLER
HAZIRLAYAN: MUSTAFA YÜCEER
DOKTORA TEZ
DANI MAN:
PROF. DR. MUH TT N UYSAL
NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Bilimsel Etik Sayfası
Bu tezin hazırlanmasında bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet
edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde
elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu
çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun
olarak atıf yapıldığını bildiririm.
Mustafa YÜCEER İmzası Öğ re nc in in
Adı Soyadı MUSTAFA YÜCEER Numarası
158106033003
Ana Bilim / Bilim Dalı TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI/HADİS BİLİM DALI
Programı Tezli Yüksek Lisans
Doktora X
T.C.
NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
ÖZET
Muhaddislerce zayıf kabul edilen ve kırk hadis ezberleme/ortaya koyma
neticesinde Hz. Peygamberin şefaatine ulaşmayı müjdeleyen bir rivâyet, hicrî II.
asırdan itibaren kırk hadis telifinin önünü açan etkenlerden olmuştur. Abdurrahman
Câmî tarafından manzum olarak telif edilen bir kırk hadisin etkisi ise henüz hayatta
iken kendisin göstermiş ve Türkçe başta olmak üzere Çağatayca ve Arapça’ya da
tercüme edilmiştir.
Osmanlı döneminde sosyal hayatın dili olan şiir, devlet yönetiminden medreselere
kadar pek çok kişi ve kurumu etkilemiştir. Daha çok Kur’an ve Sünnet etrafında
şekillenen Divan Edebiyatında, na‘t, hilye, manzum ilmihal ve manzum kırk hadisler,
bir tür haline gelmiş; özellikle kırk hadis telif etme geleneği, Câmî tercümelerinin de
etkisi ile şairlerin kayıtsız kalmadıkları bir tür olmuştur.
İlk örnekleri XV. asırda ortaya konan manzum kırk hadislerde yer alan
rivâyetlerin tespit, tahrîc ve muhteva tenkidi bu çalışmanın konusudur. Tekrarlarıyla
beraber 76 adet kırk, yüz ve bin hadiste geçen 4417 rivâyet, hadis ilminin kuralları ile
incelenerek konu tasnifleri yapılmıştır. Rivayetlerin sıhhat durumlarının belirtilmesi
bir yana Osmanlı medreselerinde müderrislik başta olmak üzere kâtiplik, kadılık ve
kazaskerlik gibi devletin önemli kademelerinde görev yapmış kırk hadis
müelliflerinin, hadisleri anlama ve anlamlandırma çabaları ortaya çıkarılmıştır. Bu
anlamda sıhhat durumları sahih, zayıf ve mevzu olan aynı konudaki farklı rivâyetlere
bakış açıları tespit edilirken şairlerin zihin dünyalarında hikemî/irfânî geleneğin
büyük bir yer tuttuğu gözlemlenmiştir. Ahlak, Allah-kul ilişkisi ile bireylerin dünya
ve ahiret mutluluğunu sağlayacağı var sayılan rivâyetler sıklıkla kullanılmış ve hadis
rivâyetinde dikkat edilmesi gereken kurallara -birkaç eser hariç- genellikle riayet
edilmemiştir. Çalışmanın sonunda rivâyetlerin sıhhat durumları ve konu tasniflerini
gösteren bir tablo eklenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Hadis, Osmanlı Dönemi, şiir, kırk hadis, tahrîc
Öğ re nc in in Adı Soyadı MUSTAFA YÜCEER Numarası 158106033003
Ana Bilim / Bilim Dalı TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI/HADİS BİLİM DALI
Programı
Tezli Yüksek Lisans
Doktora X
Tez Danışmanı Prof. Dr. Muhittin UYSAL
Tezin Adı
HADİS İLMİ AÇISINDAN OSMANLI MANZUM HADİS EDEBİYATINDA YER ALAN RİVÂYETLER
NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
ABSTRACT
A hadith narration came up in second century as factor that affected the
compiling of forty hadiths. This hadith, in addition to announcing good news (shafaa)
from Prophet in memorising/compiling is accepted as weak hadith. One of the forthy
hadiths books is belonged to Abdurrahman Cami. This book written as verse was
translated into firstly Turkish then Arabic and Chagatay language and was famous at
that time.
The Poem which the language of social life in Ottoman era, affected a lot of
person or institution. The Divan literature which shaped generally in The Qur’an and
Sunnah emerged as a type which has many subtypies like compiling the forty hadith
books. The poets feeled themselves as a debtor in forming of the forty hadith book
with affects of Cami’s book translations.
The determining and making the takhrij and content criticism of the hadiths
which in the forty hadiths books that came up first examples of them in the fifteenth
centuries is subject of this study. 4417 narration taking part with repetitions in
seventy six ‘forty hadith book’, a hundred hadith book and a thousand hadith book
were eveluated and classified according to the science of hadith. By this work we
analized the understanding and interpretation of Ottoman entellectuals about these
hadiths and we discussed about the validity these hadiths. We concluded that the
wisdomary tradition has a huge place according to them on the commentary of the
hadiths that are fabricated, weak and valid. The hadiths were used oftenly which has
subject like the God and the God-human relationship and the obtaining of World and
hereafter’s interests. But the rules of the hadith science was ignored except very few
books. At the end of the study, a table showing the validaty or invalidaty status and
classifications of narrations was added.
Keywords: Hadith, Ottoman era, poem, forty hadith, takhrij
Au
th
or
’
s
Name and Surname
MUSTAFA YÜCEER Student Number 158106033003
Department TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI/HADİS BİLİM DALI
Study Programme
Master’s Degree (M.A.) Doctoral Degree (Ph.D.) X Supervisor Prof. Dr. Muhittin UYSAL
Title of the Thesis/Dissertation
NARRATIONS IN OTTOMAN VERSE HADITH LITERATURE WITH RESPECT TO HADITH DICIPLINE
Ç NDEK LER
KISALTMALAR ...
ÖNSÖZ ...
G R
1. ARA TIRMANIN KONUSU, NEM VE AMACI
1. 1. A a
a
K
... 1
1. 2. A a
a
e i ... 2
1. 3. A a
a
A ac ... 3
1. 4. A a
a K
a gi i Ya a Be i Ba A a
a a ... 5
2. ARA TIRMANIN Y NTEM VE VER ANAL Z
2. 1. Yöntem ... 6
2. 2. Veri Analizi ... 6
B R NC B L M
KAVRAMSAL ÇERÇEVE-TAR H S REÇ
1. KIRK HAD S GELENE
N N OLU UMU ...11
1. 1. K rk Hadis Gelene ine Dayanak Al nan
mme imden kim din i le i le
ilgili k k hadi e be le e Rivâyetinin Tahr c, snad ve Metin Analizi ... 24
1. 1. 1. Rivâyeti Te i , Tah c e
ad Te
di ... 25
1. 1. 2. Rivâyet e Ye A a d c e Laf Fa
a ... 48
1. 1. 3. Muhaddislerin Rivâyet e gi i De e e di
e e i ... 50
1. 2. Muhtev s Bak m ndan Men Haf za Rivâyeti ... 52
1. 3. Men Haf za Rivâyeti ve K rk Hadis Gelene ine Etkisi ... 55
2. T RK SLAM EDEB YATINDA B R T R OLARAK KIRK HAD SLER .57
2. 1. T rk slam Edebiyat ve K rk Hadis Gelene i ... 57
2. 2. K rk Hadis M elliflerinin Entelekt el Kimlikleri ... 62
K NC B L M
MANZUM KIRK, Y Z VE B N HAD SLERDE YER ALAN R VÂYETLER
(TESP T, TAHR C VE TENK D)
1. MANZUM KIRK HAD SLERDE GEÇEN R V YETLER N
DE ERLEND R LMES ... 68
1. 1. Abdurrahman C m ye ait Çihil Hadis ve Türkçe Tercümeleri ... 68
1. 2. XV. As r Manzum K rk Hadis Metinleri ... 80
1. 2. 1. Kemâl Ümmî, K k A ma an... 80
1. 3. 1. Hazînî, Tercüme-i Hadîs-i E ba in. ... 80
1. 3. 2. Usûlî, Tercüme-i Hadîs-i E ba in. ... 80
1. 3. 3. Melâmî Dede, Tercüme-i Hadîs-i E ba in. ... 82
1. 3. 4. Merdümî, T hfe
l- l m ... 83
1. 3. 5. Yah a Ne , Tercüme-i Ehâdîs-i Hazret-i Nebi ... 86
1. 3. 6. Abd
ecid b. e h Na h, A afa
l-Ârifîn. ... 87
1. 3. 7.
e ebi, Hadîs-i Erbaîn Tercümesi. ... 91
1. 3. 8. Gelibolulu Mustafa Âlî . ... 102
1. 3. 8. 1. Bi inci K k Hadi . ... 103
1. 3. 8. 2. kinci K k Hadi . ... 108
1. 3. 9. Ye i a a V . ... 112
1. 3. 9. 1. Bi inci K k Hadi . ... 113
1. 3. 9. 2. kinci K k Hadi . ... 115
1. 3. 10. Fevrî Ahmed. ... 116
1. 3. 10. 1. Bi inci K k Hadi . ... 117
1. 3. 10. 2. kinci K k Hadi . ... 120
1. 3. 11. Azmî Pir Mehmed, Tercüme-i Manzume-i Ehadîs-i E ba n. ... 124
1. 3. 12. Ah e , M
ihidd M
afa b. e
eddi , Man m K k Had . ... 126
1. 3. 13. Harîmî, Alî Dede Bosnevî, Tercüme-i Hadîs-i Erbaîn. ... 130
1. 3. 14. Hi
, a b
Ra a a e ebi, Tercüme-i Hadîs-i Erba'în. ... 139
1. 3. 15. R h e , Tercüme-i Hadis-i Erbain. ... 139
1. 3. 16. Muhammed el-Bosnevî, e h e Te c me-i Hadîs-i E ba n. ... 146
1. 3. 17. De i A i b. Hac M
afa, Amâil-i fezâil-i cihad. ... 150
1. 3. 18. Mustafa, Tercüme-i Hadîs-i E ba in. ... 153
1. 3. 19. Lütfî, Tercüme-i Hadîs-i Erba'în. ... 157
1. 3. 20. Sirâcî, Tercüme-i Hadîs-i Erba'în. ... 162
1. 3. 21. Ahmed, [Me
Ce
Efe di, d i -i Bitlisî] Çihil Hadis. ... 162
1. 4. XVII. As r Manzum K rk Hadis Metinleri ... 165
1. 4. 1. Fethi Karamânî, Bülbülcüzâde Abdülkerîm Efendi, Tercüme-i Hadîs-i
Hamsîn. ... 165
1. 4. 2. Hâkânî Mehmede Bey, Mitfâh-i Fütühât. ... 166
1. 4. 3. Haydarzâde Feyzî Kefevî ... 168
1. 4. 3. 1. Bi i ci K
Hadi ... 169
1. 4. 3. 2. i ci K
Hadi : Ra a
- Ib d ... 172
1. 4. 4. Sehmî Mehmed Çelebi, Tercüme-i Hadis-i E ba . ... 179
1. 4. 5. Kemaleddin Mehmed -Ta
izâde-, Mi
Mi i e i -Hitâm fi
Eh di i Se idi -Enâm. ... 182
1. 4. 6. O
de Meh e hi, Ah e
-Hadîs. ... 189
1. 5. XVIII. As r Manzum K rk Hadis Metinleri ... 193
1. 5. 1. O
a
de T ib, S hha -Âbâd. ... 193
1. 5. 2. Ma a
Ha a b. A i, Te c
e-i Hadîs-i E ba . ... 196
1. 5. 3. Seyyid Vehbî, Hadis-i E ba i . ... 200
1. 5. 4. U fa
e N he Efe di, Hadis-i E ba i . ... 201
1. 5. 5. Ha a b. M
, Ma
K
Had ... 205
1. 5. 6. Na ( ) b ahi G
e , Risâle-i Ehâdîs-i E ba n-i Sülâsiyye. ... 209
1. 6. XIX. As r Manzum K rk Hadis Metinleri ... 221
1. 6. 1. e h , Tercüme-i Hadîs-i E ba n. ... 221
1. 6. 2. Hikmet, Tercüme-i Hadîs-i E ba n. ... 223
1. 7. Telif Tarihi Tespit Edilemeyen Manzum K rk Hadisler ... 224
1. 7. 1. h , K
Had Te c
e e i ... 224
1. 7. 1. 1. Bi inci K k Hadi : Te c me-i Ehadîs-i E ba n. ... 224
1. 7. 1. 2. kinci K k Hadi . ... 227
1. 7. 1. 3.
nc K k Hadi . ... 228
1. 7. 2. Ali b. Ahmed, Nazm- Had -i e f. ... 228
1. 7. 3. Âmikî, Man m K k Had Te c me i. ... 232
1. 7. 4. Hâkî, Tercüme-i Hadîs-i E ba n. ... 233
1. 7. 5. Muhyî, Tercüme-i Hadîs-i E ba n. ... 236
1. 7. 6. Revâhî, Ten
l-Ebsâr. ... 238
1. 7. 7. Sebzî Selanikli Selâmizâde, Z bde l- f n. ... 242
1. 7. 8. M
afa b. e h Mah
d e -Ârif Nushî, Tercüme-i Hadîs-i E ba n. 246
1. 8. M ellifi Tespit Edilemeyen Manzum K rk Hadisler ... 251
1. 8. 1. Birinci Anonim, Ehâdîs-i e ife Mea Te c me-i Manzûme. ... 251
1. 8. 2. i ci A
i , K k Hadi . ... 253
1. 8. 3. Üçüncü Anonim, Tercüme-i Hadîs-i E ba in B -Türkî. ... 256
1. 8. 4. Dördüncü Anonim, K k Hadi . ... 260
1. 8. 5. Be i ci A
i , K k Hadi . ... 262
1. 8. 6. A
c A
i , K k Hadi ... 264
2. MANZUM Y Z HAD SLERDE GEÇEN R V YETLER N
DE ERLEND R LMES ... 265
2. 1. XV. As r XVII. As r Aras Manzum Y z Hadis Metinleri ... 265
2. 1. 1. Ha i
, Ferahnâme. ... 265
2. 1. 2. Kadrî, Manzum Yüz Hadis Tercümesi. ... 269
2. 1. 3. Latîfî, S bha
l-U
k. ... 276
2. 1. 4. Halvetî Muhyî, Gül-i Sad-Berg. ... 278
2. 2. XVII. As r XVIII. As r Aras Manzum Y z Hadis Metinleri ... 283
2. 2. 1. Muhammed Visâlî, Gül-i Sad-Berg. ... 283
2. 2. 2.
ai Be , Gül-i Sad-Berg. ... 288
3. MANZUM B N HAD SLERDE GEÇEN R V YETLER N
DE ERLEND R LMES . ... 296
3. 1. smail S d k Kem l, Bin Eh d e hi (
- Kemal). ... 296
3. 2. Bin Eh d e hi nde Yer Alan Makbul Rivâyetler ... 328
4. MANZUM HAD SLERDE YER ALAN R V YETLER N SIHHAT
DURUMLARI VE KAYNAKLARI ... 337
4. 1. Kaynaklar Bak m ndan Manzum Hadis Edebiyat ... 338
4. 2. S hhat De erleri Bak m ndan Manzum Hadis Edebiyat ... 344
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MUHTEVASI VE KONULARI AÇISINDAN MANZUM HAD S EDEB YATI
A. ASIRLARA G RE KONU TASN F VE MUHTEVA
DE ERLEND RMES ... 354
1. XV. ASIR ... 354
1. 1. Muhammed Hatipo lu, Ferahnâme. ... 354
1. 2. Abdurrahman Câmî, Çihil Hadis. ... 356
2. XVI. ASIR ... 359
2. 1. Usûlî, Tercüme-i Hadîs-i E ba n. ... 359
2. 2. Melâmî Dede, Tercüme-i Hadîs-i E ba n. ... 361
2. 3. Merdûmî, T hfe
l- l m. ... 362
2. 4. Yah Ne
, Tercüme-i Ehâdîs-i Hazreti Nebî. ... 363
2. 5. Abd
ecid b. e h N
h, A afa
l-Ârifîn. ... 364
2. 6.
e ebi, Hadîs-i E ba n Te c me i. ... 368
2. 7. Gelibolulu Mustafa Âlî, K k Had Te c mele i. ... 369
2. 8. Ye i a a V , K k Had Te c meleri. ... 371
2. 9. Fevrî Ahmed, K k Had Te c mele i. ... 373
2. 10. Azmî Pir Mehmed, Tercüme-i Manzûme-i Ehadîs-i E ba n. ... 374
2. 11. Ahterî, Man m K k Had . ... 374
2. 12. Hilâlî, Tercüme-i Hadîs-i E ba n. ... 375
2. 13. Harîmî, Alî Dede Bosnevî, Tercüme-i Hadîs-i E ba n. ... 376
2. 14. R h e , Tercüme-i Hadis-i E ba n. ... 378
2. 15. Muhammed el-Bosnevî, e h e Te c me-i Hadîs-i E ba n. ... 379
2. 16. De i A i b. Hac M
afa, Amâil-i fezâil-i cihad. ... 381
2. 17. Mustafa, Tercüme-i Hadîs-i E ba in. ... 382
2. 18. Sirâcî, Tercüme-i Hadîs-i E ba n. ... 382
2. 19. Ah ed, [Me
Ce
Efe di, d i -i Bitlisî] Çihil Hadis. ... 383
2. 20. Lütfî, Tercüme-i Hadîs-i E ba n; Latîfî, S bha
l-U
k. ... 384
2. 21. Kadrî, Manzum Yüz Hadis Tercümesi. ... 387
2. 22. Halvetî, Gül-i Sad-Berg. ... 389
3. XVII. ASIR ... 390
3. 1. Fethi Karamânî, Tercüme-i Hadîs-i Hamsîn. ... 390
3. 2. Hâkânî Mehmed Bey, Mitfâh-i Fütühât. ... 392
3. 3. Haydarzâde Feyzî Kefevî, K k Had Te c mele i. ... 393
3. 4. Sehmî Mehmed Çelebi, Manzum Hadîs-i E ba n Te c me i. ... 395
3. 5. Ke a eddi Meh ed (Ta
izâde), Mi k
l Mi ki e i l-Hitâm fi
Eh di i Se idi l-Enâm. ... 396
3. 6. O
de Meh e hi, Ah en l-Hadîs. ... 398
3. 7. Muhammed Visâlî, Gül-i Sad-Berg. ... 401
4. XVIII. ASIR ... 402
4. 1. Osmanzâde Tâib, S hha -Âbâd. ... 402
4. 2. Ma a
Ha a b. A i, Tercüme-i Hadîs-i E ba n. ... 406
4. 3. Seyyid Vehbî, Hadis-i E ba in. ... 408
4. 5. Hasan b. Mûsâ, Man m K k Had . ... 409
4. 6. Na ( ) b ahi G
e , Risâle-i Ehâdîs-i Erbaîn-i Sülâsiyye. ... 410
4. 7. b ahi Ha f, ed-D
-Sem n fi e hi l-E ba n. ... 411
4. 8.
ai Be , Gül-i Sad-Berg. ... 413
5. XIX. ASIR ... 414
5. 1. e h , Tercüme-i Hadîs-i E ba n. ... 414
5. 2. Hikmet, Tercüme-i Hadîs-i E ba n. ... 415
6. TEL F TAR H TESP T ED LEMEYEN ESERLER ... 416
6. 1. h , K k Had Te c mele i. ... 416
6. 2. Ali b. Ahmed, Nazm- Had -i e f. ... 418
6. 3. Hâkî, Tercüme-i Hadîs-i E ba n. ... 419
6. 4. Muhyî, Tercüme-i Hadîs-i E ba n. ... 420
6. 5. Revâhî, Ten
l-Ebsâr. ... 421
6. 6. Sebzî Selanikli Selâmizâde, Z bde l- f n. ... 423
6. 7. M
afa b. e h Mah
d e -Ârif Nushî, Tercüme-i Hadîs-i E ba n. .... 425
7. M ELL F TESP T ED LEMEYEN ESERLER -Anonim K rk Hadisler- 426
8. SMA L S DIK KEM L, B N EH D S ERH . ... 428
B. MANZUM HAD S EDEB YATI GELENE
N N TA IYICI UNSURU
OLARAK OTOR TELE EN R V YETLER ... 436
1. Otoritele en Makbul rivâyetler ... 437
a. Allah-K i i i ... 437
b. Ahlak ... 439
c. F h- bade ... 441
d. K
a -Âlim- i ... 442
f. Di e K
a : Kabi , Kad , Na a ... 444
2. Otoritele en Merd d rivâyetler ... 448
a. Allah-K i i i ... 448
b. Ahlak-Dünya ... 449
c. Âlim- i ... 450
d. Di e K
a : Kade , Te e
, T ... 451
C. MANZUM HAD S EDEB YATINDA H KMETL S ZLER N
KULLANIMI VE
KAYNAKLARDA YER ALAN R V YETLER ... 454
1. On ki mama Nispet Edilen S zler ile i Kaynaklarda Yer Alan
Rivâyetler ... 454
2. Filozoflara Ait Sözler ... 456
3. Atas z , Deyim ve iirler ... 457
SONUÇ ...460
EK LLER L STES
e i 2. 1. Ri e e i a a a a g e da (a a e e i de) ... 343
e i 2. 2. Ri e e i hha d a a a a g e ge e da - I ... 348
e i 2. 3. Ri e e i hha d a a a a g e ge e da - II ... 349
e i 3. 1. C i ihi Hadi i de da ... 357
e i 3. 2. Me Dede i Te c e-i Hadîs-i E ba i de da ... 362
e i 3. 3. Abd ecid b. e h N h, A afa - if i de da ... 365
e i 3. 4. e eb i Had -i E ba Te c e i de da ... 368
e i 3. 5. Ye i a a V i K Had Te c e e i de da ... 371
e i 3. 6. Fe i K Had Te c e e i de da ... 373
e i 3. 7. Hi i Te c e-i Hadîs-i E ba i de da ... 376
e i 3. 8. B e i e h e Te c e-i Hadîs-i E ba i de da ... 380
e i 3. 9. De i A i b. Hac M afa, A i -i fezâil-i cihad da da ... 381
e i 3. 10. Ah ed i , ihi Hadi i de da ... 383 e i 3. 11. La f i S bha -U a da da ... 384 e i 3. 12. L f i Te c e-i Hadîs-i E ba i de da ... 386 e i 3. 13. Kad i , Ma Y Hadi Te c e i de da ... 387 e i 3. 14. Ha e i G -i Sad-Be g i de da ... 389 e i 3. 15. Fe hi Ka a i , Te c e-i Hadîs-i Ha i de da ... 391 e i 3. 16. Fe Kefe i , I. K Had Te c e i de da ... 393 e i 3. 17. Ha da de Fe Kefe i , Ra a - Ib d da ... 394 e i 3. 18. Seh i , Ma Had -i E ba Te c e i de da ... 395 e i 3. 19. O de Meh e hi i , Ah e -Had i de da ... 400 e i 3. 20. M ha ed Vi i , G -i Sad-Be g i de da ... 400 e i 3. 21. O a de T ib i , S hha - b d da da ... 402 e i 3. 22. Ma a , Te c e-i Hadîs-i E ba i de da ... 406 e i 3. 23. Se id Vehb i , Hadi -i E ba i i de da ... 407 e i 3. 24. U fa e N he i , Hadi -i E ba i de da ... 408 e i 3. 25. Ha a b. M , Ma K Had i de da ... 409
e i 3. 26. G e i , Ri e-i Ehâdîs-i Erbaîn-i S i e i de da ... 411
e i 3. 27. b ahi Ha f i , ed-D -Se i de da ... 412
e i 3. 28. ai Be i i G -i Sad-Be g i de da ... 413 e i 3. 29. Hi e i , Te c e-i Hadîs-i E ba i de da ... 415 e i 3. 30. h e ai hadi e i da ... 417 e i 3. 31. A i b. Ah ed i , Na - Had -i e f i de da ... 417 e i 3. 32. H i , Te c e-i Hadîs-i E ba i de da ... 419 e i 3. 33. M h i , Te c e-i Hadîs-i E ba i de da ... 420 e i 3. 34. Re h i , Te -Eb da da ... 423 e i 3. 35. Seb Se a i i Se i de i , Z bde - f da da ... 424
e i 3. 36. M e ifi e i edi e e e a i hadi e de da ... 426
e i 3. 37. ai S d Ke i , Bi Eh d e hi de da ... 432
EK'LER
Tablo 1 C i E e i E af da O a K Hadi Te c e e i ... 79 Tablo 2 ai S d Ke i Bi Eh d e hi de Ye A a Ri e e ... 329 Tablo 3 Ri e e i Te e Hadi Ki a a da i Ye e i e G e Da ..339 Tablo 4 Ri a e e i S hha D a a G e Da .. ...344Tablo 5 O a Ma Hadi Edebi a da Ye A a Ri e e i K Ta ifi I ..510
Tablo 6 O a Ma Hadi Edebi a da Ye A a Ri e e i K Ta ifi II 511 Tablo 7 O a Ma Hadi Edebi a da Ye A a Ri e e .516 Tablo 8 Me /A Y , B a a a ve Selefin Sözü Olarak Tespit Edilen Rivâyetler .. .650
KISALTMALAR
AKM
: Atatürk Kültür Merkezi
b.
: bin
bkz.
: Ba
Bs.
: Ba
c.
: Cilt
çev.
: Çeviren
D A
: Türkiye Diyanet Va f a A i
edi i
D B
: Di a e e i Ba a
DTCF
: Di Ta ih C
af a Fa
e i
ed.
: Editör
Haz.
: Ha
a a
Hz.
: Hazreti
H. No.
: Hadis No
nr.
: Numara
N .
: Ne ede
R. No.
: Râvî No
TDV
: T
i e Di a e Va f
Thk.
: Tahkik
ts.
: Tarihsiz
ö.
: Ölüm Tarihi
vb.
: ve benzeri
vd.
: ve di e e i
ÖNSÖZ
H . Pe ga be , e e e ah e a a g de i i e
a Di i i eb i
g e i i ha
a e i e ge i
i i . O
ha a , e ga be i g e i,
e i e
fiilleri nesiller boyu dilden dile, gönülden gönüle a a a ge i i . H . Pe ga be
için kimi zaman na
, i i a a em il a
. D
a mevlîd-i
nebîler a
edi i ,
a f a a a i i hilye-i e ifle a e e a
.
Edipler bir rivâyet e a d a i ha i e H . Pe ga be e izafe edilen rivâyetleri,
a
a e
e i e
e i e e bu sayede Türk- a Edebi a
bi
a a
hadi ge e e i g
e ada de a e i i .
XV. a da Abd
ah a C
i manzum olarak a e e a d Çihil Hadis
tercümesiyle birlikte Osma
e e leri i de i gi i g
e di i a
hadi
telif ve tercüme ge e e i, H . Pe ga be i efaa i e a
a d
ce i ba a
a
e e ha d a a a e ivâyet e i
a e be e
e i e a
a gibi ede e e
a a
.
O
a
a ha a
di i a ii i e dini ha a anla c ve a
c
ab edi e hadi
e i e
g a a a
hadi e ifi, daha çok
i i e
f
i gi a a
a gi
i i . Tercüme-i hâllerinden elde edilen bilgilere göre
medrese e i i i g
; devlet kademelerinde
de i i , ad
e a a e i gibi
görevler a
hadi
e if e i i di , üslup e ii e olan hâkimiyetlerinden
ziyade hadis bilgileri ile rivâyetleri anlama ve anla a d
a bi i e i önem arz
etmektedir.
T
a Edebi a e Di a Edebi a gibi a a a da a a e i i e i e
a e i de O
a d e i de e if edi e e
dini, edeb e a ih a
a g
e
a
. B
a
a a
ji
e e i e
ji a da
de e e di i e i ile birlikte ge e e i a a a e ge ece i d
bi gi e e i a e e i
a
a a anaca
. Muhtelif di i i e a a
daki
e fa
a di a e
a a a ce i e d
bi gi i e i i, daha
a b bi gi i a a
a biçiminin
tespiti, fa
a a a
a
a a
i
a a e e e i de
a a
a aca
ve a a
a ihi e i e teolojik, sosyolojik, edebiyat ve kültü a ihi ba a
da
a lar
aca
.
B a
ada estetik yönü ii , a a hadi le e i e e O
a d e i
a
hadi edebi a , rivâyet e i
ji e i e i i a d Hadis Bilim
Da
e
a i e i ce e
i i . ii -hadi i i i i i özellikle bu yönünü tespit
e e d
ce i e kurgulanan ça
ada gi i ve üç bölüm e a a ad .
Gi i
da a a
a
,
e i e a ac be i i i a ca
a a
a
e i i e a a
a
e i e a
a
a a ha
da bi gi
e i i i .
Birinci Bölümde
hadi ge e e i i a ihi
eci, i e a
e ge e e i
da bi i ci e e ahi a
mme imden kim din i le i le ilgili k k hadi
e be le e
rivâyetinin tespit, tahrîc, isnad tenkîdi ve muhteva analizi
kabul edi e i e
hadi
e if e i i e e e
e i i e i b b
de e e
a a di e
a d .
kinci B l m a
a
e e i i
a ad . B ada 76 e e de e a a
4417 rivâyeti e i , ah c e e idi a
a a g e a
;
,
e bin
hadislerde yer alan rivâyet e a ba
a ha i de e e a
. B
da
rivâyet e i a a de e e i e hha d
a
g
e e ab e g afi e e e de
edi e e i e a a i edi i i .
Üçüncü Bölümde muhtevâ ve konu tasnifi a
da a
hadi edebi a
e e a a a
hadi e , a
a a g e hadi i i a
da i ce e
i i . Ta ihi
e e
i e e e ivâyet e , a b e e d d
a a ba
da a eg i e
edilerek tahlil edilirken; a
hadi edebi a da adece ii a a a da, hi
e i
e de e a ii , a a
e de i e de e i edi e e i e de de e e di i i i .
Bölümün sonunda s
a i a a
a a a c
a için genellikle irfânî gelene e ai
e i e de a
a
a filozofla a ai ba e i e e de i a e edi i i .
a
a
a ivâyet e i a a
e a d a a
bi ab
e e e e a
hadi e ba a
a e e edebi a i e a
de
a a
rivâyetlere dair a a
bi ab /fih i ha
a
.
K
e i i de i iba e a
a
he afha
da ge e i de e i b
bir özveri ile
a , a
a
e i i i i i e
ede e a c e i e i e
g
a
a
a a a da
a
P f. D . M hi i U a h ca ba a
a
üzere Prof. D . Bi a Sa a , P f. D . Se i A c , Prof. Dr. Recep Tuzcu, Prof. Dr.
Mah
Ye i , P f. D . Ha
Re i De i e , P f. D . Fi e Ka a
a , Prof. Dr.
Adil Yavuz, Prof. Dr. Mehmet Eren, P f. D . H i e Ma , Doç. Dr. Murat Ak, Doç.
D .
e
a , Doç. Dr. Yusuf Acar, Doç. Dr. Musa Erkaya, Dr. Mustafa
Karabacak, D .
ai K
e D . Taha e i e; b a
a
ilmi bir kimlik
a a
a için
e i a i e i i be i e a a a A a
a G e i i h ca a
Sa i Ba a c , E a Sab
, Cemal Kalkan, Ke a Ta
, M
afa
e , Süleyman
ahin, Abdullah Karaca, F
a a e Abd ah Y d a e e
ede ,
e i e
bereket dilerim. Ya
a
ha a e i i de de e e e Slovakya/Bratislava
B
e i i i i ba a
a
e e T
i e Ya
a E e e K
Ba a
bünyesinde faaliyet gösteren kütüphanelerin görevlilerine ve Meh e Fa ih Ka a a;
A a a e i e i a hihi de a d c a D . D . Dh gha Ma ha M ha
ed e
e i i
da e di e i de i ifade e i i Dr. Nureddi B ac a
ah
da
Se
Di i Y
e h i a Me e i h ca a
a da a ca e e
ede im. Bununla
bi i e a a a da a a
f e e
da a a a ge e i i gi e a a a e e i ce
g
e e edi i e i e, c
a
Taha Y
f i e M ha
ed Fa ih e; annem, babam
e a de e i e
a e i e e i i a ede i .
V hib
-id
d d e e i i
.
Mustafa Yüceer
Konya- 2020
G R
1. ARA TIRMANIN KONUSU, NEM VE AMACI
1. 1. Ara t rman n Konusu
O
a
da i iba e a e e a a e i
e e i XV. a da
g
e a
,
e bi hadi e
1e ei i iba i e H . Pe ga be i
, fii
e a i e i de
a ad .
2Abd
ah a C
e ( . 898/1492) ai Fa
a bi
hadi ,
3O
a T
e i e a
a a e c
e edi i e b e c
e e
bi i e O
a c
af a
he
e i de e if e a e c
e
hadi a
a a
a e e a
.
4e i de a
hadi e e i e a
a a ge e i e T
Di i e
Edebi a i e T
a Edebi a a a a da e i i e i a da a a e d e i de
a
a ad . He i i a a
e di
a
a
e
a i e a a
a i e e i
b
d
a i
d . A ca b
ünü hadis olarak verilen metinler
a ad . B
de
hadi e , he e ada edeb bi
5olarak kabul
edi i
a da Hadi Bi i Da
d
da i gi a a
a gi
e edi .
K
hadi e a
, e
e a
i e e
a
a ere üç
d . Ma
hadi e de ge e
ivâyet e i
hha d
a
de e e di
e a
a
a a a
da e a a ad . B ivâyetlerin
1 K hadi : K a e cih edi e i de ah ci a a a bi i ci b de a aca a bi
rivâyet be i e ici . a ada e bi a a a a e e e de incelenecektir. T a Edebi a da hadi e bi d e b i i de h e if a a da e e e e if edi di i i i hadi a adece ivâyet e a e i e i de i b i i de i h e if a a a e i e i de a a a ad . B da a i a da hadi a a a , , bi e fa a a da i e c e e i i i e a aca e i de a aca .
2 T a Edebi a da H . A i eci e e i de hadi e e be abe ad e i e, ie e i e
ba a a da a e c e edi i i . B a a da ba hadi e de H . A i e a fedi e b vecizler, sanki hadis gibi kabul edilerek a edi i i . A ca e f ba ivâyetlerin de H .Pe ga be e i ad edi e e e c e edi e i d . B e be e i a edici e i e a a b ca g de a a ha e e edi ece i . H . A i eci e e i i i b . Ade Ce ha ,
Türk Edebi a nda Ha e -i Ali Vecizeleri (Ankara: Öncü, 2006).
3 Hadîs-i E ba . ih Had di e de a a b i e, hadi i Fa a a e c e e i de
iba e i . E e E ba ad a Tah a da (1295) a ba a a a e edi i i . Abd ah a C ,
Hadîs-i erbaîn, Me M e i, 648; Ab d adi Ka aha , C i A ba i e T e Te c e e i , anb l ni e i e i Edebi a Fak l e i T k Dili e Edebi a De gi i 4 (1952), 345-371; e O , C , Abd ah a , T ki e Di ane Vakf lam Ansiklopedisi ( a b : T i e Di a e Va f , 1993), 98.
4 Abüdülkadir Karahan, l m-T k Edebi a nda K k Hadi (A a a: D B Ya a , 1991).
5 T a Edebi a da hadi e i edebi bi a i e i gi i b . H. b ahi e e - Alim
h e a
a
e i de e e di
e e hadi i i i
a a e a a a
a
ge e e i i ece i . A
ca ivâyet e e i gi i ab a
aca e b ab a
i a i i i i i
e i de i ifade edi e e de e e di i ece i . Me
a a
a e e a
e e e d
a e i e i e i de a ca a
a ge e i i i i b
a
a
d
da
aca
.
K
hadi e i
h e a a d e i dini, i a e
ji
a
de e e di
e i
e ece i . Rivâyet e i
h e a e idi e
hadi e i e h
ge e e i e e i i hadi i i i a ihi e i a
da d
a e idi . A ca dini,
siyasî, tarihî ve sosyolojik etmenlerin rivâyet e i e cihi de e ada e i i d
tespit etmek konunun ikinci derecede i
b e i i e i e e edi .
1. 2. Ara t rman n nemi
K
da i iba e di i e e e a a O
a
i
a a
e i e i e
a
a bi i e dini e i e i
a ,
a , e c
e edi e i e e if
eserlerin üretilmesi artarak devam e i i . Mede i e i i i
a b e e e i
b
bi
he
a
a e i e i de
g
e
a
. Va a a
e i edi e e g
e a a
a , ge e de
a
ede i e i i e ide
ca a
a
a, e de i e e di c
af a
bi gi bi i i i e a a a aca
.
Mede i e i i i
a dini i e i i e i e i a ade i a da i ce e
e i
devam etmektedir. Tasavvufla ilgili metinlerin Hadis ilmi e i i i i d
a
seviyesinde incelenirken,
6a
edeb e i e i hadi e i i i i he
e i
edi e i i . Edebi e i e i d
da hadi e i i i i i b
d
e be i gi
hadi e di . B
de i e di i i e bi bi i da a hadi i di e a a a da i
a
e i i, ah ci e e idi, rivâyetlerin Hadis ilmi kaidelerine göre
de e e di i e i i a a e , özellikle problemli rivâyetlerin bundan sonraki süreçte
daha di a i
a
a
e i edece i .
6 Abd ah A d , Do De inde Ta a f e Hadi , (A a a: Seha Ne i a , 1986); Bilal Saklan,
K l-k l b daki Ta a f Hadi le in Hadi Me odoloji i A ndan De e i (Konya: Selçuk
Üniversitesi, Doktora Tezi, 1989); Ah e Y d , Ta a f n Temel e ile inin Hadi le deki Da anakla (A a a: T i e Di a e Va f , 2009); Muhittin Uysal, Tasavvuf Kültüründe Hadis
(Ta a f Ka nakla ndaki Ta mal Rivâyetler) ( a b : E a Ne i a , 2012); Se i A c , S file in Hadi Anla , (B e ne i), (K a: E a Ya c , 2004)
B a a
a a a a d
da bi edebi a ,
g e a i a e a ih i i
O
a d e i ai e i i e e e i de hadi e i a
a d a
, e i e i
rivâyet e i
a a i e i i e e e de e i e di e i i g
aca
.
1. 3. Ara t rman n Amac
a
d g e hi e i i
, a e a ba a e i e e ifade e e i ga e
abi di . A ca b ifade e e e e i ede bi gi e i d
e g e i i
a
de ece e idi . Ge e
ge e a
he ha gi bi e i a a a a
d
e g e i i bi gi e de
a e i de e i i be i e
e i de e i bi
.
a a g e i i
a a a
a a
e i e i e i de a
e i de
g e e
e e edi . B ada ha e e e H . Pe ga be e isnad edilen bilgilerin de
a
e i de d
e i edi e i e a g e
a
a d . B a aca hi
e
e e i i a ihi
e e O a a fedi e he
d
e g e i i i i
da ci e d
e e e e if edi i , ah c, ce h e a dil, isnad kontrolü ve
muhteva e
di gibi e
a ge i i i i i .
i e i a if d e e i i a a a
a
da
a d e ai a a a
,
a e e hadi e i ge e a
ge e e i
e e e de
a
a daha da a
.
Bunun neticesinde a
a boyu pek çok edip, ai e
a a
f
e i e af da
dini ha a a e i e
i i .
S
e e e i ic a edi di i ec i e b
a a a
e i e e de ba
bi gi e e de e i e
a i e i e e b bi gi e i a a
a d . A
e i de a
e i e he a d a a he de
a i a a e i e i i . D e ai
kaynaklarda yer alan hatalar, i e i ga e e i e e a e i e e de
.
Ancak dini a
a efe a a a a
edeb e e e de b ga e e ada
g
e i ebi i i ?
Türkleri
i e i ab e e e i e bi i e
a edeb e i e de
hadisler ve siyer-i eb e ai bi gi e
bi e i de i e
i i . B bi gi e ba e
iktibas a a
a ba e telmih veya mülemma
7a
. a
a
a
7 iba : Bi a e i, hadi i e a bi a e a a a a a a bi bi i de a a a, d a a
a a d . Ta e i a a a a a iba - a , e i e a a a a a a a i iba - a de i . A a e e e a a g a a . e : Ha e i a b d e i i/ U b -ilme velev bi -Sîni. (Nâbî) hadi a a e i e b e i a bi i iba a . A ca rivâyet ha da ba , a , a f e e h e i e c . B Eb H i M ha ed b. Hibbân b. Ahmed el-B b Hibbân, Ki b l-mec h n mine l-muhaddisîn, thk. Muhammed Abdülmecid es-Se ef (Ri ad: D -S i , 2000), 1: 89; Eb -Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî
eda a
k hadis türünde, a e a a
i iba a a
a
a
da
hadi e i i a a e a bi
i edi di e
a a
e e c
e e e
be i gi bi e i de
a
. S
e e e de H . Pe ga be e i afe edi e
rivâyet e i e ada d
a d
b e a a a
da d
a ad .
Edipler
d
a e i e de hadi e de fa da a
e ha gi
e i di a e
a
a d ? Hadi e i hha d
e edebi e i e de i
a
a a
da e
bi i i i
? M e if e , dini bilgilerini a d a e e e e ne kadar
a
? Edebi a a ihi
eci de hadi e i
a
da e bi
i e
i i ? Hadi e i
a
da e he - e e fa
e i e i i idi ? S hha
de ece i a f abul edilen veya mevzu d
a dai h
e a hadi e i edeb
e e e de
a
e ada d ? B a be e
a ce ab
a a aca b
a
ada O
a a
hadi edebi a e e e i de e a a ivâyetler tespit edilip
ah c e i a aca
.
Rivâyet e e i e a aca a
h e a e idi, a a
i
bi i i i
rivâyet
a
e i e i i
e i
e i de e e di
e e e a a a ge e i
aca
. Ediplerin hadisleri nazmetme gayeleri ile hadis rivâyetinde dikkat edilmesi
gereken
a a
a a
da i
ba
a ,
ji
a a i e e
temellendirilecektir.
K
hadi e i e di i i de i b
e i e di e ediplerin eserleriyle
a
a
a e ice i de, a i edi e e
e i e i e iji a e if e
a
aca
. Di , i a e a a ih bi a
ivâyetleri tercih etmeye etkileri
tespit edilerek hicri IX. i e XIV. a a a
da d e
e a
a
a a a aca e
ortak rivâyet e
e i de de e e di i e e de b
aca
. a
a
da
a abi e a
hadi e i de e di i bi ab ha
a aca
. B ab da
rivâyetlerin bütününün g
e e
e i
aca
. Ne ice itibariyle hadislerin
a hih i e i, ediplerin hadis bilgisi e
a a
a
a a aca
.
Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Suyûtî, el-Le li l-ma n a fi l-ahbâri (eh d i) l-me d a, thk. Ebû Abd ah a Sa ah b. M ha ed (Be : D -K bi - i e, 1996), 1: 193; Te ih: a a a af da bi i e , ge i e i bi a a, bi i i e, bi i a ca, bi a a e e a bi ii e i a e e e a a d . e : Ha H , a Me e , i a, ebi Yah / i Y f, g i M , ih , Ha d . M e a: A a a, Fa a e T e a di e e de e da a ge i i i ii d . e : E ha - b e fi -evkât/ Edrikkûha fe-mâ madâ kad fât/ Fevt-i fursat me-kün çü vakt-i safâst/ki besî hest der-cih f . Ha a A a , Kla ik T k ii inde Edebi Sana la (Edirne: Yort Savul Ya a , 2004), 201.
Ay ca
a d a e i e i hadi i i e g e i ce e
e i b e e e i e i bi
f
a a
a
a i
e ece i .
1. 4. Ara t rma Konusuyla lgili Yap lan Belli Ba l Ara t rmalar
Ma
hadi e edebi bi
a a ebebi e T
a Edebi a
e a T
Di i e Edebi a b
e i de
a i gi i a
a a a
a ad .
Ma
hadi e i e i i e i
e i de
a da
a a e
a a
a
a
a ad . K
i e i gi i i a
a P f. D . Abd
adi Ka aha
1954
da a
a a lam-T k Edebi a nda K k Hadi Toplama, Te c me e
e hle i ad i ab d . A a
i e e i
a ba
da
de ece
e idi .
A a a, Fa
a e T
e a a
hadi e i e e a a e e , sonraki dönem
a a
ac a a i ha
e e
a
ada b i aba a f a b
.
Te i edebi di i i ada
a a
e a
- e
a
69 adet
, 6 ade
e 1 ade bi hadi e if/ e c
e edi i i . d i S
e e i Türk
lam Edebi a nda Man m K k Hadi le i i i d
a e i,
hadi e i e i i
e i i hedef e e edi . P f. D . O ha Bi gi da
a
da Niha
a bi
d
a e i ha
a
. 6 ade
hadi i e i i de i e e a
a
i
i Klasik
T k Edebi a nda Man m Y Hadi le ba
a
a ad . Fa ih I
Edebi a m da Had -i e fle e
- Kem l deki Bin Eh d e hi ( nceleme-
Transkripsiyonlu Metin) i i i
e i a e i i e i i
e i
a a
a a a
. B
e , T
a Edebi a Bi i Da
a a i e
a
. Me
hadi e e i gi i Hadi Bi i Da nda yüksek lisans tezleri
ha
a
; a
a
ha b
a
hadi e , a a e e i e e edi i i . A ca
D . Fah eddi Y d
l m limle , Di an Edebi a e Ta a
f Gelene indeki
Ye i le Ta ih en G n m e Pop le Hadi Ki apla : K k Hadi le i i i a
a
bib i g afi
a a e e a d
a a e d e i de bi a a
ad .
Se aha i Y d
hadi a a
da a
O manl D nemi Anadol M haddi leri
(h.VII-IX. A ) ad d
a a
a da bib i g af a e e i
haddi e
a d a edipleri e edebi
e i d a da b a
a ad . Mustafa Ce i A
a
O manl D neminde Hadi lmi konulu doktora tezi, hadis tarihi ve literatürü
ba a
da O
a d e i i i ce e e O
a e i i i e i de hadi i
,
a hadi e e e i i e hadi i e i ica e e i i a
a ba
da alana
Manzum Hadis Tercümeleri ve Latîfî'nin Sübh
'l U
k' ad a a
a
bi
a
a b
a ad . B
a
da a a
a a ede
a
hadi e e
e if e i a
, e e e i e i i e i ge e e i i i i . B
a
a a
e e i e i i hadi a a e i e ivâyetlerin mahiyetine yönelik bir
de e e di
e i e
e e e idi . S
a a Hadi Bi i Da nda ve bu ilmin kuram
e a a a e e e i de a
hadi e i a a
a
e i d
da
a
a ade i bi a
a a a a a a
.
2. ARA TIRMANIN YÖNTEM VE VER ANAL Z
2. 1. Yöntem
a
a
bi i ci b
de
hadi
, a ihi
e e e e
a aca e di -edebi a i i i i i
d
e i i ahi e i de e e di i ece i .
i ci b
de edeb -dini a a e i a , e if/ e c
e edi di i a
a a da ga
,
i e e ce ab g
e g
e a
,
e bi hadi e
a
a a g e e e e e i ge e bi a ife abi
aca
. a
ada 76 eser, hadis
ilminin ölçütlerine göre ince e ece i . B ba a da e e e de ge e
a ivâyetler,
hha i
da
e e h
e i d
ivâyet e e hha i
da hadi
i e e i i a f/mevzu gördükleri rivâyet e e i de bir a
a aca
.
c b
de ah ci
a a rivâyetlerin muhtevâ a a
e i
de e e di
e e , ba a Hadi
a
e e Te e
a Bilimlerinin rivâyetleri
inceleme
e e e
a g e i e e ge e e i i ece i . Bi
ce i b
de
hadislerin tespit, tahrîc e e idi de
e a
e d
a
e b ada
de ge i e d a da
aca e he i i e di
e i e a a aca
.
De e e di
e e
da, ah c i e i de verilen hükümlerle muhteva
e idi a a
da i i i i i be i gi e
e i için betimsel istatistik merkezli bir okuma
a aca
.
a
a
da ivâyetlerin konusu, türü,
hha i ve hangi
e i e de ge i i gibi e bi gi e i i e e bi ab ha
a aca
.
2. 2. Veri Analizi
a
a
hicri II. a da a e e a
e e e de ba a a a g
de i
a
a a a a aca ve O
a d e i de a a
bi a a di i i de
anlamda ça
a
d
da i gi a a
a gi e a
, yüz ve bin hadisler iki
türlü elde edilebilmektedir.
1- Matbu eserlerde yer alan rivâyetler.
e i de a
hadi e a a e e a e a a e edi e edi .
Ya
a a
a a g e b a
a a da hadi e e i gi i e i bi bi gide i ade
ula abi e T
e a a a da bi gi e a a
, hadi e i hha i, sened durumu
b.
a da bi bi gi e i e i i . Ya a e e a a e e de ha e e e i gi i
e i e i ce e e e e c
ha a
edi ece e hadi e i e i e i
edilecektir.
2- Yazma eserlerde yer alan rivâyetler.
K
hadi e de he
e i i e i a
a a e i e b a
a e af da
tespit edilerek tahlil edilecek ve rivâyet e b
a
a a dâhil edilerek
de e e di i ece i .
A a
ada a a
a e e e e tarihi süreç ortaya kon d
a
a
hadi
a e i ede
a e i edi ere edebi a i e a
de
hadi
i e ece i . A abi de
hadi e de e a a ivâyetlerin tespit ve
ah c e i ge e e i i ece e
h e a de e e di
e e i a aca
. K
hadi e i
tespitinde literatür merkezli i ce e e e e
a e a
ada a i edi ece rivâyet
analiz usûlü (tahrîc metodu) i e adde e ha i de
edir:
1- K
hadi e de ge e ivâyet e i e i i a d a
a e c
e e i a aca
.
2- Ba hadi e
bi hadi e i iba edi e edi . Hadi e i a a
zikredilmesi gereken yerde hadisler tespit edilecek ve sahâbî râvîsi veya râvîleri
belirtilecektir.
3- Te e hadi a a a
da ge e hadi e e
hadi e e e i de e i e i i i
rivâyet e a a
da af fa
a a a
a a de i i ece i .
4- Te e hadi i a a Kütüb-i Ti a esas a a a temel hadis i a a a a aca
.
ce i e hadi
a a e i e
e i e i e e hadi i a a da i e e i
g
e i ece , ha
da a f, ha e gibi h
e e i e ivâyetlerin senedleri
zikredilecektir. Tirmizî'nin (ö. 279/893) hükümleri belirtilecek, b M ce ( . 273/886)
ile Ebû Dâvûd (ö. 275/889) rivâyetlerinde Hattâbî (ö. 388/998), Münzirî (ö. 656/1258),
Bûsîrî (ö. 840/1436) ve Elbânî'nin (ö. 1420/1999) hükümleri göz önünde
h
e i e a a aca
. H i e -Nîsâbûrî'nin (ö. 405/1014) el-M
ed ek inde
ge e hadi e ha
da Zeheb ' i ( . 748/1348) g
e i e ba
aca
. Ah ed
b. Hanbel (ö. 241/855) ve b Hibbân' (ö. 354/968), rivâyet e i de
a b e
-A a
' h
e i e cih edi ece i . E e Kütüb-i Ti a i a a içinde birden çok
e e de hadi e i b
a B h ( . 256/870), veya Müslim'in (ö. 261/875)
hha i de i ifa d
i i bu iki eser tercih edilerek di e e i ise sadece o hadisi
rivâyet ettikleri bilgisi verilmek suretiyle zikredilecektir. Fakat sonraki âlimlerin o
e i e e i gi i g
e i e e e i e ece i . B a a da ah ci i a a a
ge e e i i ece e hadi a a e i e e i e i e e hadi i a a da i e e i
e i edi i aca
.
5- Te e hadi i a a da b
a a a e i e ,
a i d e e de a a
eserlerde taranacak, Zehebî, b Hace e -Askalânî (ö. 852/1448), Heysemî ve Suyûtî
(ö. 911/1515) gibi âlimlerin bu rivâyetlerle i gi i h
e i de e e di i ece i .
6- A
ca e e hadi i a a
da a f d
a dai h
e i b
d
hadi
e i e i ha
da daha
a a a ah c a
a a da di a e a aca
.
7- D af e e d
a a a da U a
i ( . 322/926), Ki b d-D a f ,
b Ad
i e -Kâmil (ö. 365/976) e b
-Ce
i ( . 597/1201) el-Me d
i i i a
a a , ze id
e e e de He e
i Mecma
-Zevâid i , halk
di i de d a a ivâyet e i de e e Seh
i (ö. 902/1497) el-Mak
d l-Hasene
e Ac
i ( . 1162/1749) Ke f l-Hafâ ad e e e i, h
e i i e
ba
aca ce i i a a a
d . Bi gi e a
a
a
da son dönem telif
edilen e d
e e e i ile i e i a a da da fa da a aca
.
8- el-M cem l-müfehres li-elf i l-had i n-nebevî, Miftâh-u k n i -sünne,
Mevsûatu e afi l-hadis, hadi e i b
a i i
a aca
i a a d . A ca
i e, el-E f e Ce
i
-Ke
gibi bi gi a a
g a a da dorar.net,
sunnah.one, wqf.me, shiaonlinelibrary.com ve hadithtransmitters.hawramani.com gibi
web sitelerinden istifade edilecektir.
9- Hadislerin birden çok rivâyeti d
e i edi di i a a he
i e edi
ha
da h
e e i ece e de e e di
e e a g e a aca
.
10- Te e hadi a a a da ge e ivâyet e de , ha
da e i
a a a
adece ah b
i i edi ece ; ha
da he ha gi bi e i b
a e edi
e i
11- Za f e ha e hadi e i senedlerini ihtiyaç halinde zikretmek suretiyle
a a a da i e e i g
e i ece , i
a
de a f hadi e i
bi veya
hidi a a be i i ece i . Ce h e a di i e i i
e eddid,
e a
e
mütesahil olarak kategorize edilmeleri hüküm verirke di a e a aca
. Yah a b.
Main (ö. 233/848), Ahmed b. Hanbel, Buhârî, Ebû Hatim (ö. 277/890),
b Hibbân,
b Adî ve Dârekutnî (ö. 385/995) gibi ilk dönem, Nevevî
(ö. 676/1277)
, Zeheb , b
Hacer, Aynî
(ö. 855/1451)
, Irâkî
(ö. 806/1404)
ve S
gibi
a d e , e
(ö.
1250/
1834), Eb
-Feyz el-Gumârî (ö. 1379/1960), Elbânî,
a b e -Arnavut (ö.
1438/2016) ve Hüseyin Selim Esed gibi
d e i e i g
e i e ba a a
a bi h
e i i e gidi ece i . Za f hadi e e ilgili cerh- a di âlimlerinin
verdikleri hükümler, de e e di
e
de e i i aca
.
12- a
a b
ca e i e h
e a da a a e a abi e a a a
d
da
, ce h- a di i e i i g
e i e af da e i e ece i .
13- Di
a i e a a a
a
da snad a f i e i e a a aca
.
E e e i ge i e i e de a
e i e i edi i daha
a
a ba
a i e
belirtilecektir. Kütüb-i Sitte
e if e i i di e e e e i i i e i e i edi ece nun
d
da Concordance e d ( i a i
i b b
a a , M
i
i Sahîh i de i a
i
i, hadi
a a ) a i edi ece i .
e a a Buhârî, Ezan 5 de i di i de
el-C mi
-sahîh ad e e i a edi e edi . D i
i i ab i i de a
üslup söz
d . Tabe
i e e e i el-Meâcim a
a i edi ece ; b Hibbân
et-Tek
m e l-en a ad eseri es-Sahîh olarak verilecektir.
14- a
a
ah c e i gi i
da e h i a a
e i e a
ah c
i a a da da fa da a aca
.
15- Rivâyet e i
a
da d a ahih e ha e h
e i e a b
rivâyetlerin tahrîc bilgileri, tezin içinde istatiksel verilerle sadece hangi eserde yer
a d a a
i a e
edi erek
belirtilecektir.
Üçüncü
bölümde
muhteva
de e lendirmesinde ve a
a
da b
ivâyet e i e a d ab da b
rivâyetlere yer verilecektir.
16- Problemli rivâyet e i ah c e i de a f h
e i e e i a f ebebi
belirtilerek rical- aba a i a a da
e ha
da dipnotta de e e di
e e
a aca
. Me
/a
h
e i e e i ebebi e i a e edi i e e f ab
hha d
a be i i ece i . Te e hadi i a a d
da e i edi e e i e
"Bulunamayan Rivayetler" a ba
i e g
e i e e ha gi a a a da ge i
a
bi gi a a aca
. B ivâyetlere mevzu hükmü verilmeyecek ancak temel hadis
kitap a da a a ad i i -kaynak, sened ve râvî bilgisi tespit edilene kadar-
problemli kabul edilecektir. Bi de
i
e i e bi hadi gibi e c
e edi di i
e e de e i edi e i
e e a
a a di
a ah c bi gi e i e i ece i . Bu
a a da
hadi
e if e i i e
i d
a e i
e i e b
a a a a
içinde zikredilecektir.
17- Üçüncü bölümde
a ifi e
h e a e i i a
e
e e e
e i
a i edi e e e a a d
e ece i . O
i e e e ivâyetlerin incelemesinde de en
çok tekrar eden rivâyet e a
a a g e bi e
e e i e
e i e e i i ece i .
18- M h e a e i i a
e i
e e i bi i ci de ecede
g a
lar ana
ba
aca a ca
e e e i
a da a if e di a e a a a
i
e e i
h e a a
a
e i i i i a a
g a aca
. A ah, di ,
a
fiilleri, sosyal hayat, ahlak, peygamber ve ahiret gibi 28 a a ba
ile b ba
a a
i i i i 204 alt ba
a bi i
e i bi de
e af da a a
d i i i a
tespit edilecektir.
Tah c e d ba a
a
e e a
a
e i e dai e i e b
bi gi e de
a
hadi ge e e i i
e O
a
a i i a i e e a aca
a ca b
a ihi
eci de be i gi e i i a " e haf a" i a e i e ed, e i
ve muhteva aç
da de a bi e i de i ce e ece i . B
a bi i e O
a
e e e i i e e e
e i i e i, hadi i i i O
a
ed e e e i e
e i i/ a
e T
a Edebi a da
hadi e if e e ge e e i
e i de
B R NC B L M
KAVRAMSAL ÇERÇEVE-TAR H S REÇ
1. KIRK HAD S GELENE
N N OLU UMU
Rivâyet e i ed i d e i i e bi i e hadi
a ef e di i i de
a eg i e e a
a a ba a
. C
,
e , mu cem gibi eserlerin telifinden
he e ce Abd ah b. M b e e
(ö. 181/797) i e edi e bi
hadi i a
hicri II. a da i iba e hadi edebi a da
hadi e i
a a ba ad
g
e
e edi . Ta if d e i hadi edebi a da be i i
larla ilgili rivâyetlerin
bi a a a ge i i e d
ce i,
hadi ge e e i i
a e i ede
e i
fa
e de bi i idi . i e , e
bi a a a ge i
e d
ce e i i e bi
b
e i i a a
aca e i e i e i e e i a a a
e b da
d a rivâyet e a a
da bi ba /a a a a
a gir i e di . B
e ice i de
tevhid, iman, ahkâm, ibadet, zühd ve rekâik gibi ba
a a
da rivâyetler kendi
i e i de a if edi i i . B a if e bi ih i a /a a
e ice i de a
e
hadi
a a
a
a a
da i e e
e haf a rivâyeti olarak bilinen
hadi i . K
hadi e be e e i e i ede b ivâyet e a a i ha i e hic i II.
a da ba a a a g
e ada
hadi e e if edi ege i i . Belki de rivâyetin
sonunda zikredilen ahiret gü H . Pe ga be i efaa edece i
, b
e
i
e a af da be i
e
e i e ede
.
K
hadi ge e e i i
eci e i e a
a a
a i i
ge e e i O
a d e i e ada ge i di i a a a a g
e
e ad a
a
a
ha b
a e a a b a a e if edi e a
a a i ce e e e b
a
a a da g
e ada a a a a i gi i ge e bi de e e di
e a aca
.
K
hadi e i , Abd
ah a C
e (ö. 898/1492) ai Fa
a
hadi i i
e c
e i i e O
a c
af a
a bi
a a gi
e i i O
a d e i a
hadi edebi a
ba a g
a ab e i i i i i , hicri IX. a
ce i
hadi e i ce e e i e
aca
.
B
ha
da daha
ce a
a
a a
, i e a a a da e e i
a
a a a ai a a g a , e e a a e e e a f a a a a
hadi i e a
a a
a
a a a a aca
.
8A
ce i a e edi di i
e e hic i i i ci a
e i
haddi e i de
Abd ah b. M b e e i e edi e bi
hadi , b
i
e i ab
edilmektedir.
9Bu eser, 17 rivâyeti
h e i bi e i de e i a a ba
.
10Hicri
III. as da a a a Muhammed b. Eslem et-T
e (ö. 242/856) ait el-Erbaûn, f h
bab a a g e e if edi e i e e di .
11Hicri IV. a da Ha e b. S f
b.
i e
-e b
e (ö. 303/916) ai
be hadi e
a Ki b l-E ba n, T
i e e i
gibi ba a a a
ba
da i a bab , i e hadi i, M
a a a e i e
e
e e,
a ih i a a
gide e gibi
a i e
i ; akabinde abdest, namaz,
oruç, hac, zekât, cihad, vasiyet ve a a i e i gi i hadi e a a
. T
i e e i
i e a if ba
da be e i g
e e e bi i e, her iki eserde de mestler üzerine
mesh etmekle ilgili rivâyet e i e
a
.
12A ca T
i e e i de men
haf a rivâyeti i E e b. M i
e ge e e edi, Ha a b. S f a
e e i de i e
a ca b Abba e edi de e a a ad .
8 Hadi edebi a da hadi e e i gi i i e a a a a daha e aha, be a ec, ebe ,
fehrese t e e e de e a a e e e e ai a a g a da e a a ad . Ya a a a e ice i de hadi e i i d e de i iba e a if edi di i ba ca a a a a d :
1- V d : el-Bernâmec 2- Tüceybî: el-Bernâmec 3- Zehebî: es-Siyer
4- Siracüddîn el-Kazvînî: el-Me aha 5- b Hace : el-M cem l-müfehres 6- Kâtip Çelebi: Ke f -zünûn
7- Rûdânî: S la l-halef
8- Muhammed b. Cafer el-Kettânî: er-Ri le l-Mustatrafe
9- Brockelmann: Geschicte der Arabicshen Litteratur (GAL) 10- Abdülhay el-Kettânî: Fih l-Fehârîs
11- Zirikli: el- Al m
12- Abdülkadri Karahan: lam-T k Edebi a nda K k Hadi 13- Fuat Sezgin: Geschicte des Arabischen Schrifttums (GAS)
9 Eb Abdi h M ha ed b. Ca fe b. d e -Hasenî el-Kettânî, er-Ri le l-mustatrafe (Hadis
Literatürü), e . Y f be ( a b : Ya c , .), 193; Ka aha , K k Hadi , 43; M.Ya a Ka de i , K Hadi , T ki e Di ane Vakf lam An iklopedi i ( a b : T i e Di a e Va f , 2002).
10 Hasan Ahmed Buhârî, m m Abd llah b. el-Mübârek el-Mervezî el-Muhaddis en-N k d (Riyad:
Me ebe -R d, 2003).
11 Eb -Hasen Muhammed b. Eslem b. Sâlim b. Yezid el-Kindî et-Tûsî, el-Erbaûn, h . Me a b. B
el-Cibrîn el-Ma (Be : D b Ha , 2000).
12 Eb -Abbâs el-Ha e b. S f b. i e - e b Hasan b. Süfyan, Ki b l-Erbaîn, thk.
