Beslenm e ve Diyet D ergisi / J. N u tr. and Diot., 15 : 19 - 30, 1986.
3 ■ 12 YAŞ GRUBU ÇOCUKLARIN BESLENME
ALIŞKANLIKLARININ DİŞ SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİSİ*
D yt. E m in e AKAL** / Dr. S elm a BİRER*** / P rof. Dr. A yşe BAYSAL****
A raştırm a, Gazi Ü n iversitesi D işh ek im liği F akül tesi P ed od on ti B ölü m ü K lin ik le r in e başvu ran 3 -12 yaş grubu 93'ü kız, 107’s i erkek o lm a k üzere 200 çocu ğu n b eslen m e alışk an lık ların ın d iş sa ğ lığ ı ü zerine o la n et k ilerin i in celem ek a m acı ile p lan lan m ıştır. Y ap ılan d iş m u ayen eleri son u çların a göre; 200 ço cu k ta k i top lam çürük d iş sa y ısı 384, d olgu lu d iş sa y ısı 330, kayıp d iş sa y ısı ise 50’dir. B u n a göre DMFT in d ek si 3.8 olarak h esap lan m ıştır. Ç ocukların tü m ü h ergü n şek er tü k et m ekted irler. R eçel, b al ve pek m ezd en b irin i hergün tü k eten çocu k oram is e % 73’dür. Ş ek er v e şek er li y i yecek lerin tü k etim lerin in fazla oluşu; b unun yam sıra, düzenli b ir ağız sa ğ lığ ı ve b ak ım ın ın ya p ılm a m a sı, d iş çürüklüğünü arttıran b a şlıc a fa k tö rler olarak sa p ta n m ıştır.
GİRİŞ
G erek genel sağlığın, gerekse ağız sağlığının korunm asında ve hastalıkların iyileştirilm esinde yeterli ve dengeli beslenm e büyük önem taşır. Öte yandan, bireyin, yeterli ve dengeli beslenm esi sağ lıklı b ir ağız ve dişlerle m üm kündür (1,2).
Ağız ve diş sağlığının en önemli sorunlarının başında gelen «diş çürüğü» dişin minesi ve dentininde m eydana gelen b ir h arabiyettir. Dişin sert dokusunun dışarıdan içeri doğru ilerleyen b ir kavite ile sonuçlanan hastalığıdır (3,4). Çünkü, dişin sert dokularının
demi-(*) 1 - 4 M ayıs 1986 II. D iş H ek im liği K o n g resi’nde teb liğ ed ilm iştir.
(**) D iyetisyen. .
(***) H. Ü. B eslen m e v e D iy etetik B ölü m ü Ö ğretim G örevlisi. h" ü. B eslen m e ve D iyetetik B ölü m ü Ö ğretim Ü yesi.
20 Akal, E., Birer, S., Baysal, A.
neralizasyonu ve organik m addelerinin enzim ler yardım ı ile yıkıl m ası sonucu oluşur. Çürük oluşum unu etkileyen etm enlerin başın da içilen suların flor değeri, beslenme ve dişlerin tem izlenm e du ru m u gelm ektedir (5).
Y apılan araştırm alara göre; diş çürüklerinin etiyolojisi biyo kim yasal, beslenm e ve bakteriyel etkenler o larak toplanm ıştır. Diş çürüğü şu şekilde form üle edilm ektedir :
B akteri —> Enzim + K arbonhidrat —> Asit + Diş -» ÇÜRÜK.
B unlardan biri olmadığı zam an çürük oluşmaz. Son yıllarda yapı lan araştırm alara göre; çürük oluşum unda etk in olan bakteriler, Streptococcus, Lactobacillus, Actinomyces türleri, m aya ve küfler d ir (6 -12). Bunların içinde en etkini S. m utasdır.
Diş çürükleri ile beslenm e arasın d a sıkı b ir ilişki vardır. Diş çürükleri beslenmeyi olum suz yönde etkilediği gibi, hatalı beslen me de diş çürüklerine ve ağız sağlığının bozulm asına yol açm akta dır. Şeker yeme sıklığının ve çeşidinin çürüğü artırd ığ ı bilinm ek tedir. Şekerin m ik tarın d an çok, tü r ve alım sıklığının önem li oldu ğu da yapılan çalışm alarda doğrulanm ıştır. Diş çürüklerinin oluş m asında en önemli rol oynayan şeker sakkarozdur. Bal, k u ru mey ve gibi doğal şekerlerin de rafine şekerler k a d a r eşit derecede çü- rü tü cü olduğu söylenm ektedir (13 - 17).
Ağız ve diş sağlığım olum suz yönde etkileyen diş çü rü k leri be beklik çağında başlam akta, iki yaşından sonra açıkça görülm ekte dir. Bu nedenle, diş çürükleri çocukların beslenm e sorunlarından sayıldığından, 3 -12 yaş gru b u çocukların, beslenm e alışkanlıkları nın, diş sağlığı üzerine olan etkilerini sap tam ak am acı ile bu araş tırm a planlanm ıştır.
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE ARAÇLARI
A raştırm a, Gazi Ü niversitesi Diş Hekim liği Fakültesi Pedodonti Bölüm ü K liniklerine başvuran h a sta la r arasın d an 3 -1 2 yaş grubu
çocuklardan gelişigüzel öm eklem yöntem i ile seçilmiş 93'ü kız,
107'si erkek olm ak üzere 200 denek üzerinde 20 Aralık 1985 - 14 Şu b a t 1986 tarih leri arasın d a yapılm ıştır.
Kliniğe başvuran çocukların diş sağlığı durum lar'ı diş hekim leri tarafın d an m uayene edilm iş, çürük, dolgulu ve kayıp diş sayı larından karışık dişlenm e için DMFT indeksi hesaplanm ıştır.
Ço-ÇOCUKLARDA D İŞ SA Ğ LIĞ I
21 cuklarn beslenme alışkanlıklarını saptam ak için önceden hazırla nan anket form ları uygulanm ıştır. Toplanan bilgiler değerlendirile rek tablolar haline getirilm iştir.
BULGULAR VE TARTIŞMA
A raştırm aya katılan 200 denekten 3 - 6 yaş grubunda 64; 7 -1 2 yaş grubunda ise 136 çocuk bulunm akta idi. Yapılan diş muayenele
ri sonucunda deneklerin 24 (% 12)’ünün dişlerinin sağlam, 176
(% 88)’sınm ise; dişlerinde dolgu, çürük ve kayıp diş olduğu sap tan
m ıştır. Deneklerdeki karışık dişlenmeye göre; çürük, dolgu ve ka yıp diş sayılarının toplam ının denek sayısına bölüm ü ile DMFT in deksi 3 - 6 yaş grubu için 3.4, 7 -1 2 yaş grubu için 4.0, h er iki grup için ise 3.8 olarak hesaplanm ıştır.
Usmen'in (7), A nkara ve köylerinde yaptığı b ir araştırm ad a ise,
ilkokul çocuklarında çürük diş oranı sü t dişlerinde köylerde % 57,
kentte % 72, daim i dişlerde, köylerde % 51, kentte % 43 o larak sap
tanm ıştır. Buna göre 16 yıl içinde diş çürüğü sıklığında % 45 artış olm uştur.
Tablo l ’de görüldüğü gibi 3 -1 2 yaş grubu çocukların günlük besin tüketim lerine bakıldığında; hergün süt - yoğurt - peynir, et -
yum urta, sebze - meyve ve tahıl grubundan alm aktadırlar. Buna
karşılık, şekerin tüm denekler tarafın d an hergün, reçel, bal, pek
mez gibi yiyeceklerin ise % 73'ü tarafından hergün, % 18.5’i ta ra fın
dan günaşırı tüketildiği dikkati çekm ektedir. Şeker ve şekerli yiye ceklerin tüketim inin oldukça sık olduğu görülm ektedir.
özellikle gelişmiş ülkelerdeki şeker tüketim inin önemli diş bo zukluklarının temel nedeni olduğu bilinm ektedir. İngiltere’de 11-14 yaş arası farklı sosyo-ekonomik düzeylerdeki 405 çocuk üzerinde ya pılan b ir araştırm ada, şeker tüketim inin fazla olduğu ve b u n a bağ lı olarak da diş çürüklerinde b ir artış olduğu sap ta n m ıştır (16-18). Japonya'da II. Dünya Savaşı sırasında kişi başına düşen şeker tü ketim m ik tarının düşmesi ile birlikte, çürük diş oranında da düşüş ler gözlenm iştir (13).
Çocukların yemek yeme alışkanlıklarım etkileyen etm enlerden birisi de ana öğünlerin dışında ara öğünlerde tüketilen yiyecekler dir. A raştırm ada bu durum incelenm iş ve Tablo 2 'de gösterilm iştir.
T a b lo 1 : De ne k ler in B e si n le r i T ü k et im S ık lı ğ ı
22 Akal, E., Blror, S., Baysal, A.
O & îS 2 s.ea C/) * Q> h »►> *« 0> >» C/} A C/D .fa ■SC8 £ * « * a ^ O O p O o O o o O p o o d o do ■ I d o do do do do do do do do do 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 O O ı n m m O ı n ı n r o CN d d 1 d «-H 1 d 1 1 r< 5 ' O r o 1 20 1 1 1 r ^ ı n O O m ı n O p p ı n r o PH VO* • t d Tİ* 1 d0 0 1 1 2 7 CN 1 OO 29 1 1 6 0 1 r N f N 1 m ı n ı n L n t n O m d î 1 d ı n 1 ı n 1 1 1 d 1 1 r o O *-H 1 1 1 CN 1 o p ı n O t n p ı n p p ı n p rv i <N CN CN d dm ı n ı n m 1 4 4 4 2 m 2 0 NO o»—H ON r N CN 1 1 1 1 > o ı n ı n ı n O p O p O p ı n OO CN m r o d• f 1 NO ı n r n 1 OO 3 7 8 3 2 3 6 4 vO 8 0 1 vO 3 2 7 0 1 37 ı n ı n ı n m O O ı n ı n o O Cvİ On <N dOO v o ı n 1 ı n m 11 NOON ■ < OO do T—1 r n f -8 5 ON ı n v O m»«■h i o I 1 CN On m vO m Oo • a O d o S <N U <u (fi 0) n â *! M
u
J
2
3
CQ
3
O o
o ■s
t
"S
^5
CJ
s
N
x> i
cö
CO
C
/3
(X, M
*o > PQ I ı—4 Ih <L> U <U D Pi C/>ÇOCUKLARDA D İŞ 5AGLIGI 23
T ablo 2 : D en ek lerin G enellikle Öğün Aralarında S ık lık la T ü k ettik leri
Y iyecek ler. __________ __________________
K uşluk İk in d i Aralarda Y atarken T op lam
B e s i n l e r Sayı % S ayı % Sayı % Sayı % S ayı %
2 2.8 6 8.1 7 9.4 59 79.7 74 100.0 _ — 1 1.0 90 99.0 — — 91 100.0 _ -- - 1 1.0 162 99.0 — — 163 100.0 28 19.4 70 48.6 45 31.0 1 1.0 144 100.0 34 20.0 85 51.0 41 25.0 7 4.0 167 100.0 40 30.0 81 61.0 10 8.0 1 1.0 132 100.0 — — 13 39.5 13 39.5 7 21.0 33 100.0 S ü t - Ayran G a z o z -K o la vs. Ç ikolata - Şekerlem e K urabiye, Kek vs. M eyve, M eyve S u la n E k m ek - P eynir S ü tlü T atlılar (M uhallebi, S ü tlaç vb.)
Tablo 2'de görüldüğü gibi, deneklerin yem ek araların d a şeker, çikolata ve şekerlem eleri oldukça fazla tü k ettik leri dikkati çekm ek tedir. Bu tü r besinlerin tüketim i ile çürük diş oranı arasın d a yakın b ir ilişki vardır. Özellikle yemek araların d a alm an şeker ve şekerli yiyecekler b u yaş grubu çocuklarda diş çürüklerine neden olm ak tadır. ö ğ ü n ler arasında verilen tatlıların m ik tarları en aza indiril diğinde diş çürüklerinde yine artm a la r görüldüğünden, sadece şe kerin m iktarının değil tü r ve tüketim sıklığının önem li olduğu an laşılm ıştır. Bu ta tlıla r tam am en kaldırıldığında ise diş çü rüklerin de azalm alar olm u ştu r (6, 10, 17).
Yapılan b ir başka araştırm ad a ise, norm al diyet alan lar ile ye m ek araların d a şeker alanlar arasındaki çürük diş say ılan karşılaş tırıldığımda aralard a şekerli yiyecek ve içecek alan lard a diş çürük lüğü sıklığı 3 k at fazla b u lu n m u ştu r (15).
Aynı zam anda bu yaş grubu çocuklar genellikle 3 öğün yem ek yerler. Şekerleme, çikolata vb. yiyecekler yemek araların d a çocuk lara verildiği zam an çocuğun iştahını kapayarak, norm al besin ge reksinim ini karşılam asını engellem ektedir. A raştırm ada, denekle
rin '% 21.5’inin yem eklerini tam olarak tüketm elerine k arşın % 78.5
ise b u soruya olumsuz cevap verm işlerdir. Yemek araların d a yeni len şeker, çikolata vb. besin değeri olm ayan yiyeceklerin iştah üze rine olum suz etki yaptığını açıkça gösterm ektedir.
Deneklerin, şekerli yiyecekleri tüketm e sıklığı ile çürük dişler İra sın d a k i ilişki de incelenm iş ve Tablo 3’deki sonuçlar elde edil m iştir.
24 Akal, E., Birer, S., Baysal, A.
T ablo 3 : D en ek lerin Ş ek erli Y iyecek leri T ü k etm e S ık lık la rı İle Çürük D işler A rasındaki İlişk i
D işlerin D urum u H ergün S a y ı % G ünaşırı S ayı % H aftad a B ir S a y ı % T op lam S a y ı % H ep si Sağlam 2 2.0 5 2.5 17 8.5 24 12.0 1 - 2 tane D olgu, Çürük, K ayıp 9 4.5 12 6.0 36 18.0 57 28.0 3 - 4 tane D olgu, Çürük, K ayıp 9 4.5 27 13.5 13 6.5 49 24.5 5 - 6 tane Dolgu, Çürük, Kayıp . ıo 5.0 15 • 7.5 9 4.5 34 17.0 7 - 8 tane Dolgu, Çürük, Kayıp 9 4.5 2 1.0 4 2.0 15 7.5 9 + 14 7.0 5 2.5 2 1.0 21 10.5 T oplam 53 2 6 3 66 33.0 64 40.5 200 100.0 x 2 = 62.665 p < 0.05
Tablo 3’de görüldüğü gibi çürük, dolgu, kayıp diş sayısı çiko lata, şeker vb. şekerli yiyecekleri sıklıkla tüketenlerde daha fazla dır. Dişleri sağlam olan denekler bu tü r yiyecekleri daha seyrek yerken, ağızlarında çok fazla sayıda çürük, dolgulu veya kayıp diş bulunanların hergün, günaşırı gibi sıklıklarla tü k ettik leri görülm ek tedir. Şekerli yiyecekleri tüketm e sıklıkları ile çürük dişler arasın daki farklılığın önemli olup olm adığını sap tam ak am acı ile khi-kare testi uygulanm ış ve 0.05 eşiğinde önemli b ulunm uştur.
Diyetle yeterli m ik tard a p roteinlerin alınm ası ile am inler ve üre oluşacağından, b u n lar m eydana gelen asidi tam pon ederek de- kalsifikasyonu önlem ektedir. Proteinlerin, m ine yüzeyindeki asit üzerine etkileri incelenm iş ve asit yüzdesini azalttığı tespit edilm iş tir (4, 15). Son yapılan a ra ştırm a la ra göre fosfoproteinler hidroksi- apatitler ile birleşerek dem ineralizasyona engel olm aktadır. Ayrıca diyette yeteri m ik tard a yağ varsa b u n lard a dişin üzerini b ir tab ak a gibi sararak sakkarozun dişe yerleşm esini önleyebilir. S üt - şekeri laktozun kariyojenik etkisine karşın, kazeinin an tikariyojenik etki ye sahip olduğu sap ta n m ıştır (10-12).
A m erika'da yapılan b ir araştırm ay a göre, anne sütüyle 6 aydan az ve doğum dan itibaren hazır m am alarla beslenen bebeklerin sü t dişlerindeki çürük sıklığının, 6 aydan daha uzun süre anne sütüyle beslenen çocuklardan fazla olduğu saptanm ış ve en iyi dişlerin anne
ÇOCUKLARDA D İŞ SA Ğ LIĞ I 25
sütü ile beslenen çocuklarda olduğu görülm üştür. B unun sebebi de şu şekilde açıklanm aktadır. Anne sü tü laktoz, m am alar ise sak- karoz içerm ektedir. Sakkaroz, laktoza nazaran m ikroorganizm alar tarafından daha çabuk ye kolaylıkla metabolize edilm ekte, dolayısı ile diş üzerinde a rta n asit, diş çürüm esine neden olm aktadır (6 -14).
Deneklere, harçlık aldıklarında ençok ne tü r yiyecekleri aldık ları sorulm uş ve alm an yan ıtlar Tablo 4’de gösterilm iştir.
T ablo 4 : D en ek lerin H arçlık A ldıklarında E n Çok A ldıkları Y iyecek lere G öre D ağılım ı
A ldıkları Y iyecek ler Sayı %
Sakız, Şeker, Ç ikolata 117 58.5
S ü t - Avran 5 2.5 M eyveli Süt 5 2.5 S im it - Kek 43 21.5 Gazoz - K ola 21 10.5 H içb iri 9 4.5 T o p l a m 200 100.0
Tabloda görüldüğü gibi deneklerin % 58.5'i sakız, şeker ve çi
kolata, %21.5'i sim it-k e k , % 10.5'i gazoz-kola, % 2.5'i s ü t- a y r a n
ve meyvalı süt alm aktadırlar. Elde edilen verilere göre çocukların sakız, şeker, çikolata vb. yiyeceklere oldukça bağım lı oldukları bü yük b ir çoğunluğunun ise bu gibi yiyecekleri sıklıkla tükettik leri tesp it edilm iştir. Çocuklarda oldukça fazla görülen diş çürükleri ile şekerli yiyeceklerin tüketim i arasındaki ilişki açıkça gözlenm iştir.
Elde edilen verilerden deneklerin % 81.0’inin sakız çiğnediği,
% 19.6'unun ise çiğnemediği saptanm ıştır. Diş çürüklerinin yaygın
olm ası, şekerli çiklet çiğneme oranının da yüksek oluşu diş çü rü k leri ile şekerli sakız çiğneme arasında b ir ilişkiyi gösterm ektedir. Deneklerin % 75.0’i kabuklu sert yiyecekleri dişleri ile k ırm adık larını, % 25.0'i ise kırdıklarını belirtm işlerdir. Bu da sevindirici b ir durum dur.
Diş çürüklerinin oluşm asında k arb o n h id ratlı yiyeceklerin özel likle şekerlerin etkisinin yam sıra ağız - diş bakım ı ve diş fırçalam a nın da önemli b ir etkisi olduğundan deneklerin fırçalam a alışkan lıkları da incelenm iştir. Deneklerden 137'sinin (% 68.5) dişlerini
2 6 Akal, E., Birer, S., Baysal, A.
ç a la m a lan n a karşın, 63'ünün (% 31.5) hiç fırçalam adıkları sap tan m ıştır.
Diş fırçalam a ile diş yüzeyleri tem izlenerek, çürüm elere neden olan ağız b ak terilerin in diş yüzeyine toplanm ası önlenm iş olur. Çiğ meyve ve sebze gibi sert ve temizleyici yiyeceklerde, diş yüzeylerini tem izleyerek, diş çürüm elerine neden olan ağız bakterilerin in diş yüzeyine toplanm asını önlem esi açısından ayrıca önem taşım ak ta dır. Deneklerin yemek sonrası en son tü kettikleri yiyecekleri ile diş fırçalam a d urum ları arasındaki ilişki incelenm iştir (Tablo 5).
T ablo 5 : D en ek lerin Y em ek S on rası E n S o n T ü k ettiğ i Y iyecek ler ile D iş F ırçalam a D urum u
T üketilen Y iyecek ler D iş Fırçalayan S ayı % 1 D iş F ırçalam ayan S a y ı % T op lam S a y ı % M eyve 82 41.0 17 8.5 99 49.0 S ü t - Y oğurt 2 1.0 4 2.0 6 3.0 Tatlı 44 22.0 42 21.0 36 43.0 Salata 9 4.5 — — 9 4.5 Toplam 137 68.5 63 31.5 200 100.0
Tablo 5’de görüldüğü gibi elde edilen verilere göre dişlerini
fırçalam ayanların '% 21.0'inin yemek sonrası en son tü kettiği yiye
ceklerin ta tlı olduğu tespit edilm iştir. Diş çürükleri, diş yüzeyine yapışan ferm ente olabilen k arb o n h id ra tla r üzerinde bakteriyel sal gıların işlemesiyle oluşan organik asitlerle b aşlatılır. Şekerli yiye ceklerin alım ından kısa b ir süre so n ra diş yüzeyindeki bakteriyel floranın m etabolizm ası sonucu ağız p H ’sı 7’den 5.5’a düşerek çürük oluşum u b aşlam ak tad ır. Bu nedenle tatlı yiyeceklerden so n ra diş lerin fırçalanm am ası sonucu çü rü k ler m eydana gelm ektedir. Ye m ek sonrası en son tüketilen yiyecekler ve diş fırçalam a ile çürük diş oranı arasın d a sıkı b ir ilişki v ard ır (6-10). Florlu m acunların lokal o larak yüzeysel uygulanm asının, p laktaki p ato jen b ak teri ko lonilerinin sayısında büyük m ik ta rd a azalm aya neden olduğu b ir çok araştırıcı tarafın d an bild irilm ek ted ir (5). Florlu diş m acu n lan özellikle önerilm ekle b irlik te 4 yaşından küçük çocuklara verilm esi nin uygun olm adığı belirtilm ek ted ir (19). H argreaves ve ark ad aşla rı (20) okul öncesi yaşlardaki b ir çocuğun h e r fırçalam ada 0.3 - 0.4
ÇOCUKLARDA D İŞ SA Ğ LIĞ I 27
gr diş m acunu yutabileceğim belirtm işlerdir. 5 - 6 yaşından sonra ise çocuk artık yutm adan fırçalam ayı rahatlıkla yapabilecektir.
Diş çürüm eleri, dış etkenlere bağlı olm akla birlikte, dişin de çürüm elere karşı koruyucu b ir direnci vardır. Son yıllarda yapılan a raştırm alara göre eser elem entlerin de, diş çürüklerinde önemli rolleri olduğu kabul edilm ektedir. Özellikle flor elem entinin diş çürüklerinden korunm ada b ir fak tö r olduğu ve diş sağlığında an lam lı b ir etkisinin olduğu bilinm ektedir. Florun, dişin iç kısım ları na ve m inelere yerleşerek dişin asit etkisi ile çürüm eye karşı daya nıklılığını artırdığı sanılm aktadır. Diş m inesinin kim yasal yapışm a girerek çözünürlüğünü azaltm akta ve sağlam lık kazandırm aktadır. Florün b u n lard an başka, rem inerilizasyon olayında da etkili oldu ğu bilinm ektedir. Florür, bak teri enzim lerini inhibe ederek çürük oluşum unu önlem ektedir. Florür, magnezyum, m angan gibi iki de ğerli m etal katyonlarını k o fak tö r olarak kullanan enolaz ve üç de ğerli dem ir p o rfirin halkasını ko fak tö r olarak kullanan katalaz, peroksidaz gibi enzim lerin in h ibitörüdür. Diş çürükleri açısından etkilenen en önem li enzim enolazdır. K arb o n h id ratların yıkılarak laktik aside dönüştürüldüğü glikoz olayında tepkim ede rol oyna yan enolaz enzimi flor tarafın d an 10 ppm gibi b ir konsantrasyon
da % 45 oranında inhibe edilir (1,4, 5).
İçm e sularında 1 ppm , sü t ve sebze de 0.5 ppm , balık etinde 1 ppm , balık derisinde 8 ppm , kemiğinde ise 700 ppm , çay y ap ra ğında 100 - 300 ppm dolaylarında flo rü r vardır. Bu nedenle suların da hiç flor bulunm ayan bölgelerde bile 5 -1 5 b ard ak çay içen kişi ler 1 -3 mg flor iyonu alm ış olurlar. Suları florlu olan bölgelerde ise b u oran 8 -10 m g'a yükselir. Dişin gelişimi ve olgunlaşm ası za m anlarında, içme suları ile yeterli flo r alınm ası çocuklarda ve ye tişkinlerde diş çürüğü sıklığını azaltm aktadır. Fazla flor alım ında
da dişlerde sarı lekeler (florosis) oluşm aktadır. İçm e sularında
1 ppm yoğunluğunda flor bulunm asının gereksinim i karşıladığı, ye tersizlik bulgularının azaldığı sap ta n m ıştır (5). F lor yoğunluğu ye tersiz olan sulara flor eklenm esi, flor tabletleri, sü t ve tuza flo r ek lenm esi ile genel sistem ik uygulam a yöntem leri dışında topikal flor uygulam aları için çeşitli ağız gargaraları jel, sıvı veya lak şeklinde olan flor p re p a ra tla n diş çürüklerinin önlenm esinde, k orunm asın da rol oynam aktadır (20).
çürükle-28 Akal, E., Birer, S., Baysal, A. rin i yavaşlatan etkilerinin olduğu, buna karşılık, bakır, m angan, selenyum gibi bazı elem entlerin ise diş çürüklerini artırd ığ ı söylen m ektedir. E ser elem entlerden çinkonun genel beslenm ede olduğu k a d a r kem ik m ineralizasyonunda da önemli b ir rolü olduğu kabul
edilm ektedir (21). ,
Çürüm eyi önleyen diğer bir besin öğesi de fosfatlardır. Labo- ra tu v a r hayvanları üzerinde yapılan çalışm alarda, çürüğe neden olacak diyete sodyum trim etafo sfat eklenm esinin, hayvanların diş lerinde çürüm eleri '% 80 o ranında azalttığını gösterm iştir. Diğer b ir
araştırm ad a ise, çocukların sabah kahvaltısında yedikleri tahıl
m am üllerine % l ’lik ortofosfat eklendiğinde diş çürü k lerin in azal dığı saptanm ıştır. Özeliikle dişin büyüm e ve gelişm esi esnasında fosfat ve flordan zengin, proteinden yeterli b ir diyetle beslenm e ile dişin direnci artırılab ilir (6).
Gıda sanayinde şeker ve şekerli yiyeceklerin yapım ında şeker yerine kristalizasyonu sağlam ak için b ak terile r ta rafın d an ferm en te edilemeyen yapay tatlan d ırıcılard an Xylitol ve A spartam kulla nıldığında, diş çürüklerine neden olan dem ineralizasyonu engelle diği saptanm ıştır. X ylitol'un asit ü retim hızı sıfır olup glikoza na zaran barsaklardan yarısı em ilm ektedir. Fazla aılndığı zam an diare- lere neden olm akladır. Günlük m ik tarı 50 - 60 gram ı geçm em elidir. X ylitol’un çürük önleyici etkisinin, tü k ü rü k d ck i kalsiyum düzeyi nin yükselm esine bağlı olabileceği kanısına varılm ıştır (18).
SONUÇ
Bu yaş grubu çocuklarda diş çü rü k lerin in başlıca nedeni yan lış beslenm e alışkanlıkları ve diş fırçalam a alışkanlığının çocuklar da tam o larak yerleşm em esidir. Ç ocukların çikolata .şekerlem e vb. şekerli yiyeceklere aşırı bağım lı oldukları ve b u tü r yiyeceklerle diş çürükleri arasındaki ilişki elde edilen verilerde açık olarak gö rülm ektedir. Ayrıca düzenli b ir diş fırçalam a alışkanlığının da ol m am ası sonucu şekerli yiyeceklerin dişler üzerinde yaptığı zarar artm ak ta d ır. Diş çürüklerini önlem ek için, şekerli yiyeceklere olan bağımlılığı ortad an k aldırm ak veya en aza indirm ek ve çocuklara diş fırçalam a alışkanlığının d ah a küçük y aşlardan itib aren kazan dırm ak gerekm ektedir. B unda da en etk in yol şüphesiz aile ve ço cuğa yapılacak eğitim dir.
ÇOCUKLARDA D İŞ SA Ğ LIĞ I 29
Diş çürüklerini önlem ek ve yaygınlaşm asını engellemek için ahnm ası gerekli başlıca önlem ler şu şekilde sıralanabilir :
— Rafine edilmiş k arb o n h id ratlar (sakkaroz) m üm kün olduğu k ad ar az tüketilm elidir. Özellikle dişin sürm e dönem lerinde şekerli yiyecek ve içeceklerden sakınılm alıdır.
— K arbonhidratlı yiyecekler diğer yiyeceklerle birlikte günde 3 öğün alınm alı, yemek araların d a sık sık şekerlem e, çikolata vb. m addeler alınm am alıdır. A ralarda birşeyler yenmesi önlenem iyor sa, alm an yiyeceklerin meyve ve sebze olm ası sağlanmalı, böylece diyette temizleyici özelliği olan yiyeceklere daha fazla yer verilm e lidir.
— Diş oluşum u ve gelişimi sırasında dişin direnci proteinli, kalsiyum ve fosfatlardan zengin yiyecekler ve florla artırılm alıdır. Bu da en iyi süt grubu yiyecek ve içecekle sağlanır. B unun için; kolalı, gazoz gibi içeceklerin yerine süt - ayran kullanm alı; özellikle
okullardaki kantinlerde süt - ayran satışı artırılm alıdır. Böylece
hem diş sağlığı, hem de beslenm e açısından faydalı b ir aılşkanlık kazandırılm ış olur.
— Çocuklara küçük yaşlardan itib aren diş fırçalam a alışkanlı ğı kazandırılm alıdır.
SUMMARY
THE RELATIONSHIP BETVVEEN FOOD HABITS AND DENTAL HEALTH OF 3 -1 2 YEARS OLD CHİLDREN
Akal, E., Birer, S., Baysal, A.
The purpose of this study was to find o ut the effect of food habits on dental health. The study w as carried out on 200 children aged 3 -12 years old (93 girls, 107 boys) attended as patien ts to th e pedodontics of Dental H ealth Faculty in Gazi University. The re- sults of to oth exam ination w ere showed th a t to tal to o th decay w as 384, filled tooth \vas 330, lost to oth w as 50 and DMFT index w as
3.8. Ali of the children have eaten sugar everday, w hile 73 % w ere
eating jam , honey and concentrated grape juice. High level of su gar and sweet consum ption at the sam e tim e are th e p o o r n u t ritio n al habits for th e dental care th a t m ay be the m ain causes of high prevalence o f dental decays.
30 Akal, E., Birer, S., Baysal, A. K A Y N A K L A R
1 — B aysal, A . : B eslen m e, H acettep e Ü n iversitesi Y ayınları, A /13, Çağ M at baası, Ankara, 1983.
2 — Aran, î . : D iş - Ağız Sağlığı ve B eslen m e. B eslen m e ve D iyet D ergisi 7 (1) : 7 9 -8 4 , 1978.
3 — Finn, S. B . : C linical P ed od on tics, 4 th Ed. Saunders C om pany, Phila-delp h ia, 518-575, 1980.
4 — G iilhan, A . : P edodonti, İstan b u l Ü n iversitesi B asım evi, İstan b u l, 1981. 5 — B atırb aygil, Y., B alam ir, A . : F lorürlerin D işler Ü zerindeki E tkileri,
Y eni Tıp D ergisi, 3 (1): 21 -27, 1986.
6 — Özbayer, V . : D iş Çürükleri ve B eslen m e. B eslen m e v e D iyet D ergisi, 1 ( 1): 4 8 -5 2 , 1971.
7 — U sm en, E . : Ankara v e K öylerindeki İlk ok u l Ç ocuklarında D iş Çürüğü S ık lık ları v e B unları E tk iley en Bazı F aktörler. H a cettep e Ü n iv ersitesi D iş H ek im liği F akültesi, D oçen tlik Tezi, Ankara, 1970.
8 — Ç okpekin, F . : Okul Ö ncesi Ç ocuklarda B e sle n m e A lışk an lığı, D iş B a kım ı, Ağız pH 'si ile D iş Çürüğü A rasındaki İlişk in in S a p ta n m a sı. H. Ü. Diç H ek im liği F akültesi, D oktora Tezi, Ankara, 1979.
9 — S tall, F. A., C atherm an, J. L . : D ental H ealth E d u cation , 4 th Ed. T hroughly R evised Illu stra ted Lea and Febiger, P h ilad elp h ia, 1967. 10 — U sm en, E . : B e sle n m e v e D iş H ek im liği E tk ileşim leri, B e sle n m e ve
D iyet D ergisi 4 (1) : 1 -8 , 1975.
11 — H ack ett, A., Step h an , K. W .: D iet and the Fail in Caries P rcvalence, B ritish D en tal Journal, 155 (1), 6, 1983.
12 — Shaw , J. A . : D iet and D en tal H e a lth -T h e A m erican Journal o f Nut-rition, 41 (5) : 1117-1131, 1985
13 — S h eim an , A . : S u gars and D en tal D ecay, L ancet, 1 (8319) : 282-283, 1983. 14 — L oesche, W. J . : N u tritio n and D en tal D ecay in In fa n ts, The A m erican
Journal o f N u tritio n , 41 (2): 423-435, 1985.
15 — H efferen , J. J., K oehler, M. S . : F ood s, N u tritio n and D en tal H ealth, V olüm e, 1. P ath olox P u b lish ers, Inc. Illin o is, 1981.
16 — H ack ett, F. A., et. a l: S u gars - E a tin g H ab its o f 405 11 - to -14 yea r Old E n glish C hildren, B r itish Journal o f N u trition , 51 (3): 347-356, 1984. 17 — H artles, R. L . : C arbohydrate C on su m p tion and D en tal C aries, A m erican
Journal o f C linical N u tritio n , 2 0 : 152- 156, 1967.
18 — B irch, G. G., Parker, K. J . : N u tritiv e Svveeteners, A pplied S cien ce P ub lish ers, L ondon and Nevv Jersey, 205-221, 1982.
19 — E ron at, N . : D iş Ç ürüğünü Ö n lem ed e F lor U ygulam a Y ön tem lerin in Y eri v e G üvenle K u lla n ıla b ilm esin d e ö n e m li F aktörler. D en t Çağdaş D iş H ek im liğ i D ergisi, 1 (1): 34, 1986.
20 — H argreaves, J. A., In gram , G. S. and Wag, B. J . : A G avim etric S tu d y o f the In g estio n o f T ooth P aste by C hildren, Caries R es. 60 : 236-243, 1972. 21 — G üven, Y., K ökoğlu, E., E yigör, M., Ü m itler, H . : Ç inko E lem en tin in D işin Y ap ısın a G irişi v e D iş Ç ürükleri ile İlişk isi. Oral D ergisi, 2 (19): 4 - 5 , 1985.
