Okul Öncesi Çocukluk Algısında Genç Yetişkinlerin Ahşap Oyuncak Seçimi Prof. Dr. İlker Usta* Özet
Bu araştırmada, “Eğitici Ahşap Oyuncaklar” seçmeli dersi kapsamında “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” konusunda 300-350 sözcüklük öznel bir ödev hazırlayan üniversitede farklı lisans programlarında öğrenim gören öğrencilerin açıklamaları içerik analizi yapılmak suretiyle değerlendirilmiş, kız ve erkek öğrenciler tarafından ortaya konulan ahşap oyuncak örneklemeleri kategorize edilmiş, çocukluk algısıyla tercih edilen bu örnek ahşap oyuncak türleri neden-sonuç ilişkisi uyarınca yorumlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Ahşap Oyuncaklar, Okul Öncesi Dönem, Genç Yetişkinler, Oyuncak Tercihi
Young Adults’ Choices of Wooden Toys within the Perception of Preschool Childhood Abstract
In this study, descriptions of students as the young adults from different degree programs at the university were evaluated by making content analysis due to preparing a subjective homework within the elective course “Educational Wooden Toys” consisting of 300-350 words on the issue of “How would you like to play with wooden toys if you were a kid in the context of preschool childhood ?”. Referring to the findings, wooden toys defined by the sampling of students were categorized according to the type of toys, and these wooden toys preferred by girls and boys of the young adults within the childhood perception were reviewed in accordance with the causation.
Key Words: Wooden Toys, Preschool Stage, Young Adults, Toy Preferences
1 Giriş
Mevcudiyetleri itibariyle insanlık tarihi kadar eski iki temel olgu olan oyun ve oyuncak, birbirlerini pekiştirici içsellikleriyle ve kendilerine özgü işlevsellikleriyle çocuk gelişiminde oldukça önemlidir. Landreth (2002)’e göre, çocukların kendilerini ve yaşadıklarını ifade etmek için kullandıkları izafi bir dil olan oyun çocuğun dilidir, oyuncaklar ise çocuğun kelimeleridir. Buna göre, insan varlığının bir parçası olan oyun (Güvenç, 1997), gönüllü bir eylem olarak …mış gibi yapılan …miş gibi davranılan gerçek dışı bir alan olup taklitçi bir faaliyettir (Yalçınkaya, 2004). Oyuncak ise, Niemann (1977) ile Gorman (1985) ve Cross (1999) tarafından açıklandığı üzere, ihtiva ettiği anlam bakımından çocuk gelişiminde önemli bir olgu olarak öne çıkan (eğlendirici ve öğretici bir faaliyet olan) oyun kapsamında kullanılan ve söz konusu oyunun oynanmasının yanında, çocuğun hem zihinsel hem bedensel hem de kişilik gelişimine katkı yapan nesnelerdir. Öyle ki, Sigmund Freud (1856-1939) tarafından psikanaliz yaklaşımıyla ortaya konulan psikoseksüel gelişim evreleri kapsamında, motor-beceri ile bilişsel ve sosyal-duygusal yetkinliklere ulaşmaya dayalı çocuk gelişimi bakımından oyuncakların büyük faydalar sağladığı yadsınamaz bir gerçekliktir.
Esasen okul öncesi dönem, psikoseksüel gelişim eşliğinde gerçekleşen (Arı vd., 1997), (toplumun önemli bir bireyi ve geleceği olan) çocuğun gelişiminde sihirli yıllar (Oktay, 2000) olarak addedilen öznel bir süreçtir. Bundan ötürü, başta okul öncesi dönem olmak üzere çocukluk süresince, çocuğa destek olup onun gelişimi için fırsatlar sunabilmek çok önemlidir. Bu noktada, oyun ve oyuncaklar (psikoseksüel gelişim dönemleri bağlamında) çocuklara çok büyük faydalar sağlar. Şöyle ki; Onur (1991)’un Niemann (1977)’dan aktardığına göre, okul öncesi eğitim alanında öncü çalışmalar yapan Friedrich Wilhelm August Fröbel (1782-1851) tarafından yaşamın nesnel imgeleri olarak tanımlanan oyuncaklar, tümevarım mantalitesiyle dünyanın ve yaşamın yasalarının bir çeşit anlatım yoludur. Başka bir şekilde söylemek gerekirse, Piaget (1962) tarafından açıklandığı gibi, okul öncesi çocukluk döneminde çocuğun bilişsel, fiziksel, sosyal, duygusal ve dil gelişimini destekleyen oyun, oyunun oynamasını sağlayan oyuncaklar aracılığıyla aynı zamanda çocuğun hayal gücünü geliştirir ve yeteneklerini uyarıp harekete geçirir. Bu kapsamda, Sotamma (1980) tarafından açıklandığı üzere,
dünyayla bağlantı kurma ve sosyal çevreyle iletişime geçme davranışının bir yansıması olarak çocuğun kendisini keşfetmeyi öğrenmesi sürecinde, dünyanın ve yaşamın bir çeşit taklidi durumunda olan oyuncaklar bu keşifler için çocuğa fırsatlar sunar ve çocuk öğrenmeyi öğrenir. Nitekim, Heljakka (2015)’nın Klabbers (2009)’dan naklettiği gibi, oyuncaklar; el-göz ve ince motor koordinasyonunu sağlarken, planlama, hayal etme, ileriyi düşünme, işbirliği yapma, müzakere etme, paylaşımcı olma, kendini kontrol etme, takdir edilme ve ödüllendirilme ile sabırlı olma olgularını pekiştirir.
Bu açıklamalar ışığında, oyuncakların eğitici bir işleve sahip olmasının önemi ortadadır. Kendine has tasarımıyla sistemli bir şekilde geliştirilen eğitici oyuncaklar, Oğuzkan ve Avcı (2000) tarafından, çocuklara erken yaşta kazandırılmak istenilen (eşleştirme, farklı olanı bulma, parçaları birleştirme, gruplama, sıralama, ilişki kurma gibi) kavramları hem eğlendirici hem de eğitici yöntemlerle çocuğa öğretmeye yardımcı olan oyun araçları olarak tanımlanmıştır. Çocuk gelişiminde önemli rol oynayan eğitici oyuncaklar, çocukların oynayarak öğrenmesini sağlarken, bilişsel gelişimin yanı sıra dil ve öz bakım becerilerini destekler, sosyal-duygusal ve psikomotor becerilerinin gelişimine katkıda bulunur. Sözün özünü söylemek gerekirse, okul öncesi dönemi kapsayan psikoseksüel gelişim dönemleri ve bu gelişim dönemlerinde kullanılan oyuncak türleri itibariyle, eğitici oyuncaklar; çeşitleri ile işlevleri ve çocuk gelişimindeki yeri bakımından oldukça önemlidir. Bu manada, çocuk gelişimi açısından çok önemli olan oyunların kurgulanmasında doğrudan ya da dolaylı bir şekilde görev alan oyuncakların eğitsel yönü, sürdürülebilir öznelliğiyle ahşap oyuncak tasarımını öne çıkarmaktadır (Aydın, 2012). Endüstriyel amaçla yetiştirilmiş ağaçlardan tedarik edilen doğal bir malzeme olan ahşabın kolay şekil alabilmesi, onun birçok alanda kullanılmasına sebep olmuştur. Bu perspektifte, oyuncak imalatı; ahşabın işlevsel bir malzeme olarak tercih edilip kullanıldığı alanlardan biridir (Usta, 2014). İstenilen forma kolayca dönüştürülebilirliğinin yanında ahşabın doğal oluşuna atfen oyuncak yapımında seçilmesi, çocuğun doğa hakkında farkındalığa ulaşmasının bir yolu olarak kabul edilir. Usta (2015) tarafından belirtildiği gibi, ağaçlardan elde edilen doğal ve organik bir malzeme olan ahşap, doğanın bir yansıması olarak çocuğun doğayı algılamasına katkı sağlar. Bunu daha açıkça ifade etmek gerekirse, benlik oluşumu ile zihinsel gelişimin büyük ölçüde tamamlandığı ve psikoseksüel gelişim açısından önemli bir süreç olan okul öncesi dönemde, ağaçlardan temin edildiği için lifli ve gözenekli yapıya sahip organik esaslı doğal bir malzeme olan ahşaptan imal edilen oyuncaklar vasıtasıyla çocukları ahşabın doğal dokusuyla tanıştırmak, çocuk gelişimi açısından fayda sağlar. Bu bağlamda, günümüzde giderek artan bir biçimde değişik pek çok tiplemelerle ortaya konulan eğitici ahşap oyuncaklar; okul öncesi dönemi içeren psikoseksüel gelişim dönemleri nezdinde çocukların bilişsel ve psikomotor gelişimlerine ilaveten sosyal ve duygusal gelişimleri ile dil ve özbakım becerilerinin gelişimini desteklemek amacıyla kullanılan önemli eğitici materyallerden biri durumundadır.
Bir nitel araştırma olan bu çalışmada, “Eğitici Ahşap Oyuncaklar” seçmeli dersini yüklenen ve “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” konusunda 300-350 sözcüklük metinsel bir kompozisyon yazılması istenilen farklı programlarda öğrenim gören üniversite öğrencilerinden, sadece tek bir ahşap oyuncağı örnekleyenlerin ödev formundaki açıklamaları içerik analizi yapılarak değerlendirilmiş, kız ve erkek öğrenciler tarafından ortaya konulan ahşap oyuncak örneklemeleri kategorize edilmiş, çocukluk deneyimini yaşamış halihazırdaki üniversite öğrencilerinin çocukkenki algı dünyasına göre ahşap oyuncak tercih etme eğilimleri nedensellik bağı kurulmak suretiyle yorumlanmıştır.
2 Yöntem
Bu araştırma, 2013 yılında gerçekleştirilen Bologna uyum çalışmaları kapsamında güncellenen Ağaç İşleri Endüstri Mühendisliği müfredatı bağlamında Hacettepe Üniversitesi lisans öğrencilerinin tümü için (Seçmeli Dersler Birimi Koordinatörlüğü nezdinde) açılan yeni bir seçmeli ders olan “Eğitici Ahşap Oyuncaklar” dersi çerçevesinde hazırlanmıştır. Buna göre, mevcut araştırma; üç yıllık süreçte güz ve bahar yarıyılları ile yaz okulunda bu dersi yüklenen öğrencilere verilen aynı konudaki ve eşdeş sayıdaki sözcükten oluşan metinsel kompozisyon kurgusunda hazırlanan dönem ödevlerinin içerik analizi yapılması suretiyle değerlendirilmesi üzerine kurulmuştur. Öznel bir nitel araştırma olan bu çalışmayla; “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” konusunda 300-350 sözcüklük bir kompozisyon yazılması istenilen öğrencilerin,
sadece tek bir ahşap oyuncağa odaklanılmış olarak ortaya koydukları açıklamalar irdelenmiş ve yorumlanmıştır.
Araştırma kapsamında, sadece tek bir ahşap oyuncağı örneklemek suretiyle açıklayan öğrencilerin kompozisyonları “nasıl bir ahşap oyuncak ve özellikle neden bu ahşap oyuncak” ilişkisi bağlamında doküman analizine tabi tutulmak suretiyle değerlendirilmiş, oyuncak kategorizasyonu oluşturularak kız ve erkek öğrencilerin ortaya koydukları ahşap oyuncak seçimleri çizelgelenmiş, öğrencilerce öngörülen ahşap oyuncak seçimi yorumlanmıştır. Bu noktada, farklı lisans programlarından “Eğitici Ahşap Oyuncaklar” seçmeli dersini yüklenen ve “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” konusunda ödev yapanlardan, sadece tek bir ahşap oyuncağı örnekleyen 235 öğrenci (% 60 kız ve % 40 erkek) çerçevesinde bulgular toplanmış ve değerlendirilmiştir.
3 Bulgular ve Değerlendirme
Araştırma bulguları, genç yetişkin kız ve erkek öğrencilerin ödev metinlerinin içerik analizi yapılmasıyla ortaya çıkan ahşap oyuncak kategorizasyonu ile halihazırdaki bu ahşap oyuncak seçiminin nedenselliği çerçevesinde değerlendirilmiştir.
3.1 Ahşap Oyuncak Kategorizasyonu
Eğitici Ahşap Oyuncaklar seçmeli dersini yüklenen farklı sınıflarda ve farklı programlarda lisans öğrenimi gören kız ve erkek öğrencilerin “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” sorusuna verdikleri cevaplar; kategorize edilerek sıralanmış (Çizelge 1), kız ve erkek öğrencilere göre karşılaştırılmış (Şekil 1) ve mevcut kategorizasyana giren oyuncakların öğrencilerce adlandırılışı gösterilmiştir (Çizelge 2).
Üniversitede farklı programlarda lisans öğrenimi gören kız ve erkek öğrencilerin çocukluk deneyimlerine atfen ahşap oyuncak tercihleri hakkında gerçekleştirilen bu araştırma verilerine göre, içerik analiziyle ortaya çıkarılan ahşap oyuncakların esasen 19 kategoride kümelendiği (Çizelge 1) fakat söz konusu bu kategorizasyonun kaldırılması halinde öğrenciler tarafından ahşap oyuncak tanımlamasının 64 adet alt başlıkta yapıldığı (Çizelge 2) görülmektedir. Buna göre; cinsiyet değişkenine göre karşılaştırıldığında önemli farklılıkların görüldüğü Çizelge 1 incelendiğinde, kız ve erkek öğrencilerin toplamda en çok Bloklar ve Ev kategorilerinde yer alan ahşap oyuncakları tercih ettikleri, bunun akabinde Yapboz ile Vasıta kategorilerindeki ahşap oyuncakları da çokça yeğledikleri görülmektedir. Elde edilen veriler itibariyle mevcut oyuncak kategorisinde bulunan diğer seçimlik ahşap oyuncaklara bakılacak olursa, yekünu oluşturan ahşap oyuncakların çoktan aza doğru sıralamasının; Sayı Öğretme, Fırıldak, Model Eşyalar, Kule Yapma, Pedalsız Bisiklet, Figürler, Kukla, Elbise Giydirme, Çalgı Aleti, Sallanan At, Mekan Örneklemesi, Paytak, İç İçe Geçmeli, Boncuk Dizme/Geçirme, Çivi Çakma biçiminde olduğu ortaya çıkmaktadır.
Çizelge 1. “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” sorusuna verilen cevapların oyuncak kategorisine göre dağılışı ile kız ve erkek öğrenciler bakımından ahşap oyuncak tercihi durumu
Toplam Erkek Kız Bloklar 34 15 19 Ev 33 2 31 Yapboz 28 10 18 Vasıta 21 15 6 Sayı Öğretme 13 6 7 Fırıldak 12 8 4 Model Eşyalar 11 3 8 Kule Yapma 10 4 6 Pedalsız Bisiklet 10 5 5 Figürler 10 4 6 Kukla 9 5 4 Elbise Giydirme 8 0 8 Çalgı Aleti 7 2 5 Sallanan At 6 1 5 Mekan Örneklemesi 5 3 2 Paytak 5 3 2 İç İçe Geçmeli 5 2 3 Boncuk Dizme/Geçirme 4 2 2 Çivi Çakma 4 2 2 Toplam 235 92 143
Araştırma mahiyetinde “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” sorusuna verilen cevaplara istinaden oluşturulan oyuncak kategorisindeki ahşap oyuncakların kız ve erkek öğrenciler bakımından en çoktan en aza doğru seçilmesi durumu Çizelge 1 verileri esas alınarak Şekil 1’de de gösterilmiştir. Bu perspektifte (Çizelge 1 ve Şekil 1 göz önüne alınarak) okul öncesi çocukluk algısında genç yetişkin kız ve erkek üniversite öğrencilerinin ahşap oyuncak tercihine göre sayısal ve oransal karşılaştırması yapıldığında, elde edilen verilerle ortaya çıkan toplam 19 oyuncak kategorisi içerisinde 11 kategoride kızların ve 5 kategoride erkeklerin üstün olduğu, 3 kategoride ise hem sayıca hem de yüzde olarak eşitlik hali görülmektedir. Çizelge 1 ve Şekil 1 kıyaslamalarına göre, kızların özellikle Elbise Giydirme (% 100) ve Ev (% 94) kategorilerinde çok belirgin bir üstünlüğü varken, erkeklerin üstünlüğü ise daha çok Vasıta (% 71) ve Fırıldak (% 67) kategorilerinde bulunmaktadır. Pedalsız Bisiklet ile Boncuk Dizme/Geçirme ve Çivi Çakma kategorilerinde ise oransal ve yüzdelik eşitlik (% 50) görülmektedir. Bu verilere ilaveten hem Sallanan At (% 83) hem Model Eşyalar (% 73) hem de Çalgı Aleti (% 71) kategorilerinde kızların erkeklere nazaran daha seçici olduğu görülürken, kızların Yapboz (% 64) kategorisinde de sayısal ve oransal bir üstünlük ortaya koydukları görülmektedir. Ayrıca, tercih yoğunluğu bağlamında; Kule Yapma (% 60), Figürler (% 60), İç İçe Geçmeli (% 60) kategorilerinin yanı sıra Bloklar (% 56) ve Sayı Öğretme (% 54) kategorilerinde kızların, Mekan Örneklemesi (% 60) ile Paytak (% 60) ve Kukla (% 56) kategorilerinde ise erkeklerin göreceli bir üstünlüğü söz konusudur.
Araştırma bulgularının bir nevi görsel kıyaslamasının yapıldığı Şekil 1’de gösterilen genç yetişkin kız ve erkek öğrencilerin kendi grupları içerisindeki oyuncak tercihi sıralamasına bakıldığında, beş adet oyuncak kategorisinin aynı sırada olduğu görülmektedir. Bu bağlamda; Bloklar (2), Yapboz (3), Kule Yapma (8), Figürler (9), İç İçe Geçmeli (15) oyuncak kategorileri hem kızlar hem de erkekler tarafından ahşap oyuncak tercih listesinde aynı sırada konuşlandırılmıştır. Bu çerçevede ilk ve son sıralara göre; kızlarda Ev kategorisi, erkeklerde ise Vasıta kategorisi ilk sırada yer alırken, kızlarda Çivi Çakma kategorisi, erkeklerde ise Elbise Giydirme kategorisi listenin en sonunda ortaya çıkmıştır.
Şekil 1. “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” sorusuna verilen yanıtlar itibariyle ortaya çıkan ahşap oyuncak tercihlerinin kız ve erkek öğrenciler bakımından kıyaslanması
Çizelge 2’de görüldüğü gibi, araştırma kapsamında öne çıkan 19 başlıktaki oyuncak kategorisinin içerik analizi yordamıyla değerlendirilmesi neticesinde, Elbise Giydirme ve Sallan At kategorileri hariç her bir kategori içerisinde değişik sayılarda olmak üzere toplamda 64 adet ahşap oyuncak tanımlamasının kız ve erkek öğrencilerce yapılmış olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu edilen oyuncak kategorizasyonu nezdinde; bir kategoride 7 adet, bir kategoride 6 adet, iki kategoride 5 adet, altı kategoride 4 adet, üç kategoride 3 adet ve dört kategoride 2 adet ahşap oyuncak tanımlaması yapılmıştır. Şöyle ki en çok Yapboz (7) kategorisinde ve bunun ardından ise Vasıta (6) kategorisinde ahşap oyuncaklar örneklenmiş olup Sayı Öğretme (5) ile Model Eşyalar (5) bunları takip etmiştir. Bunların akabinde; (4 adet oyuncakla) Bloklar, Fırıldak, Kule Yapma, Pedalsız Bisiklet, Figürler, Kukla kategorileri, (3 adet oyuncakla) Ev, Çalgı Aleti, Mekan Örneklemesi kategorileri, (2 adet oyuncakla) Paytak, İç İçe Geçmeli, Boncuk Dizme/Geçirme, Çivi Çakma kategorileri sıralanmıştır.
Araştırma neticesinde ortaya çıkan oyuncak kategorizasyonu ile her birisindeki alt kategori aşağıda belirtilmiş olup bunların genç yetişkin kız ve erkek öğrencilerce tercih edilişi Çizelge 2’de verilmiştir.
Bloklar Kategorisi: Şekil-Boyut Farklı, Şekil-Boyut Aynı, Lego (Kertikli Bloklar), Jenga (Mıknatıslı Bloklar).
Ev Kategorisi: İki Katlı (Çatılı ve Yanları Açık), Üç Katlı (Çatılı ve Yanları Açık), Katsız-Çatısız (Üstten Bakışlı).
Yapboz Kategorisi: Doğa Figürlü, Tangram, Hayvan Figürlü, Vasıta Figürlü, İnsan Figürlü, Geometrik Şekiller, Harita Figürlü.
Vasıta Kategorisi: Araba, Tren, Kamyon, Uçak, Gemi, Mekanik Kurgulu Araçlar.
Sayı Öğretme Kategorisi: Sayı Öğretici, Sayı-Alfabe Öğretici, Sayı-Zaman Öğretici, Abaküs, Matematik Kurgulu.
Fırıldak Kategorisi: İpli Fırıldak, Saplı Fırıldak, Topaç, Yoyo.
Model Eşyalar Kategorisi: Mutfak Seti, Bebek Arabası, Beşik, Cep Telefonu, Tamir Seti. Kule Yapma Kategorisi: Halkalarla Konik Kule, Dikdörtgen Prizmalarla Kule, Kertikli
Bloklarla Prizmatik Kule, Küplerle Kule.
Pedalsız Bisiklet Kategorisi: Dört Tekerlekli, İki Tekerlekli, Üç Tekerlekli, Scooter. Figürler Kategorisi: Hayvanlar, İnsanlar, Asker, Bebek.
Kukla Kategorisi: İnsan Figürlü Kukla, Hayvan Figürlü Kukla, Pinokyo, Robotik Kukla. Elbise Giydirme Kategorisi:---
Çalgı Aleti Kategorisi: Ksilofon, Çıngırak (Marakas), Şakşak (Kastanyet). Sallanan At Kategorisi: ---
Mekan Örneklemesi Kategorisi: Çiftlik, Sokak, Kasaba.
Paytak Kategorisi: İple Çekmeli Paytak, Sapla İteklemeli Paytak. İç İçe Geçmeli Kategorisi: Matruşka, Renkli Kutular.
Boncuk Dizme/Geçirme Kategorisi: İpe Boncuk Dizme, Telden Boncuk-Obje Geçirme. Çivi Çakma Kategorisi: Çubuklara Vurma, Küreleri Kanala Düşürme.
Çizelge 2’de adlandırılmış vaziyette gösterilen 64 adet alt kategori dahilinde kızların 13 ve erkeklerin 10 alt kategoride ahşap oyuncak tanımlaması yapmadığı, başka bir ifadeyle (Elbise Giydirme ve Sallan At kategorilerinin de ilave edilmesiyle) ahşap oyuncak kategorisi nezdinde kızların 51 ve erkeklerin 54 alt kategoride ahşap oyuncakları tanımlayıp örneklediği görülmektedir. Burada mevzu bahis edilen alt kategoriler nezdinde seçimi yapılmayan oyuncaklar itibariyle hem kızların hem de erkeklerin birlikte tercihte bulunmadığı bir oyuncak türü yoktur. Öte yandan, genç yetişkin kızlar ve erkekler tarafından hiç seçilmeyen alt oyuncak kategorileri bakımından bir değerlendirme yapıldığında; Model Eşyalar kategorisinden 2 adet, Ev ve Yapboz ile Figürler kategorilerinden ise 1adet alt kategorinin kızlar ve erkekler tarafından ayrı ayrı olmak üzere hiç seçilmediği görülmektedir. Vasıta kategorisindeki alt kategorilerden seçilmeyenlerin sayısı ise kızlarda 3 adet ve erkeklerde 1 adet olmuştur. Diğerlerine bakılacak olursa; kızlar tarafından seçilmeyenler, Fırıldak kategorisinde 2 adet iken Kukla ile Mekan Örneklemesi ve Paytak kategorilerinde ise 1 adet, erkekler tarafından seçilmeyen alt kategoriler ise Çalgı Aleti kategorisinde 2 adet ve Kule Yapma ile Boncuk Dizme/Geçirme kategorilerinde 1 adet olmuştur.
Çizelge 2. “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” sorusuna öğrencilerce verilen cevapların kategorize edilişi
Oyuncak Kategorisi Oyuncak Adı Toplam Erkek Kız
Bloklar
Şekil-Boyut Farklı 21 9 12
Şekil-Boyut Aynı 8 3 5
Lego (Kertikli Bloklar) 3 2 1
Jenga (Mıknatıslı Bloklar) 2 1 1
Ev
İki Katlı (Çatılı ve Yanları Açık) 28 0 28 Üç Katlı (Çatılı ve Yanları Açık) 2 1 1 Katsız-Çatısız (Üstten Bakışlı) 1 1 0
Yapboz Doğa Figürlü 8 2 6 Tangram 6 3 3 Hayvan Figürlü 5 1 4 Vasıta Figürlü 4 2 2 İnsan Figürlü 3 1 2 Geometrik Şekiller 1 0 1 Harita Figürlü 1 1 0 Vasıta Araba 12 8 4 Tren 3 3 0 Kamyon 2 2 0 Uçak 2 1 1 Gemi 1 0 1
Mekanik Kurgulu Araçlar 1 1 0
Sayı Öğretme Sayı Öğretici 4 2 2 Sayı-Alfabe Öğretici 3 1 2 Sayı-Zaman Öğretici 2 1 1 Abaküs 2 1 1 Matematik Kurgulu 2 1 1
Fırıldak İpli Fırıldak 4 1 3 Saplı Fırıldak 3 2 1 Topaç 3 3 0 Yoyo 2 2 0 Model Eşyalar Mutfak Seti 7 1 6 Bebek Arabası 1 0 1 Beşik 1 0 1 Cep Telefonu 1 1 0 Tamir Seti 1 1 0 Kule Yapma
Halkalarla Konik Kule 4 1 3
Dikdörtgen Prizmalarla Kule 3 2 1
Kertikli Bloklarla Prizmatik Kule 2 1 1
Küplerle Kule 1 0 1 Pedalsız Bisiklet Dört Tekerlekli 3 1 2 Üç Tekerlekli 3 2 1 İki Tekerlekli 2 1 1 Scooter 2 1 1 Figürler Hayvanlar 4 1 3 İnsanlar 2 1 1 Asker 2 2 0 Bebek 2 0 2 Kukla
İnsan Figürlü Kukla 3 1 2
Hayvan Figürlü Kukla 2 1 1
Pinokyo 2 1 1 Robotik Kukla 2 2 0 Elbise Giydirme --- 8 0 8 Çalgı Aleti Ksilofon 5 2 3 Çıngırak (Marakas) 1 0 1 Şakşak (Kastanyet) 1 0 1 Sallanan At --- 6 1 5
Mekan Örneklemesi Çiftlik Sokak 2 2 1 1 1 1
Kasaba 1 1 0
Paytak İple Çekmeli Paytak Sapla İteklemeli Paytak 3 1 2
2 2 0
İç İçe Geçmeli Matruşka 3 1 2
Renkli Kutular 2 1 1
Boncuk Dizme/Geçirme İpe Boncuk Dizme 1 0 1
Telden Boncuk-Obje Geçirme 3 2 1
Çivi Çakma Çubuklara Vurma Küreleri Kanala Düşürme 2 1 1
2 1 1
Araştırma ile elde edilen oyuncak kategorizasyonuna göre genç yetişkin kız ve erkek öğrencilerin alt kategorilere göre tercih ettikleri ahşap oyuncak türleri sıralaması (Çizelge 2 verileri temel teşkil etmek üzere) kızlar ve erkekler için ahşap oyuncak tercihi sırası hüviyetiyle Şekil 2’de gösterilmiş olup okul öncesi ahşap oyuncak tasarımı bağlamında ipuçları vermesi bakımından oldukça önemlidir.
Şekil 2. “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” sorusuna verilen yanıtlar itibariyle (genç yetişkin kız ve erkek öğrencilerin alt kategoriler nezdinde) ahşap oyuncak tercihleri sıralaması
Bloklar
Şekil-Boyut Farklı 9 1 12 Şekil-Boyut Farklı Şekil-Boyut Aynı 3 2 5 Şekil-Boyut Aynı Lego (Kertikli Bloklar) 2 3 1 Lego (Kertikli Bloklar) Jenga (Mıknatıslı Bloklar) 1 4 1 Jenga (Mıknatıslı Bloklar)
Ev
Katsız-Çatısız (Üstten Bakışlı) 1 1 28 İki Katlı (Çatılı ve Yanları Açık) Üç Katlı (Çatılı ve Yanları Açık) 1 2 1 Üç Katlı (Çatılı ve Yanları Açık) İki Katlı (Çatılı ve Yanları Açık) 0 3 0 Katsız-Çatısız (Üstten Bakışlı)
Yapboz
Tangram 3 1 6 Doğa Figürlü
Doğa Figürlü 2 2 4 Hayvan Figürlü Vasıta Figürlü 2 3 3 Tangram Hayvan Figürlü 1 4 2 Vasıta Figürlü
İnsan Figürlü 1 5 2 İnsan Figürlü Harita Figürlü 1 6 1 Geometrik Şekiller Geometrik Şekiller 0 7 0 Harita Figürlü
Vasıta
Araba 8 1 4 Araba
Tren 3 2 1 Uçak
Kamyon 2 3 1 Gemi
Uçak 1 4 0 Tren
Mekanik Kurgulu Araçlar 1 5 0 Kamyon
Gemi 0 6 0 Mekanik Kurgulu Araçlar Sayı Öğretme
Sayı Öğretici 2 1 2 Sayı Öğretici Sayı-Alfabe Öğretici 1 2 2 Sayı-Alfabe Öğretici Sayı-Zaman Öğretici 1 3 1 Sayı-Zaman Öğretici
Abaküs 1 4 1 Abaküs
Matematik Kurgulu 1 5 1 Matematik Kurgulu Fırıldak
Topaç 3 1 3 İpli Fırıldak Yoyo 2 2 1 Saplı Fırıldak Saplı Fırıldak 1 3 0 Topaç
İpli Fırıldak 1 4 0 Yoyo
Model Eşyalar
Tamir Seti 1 1 6 Mutfak Seti Cep Telefonu 1 2 1 Bebek Arabası
Mutfak Seti 1 3 1 Beşik
Bebek Arabası 0 4 0 Cep Telefonu
Beşik 0 5 0 Tamir Seti
Kule Yapma
Dikdörtgen Prizmalarla Kule 2 1 3 Halkalarla Konik Kule Halkalarla Konik Kule 1 2 1 Dikdörtgen Prizmalarla Kule Kertikli Bloklarla Prizmatik Kule 1 3 1 Kertikli Bloklarla Prizmatik Kule
Küplerle Kule 1 4 1 Küplerle Kule Pedalsız Bisiklet
Üç Tekerlekli 2 1 2 Dört Tekerlekli Dört Tekerlekli 1 2 1 Üç Tekerlekli
Scooter 1 4 1 Scooter Figürler Asker 2 1 3 Hayvanlar İnsanlar 1 2 2 Bebek Hayvanlar 1 3 1 İnsanlar Bebek 0 4 0 Asker Kukla
Robotik Kukla 2 1 2 İnsan Figürlü Kukla İnsan Figürlü Kukla 1 2 1 Hayvan Figürlü Kukla Hayvan Figürlü Kukla 1 3 1 Pinokyo
Pinokyo 1 4 0 Robotik Kukla Elbise Giydirme
Elbise Giydirme 0 1 8 Elbise Giydirme Çalgı Aleti
Ksilofon 2 1 3 Ksilofon
Çıngırak (Marakas) 0 2 1 Çıngırak (Marakas) Şakşak (Kastanyet) 0 3 1 Şakşak (Kastanyet)
Sallanan At Sallanan At 1 1 5 Sallanan At Mekan Örneklemesi Çiftlik 1 1 1 Çiftlik Sokak 1 2 1 Sokak Kasaba 1 3 0 Kasaba Paytak
Sapla İteklemeli Paytak 2 1 2 İple Çekmeli Paytak İple Çekmeli Paytak 1 2 0 Sapla İteklemeli Paytak
İç İçe Geçmeli
Matruşka 1 1 2 Matruşka
Renkli Kutular 1 2 1 Renkli Kutular Boncuk Dizme/Geçirme
Telden Boncuk-Obje Geçirme 2 1 1 İpe Boncuk Dizme
İpe Boncuk Dizme 0 2 1 Telden Boncuk-Obje Geçirme Çivi Çakma
Çubuklara Vurma 1 1 1 Çubuklara Vurma Küreleri Kanala Düşürme 1 2 1 Küreleri Kanala Düşürme
Mevcut ahşap oyuncak kategorizasyonu dahilinde kızlar ve erkekler tarafından seçilme yoğunluğu, nedensellik itibariyle özellikle Ev kategorisi başta olmak üzere Vasıta ve Bloklar kategorileri ile Yapboz ve Model Eşyalar kategorilerinde öznel bir görünüş sergilemektedir (Çizelge 2, Şekil 2). Öyle ki, 33 öğrenci (31 kız ve 2 erkek) tarafından seçilen Ev kategorisi içerisinde bulunan İki Katlı (Çatılı ve Yanları Açık) şeklinde tanımlanmış alt kategori oldukça yüksek seviyede bir seçilme değeriyle 28 kız tarafından tercih edilirken, erkeklerce hiç seçilmemiştir. Benzer şekilde, 21 öğrenci (6 kız ve 15 erkek) tarafından tercih edilen Vasıta kategorisi içerisinde yer alan Araba alt kategorisi 8 erkek ve 4 kız tarafından seçilirken, Tren ve Kamyon alt kategorileri ise sadece erkekler tarafından seçilmiştir. Araştırma sonuçlarının oyuncak kurgusu bağlamında irdelenmesi, ahşap oyuncakların biçimsel içselliği hakkında da temel bir fikir vermektedir. Buna göre, 34 öğrenci (19 kız ve 15 erkek) tarafından tercih edilen Bloklar kategorisi kapsamında tanımlanan Şekil-Boyut Farklı grubu 21 öğrenci (12 kız ve 9
erkek) tarafından öncelikli olarak seçilirken, Şekil-Boyut Aynı grubu 8 öğrenci (5 kız ve 3 erkek) tarafından ikincil olarak tercih edilmiştir. Bu manada, 28 öğrenci (18 kız ve 10 erkek) tarafından seçilen Yapboz kategorisi bünyesinde adlandırılan Doğa Figürlü ve Hayvan Figürlü alt kategorilerinin özellikle kızlarca daha çok tercih edilmiş olması oldukça dikkat çekicidir. Buna atfen, 11 öğrenci (8 kız ve 3 erkek) tarafından seçilen Model Eşyalar kategorisindeki Mutfak Seti alt kategorisinin çok büyük bir farkla kızlarca seçilmesine karşılık Tamir Seti alt kategorisinin ise sayıca az olsa da sadece erkekler tarafından seçilmesi, 12 öğrenci (4 kız ve 8 erkek) tarafından seçilen Fırıldak kategorisindeki İpli Fırıldak alt kategorisinin çoğunlukla kızlar tarafından seçilmesine karşılık Topaç alt kategorisinin sadece erkekler tarafından tercih edilmesi, 10 öğrenci (6 kız ve 4 erkek) tarafından seçilen Figürler kategorisindeki Asker alt kategorisinin yalnızca erkeklerce ve Bebek alt kategorisinin yalnızca kızlarca seçilmesi gibi hususiyetlere bakıldığında, ahşap oyuncakların imalatı sürecinde tasarlanması öngörülen oyuncak için, okul öncesi çocukluk dönemi itibariyle bu oyuncağın kimler tarafından kullanılacağına ilişkin öznel bir değerlendirmenin titizlikle yapılması gerektiği aşikardır. Ayrıca, 13 öğrenci (7 kız ve 6 erkek) tarafından seçilen Sayı Öğretme kategorisindeki Sayı Öğretici ve Sayı-Zaman Öğretici alt kategorileri ile 10 öğrenci (5 kız ve 5 erkek) tarafından seçilen Pedalsız Bisiklet kategorisindeki Üç Tekerlekli alt kategorisinin hem kızlar hem de erkekler tarafından eşit sayıda tercih edildiği göz önüne alındığında, ahşap oyuncak tasarımının (kızlar ve erkekler tarafından ortak seçilen oyuncakların da bulunduğu gerçekliğiyle) psikoseksüel gelişim evreleri esas alınmak suretiyle çocukların gelişimsel özelliklerine göre yapılması büyük bir önem arz etmektedir.
3.2 Ahşap Oyuncak Belirlenimciliği
Üniversitenin farklı programları ile farklı sınıflarında lisans öğrenimi gören ve Eğitici Ahşap Oyuncaklar seçmeli dersini yüklenerek “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” sorusuna 300-350 sözcükten oluşan bir kompozisyon hazırlamak suretiyle cevap veren 143 kız ve 92 erkek, toplam 235 genç yetişkin öğrencinin 2/3’ünün, ahşap oyuncak örneklemesi öncesinde, oyun-oyuncak ve/veya ahşap oyuncak konularında birkaç sözcüklük ya da bir iki cümlelik açıklamayla ödeve giriş yaptıkları görülmüştür. Buna göre, okul öncesi çocukluk algısıyla ahşap oyuncak tanımlaması yapan kız ve erkek genç yetişkinlerin ahşap oyuncak örneklemesi öncesindeki oyun-oyuncak ve/veya ahşap oyuncak konuları hakkında, ödev metninde yaptıkları öznel açıklamalar düzenlenerek aşağıda rastgele sıralanmıştır: Oyun-Oyuncak
Okul öncesi çocukluk dönemi, kişiliğin oluşması ve gelişmesi bağlamında oldukça belirleyici olup bu dönemde temel dürtülerin ve ihtiyaçların ortaya çıkması ve bu ihtiyaçların uygun şekilde karşılanması, çocuğun kişiliğini önemli şekilde etkiler. Bu perspektifte, oyun ve oyuncaklar, çocukta kişilik gelişimi üzerinde çok etkilidir.
Oyun, eğlendirici ve öğretici bir faaliyettir. Oyuncak ise, oyun oynarken kullanılan çoğu zaman gerçek bir varlığın taklidi şeklinde olan bir nesnedir.
Okul öncesi çocukluk dönemi itibariyle, bir çocuğun başlıca özelliği oyun oynamasıdır; çünkü oyun, çocuk için çok önemli ve çok gerekli bir faaliyettir. Öyle ki; çocuk kendisini oyun yoluyla tanır ve zaman geçtikçe kendisini bu yolla ifade eder. Bu yüzden, oyuncaklarla oynamak, çocuk için bir çeşit iletişim ve etkileşim vesilesidir.
Oyun; eğlendirici olmasının yanı sıra, çocuğun hem kendisini hem de çevresini ve dünyayı tanımasına, anlamasına, öğrenmesine, öğrendiği bilgi ve becerileri pekiştirmesine, bağımsız düşünebilmesine ve özgüveni gelişmiş bir birey olarak yetişmesine katkı sağlar.
Oyunların vazgeçilmez öğeleri olan oyuncaklar, psikoseksüel gelişim evreleri nezdinde çocuğun psikomotor ve psikososyal gelişimlerini destekleyen, bilişsel gelişimi pekiştirmek suretiyle çocukta dil becerisi ile hayal gücünü ve yaratıcılığı geliştiren en değerli araçlardır. Oyuncak, çocuk oyalansın diye çocukların ellerine verilen öylesine bir şey değildir. Bu
bağlamda, mevcut kurgusu itibariyle en basit bir oyuncağın bile çocuğun hayal gücünü geliştirmedeki etkisi çok büyüktür
Oyuncağı seçerken çocuğun yaşına, gelişim seviyesine, ilgi ve ihtiyaçlarına uygun olup olmadığına dikkat edilmelidir. Çünkü belli bir yaş grubu için oldukça ilgi çekici ve çok anlamlı olabilen bir oyuncak, başka bir yaş grubundaki çocuk için anlamsız olabilmektedir.
Ahşap Oyuncak
Okul öncesi süreçte, çocuklar; hayal gücü eşliğinde, toplumun bir bireyi olarak etkileşim halinde bulundukları çevrelerindeki varlıkların kılavuzluğunda kendilerini keşfederler, zihinsel ve bedensel gelişimlerini pekiştirirler. Oyuncaklar, bu süreçte çocuklara önemli katkılar sağlayan araçlar olup eğitici ahşap oyuncaklar da bu araçlardan biridir.
Çocuklarda zihinsel, sosyal-duygusal ve fiziksel gelişim, oyunlar ve oyuncaklar aracılığıyla gerçekleşir. Bu bağlamda; ahşap oyuncaklar, doğallığıyla çocukların oyunlarına eşlik eden ve çocuk gelişiminde çok önemli işlevlere sahip olan oyuncak tiplemelerinden biridir.
Çocuklar, eğitici ahşap oyuncaklar sayesinde; gerekli dil becerilerini kazanabilirler, sınırsız hayal gücü ile yaratıcılıklarını geliştirebilirler, okul öncesi dönemde öngörülen bilişsel gelişim düzeyine erişebilirler.
Ağaçlardan temin edildiği için lifli ve gözenekli bir yapıya sahip doğal ve organik bir malzeme olan ahşaptan imal edilen ahşap oyuncaklar, çocuğun vücudunda biriken statik elektrik yükünü kendi bünyesine alır ve dolayısıyla çocukta bir sakinleşme gerçekleşir.
Ahşap oyuncakların basit ve sade bir kurgu içermesi, çocuğun ilgisini çeker. Öyle ki; tasarımları itibariyle basitlikleri ve sadelikleri ile çocuğun ilgisini çeken ahşap oyuncaklar, çocukta yaratıcı düşünce ve hayal gücü ile öğrenme becerisini geliştirir.
Bu değerlendirmelerle birlikte, genç yetişkin kız ve erkek üniversite öğrencileri tarafından örneklenen ahşap oyuncakların tercih edilme sebepleri, araştırma bağlamında kurgulanan ahşap oyuncak kategorizasyonu nezdinde her bir kategori için birleştirilerek topluca aşağıdaki gibi sıralanmıştır:
Bloklar Kategorisi
Çeşitli renklerde olmak üzere, iç içe geçirilerek ya da üst üste dizilerek yukarıya ve yanlara doğru yığılabilen kare, dikdörtgen, daire, üçgen, beşgen, altıgen ve sekizgen gibi farklı geometrik şekillere sahip küp, silindir ve prizma görselindeki ahşap bloklar, çocuğa alternatif bakış açısı ile düşünme imkanı sağlar, mevcut parçalarla sınırsız inşa yapma olanağı sunar. Çocuk, farklı şekillerdeki ve farklı boyutlardaki renklendirilmiş veya renklendirilmemiş ahşap
bloklar sayesinde, hayal gücünü kısıtlamadan halihazırdaki parçalarla düşündüğü şeyi istediği gibi inşa edebilir. Bu perspektifte, ahşap blokları yan yana ve üst üste koyarak farklı kurguda yapılar yapan çocuk, yaşama özgü bazı öznel olguları keşfeder ve anlamlandırır.
Ahşap blokları kullanarak hayal dünyası uyarınca değişik figürler ve şekiller oluşturmaya çalışan çocukta, odaklanma ile el-göz koordinasyonu gelişir. Ahşap bloklarla bir yapı yapma, çocukta hayal gücünü geliştirirken, çocuğun kendine olan güveninin artmasını da sağlar. Öyle ki; bloklar oyuncağı, çocukta yaratıcılık olgusuyla yeni bir şeyler yapmayı sağlar ve çocuğa yaratıcılığını özgürce sergileyebileceği bir ortam sunar. Bu bağlamda, ahşap bloklarla değişik kurgular oluşturan çocuğun ebeveyni ve/veya arkadaşları tarafından takdir edilmesi, çocuğu "anlaşılmak ve önemsenmek" pekiştirmesiyle rahatlatır ve mutlu eder.
Farklı şekillerde farklı boyutlarda (ve hatta farklı renklerde) kurgulanmış ahşap bloklar, çocuğun şekil ile boyut (ve renk) kavramlarını karşılaştırmalı olarak öğrenmesini destekler. Bloklar; bizzat çocuğun kendisi tarafından belirlenen bir kurgunun oluşturulması mahiyetinde
çocuğa yaratıcı düşünme yetkinliği kazandırırken, farklı boyutlarda ve farklı geometrik şekillere sahip (çeşitli renklerde renklendirilmiş olan) ahşap bloklardan değişik şeyler üretmek, çocuk için hem eğitici bir faaliyettir hem de eğlenceli bir süreçtir.
Bloklar oyuncağındaki parçalar basit ve sade tasarımlı olup ahşap parçaların basit geometrik şekillerden oluşması, çocuğun düşünmesi ve hayal gücünü geliştirmesi açısından önemlidir. Ev Kategorisi
Ev oyuncağı, bebek evi olarak da adlandırılan bir oyuncak olup içinde mutfak ile banyo ve tuvalet dahil olmak üzere, salon (veya oturma odası) ile yatak odası ve çocuk odası gibi diğer mekanların ve bunlara dair eşyalar ile donanımların bulunduğu küçük bir ev modelidir. Çocuk, evin içerisindeki eşyaların yerlerini mekanlar nezdinde istediği gibi değiştirilebildiği, insan ve çeşitli hayvan figürleri eşliğinde ev hayatını canlandırabildiği için çok mutlu olur.
Ev oyuncağı, aile hayatı örneklemesi içerdiği için, çocuğun ebeveyni ve çevresi ile izafi bir bağ kurmasını sağlar. Esasen hem tekil hem de grupla birlikte oynanmaya elverişli bir içselliğe sahip olan ev oyuncağı, drama amaçlı etkinliklerde veya anlık doğaçlama bir hikaye kapsamında oynanabilen bir oyuncak olup çocukta sosyal-duygusal gelişim sağlar. Buna göre, ev oyuncağı; çocukta girişimciliği ve hayal gücünü geliştirirken, gerçek hayata dair doğaçlamalar yapan çocuğun kişilik gelişimi üzerinde olumlu pekiştirmeler yapar.
Ev oyuncağı sayesinde, çocuk gerçek hayatın bir yansıması olarak evin mekanlarını öğrenir ve her mekanın kendine özgü özelliklerini tanır, evi paylaşan bireylerin sosyal hayatları bağlamında taklit yordamıyla ilişkilendirmeler ve özgün kurgulamalar yapar.
Ev oyuncağı, çocuğun arkadaşlarıyla birlikte oynayabildiği bir oyuncak olduğu için, çocuğun hem dil kullanma becerisini geliştirir hem de sosyalleşmesini sağlar. Ev oyuncağı, toplumun bir bireyi olarak çocukta paylaşma, başkalarının düşüncelerine/fikirlerine saygı duyma, başkalarıyla beraber bir şeyler yapabilme, grubun bir parçası olma, toplum içinde yaşama, başkalarıyla işbirliği yapma, sabırlı olma gibi kavramların algılanmasına yardımcı olur. Ev oyuncağı; içerisindeki mekanlar ile eşyalar nezdinde, gerçek ev yaşamının çocuklar
tarafından oyunlaştırılarak oynanmasını sağlarken, gerçek hayatın tarafsız bir şekilde tecrübe edinilmesini sağlar, çocuğu olası muhtemel sorunlar kapsamında yapıcı olmaya yönlendirir. Ev oyuncağı ile ev tefrişatının (ev içerisindeki eşyaların konuşlandırılarak düzenlenmesinin)
çocuk tarafından özgün şekilde yapılabilmesi, çocuğun bu oyuncak evin içerisinde yaşıyormuşçasına davranmasına etki eder ve keyifli bir zaman geçirmesine yardımcı olur. Yapboz Kategorisi
Yapboz; statik kurgu ve dinamik kurgu biçiminde düzenlenmiş bir oyuncak olup parçaların belli bir özellik ya da oluş sırasına göre sıralanması ve/veya gruplanması ile bir figürün veya bir şeklin meydana getirilmesini amaçlar. Buna göre; dinamik kurgulu yapboz, halihazırdaki parçaları kullanarak çocuğa yaratıcı düşünme ile bir figür/şekil oluşturma imkanı verirken, statik kurgulu yapboz ise, mevcut parçaların kılavuzluğunda sadece öngörülen figürün veya şeklin ortaya çıkarılması gerektiğini vurgulayarak çocuğu yapboz yapmaya yönlendirir. Birbiriyle ilişkili parçaları birbirine tamamlamayı ve bütüne ulaştırmayı amaçlayan yapboz;
parça-bütün ilişkilerini algılama, tahmin yürütme, karar verme, deneme-yanılma yoluyla öğrenme, gözlem yapma, parçaları renk ve şekil ile büyüklük gibi özellikleriyle değerlendirip karşılaştırma ve ilişkilendirme konusunda çocuğa yardımcı olur ve bilişsel gelişimi destekler. Yapboz oyuncakları; tüme varım ve tümden gelim kuramlarına göre analiz ve sentez yapma, dikkat yoğunlaştırma, muhakeme etme, gözlemleme, mukayese yapma, düşünme, hatırlama, benzerlik ve farklılık bulma, sınıflama-sıralama, bütünleştirme-eşleştirme, çözüm üretme, problem çözme, parça-bütün ilişkisi kurma, şekil-zemin algısı sağlama becerilerini geliştirir. Yapboz oyuncağının kendine özgü kurgusu dahilinde yapılması aşamasında, karmaşık duran
ve herhangi bir mana ifade etmeyen parçalarının belirli bir sıraya göre bir araya getirilerek anlamlı bir bütünü oluşturması, düşünsel ve problem çözmeye yönelik öznel bir çaba gerektirdiği için, bu özelliğiyle yapboz oyuncağı çocuklarda muhakeme etmek suretiyle uygun çözümü bulma becerisini geliştirir. Çocuğun, parça-bütün ilişkisi dahilinde gördüğü bir parçayı yapboz kurgusu içerisinde yeri geldiği zaman hatırlayıp kullanması, yapboz oluştukça yapbozdaki boşlukların hangi parçalarla doğru olarak tamamlanacağını muhakeme etmesi, çocukta görsel hafızanın güçlenmesine ve zihin gelişimine katkıda bulunur.
Yapboz oyuncağıyla zekasını kullanarak (şekil, zemin, renk ve desen algısı dahilinde) parçaları bir araya getirip doğru çözümü bulmaya çalışan çocukta, görsel zeka gelişimiyle birlikte el-göz koordinasyonu gelişir ve yapboz parçalarını sabırla birleştirip sonuca ulaşan çocuğun (başladığı işi başarıyla tamamlayabilmiş olmasının mutluluğuyla) özgüveni pekişir.
Vasıta Kategorisi
Vasıta olarak addedilen araba (otomobil), kamyon, otobüs, tren, vapur, gemi, uçak ve helikopter gibi araç oyuncaklarıyla oynamak, çocuk için bir özgürlük göstergesidir. Çocukta özgüven ve kişilik gelişimini destekleyen vasıta oyuncakları, hür iradesiyle hayal dünyasında hareket edebilmesinin bir yansıması olarak, çocuğa olabildiğince özgür olma fırsatı sunar. Vasıta oyuncaklarının (üzerine/içerisine bir şeyler koyulup) iteklenerek ve çekilerek veya
uçurularak ya da yüzdürülerek hareket ettirilebilmesi, araç tiplemesiyle özdeşleşen çocuğun ilgisini çeker ve hayal ile gerçeklik arasında bir ilişki kurmasına yardımcı olur. Bu bağlamda, çocuğun ben merkezli düşünüşten toplumsal düşünmeye geçişinde, vasıta oyuncaklarının büyük katkısı vardır. Öyle ki; araç modelindeki vasıta oyuncakları, paydaşlık oluşturma ve duygudaşlık kurma çerçevesinde toplumun bir bireyi olan çocuğun sosyalleşmesini sağlar. Çocuğun hayal gücünü ve yaratıcılığını geliştiren vasıta oyuncakları çocuğun hayata bakışını
olumlu yönde geliştirir. Vasıta oyuncakları ile toplumsal normlar ve trafik kuralları konusunda çocukta farkındalık sağlanır ve çocuğun toplum içinde kendine güveni olan bir birey hüviyetiyle sosyalleşmesine bağlı olarak gerçek hayata uyum sağlayabilmesi kolaylaşır. Vasıta oyuncakları; bireysellikten ziyade çocuğu işbirliği dürtüsüyle paylaşımcı olmaya sevk
eder, çocukta arkadaşlık kavramının güçlenmesine yardımcı olur, sosyal-duygusal gelişime ilaveten çocukta psikomotor gelişim ile el-göz koordinasyonunun sağlanmasına katkı sağlar. Sayı Öğretme Kategorisi
Sayı öğretme oyuncağı; ahşap bir tabla üzerinde 1’den 10’a kadar rakamları sıralı olarak gösteren, her rakamın sayısal değerine karşılık gelen miktarı hem dikey olarak çubuklarda takılı ahşap halkalarla hem de yatay olarak tabla yüzeyinde (mevcut rakamın değeri kadar) renkli beneklerle simgeleyen öznel bir oyuncak olup çocukta (sayı kavramını öğretmek suretiyle) sayısal (matematiksel) zekanın gelişimine ilaveten sıra-düzen ve kural algısının gelişmesine katkı sağlar. Buna göre, örneklenen rakamla ilintili çubuğa bunun sayısal değeri kadar pulu veya halkayı sayarak takan çocuk, sayı saymak suretiyle rakam-miktar kavramını öğrenir ve üzerinde ilgili rakamın değeri/miktarı kadar beneklerin veya figürlerin bulunduğu alana bakan çocuk, görsel olarak sayı-miktar ilişkilendirmesini yapar.
Çocuğun bilişsel gelişimini destekleyen sayı öğretme oyuncağı aracılığıyla, çocuklar sayı sembollerini (rakamları) tanır/tanımlar ve örneklenen miktarla eşdeğer olan rakamı bulup eşleştirir. Sayıları öğrendikçe ve sayı (rakam) ile miktar/değer eşleştirmesi yaptıkça kendisini ve yetkinliklerini keşfeden çocukta başarma duygusuyla özgüven gelişir.
Sayı öğretme amacıyla kurgulanan oyuncaklardan biri de abaküs olup her birinde 10 adet renkli ahşap boncuğun bulunduğu toplam 10 sıra (dizge) içerir. Bu dizgeleri baştan sona doğru 1’den 10’a kadar sayan çocuk, abaküs aracılığıyla sayı saymayı tecrübe edinmiş olur. Çocukta görsel zeka gelişimini destekleyen abaküs, dizgelerde gruplama yapmaya olanak sağladığı için, çocuğun sayı/miktar kapsamında grup oluşturma becerisini de geliştirir.
Sayı öğretme oyuncakları, çocukta (okul öncesi dönem itibariyle) çıkarma ve toplama işlemleri esas olmak üzere, analitik düşünme yetisinin kazanılmasına katkı sağlar. Çocukta zeka geliştirici bir işleve sahip olan sayı öğretme oyuncakları, çocuklara; planlı hareket etmeyi, hızlı ve doğru karar vermeyi öğretirken, problemlere (olaylara ve mevcut durumlara) farklı açılardan nasıl yaklaşılabileceğini ve bunların nasıl yorumlanabileceğini gösterir.
Fırıldak Kategorisi
Beynin bütününe yönelik iyi bir beyin jimnastiği aracı olan fırıldak oyuncakları; çocuğun parmaklarıyla hızlıca çevirip bırakarak veya etrafına dolanan ip vasıtasıyla ileriye doğru
fırlatıp atarak yönlendirmesiyle dönüsel hareket gerçekleştiren oyuncaklar olup çocukta dikkat eksikliği ile işlev bozukluğu gibi problemlerin çözümlenmesine yardımcı olur.
Şekli bir koniyi andıran topaç oyuncağı bir fırıldak oyuncağı olup alttaki sivri ucuna yakın yüzeylerine sarılan ipin hızlıca fakat kibarca ileriye doğru fırlatılmasıyla kendi ekseni etrafında dönmeye başlar. Bu olgu, topacın daha uzun süre dönmesini sağlamak üzere çocuğu düşünmeye sevk eder, farklı yollar aramaya ve metodik yenilikler yapmaya yönlendirir. Çocukta amaç belirleme ve belirlenen amaca ulaşma bakımından önemli bir oyuncak olan
topaç ve saplı fırıldak gibi fırıldak oyuncakları, çocuğu başarılı olmaya odaklar. Fırıldak oyuncakları, tekil olarak oynanabildiği gibi, grup halinde oynanabilen bir yarışma oyunu aracı olup çocukların bir araya gelerek sosyalleşmesini sağlar. Bir grupla oynarken rekabet farkındalığı yaratan fırıldak oyuncakları, rakibinin üstün yanlarının ne olduğunu anlamaya çalışan çocukta neden-sonuç ilişkisi bağlamında gözlem yapma yeteneğini geliştirir.
Model Eşyalar Kategorisi
Model eşyalar, günlük yaşamda yetişkinlerin edindiği ve kullandığı çoğu şeyin minimalize edilmiş hali olup çocuk onlarla oyun oynayarak hayal gücünü geliştirir ve bir nevi yetişkin taklidi yaparak kendisini geliştirir ve ebeveynleri ile empati kurma yeteneğini arttırır. Günlük hayatın içerisinde kullanılan eşyaların ve araçların küçültülmüş veya büyütülmüş
tiplemeleri olan model eşyalar, kullanım yeri ve kullanılma şekli itibariyle (çocukların eğlenerek ve ebeveynleriyle özdeşim kurarak kendilerini tanıması, günlük faaliyetleri öğrenmesi bakımından) çocukların psikoseksüel gelişimlerine katkıda bulunur.
Model eşyalar; çocukların ebeveynlerinden gördüklerini taklit edebileceği, onlar gibi davranabileceği ve içindeki merak duygusu ile araştırmacı kişiliğini ön plana çıkartabileceği oyuncaklardır. Model eşyalar kullanılmak suretiyle grup halinde oynanan dramatize oyunlar sayesinde, çocuk grup içinde nasıl davranacağını, sabırlı olmayı ve paylaşmayı öğrenir. Kule Yapma Kategorisi
Kule yapma, belli sayıdaki parçaların aşağıdan yukarıya doğru üst üste sıralanmasıyla koni şeklinde veya dikdörtgen prizma şeklinde bir görünüm ortaya çıkmasını sağlayan bir kurguda olup çocukta odaklanma, sıralama ve el-göz koordinasyonu sağlama becerilerini kazandırır. Kule yapma oyuncağı ile oynayan çocukta (bilişsel gelişimin önemli bir göstergesi olarak)
dikkat ve koordinasyon en üst seviyede gerçekleşir. Kule yapma sayesinde, çocukta organizasyon yeteneği gelişir, ters-düz ayrımı ile olağanlık ve olağan dışılık deneyimlenir. Kule yapma oyuncağı; aşağıdan yukarıya doğru tamamlanınca bir koni oluşturmak üzere farklı
renklerdeki halkalardan veya altıgen/sekizgen gibi değişik geometrik şekilli prizmalardan oluşan ya da prizmatik bir kule yapmak üzere aynı boyutlardaki düz veya kertmeli dikdörtgen prizmalardan oluşan bir oyuncak kurgusu olup çocuk üzerinde ilgi toplayıcı bir etki yapmak suretiyle çocuğun odaklanmasına, el-göz koordinasyonu ile konik ya da prizmatik kuleyi başarıyla oluşturmasına katkı yapar. Kule yapma, çocuğa denge olgusunu kazandırır ve çocukta ince motor becerisini geliştirir.
Pedalsız Bisiklet Kategorisi
Pedalsız bisiklet, çocuğun deneme-yanılma ile kendi kendine öğrenmesini sağlayan önemli bir motivasyon aracıdır. Bisiklete binmek olgusu, çocukta denge ve kuvvet kavramlarının algılanmasına yardımcı olur. Pedalsız bisiklet süren çocuk, denge-kuvvet ilişkisini fark eder. Pedalsız bisiklet, çocuğun kendi kas sisteminden yararlanarak ileri gitme ve geri gelme
hareketi yapabilmesine yardımcı olurken, el-kol-bacak kaslarının güçlenmesine katkı yapar. Pedalsız bisiklet sayesinde, dengede durma ile ileri-geri yönlenme ve sağa-sola manevra
yapma yetkinliğine ulaşan çocukta özgüven gelişir. Figürler Kategorisi
Figürler, çeşitli canlılara ait görseller olup çocukların hayal gücünü zenginleştirir. Figürlerin edilgen formu, çocuklarda koruma duygusunu ve değer verme bilincini geliştirirken, çocuklar bir arkadaş yakınlığı ile figürlere yaklaşırlar ve figürlerle oynarken mutlu olurlar.
Çocuklar için (eli-kolu-bacağı oynatılabilen, başı hareket ettirilebilen, saçlı veya saçları taranıp bağlanabilen, elbise-üniforma-ayakkabı giydirilebilen) bebek ve asker gibi insan figürleri çok dikkat çekicidir. Bu perspektifte, baş-gövde-ayak gibi uzuvların bulunduğu insan figürleri, çocuğun kendi vücudunu eşleştirerek/ilişkilendirerek tanıması bakımından faydalıdır. Çocuğun insan figürlü oyuncağa elbise giydirmesi/çıkarması (ve varsa saçlarını taraması gibi) eylemleri gerçekleştirmesi, çocukta öz bakım becerilerinin gelişmesini sağlar.
Başta evcil hayvanlar olmak üzere çeşitli bilindik hayvan figürleri sayesinde, hayvanları yakından tanıyan çocuk, hayvanlardan korkmak yerine onları sevebileceğinin farkına varır. Çocukta gelişen hayvan sevgisi, çocuğun ruhsal gelişimi için katkı sağlar.
Kukla Kategorisi
Çocuğu doğaçlama yapmaya yönlendiren kukla oyuncağı, çocukta hayal gücünü ve yaratıcılığı geliştirir, çocuğun bir olayı hikayelendirerek anlatma becerisini geliştirmesine, soru sorma ile cevap verme bağlamında konuşmasına, yeni kelimeler öğrenmek suretiyle kelime dağarcığını geliştirmesine katkıda bulunur.
Kukla oyuncağı, çocuğun dil gelişimini sağlaması ve sosyalleşmesi sebebiyle kişilik gelişimi açısından çok önemlidir. Kukla; çocuğun beden dilini kullanma ve ses tonunu kontrol ederek dili etkin şekilde kullanma becerilerinin gelişmesini sağlar. Kukla ile çocuk kendini daha iyi ifade edebilme yetkinliğine ulaşır ve çocukta bağımsızlık ile özgüven duyguları gelişir. Kukla oyuncağı, çocuğun kendisini kuklayla özdeşleştirmesinin gizil bir yolu olabilir. Çocuk,
iç dünyasının dışa vurumu olarak kuklayı sırdaşı veya can dostu gibi değerlendirmek suretiyle onunla dertleşip rahatlamak ve/veya anlatmak istediği şeyleri ya da gerçekleşmesini umduğu hayalleri kukla oyuncağı aracılığıyla aktarmak biçiminde bir tavır sergileyebilir.
Elbise Giydirme Kategorisi
Belli koşutlar ve kurallar dahilinde çocuğa çeşitli kombinasyonlar oluşturmak suretiyle inisiyatif kullanma olanağı veren elbise giydirme oyuncağı, mevcut kurgu dahilinde çocuğun farklı düzenlemeler yapmasına olanak tanır, çocukta halihazırdaki duruma göre davranma ve olası muhtemel alternatiflere göre hareket etme bilincinin gelişmesine yardımcı olur.
Elbise giydirme faaliyeti sırasında çocuğu konuşturmaya sevk eden elbise giydirme oyuncağı; çocukta dil becerisinin gelişmesine, renk ve şekil kavramlarının olgunlaşmasına, el-göz koordinasyonu ile küçük kas gelişimine katkı yapar, çocuğun sosyal-duygusal gelişimini ve öz bakım becerisini destekler.
Çalgı Aleti Kategorisi
Vurmalı ahşap çalgı aletleri, çocukta hem ritim olgusunun farkına varılmasını ve ritim duygusunun gelişmesini sağlar hem de lifli ve gözenekli yapısıyla doğal bir malzeme olan ahşaptan çıkan sesin öznelliğinin algılanıp diğer malzemelerden ayırt edilebilmesi perspektifinde çocuğu bilişsel ve duyusal gelişim gösterme yönünden destekler.
Çalgı aleti ile ses çıkarmak, çocuğa çok eğlenceli gelen bir faaliyet olup çocuğu harekete geçirmek suretiyle oldukça üretken bir eylemdir. Bu çerçevede, ahşap çalgı aleti; işitsel zeka gelişimiyle ritmik seslere karşı ilgili olmaya başlayan bir çocukta ince motor gelişimi kapsamında el ve parmakların daha iyi kullanılmasına yardımcı olur, çocuğa hem zeka egzersizi yapma fırsatı sunar hem işitsel yetisiyle sesleri ayırt edebilme becerisini geliştirme olanağı sunar hem de çocukta üretkenliğin ve yaratıcılığın ortaya çıkmasına katkı yapar. Sallanan At Kategorisi
Çocuk için sınırları olmayan bir özgürlük içinde derin bir hayal gücü göstergesi olan sallanan at oyuncağı, çocuğa geniş ufuklar açar ve hikayemsi değişik senaryolar kurmak suretiyle çocuğun hayal dünyasını geliştirir. Sallanan at oyuncağı, çocuğun ruhsal gelişiminin yanı sıra, zihinsel ve bedensel gelişimine de katkı sağlar. Şöyle ki, çocuğun bedenini kontrol etme ve
vücut hareketlerini geliştirme bağlamında, atın öne-arkaya doğru sallanması için kendi başını öne doğru eğip arkaya doğru tekrar kaldırmak suretiyle bedenini ileri-geri hareket ettirmesi ve aynı zamanda elleriyle de atın başına konuşlandırılmış ipe ya da tutamağa tutunarak dengesini sağlaması, çocuğun zihinsel ve bedensel gelişimine büyük katkı sağlar.
Esasen canlı bir varlık olan atın imgesel bir yansıması olan sallanan at oyuncağı, çocuğa doğayı/çevreyi ve hayvanları sevdirirken, hayatı da anlamlandırır. Öyle ki; çocuk sallanan at oyuncağı ile duygusal bir bağ kurabilir ve atı izafi bir arkadaşı olarak benimseyebilir, hatta ata kendi taktığı bir isimle seslenerek onu kişiselleştirebilir. Bu durum, çocuğun canlı bir varlık olan at ile özdeşleştirdiği sallanan at oyuncağını bir arkadaş olarak gördüğünü simgelerken, çocukta sevgi ve dostluk ile arkadaşlık gibi kavramların pekişmesini sağlar.
Mekan Örneklemesi Kategorisi
Mekan örneklemesi; çocuğun hayal gücüyle kendi dünyasını kurması, kendi kurallarını koyarak bir düzen oluşturması bakımından, çocukta bilişsel gelişime büyük bir katkı yapar. Buna göre; içerisinde sıra sıra evlerin, bahçelerin ve insan figürlerinin bulunduğu bir semt/mahalle tiplemesi, çocuğun hayal gücünün gelişmesi açısından çok etkilidir.
İçerisinde yollar, köprüler, trafik ışıkları/levhaları, çeşitli ulaşım araçları, çeşitli kamu kurumları-kuruluşları, evler, villalar, insanlar, hayvanlar, ağaçlar, park ve bahçelerin olduğu çok geniş perspektifte dizayn edilmiş doğa ve şehir hayatını iç içe bünyesinde barındıran mekan örneklemesi oyuncaklarıyla oynayan bir çocukta hem öznel bir tatmin duygusu gelişir hem de çocuğun olaylara, insanlara, doğaya ve çevreye bakışı olumlu yönde gelişir.
Paytak Kategorisi
Ucundaki ipin çekilerek veya sapından tutulmak suretiyle iteklenerek hareket ettirilen, içerisine farklı geometrik şekiller yerleştirilebilen ve hareket ettirilince içindeki şekillerin birbirlerine çarpmasıyla sesler çıkartan paytakların hareket etmesi, yürümeye yeni başlayan bir çocuğun ilgisini çeker, psikomotor davranış sergilemesinde odaklanmasına yardımcı olur. Üzerinde bulunan cırcır veya çan ya da tırtık mekanizmaları sebebiyle, çocuk hızlandıkça
sesinin arttığı ve çocuk yavaşladıkça sesinin azaldığı paytaklar, çocukta dikkat ve el-göz-işitme koordinasyonunun gelişmesine, ritme göre tempo tutmak veya tempoya göre ritim oluşturmak suretiyle uyumlu yürüme ya da hareket etme becerisinin gelişimini destekler.
İç İçe Geçmeli Kategorisi
İç içe geçmeli oyuncaklar; çocukta kavrama, gözlemleme, deneyimleme ve keşfetme isteği uyandırır, çocuğun psikomotor becerilerini geliştirir, merak etme olgusuyla çocukta problem çözme ve ilişkilendirme yeteneklerini geliştirir.
İç içe geçmeli oyuncaklar, çocukta dikkatin yoğunlaşmasına etki ederek algıda seçicilik oluşturur ve gözleme dayalı analiz-sentez yapma yetkinliğini geliştirir.
Boncuk Dizme/Geçirme Kategorisi
İpe boncuk dizme ve telden boncuk geçirme oyuncakları, çocukta ince motor becerilerini geliştirir, parmakların daha iyi kullanılmasını sağlar. Bu oyuncaklar, çocuğun iki elini birden kullanmasına neden olduğu için, el-göz koordinasyonu ve odaklanma yetkinliği kapsamında çocukta zihin gelişimine de katkı sağlar.
Çocuk ipe boncuk dizerken ve telden boncuk geçirirken üstlendiği görevi, sorumluluk bilinciyle büyük bir sabır içerisinde başarıyla yerine getirmeye çabalar. Bundan ötürü, ipe boncuk dizme ve telden boncuk geçirme oyuncakları, başarma duygusuna erişmiş bir çocukta benlik oluşumunu pozitif yönde etkiler.
Çivi Çakma Kategorisi
Çivi olarak tabir edilen renkli ahşap çubukları ahşap tokmakla üzerlerine vurarak bulundukları bölmelerden aşağıya doğru indirmek veya aşağıya düşürmek, çocukları mutlu eden bir eylem olup hem fizyolojik olarak hem de psikolojik olarak çocukları rahatlatır.
Çivi çakma oyuncağı hem el-göz koordinasyonu ile hareket kontrolü açısından hem de vücutta biriken fazla enerjinin boşaltılması bakımından çok büyük fayda sağlar.
4 Sonuç ve Öneriler
Üniversitede farklı lisans programlarında öğrenim gören kız ve erkek öğrencilerin bakışıyla, okul öncesi çocukluk algısında genç yetişkinlerin ahşap oyuncak seçimi, “Eğitici Ahşap Oyuncaklar” seçmeli dersi kapsamında “Şimdi bir çocuk olsaydınız (okul öncesi çocukluk dönemi bağlamında) nasıl bir ahşap oyuncak ile oynamak isterdiniz ?” konusunda hazırlanan 300-350 sözcüklük ödevlerin içerik analizi yapılarak ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Araştırma sonuçları, eğitici ahşap oyuncakların kız ve erkek öğrenciler tarafından 19 kategori ve 64 alt kategori bağlamında kategorize edildiğini, sadece kızlarca seçilen Elbise Giydirme kategorisi hariç eğitici ahşap oyuncakların hem kızlar hem de erkekler tarafından tercih edildiğini, 64 alt kategori nezdindeki alt kategorilerin ise % 79’unda kızların ve % 85’inde erkeklerin oyuncak tercihinde bulunmak suretiyle eğitici ahşap oyuncakların genç yetişkinlerce tanımlandığını göstermektedir. Elde edilen verilere göre; a) sadece kızlar tarafından seçilen Elbise Giydirme kategorisi gibi Sallan At kategorisinde de kızların çok belirgin bir tercih üstünlüğüne sahip olması, b) Fırıldak kategorisindeki Topaç oyuncağının yalnızca erkekler tarafından seçilmesine karşılık, İpli Fırıldak oyuncağının çoğunlukla kızlar tarafından tercih edilmiş olması c) Vasıta kategorisindeki Araba oyuncağının (erkeklerce daha fazla seçilmiş olmakla birlikte) kızlarca da tercih edilmiş olması, d) Yapboz kategorisindeki Doğa Figürleri ile Hayvan Figürleri alt kategorilerinin (sayıca seçilme bakımından farklılıklar bulunsa da) kızlar ve erkekler tarafından seçilip tanımlanmış olması, e) Bloklar kategorisindeki Şekil-Boyut Farklı oyuncağı ile Çalgı Aleti kategorisindeki Ksilofon oyuncağında olduğu gibi, Scooter dahil Pedalsız Bisiklet kategorisindeki Dört Tekerlekli ile Üç Tekerlekli ve İki Tekerlekli bisikletlerin hem kızlarca hem de erkeklerce benzer şekilde tercih edilmiş olması, hem kızlar hem de erkekler için çok çeşitli eğitici ahşap oyuncak türlerinin halihazırda var olduğunun ve okul öncesi çocukluk algısıyla genç yetişkinler tarafından tanımlandığının seçkisel bir yansımasıdır. Okul öncesi çocuk gelişimi nezdinde (gerçek hayatı keşfetmenin bir vasıtası olmasının yanı sıra, çocukların aynı zamanda ebeveynleri ve akranları ile iletişim kurmasına, eğlenerek öğrenmesine ve mutlu olmasına vesile olan) bir oyuncağın yararlılığını ve etkinliğini saptamak için, çocuğun ihtiyaçlarının oyuncak tarafından karşılanma seviyesi ve psikoseksüel gelişim ile psikomotor beceri yönünden söz konusu oyuncağın çocuk gelişimine hizmet etme performansının irdelenmesi gerektiği göz önüne alındığında, bu araştırma kapsamında ortaya çıkan oyuncak kategorizasyonu nezdinde, kız ve erkek genç yetişkinlerce tanımlanan eğitici ahşap oyuncak türlerine bakılarak bir çıkarsama yapılacak olursa, eğitici ahşap oyuncak tasarımına daha fazla önem verilmesi ve eğitici ahşap oyuncak türlerinin çeşitlilik ile işlevsellik zemininde olabildiğince geliştirilmesi gereği aşikardır.
Son söz olarak söylemek gerekirse; eğitici ahşap oyuncakların, çocuğun psikoseksüel gelişim evreleri esas alınarak (kendisini güçlü bir kişilik yapacak ve özalgısını sağlamlaştıracak bilgi ve becerilerle donatılması noktasında) psikomotor gelişim başta olmak üzere, bilişsel, sosyal-duygusal ve öz bakım becerilerinin gelişimine katkı yapacak bir içsellikte kurgulanması ve tasarlanması gerekir.
Kaynaklar
Arı, R., Üre, Ö., Yılmaz, H. (1997). Eğitim Psikolojisi Ders Notu. Günay Ofset, Konya. Aydın, H.S. (2012). Oyuncak Tasarımında Sürdürülebilirlik Esaslarının Uygulanması: Ahşap
Oyuncak Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
Cross, G. (1999), Kid’s Stuff: Toys and The Changing World of American Childhood. Harvard University Press, Massachusetts.
Gorman, A.B. (1985), Toys Are Us. Yale-New Haven Teachers Institute, http://www.yale.edu/ynhti/curriculum/units/1985/6/85.06.04.x.html
Güvenç, B. (1997), Çocuk ve Kültür. Çocuk Kültürü 1. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 1: 15-30.
Heljakka, K. (2015). Toys as Tools for Skill-building and Creativity in Adult Life. Seminar.net - International journal of media, technology and lifelong learning, 11 (2) 2015: 134-148. Klabbers, J. H. G. (2009). The magic circle: Principles of gaming & simulation (3rd ed.). Rotterdam:
Sense Publishers.
Landreth, G.L. (2002). Play therapy: The art of the relationship. 3rd edition, New York: Routledge. Niemann, H. (1977). The historical development of playthings. In: Playthings for play. Ideas of
criteria on children’s playthings, pp. 143–151, (Editors: K. Otto, K. Schmidt, Y. Sotamaa, J. Salovaara), Amt für industrielle Formgestaltung, Berlin.
Oğuzkan, Ş., Avcı, N. (2000). Okul Öncesinde Eğitici Oyuncaklar. YA-PA Yayınları, İstanbul. Oktay, A. (2000). Yaşamın Sihirli Yılları: Okul Öncesi Dönem. Epsilon Yayıncılık, İstanbul. Onur, B. (1991). Oyuncağın Gelişim Tarihi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi,
24 (1): 55-61.
Piaget, J. (1962). Play, dreams and imitation in childhood. Routledge & Kegan Paul Ltd., London. Sotamma, Y. (1980). Criteria for shildren’s play things and play environments. In: In Celebration of
Play – An Integrated Approach to Play and Child Development (Ed: Wilkinson, P.F.), Croom Helm, London.
Yalçınkaya T. (2004), Eğitici Oyun ve Oyuncak Yapımı. Esin Yayınları, İstanbul.
Usta, İ. (2014). Ahşap Üzerine Betimlemeler: Kültürlerarası etkileşim aracı olan ahşabın “Değerli bir nesne olarak kabul edilip özümsenmesi” (Ahşap Doğaldır). Yapı Dünyası, Kasım/Aralık 2014 (224-225): 12-25.
Usta, I. (2015). Depictions on Wood: Acceptation and Internalization of Wood, which is an intercultural interaction tool, as “A Valuable Object” (Wood is Good). IRG/WP 15–40694. https://tr.wikipedia.org/wiki/Sigmund_Freud (Erişim: 12 Ocak 2014)
https://tr.wikipedia.org/wiki/Fredrich_Fröbel (Erişim: 12 Ocak 2014)
http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/cocukgelisim/moduller/ egiticioyuncaklar.pdf (Erişim: 12 Ocak 2014)
