É p :§ :W :^ :::::íií:í::S ^ :: :::*:;:;5>:f:;:i...
«İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele»
“İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele", Sina A k şin, Cem Yayınevi, İstan
bul 1976.
Dr. Akşin’in doçentlik tezi olan bu çalışma, 1976 yılında yayımlanan, yakın tarihimizle ilgili en önemli yapıt niteliğin de. “Otuzbir Mart 01ayı”nın yazan, o araştırmasında da gösterdiği titizliği, bu kere hiç kimsenin yeterince bilmediği bir döneme uyguluyor. “İs tanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele” , mütareke kabine lerinin ilk altısını (İzzet Paşa, Tevfik Paşa 1-2, Damat Ferit Paşa 1-2-3) ayn ayrı bölümler de inceleyerek, Mondros arife sinden Anadolu yanlısı Ali Rı za Paşa hükümetinin kurulma sına kadar bir yılın bütün siya sal gelişmelerini gün gün ışığa kavuş turmakta.
Dr. Akşin, İstanbul basını nı, Resmî Gazete’yi (Takvim-i Vekâyi), Başbakanlık arşivin deki o zamanın Bakanlar Ku rulu tutanaklarını ve İngiliz Dışişleri Bakanlığının son yıl larda araştırıcılara açılan, Bi rinci Dünya Savaşı ertesine ilişkin tarihsel belgelerini tara yarak bu güvenilir kitabı yaz mış. Kendisi apaçık ulusçu ol makla birlikte, yaklaşım ve yo rumlarında dürüst ve hakbilir davranması, övülecek bir tu tum.
Mütareke dönemi, tarih me raklıları için henüz kesinlikle aydınlanmamış birçok ilginç o- laylarla doludur, örneğin, Vahdettin, Mustafa Kemal Pa- şa’yı Anadolu’ya gönderirken, acaba İtilâf devletlerinin asa yişin sağlanması için yerel ha reketlerin bastırılması istekle
rini karşılamaktan öte, düş
manlara karşı bir direniş ör gütlenm esini de amaçlıyor muydu? Dr. Akşin, bu konuyu IV. bölümünün 11. altayrımın- da ele almaktadır. Yazar açı sından, resmî tarihlerdeki saf dil açıklama kabul edilebilecek gibi değildir; Necip Fazılgille- rin karşıt yöndeki aşırı savları da, onun gözünde kanıttan yoksun bulunduktan başka, çeşitli olanakları içermektedir. Bu durumda, yazarın yaptığı ihtiyatlı akıl yürütmeler, yargı yetisinin ne kadar olgun oldu ğunu ortaya koyuyor.
©
Ne yazık ki, binlerce notla 600 sayfayı geçen bu kitap, mütareke İstanbul’unun tek bir yılıyla sınırlı kalmış. Dr. Akşin’in öteki üç yılın öyküsü nü de yazması, okurlarına karşı boynunun borcu. (Resmen fes hinden sonra İttihat ve Terak- ki’nin tarihi - 1918-1926?- ise hâlâ araştırıcısını bekliyor).
“A sya Mektupları". Niyazi Berkes. İstanbul ^Çağdaş
Yay. 26 lira
Prof. Berkes, 1940’lann son larında “solcu” olduğu gerek çesiyle, üniversitelerimizde ba rındırmadığımız bir ay dm. Ka- nada’ya McGill Üniversitesine gitti; orada yıllarca hocalık yaptıktan sonra, geçen yıl emekli oldu. Berkes, kendisine aynı haksızlıkları yaptığımız bir Muzaffer Şerif (Başoğlu) gibi, ülkesine ve bu toprağın insanlarına küsüp bizimle ilgi lenmekten vazgeçmedi. Tam tersine, akademik yapıtlarıyla olsun, deneme, anı, gözlem, söyleşi gibi eleştirici yazılarıyla olsun, kültür dünyamızı zen ginleştirdi durdu.
Bu kere, yirmi yıla yakın bir süre önce yaptığı bir yıllık bir Asya gezisi hakkında, o zaman Türkiye’deki kardeşine yazdığı mektupları yayımlamış. Kita bın üçte ikisinden çoğu, Pakis tan’la Hindistan hakkında; ge ri kalan üçte birinde de Endo nezya ve Japonya izlenimlerini anlatmakta.
Büyük bir rahatlıkla okunan bu mektuplar, bize bilmediği miz iklimler üstüne ilginç bilgi ler vermekle kalmıyor. Çünkü, Berkes doğuya bir Pierre Loti tutumuyla bakmamakta, özel likle Müslüman toplulukları bir çeşit benimseme, kendinden sayma sonucu bir özeleştiri havasıyla gözlemliyor. Bu ara da kendi yakın tarihimizi de, karşılaştırma yoluyla sık sık yeniden değerlendirme fırsatla rı buluyor.
“D enem eler". A ldoux Huxley’den Çev.: Ay seli Usluata. İstanbul. Cem Yay. 20 lira
Edebiyat dışı alanlardaki birçok yapıtı gibi (Ses Sese Karşı, Cesur Yeni Dünya ve Nice Yazlardan Sonra’yı bir ya na ayırırsak) romanlarının da çoğu Türkçeye aktarılmamış o- lan çağdaş İngiliz yazarı A.Hux ley’in (1894 - 1963) çeşitli tarih lerde yazdığı uzunlu kısalı onsekiz denemesi iyi bir çevi riyle dilimize kazandırılmış.
A. Huxley, belki parlak bir edebiyatçı olabilmek için fazla bilgili ve fazla zeki bir kafaydı. Düşüncesi, karamsar ve mistik bir yöne sapmıştı. Yine de, onun görüşlerini, çağdaş yaşa ma karşı, temelinde insanse- verlikten kaynak alan bir tepki diye yorumlamak yanlış olmaz. Huxley, dehası sayesinde her zaman “aykırı” bir açıdan bak mayı bilen ve engin kültürü nedeniyle çağrışımları son dere ce zengin bir düşünür. Güzel sanatlardan uluslararası ilişki lere değin, çağdaş insanla ilgili türlü konuları kapsayan bu denemeleri de, hoşlanarak ve düşünerek okunmaya değer nitelikte.
“Düzene Uygun Kafalar Nasıl Oluşturulur". E. A. Ranter'den Çev.: Merlin Ecer - Çizgiler: Konk. İs tanbul Gözlem Yay. 15 li ra
Türkiye’de yüksek öğrenim kuramlarının içinde bulunduk ları bunalım, gerçekte orta ve hatta ilk eğitimin soranların dan soyutlanamaz. Eğitim so rardan üstüne özel bir dizi ya yımlamaya başlayan Gözlem Yayınevi, “Barbiana”, “Ay dınlığa Doğra” ve rahmetli Harun Karadeniz’in “ Eğitim Üretim lçindir”inden sonra, şimdi de bir Alman yazarının eleştirisel incelemesini yayım ladı. (Yakınlarda da, yine bu dizide, iki Fransızın yazdı klan, eğitimin sınıflarüstü bir nitelik taşıyamayacağı fikrini vurgu
layan “ İlkokul Eleyicidir” diye başka bir kitap çıkacakmış.)
Rauter, eğitimin bir araç ol duğu noktasından hareketle, bu aracı hangi çıkar sahipleri nin ne gibi amaçlarla kullandı ğını irdelemeye girişiyor. Batı Alman kapitalizminin eğitim düzeninde nasıl ters koşullan dırma ve yanlış bilinçlendirme çabalannm egemen olduğunu ortaya koyan bu yapıt, bize de, kendi eğitim düzenimizin ak saklıklarını kavramada yar dımcı olmalı. Fransız karikatü risti Konk'un çizgileri, kitaba ayrı bir şirinlik kazandırmış.
"Komünist Manifestosu nun Doğusu”. Dirk J. Strnik'den Çev.: Muzaffer Erdost Ankara Sol Yay. 20 lira
Amerikalı bir bilim adamının Komünist Manifest'inin metni ni, taslakları, önsözleri ve açık layıcı birtakım belgeleriyle bir likte sunan bu yararlı yapıtın da, özellikle değerli bir “Giriş” bölümü var. Yazılalı 129 yıl olan ve öneminden hiç bir şey yitirmeyen bu klasik metin, Struik’in tarihsel açıklamala rıyla, bundan böyle daha ay dınlık bir ışık altında anlaşıla caktır. Straik’in “Giriş”i, en az Riyazanov’un eski sunuşu ka dar iyi görünüyor; belki ondan daha da iyi.
“İdeoloji”. Şerit Mardin, Ankara Sosyal Bilimler Derneği Yay. 35 lira
Boğaziçi Üniversitesi profesör lerinden Şerif Mardin’in ideo loji üstüne kitabım büyük bir memnunlukla karşılıyoruz. (Sosyal Bilimler Demeği, bü tün bu genel yapıtlar dizisini, her nedense, yalnızca biner tane bastırdığı için, bu kitapla ilgilenenlerin de ellerini çabuk tutmaları gerekiyor.) “ideolo ji”, bilgi sosyolojisi ve felsefesi
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Ta h a To ros Arşivi
