ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN DERS
KİTAPLARININ ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ
ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ
Z. Canan Karababa - Selda Üstünsoy Taşkın
Özet
Bu çalışmada yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde kullanılan ders kitapları-na ilişkin öğretmen görüşleri alınmış ve değerlendirilmiştir. Çalışma, Ankara Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Uygulama ve Araştırma Merkezi’nde (TÖMER) okutulan Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe serisinde bulunan 3 ders kitabıyla sınır-lıdır. Yeni Hitit ders kitaplarına yönelik öğretmen görüşlerini belirlemek amacıyla Ankara Üniversitesi TÖMER Ankara şubelerinde (2) Türkçe öğretmekte olan 32 okutmana araştırmacılar tarafından geliştirilen bir sormaca uygulanmıştır. Bu sor-maca, söz konusu kitapları görsellik, içerik, üniteler, metinler, etkinlikler başlıkları altında sınıflandırarak değerlendirmeye yönelik 40 sorudan oluşmaktadır. Sormacanın sonunda okutmanların kitaplara ilişkin görüşlerini açıklayabilecekleri bir yer ayrılmıştır. Araştırma verilerinin çözümlenmesi sürecinde SPSS 15 pro-gramından yararlanılarak yüzde (%) ve frekans (f) çözümlemeleri yapılmıştır. Elde edilen bulgular doğrultusunda, Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe ders kitaplarının görsellik açısından yeterli olduğu ve görsellerle metinlerin bütünlük sağladığı; kitaplardaki metinlerin ünite temalarıyla bütünlük sağladığı ve öğrenenin sözcük dağarcığını geliştirebilecek nitelikler taşıdığı ancak kitapların Türk kültürünü ve edebiyatını tanıtan metinlere yer verme bakımından yetersiz bulunduğu; kitapların dilbilgisi öğretimine de dört temel dil becerisini (dinleme, konuşma, okuma, yazma) geliştirmeye de yer verdiği sonuçlarına ulaşılmıştır..
Anahtar sözcükler: Yabancılara Türkçe Öğretimi, Ders Kitapları, Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe.
FOR TEACHING TURKISH AS A FOREIGN
LANGUAGE BASED ON TEACHER OPINIONS
Abstract
This study evaluates the course books for teaching Turkish as a foreign language based on teacher opinions. The study is restricted to the three course books of Yeni Hitit Turkish course book series used by Ankara University Turkish and Foreign Languages Application and Research Centre (TOMER). In order to collect teach-ers’ opinions related to Yeni Hitit course books, a questionnaire was developed by the researchers, and administered to 32 Turkish instructors working in the two branches of TOMER in Ankara. This questionnaire was composed of 40 questions divided into the categories of visual quality, content, units, texts and activities. The questionnaire included a part in the end where the instructors could explain their opinions related to the course books. The collected data was analyzed as percent-age (%) and frequency (f) using SPSS 15 packpercent-age program. The findings revealed that Yeni Hitit course books were sufficient in terms of visual quality, and the visu-als were coherent with the texts; that the texts were coherent with the unit themes, and were capable of developing learners’ vocabulary knowledge, but the texts were sufficient in terms of promoting Turkish culture and literature; and that the course books were focused on both the grammatical competence and the development of basic language skills (listening, speaking, reading, writing).
Key words: Teaching Turkish as a Foreign Language, Course Books, Yeni Hitit Turkish Course Books.
Giriş
Günümüzde yabancı dil bilmek temel bir gereksinimdir. Yabancı dillerin öğretimi ve öğrenimi her geçen gün hız kazanmaktadır. Buna koşut Türkçenin yabancı dil olarak öğrenimi, öğretimi de hızla yaygınlaşmaktadır. Örneğin, Ankara Üniversite-si Türkçe ve Yabancı Dil Uygulama ve Araştırma Merkezi (TÖMER) Kızılay Şube-si Öğrenci İşleri’nden elde edilen verilere göre, Kızılay ŞubeŞube-si Türkçe sınıflarında kayıtlı toplam öğrenci sayısı 2003 yılında 1293, 2013 yılında ise 2915’e ulaşmıştır. Ankara Üniversitesi TÖMER; Türkçenin öğretiminde kullanılan araç-gereçler, öğretim içeriğinin tasarlanması ve öğretimin değerlendirilmesi, öğretmen eğitimine ilişkin çeşitli çalışmalar ve uygulamalarla yabancılara Türkçe öğretimi alanında 30 yıldır çalışmaktadır. Bu uygulamalar ve deneyimler sonucunda oluşan değişim ve gelişmeler yabancı dil olarak Türkçenin öğretimine önemli katkılar sağlamıştır. Değişim ve gelişimin en somut gözlendiği alanlardan birisi ders araç-gereçleridir. Ders araç-gereçleri içinde en etkin kullanılanı ders kitabıdır. Dil öğretimindeki çağ-daş uygulamalara koşut ders kitapları da gelişerek değişmektedir. Bu çerçevede Ankara Üniversitesi TÖMER’de günümüze dek kullanılan ders kitaplarını kısaca hatırlamakta yarar vardır.
Ankara Üniversitesi TÖMER’de yabancılara Türkçe öğretmek amacıyla kullanılan ilk kaynak “Türkçe Öğreniyoruz” serisidir. Bu seride toplam 4 kitap bulunmaktadır. Kitapları görsel-işitsel yönden destekleyen kaset, yansı ve video filmleri olduğu gibi bu kitaplara yönelik İngilizce, Almanca sözlükler de vardır.
Bu kitaplardan ilki olan Türkçe Öğreniyoruz serisinin 1. kitabında siyah-beyaz resimler ve çeşitli metinlerle temel düzeyde günlük konuşmalara yer verilerek, kita-bı bitiren öğrencilerin günlük konuşmalarını rahatlıkla yapabilmeleri hedeflenmiştir. Türkçe Öğreniyoruz serisinin 2. kitabında “Otelde” “Lokantada” “Giyim Mağazasında” gibi günlük konuşma ortamları yaratılarak, resimlerle desteklenerek, dilbilgisine ilişkin çeşitli anlatım, çözümleme ve alıştırmalara yer verilerek, bu düzeydeki öğrencilerin Türkçeyi doğru ve düzgün kullanmaları; gazete, dergi, radyo gibi yayınları izleyebilir-anlayabilir düzeye gelmeleri hedeflenmiştir. Türkçe Öğreniyoruz serisinin 3. kitabında gazete ve dergilerden alınan karşılıklı konuşma, öykü, şiir vb. türlerde kimi örnek metinlere yer verilmiş, dilbilgisi anlatı-mı ayrıntılı biçimde yapılanlatı-mış, Türk kültürü ve Türkiye tanıtılmaya başlananlatı-mıştır. Türkçe Öğreniyoruz serisinin 4. kitabında Türk kültürünün tanıtılmasına daha çok yer verilerek kitabı bitiren kişilerin üniversite eğitimi alabilecek düzeye gelmeleri hedeflenmiştir.
2001 yılında Ankara Üniversitesi TÖMER tarafından hazırlanan Hitit Yabancılar İçin Türkçe setlerinde toplam 6 kitap bulunmaktadır. 3 ders kitabı, 3 çalışma
kita-bının yanı sıra ses bantları ve videokasetleri de vardır. Hitit ders kitaplarındaki metinler; renkli resimler, fotoğraflar ve karikatürlerle desteklenmiştir. Hitit Yabancılar İçin Türkçe ders kitaplarında dilbilgisinin yanı sıra dinleme, konuşma, okuma ve yazma etkinliklerine de yer verilmiştir. Üniteler öğreneni diyalog, haber, şiir gibi farklı metin türleriyle buluşturmaktadır. Ünitelerde dilbilgisi yapılarının işlenişinde ve sözcüklerin verilişinde öncelikle günlük yaşam gereksinimleri dikka-te alınmıştır.
2008 yılında kullanılmaya başlanan Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe setleri Ankara Üniversitesi TÖMER tarafından1 “Diller İçin Avrupa Ortak Başvuru Çerçevesi: Öğrenme, Öğretme, Değerlendirme” (The Common European Framework Of References For Languages: Learning, Teaching, Assessment) kitabı, Avrupa Dil Gelişim Dosyası’ndaki dil öğretim düzeyleri ve ilk yazılan Hitit ders kitapları temel alınarak hazırlanmıştır. Bu setler 3 ders kitabı, 3 çalışma kitabı, 2 öğretmen kitabı ve ses kayıtlarını içeren CD’lerden oluşmaktadır. Kitaplar dört temel dil becerisini bütünleştirerek geliştirmeyi hedefleyen bir yaklaşıma sahiptir. Günümüz teknolojik olanaklarından da yararlanılarak kitapların görsel tasarımı geliştirilmiştir. Görsel unsurların sayısı ve niteliği artırılmıştır. Söz konusu kitaplar halen Ankara Üniver-sitesi TÖMER’de ve Türkçe öğreten çeşitli kurumlarda etkin olarak kullanılmakta, öğrenci gereksinimleri ve öğretmenlerin uygulama dönütlerine göre değişmekte ve gelişmektedir.
Ders kitaplarının gelişmesi, yaygınlaşması ve yabancılara Türkçe öğretiminin hızla önem kazanmasıyla birlikte, gerek başka kurumlar tarafından hazırlanan ders kitap-ları gerekse akademik çalışmalar yaygınlaşmıştır. Türkçenin öğretimi ile ilgili alan-yazında ve tezlerde Hitit-Yeni Hitit Yabancılar için Türkçe kitaplarının da çeşitli açılardan incelendiği çalışmalara rastlanmaktadır. Hitit-Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe setlerinin “kültür”, “dilbilgisi konularının öğretimi”, “dil becerileri” açısın-dan ele alındığı bazı makale ve tezler şunlardır:
Söz konusu kitapları “kültür” açısından ele alan çalışmalardan biri Sarkmaz ve Tüm’e (2012) aittir. Sarkmaz ve Tüm (2012) Yeni Hitit ders kitaplarındaki (1,2,3) okuma metinlerini tarayarak, kültürel ögeler bakımından incelemiştir. Ülker (2007) Hitit serisi ders kitaplarını kültür aktarımı açısından “konu alanı” “metin türü” ve “görsellik” başlıkları altında çözümleyip değerlendirmiştir. Açık ve Demir (2011) de Hitit serisiyle birlikte Orhun ve Gökkuşağı dil öğretim setlerini kültür aktarımı açısından ele almıştır. Aksoy (2011) nasıl bir Türk imgesinin yaratıldığını belirle-mek amacıyla “Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe” ve “Yabancı Dilim Türkçe” ders kitaplarındaki metin ve alıştırmaları inceleyip değerlendirmiştir. İşci (2012) ise Yeni
Hitit 2’nin (B1) sekiz ünitesini incelediği çalışmasında, kitaplardaki metinleri hem hedef kültürü aktarma açısından hem de dört temel dil becerisini geliştirmeye yöne-lik etkinyöne-likler açısından değerlendirmiştir.
Kitapları “dil becerileri” açısından inceleyen çalışmalardan biri Ak’a (2011) aittir. Ak (2011) Yeni Hitit (Türkçe) ve New Headway (İngilizce) serilerinde dinleme ve okuma etkinliklerini inceleyerek değerlendirmiştir. Şahin (2010) ise, Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe serilerini (1,2,3) okuma becerisi çerçevesinde ele almıştır. Sonrasında seçilen özgün metinlerden okuma etkinlikleri tasarlamıştır. Tuzcu Eken (2011) de Yeni Hitit 1 (A1-A2) ile New Headway (A1), New Headway (A2) ders kitaplarını dinleme-anlama etkinlikleri açısından karşılaştırarak değerlendirmiştir. Söz konusu kitapları “dilbilgisi konularının öğretimi” açısından ele alan çalışmalar da bulunmaktadır. Söz gelimi, Özel (2010) dilbilgisi öğretimi açısından terminolo-jik birlik olup olmadığını belirlemek üzere Yeni Hitit ders kitaplarını (Ankara Üni-versitesi-TÖMER), Yabancılar için Türkçe ders kitaplarını (Gazi Üniversitesi-TÖMER), Yabancılar için Türkçe Dil Bilgisi kitabını (Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü), Okuyorum Öğreniyorum kitabını (Ege Üniversi-tesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü) incelemiştir. Pirinç (2010) Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe 2 (B1) kitabını temel alarak ortaç eklerini incelediği çalış-masında kitaptaki örnek ve alıştırmaları değerlendirmiş, ortaçların öğretimine iliş-kin öneriler sunmuştur. Kaya (2011) çalışmasında Ankara Üniversitesi TÖMER’de kullanılan Türkçe ve İngilizce dil öğretim kitaplarında geçmiş zaman öğretimine yönelik bölümleri ve etkinlikleri genel öğretim ilkeleri açısından değerlendirmiş ve karşılaştırmalar yapmıştır.
Özellikle son yıllarda sayısı hızla artan bu çalışmalar, Türkçenin yabancı dil olarak öğreniminin ve öğretiminin akademik olarak değerlendirilmesini sağlamaktadır. Özellikle ders kitaplarının içeriğine ve dört temel dil becerisini geliştirmeye ilişkin bulgular ve değerlendirmeler yabancı dil olarak Türkçe öğretiminin niteliğini geliş-tirecektir.
Yukarıda sıralanan akademik çalışmaların yanı sıra özellikle sınıf deneyimi olan yabancı dil olarak Türkçe öğretenlerin görüş ve önerilerinin değerlendirilmesi, ders araç-gereçlerinin işleyişini ve niteliğini belirleyecektir. Bu nedenle bu çalışmada ders kitaplarını kullanan öğretmenlerin görüşleri alınmış ve görüşler çerçevesinde ders kitaplarına ilişkin öneriler oluşturulmuştur.
1.1 Amaç
Bu çalışmanın amacı Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe ders kitaplarının görsel, eğit-sel tasarım ve içerik tasarımı özelliklerinin öğretmen görüşleri çerçevesinde
değer-lendirilmesidir. Bu amaçla, oluşturulan sormacanın soruları araştırmacılar tarafın-dan görsellik, içerik, üniteler, metinler, etkinlikler başlıkları altında sınıflandırıl-mıştır. Bu başlıklar altında öğretmen görüşlerinin sayısal dağılımının incelenmesi, incelemenin ardından değerlendirme yapılması ve birtakım öneriler sunulması amaçlanmıştır.
1.2 Araştırma Soruları
Bu çalışmada,
- Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe ders kitaplarındaki görseller yeterli ve işlevsel midir?
- Yeni Hitit Yabancılar için Türkçe ders kitaplarının içeriği (alıştırmalar, etkinlik-ler) dört temel dil becerisini geliştirmeye uygun mudur?
- Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe ders kitaplarındaki metinler öğrenen ilgisine uygun mudur?
sorularına yanıt aranacaktır.
1.3 Önem
Öğretim araç-gereçlerini sağlıklı biçimde geliştirebilmek için hem öğretmenlerden hem de öğrenenlerden zaman zaman dönüt almakta yarar vardır. Bu dönütler kitap-ların değişerek gelişmesini sağlar. Bu çalışmada, yabancı dil olarak Türkçe öğreti-minde önemli bir yeri olan ve yaygın olarak kullanılan Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe ders kitapları, öğretmenlerden alınan dönütler doğrultusunda değerlendiril-miştir. Çalışmanın, süreç sonunda elde edilen bulgular doğrultusunda kimi öneriler sunarak yeni oluşturulacak ders kitaplarının gelişimine katkıda bulunabileceğinden önemli bir çalışma olduğu düşünülmektedir.
1.4 Sınırlılıklar
Bu çalışmada, Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe ders kitapları öğretmen görüşleri doğrultusunda değerlendirilmiştir. Öğrenci çalışma kitabı ve öğretmen kılavuz kita-bı değerlendirme dışındadır. Çalışma kapsamında Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe ders kitaplarını görsel, eğitsel tasarım ve içerik tasarımı özellikleri açısından değer-lendirmeye yönelik 40 sorudan oluşan bir sormaca uygulanarak, öğretmenlerin kitaplara ilişkin görüşleri belirlenmiştir. Çalışma, Ankara Üniversitesi TÖMER Ankara şubelerinde (2) Türkçe öğretmekte olan 32 okutmanla sınırlıdır.
2. Yöntem
2.1 Veri Toplama Aracı
Bu çalışmada dil eğitiminde ders kitapları inceleme-değerlendirme ölçütlerine yönelik bir alanyazın taraması yapılmıştır. Ulaşılabilen kaynaklar ışığında elde edi-len ölçütler ve öğretmen görüşleriyle (ön görüşmeler yoluyla deneyimli Türkçe öğretmenlerinden ve uzmanlardan alınan öneriler) yabancı dil olarak Türkçenin öğretimine ilişkin bir sormaca geliştirilmiştir. Elde edilen ölçütlerden bir madde havuzu oluşturulmuştur. 61 maddelik madde havuzundan Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe ders kitaplarını görsel, eğitsel tasarım ve içerik tasarımı özellikleri açısın-dan değerlendirmeye yönelik 40 madde belirlenerek bir sormaca oluşturulmuştur. Sormacanın sonunda öğretmenlerin kitaplara ilişkin görüşlerini yazabilecekleri bir yer ayrılmıştır. Sormacanın görünüş ve kapsam geçerliği için 2 alan uzmanının, 1 ölçme-değerlendirme uzmanının görüşüne başvurulmuştur. Sormaca, uzman görüş-lerine ulaşıldıktan sonra Ankara Üniversitesi TÖMER’de görev yapmakta olan beş okutman tarafından uygulanmış ve okutmanların görüşleri alınarak sormacanın güvenirliği artırılmıştır.
2.2 Verilerin Çözümlenmesi
Bu çalışma nitel ve nicel verilerle desteklenmiş tarama türünde betimsel bir çalış-madır. Çalışmada veri analizi yöntemi kullanılmıştır. Elde edilen verilerin çözüm-lenmesi, SPSS 15 programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Uygulamaya katılan öğretmenlerin görüşlerinin belirlenmesi için frekans (f) ve yüzde (%) çözümleme-leri yapılmıştır.
3. Bulgular ve Bulguların Çözümlenmesi
2Tablo 1’de öğretmenlerin kitaplardaki görsel ögelere ilişkin görüşlerinden oluşan
bulgular yer almaktadır. Görsel ögelere ilişkin beş soruya verilen yanıtlar incelen-diğinde, kitaplardaki metinlere yönelik görsel unsurların öğretmenler tarafından “çok” yeterli bulunduğu gözlenmektedir. Kitaplardaki görsellerin metinlerle ne düzeyde bütünlük sağladığının sorulduğu soruya verilen “orta” ve “tam” yanıtları-nın oranı ise eşittir (%37,5). Öğretmenlerin “görselliğe” ilişkin diğer görüşleri değerlendirildiğinde ise kitapları “orta” derecede yeterli buldukları saptanmıştır.
2 Tablo 1’de olduğu gibi tabloların yorumlanmasında olabildiğince “tam, çok, orta, az, hiç” sınıflandırması gözetilerek olumludan olumsuza doğru giden bir yol izlenmiştir. Konuca birbiriyle ilgili maddelerin yorumlan-ması gerektiğinde, izlenen bu yolun dışına çıkılmıştır.
Tablo 1. Ders Kitaplarının Görselliğine İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Sayısal Dağılımı
Tablo 2’deki bulgulara göre kitaplarda, alıştırmalara (eşleştirme, kısa cevaplı soru-lar, boşluk doldurma) ve kazandırılmaya çalışılan bilgi ve becerileri ölçmeye yara-yan değerlendirme sorularına “çok” yer verildiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu iki soru-ya verilen “çok” ve “tam” soru-yanıtlarının oranları toplamına göre; kitaplar mekanik alıştırmalara, bilgi ve beceri ölçen değerlendirme sorularından daha çok yer ver-mektedir. “Kitaplar dilbilgisi öğretimine yer veriyor mu?” ve “Kitaplar dil beceri-lerinin (dinleme, konuşma, okuma, yazma) geliştirilmesine yer veriyor mu?” soru-larına verilen “çok” ve “tam” yanıtlarının oranları toplamı birbirine çok yakındır (dilbilgisi: %65,7; beceri geliştirme: %68,7). Bu oranlara göre, kitaplarda hem dil-bilgisi öğretimine hem de beceri geliştirmeye hemen hemen eşit oranda yer verildi-ği saptanmıştır. Kitaplardaki dilbilgisi konularının düzeye uygun dağılım sergileme konusunda ise çok yeterli olmadığı belirlenmiştir. Buna göre, kitaplarda dilbilgisi öğretimine “çok” yer verildiği ancak dilbilgisi konularının dağılımının düzeye çok uygun olmadığı saptanmıştır. Kitapların öğrenenin ulaşması hedeflenen düzeye uygun biçimde düzenlenme konusunda“orta” derecede yeterli olduğu belirlenmiş-tir. Kitaplarda dil ve anlatım hatasının “az” olduğu, kitaplardaki konuları işlemek için verilen sürenin ise yetersiz olduğu (az, %50) saptanmıştır.
Tablo 2. Ders Kitaplarının İçeriğine İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Sayısal Dağılımı
Hiç
f % f % f % f % f % Az Orta Çok Tam
Kitaplardaki metinlere yönelik
görseller yeterli mi? - - 1 3,1 10 31,3 11 34,4 10 31,3 Kitaplardaki görseller metinlerle
bütünlük sağlıyor mu? - - 1 3,1 12 37,5 7 21,9 12 37,5
Kitaplardaki görseller öğrenen
ilgisine uygun mu? - - 6 18,8 13 40,6 8 25,0 5 15,6 Kitaplardaki görsellerde çeşitlilik
(karikatür, resim, fotoğraf vb.) sağlanmış mı?
- - 3 9,4 14 43,8 9 28,1 6 18,8 Kitaplardaki görseller metinlerin
duygu ve düşünce evrenini açıklar
nitelikte mi? 1 3,1 5 15,6 13 40,6 8 25,0 5 15,6
Hiç
f % f % f % f % f % Az Orta Çok Tam
Kitapların içeriği öğrenenin ulaşması hedeflenen düzeye uygun biçimde düzenlenmiş mi?
- - 2 6,3 17 53,1 8 25,0 5 15,6
Kitaplardaki konuları işlemek için
Tablo 3’teki bulgular, öğretmenlerin kitaplardaki ünitelerle ilgili görüşlerine dayan-maktadır. Ünitelerle ilgili sorulara verilen yanıtlardan elde edilen en olumlu sonuç, ünitelerdeki metinlerin, ünitenin temasıyla “tam” olarak bütünlük sağladığıdır. “Ünitelerin işlenişinde basitten karmaşığa giden bir yol izlenmiş mi?” sorusuna verilen “orta” ve “tam” yanıtlarının oranı ise eşittir (%31,3). “Üniteler önceki bilgi ile yeni bilgi arasında bağlantı kuruyor mu?” sorusuna en çok verilen yanıt %34,4 oranla “çok”tur. Bu soruya verilen “orta” yanıtının oranı da bu orana oldukça yakın-dır (%31,3).“Üniteler beceri geliştirme açısından birbirini tamamlar nitelikte mi?” sorusuna en çok verilen yanıt %37,5 oranla “orta”dır. Aynı soruya verilen “çok” yanıtının oranı da bu orana yakındır (%34,4). Ünitelerle ilgili olarak yöneltilen sorulara ağırlıklı olarak “orta” yanıtının verildiği gözlenmektedir. Kitaplardaki üni-telerin; düzeye göre günlük yaşamla bağlantı kurma, işlenişte somuttan soyuta doğru bir yol izleme, öğrenenin ilgisini çekme, önceki kuru tamamlayıcı, sonraki kura hazırlayıcı nitelikte olma ve üniteye hazırlık bölümlerinin işlevselliği bakı-mından “orta” derecede başarılı olduğu belirlenmiştir.
Tablo 3. Ders Kitaplarındaki Ünitelere İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Sayısal Dağılımı
Hiç
f % f % f % f % f % Az Orta Çok Tam
Ünitelerde düzeye göre günlük
yaşamla bağlantı kurulmuş mu? - - 3 9,4 15 46,9 7 21,9 7 21,9 Üniteler önceki bilgi ile yeni bilgi
arasında bağlantı kuruyor mu? 2 6,3 4 12,5 10 31,3 11 34,4 5 15,6 Üniteler beceri geliştirme açısından
birbirini tamamlar nitelikte mi? - - 1 3,1 12 37,5 11 34,4 8 25,0 Kitaplar dilbilgisi öğretimine yer
veriyor mu? 1 3,1 2 6,3 8 25,0 14 43,8 7 21,9
Kitaplarda dil ve anlatım hatası
var mı? 7 21,9 18 56,3 7 21,9 - - - -Kitaplarda alıştırmalara (eşleştirme,
kısa cevaplı sorular, boşluk doldurma) yer verilmiş mi?
- - - - 3 9,4 14 43,8 15 46,9
Kitaplarda kazandırılmaya çalışılan bilgi ve becerileri ölçmeye yarayan değerlendirme sorularına yer verilmiş mi?
1 3,1 2 6,3 9 28,1 15 46,9 5 15,6
Dilbilgisi konuları öğrenenin düzeyine uygun bir dağılım sergiliyor mu?
1 3,1 5 15,6 11 34,4 10 31,3 5 15,6 Kitaplar dil becerilerinin (dinleme,
konuşma, okuma, yazma) geliştirilmesine yer veriyor mu?
Tablo 4’teki bulgulara göre uygulamaya katılan öğretmenlerin kitaplardaki metin-lere yönelik görüşleri şöyledir:
Metinlerin öğrenenin sözcük dağarcığını geliştirip geliştirmediğinin sorulduğu soru-ya ağırlıklı olarak %34,4 oranla “çok” ve “tam” soru-yanıtları verilmiştir. Metinlerin; Türkçenin anlatım gücünü yansıtma, öğreneni farklı metin türleriyle buluşturma, öğrenenin ilgisine uygun olma bakımından “orta” derecede yeterli bulunduğu sap-tanmıştır. Buna göre, kitaplardaki metinlerin öğrenenlerin ilgisine çok uygun olma-dığı, Türkçenin anlatım gücünü yansıtma ve farklı metin türlerini barındırma mından çok yeterli olmadığı, ancak öğrenenin sözcük dağarcığını geliştirme bakı-mından tamamen yeterli olduğu belirlenmiştir. Kitaplardaki metinlerin ve tümcelerin uzunluğunun öğrenenin dil düzeyine uygun olup olmadığının sorulduğu sorulara ağırlıklı olarak “orta” yanıtı verilmiştir. “Metin seçkisi içinde Türk kültürünü tanıt-maya yer verilmiş mi?” sorusuna en çok verilen yanıt %34,4 oranla “orta”dır. Ancak bu soruya verilen “az” yanıtının oranı da bu orana çok yakındır (%31,3). “Metin seç-kisi içinde Türk edebiyatını tanıtmaya yer verilmiş mi?” sorusuna en çok verilen yanıt %43,8 oranla “az”dır. Bu bulgulara göre, söz konusu kitaplardaki metinlerin Türk kültürünü ve edebiyatını tanıtma bakımından çok güçlü olmadığı saptanmıştır.
Tablo 4. Ders Kitaplarındaki Metinlere İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Sayısal Dağılımı
Ünitelerin işlenişinde basitten
karmaşığa giden bir yol izlenmiş mi? 2 6,3 3 9,4 10 31,3 7 21,9 10 31,3 Ünitelerin işlenişinde somuttan
soyuta giden bir yol izlenmiş mi? 2 6,3 8 25,0 11 34,4 4 12,5 7 21,9 Üniteler öğrenenin ilgisini
çekiyor mu? - - 6 18,8 19 59,4 4 12,5 3 9,4 Üniteler önceki kuru tamamlayıcı,
sonraki kura hazırlayıcı nitelikte mi? 3 9,4 4 12,5 14 43,8 6 18,8 5 15,6 Ünitelere hazırlık bölümleri
işlevsel mi? 4 12,5 8 25,0 11 34,4 4 12,5 5 15,6 Ünitelerdeki metinler ünite
temalarıyla bütünlük sağlıyor mu? - - 2 6,3 7 21,9 11 34,4 12 37,5
f % f % f % f % f % Metinler öğrenenin ilgisine uygun
nitelikte mi? 1 3,1 4 12,5 17 53,1 7 21,9 3 9,4 Metinler öğrenenin sözcük
dağarcığını geliştiriyor mu? - - 1 3,1 9 28,1 11 34,4 11 34,4 Metinlerin uzunluğu öğrenenin
dil düzeyine uygun nitelikte mi? - - 5 15,6 17 53,1 6 18,8 4 12,5 Metinlerdeki tümce uzunluğu
öğrenenin dil düzeyine uygun nitelikte mi?
Tablo 5’te öğretmenlerin ders kitaplarındaki etkinliklere ilişkin görüşlerinden olu-şan bulgular yer almaktadır. Etkinliklere dört temel dil becerisini geliştirmede düze-ye uygunluk ve düze-yeterlilik açılarından bakıldığında şunlar belirlenmiştir:
- Kitaplardaki okuma etkinlikleri yeterliyken yazma etkinlikleri çok yeterli değil-dir.
- Yazma etkinlikleri düzeye “çok” uygun bulunmasına rağmen, okuma etkinlikleri “orta” düzeyde uygun bulunmuştur.
- Dinleme etkinlikleri yeterliyken konuşma etkinlikleri çok yeterli değildir. - Konuşma ve dinleme etkinlikleri genel olarak düzeye uygundur.
Etkinliklerin, öğreneni ders dışında Türkçe kullanımına yöneltmede “orta” düzeyde yeterli bulunduğu belirlenmiştir (%40,6). Etkinliklerin, öğrenenleri takım çalışma-larına yöneltici özellikler taşımada %40,6 oranla “az” yeterli ve %40,6 oranla “orta” düzeyde yeterli olduğu saptanmıştır.
Tablo 5. Ders Kitaplarındaki Etkinliklere İlişkin Öğretmen Görüşlerinin Sayısal Dağılımı
Metin seçkisi içinde Türk kültürünü
tanıtmaya yer verilmiş mi? - - 10 31,3 11 34,4 5 15,6 6 18,8 Metin seçkisi içinde Türk edebiyatını
tanıtmaya yer verilmiş mi? 3 9,4 14 43,8 9 28,1 3 9,4 3 9,4 Metinler Türkçenin anlatım gücünü
yansıtıyor mu? 1 3,1 5 15,6 12 37,5 7 21,9 7 21,9 Öğrenen farklı metin türleriyle (şiir,
öykü, broşür, rapor, makale, grafik, gezi yazısı vb.) buluşturulmuş mu?
1 3,1 7 21,9 11 34,4 6 18,8 7 21,9
f % f % f % f % f % Etkinlikler öğreneni takım
çalışmalarına yöneltici özellikler taşıyor mu?
1 3,1 13 40,6 13 40,6 3 9,4 2 6,3
Etkinlikler öğreneni ders dışında Türkçe kullanımına yöneltecek nitelikte mi?
- - 6 18,8 13 40,6 4 12,5 9 28,1
Konuşma becerisini geliştirmeye
yönelik etkinlikler düzeye uygun mu? 1 3,1 3 9,4 11 34,4 7 21,9 10 31,3 Konuşma becerisini (karşılıklı
konuşma, telefonda konuşma, kendini sözlü ifade etme vb.) geliştirmeye yönelik etkinlikler yeterli mi? Dinleme becerisini geliştirmeye yönelik etkinlikler düzeye uygun mu?
- - 5 15,6 13 40,6 5 15,6 9 28,1
Sonuç
Bu araştırmadan elde edilen veriler, yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kullanı-lan ders kitaplarının niteliğini tanımlar ve kitapların geliştirilmesi gereken yönleri-ni betimler yönleri-niteliktedir. Sormacadan elde edilen veriler ile sormacanın sonunda diğer görüşlere ayrılan yerde verilen açıklamalar birbirine koşutluk sergilemektedir. Sormacadan elde edilen veriler doğrultusunda şu sonuçlara ulaşılmıştır:
Öğretmenler ilk 5 soruda kitapları görsellik açısından değerlendirmiştir. Verilerin sayısal dağılımına göre, kitaplardaki metinlere yönelik görsellerin nitelik ve nicelik açısından yeterliliğine ilişkin olumlu görüşler ağırlıktadır.
Öğretmenlere ders kitaplarının içeriğini değerlendirmeye yönelik 8 soru sorulmuş-tur. Sorulara verilen yanıtlar sonucunda kitaplardaki konuları işlemek için verilen sürenin yeterli bulunmadığı hem verilerin sayısal dağılımına hem de sormacanın sonundaki görüşlere yansımaktadır. Sormacanın sonunda şu ifadelere rastlanmıştır:
“… Öğrenciye kısa bir süre içinde her şeyi verebilmek bence öğretim yapmak anlamına gelmemektedir. Verilmek istenenle sürenin çok iyi ayarlanması gerek-mektedir...”
“… Koşturarak ders anlatmak, Türkçe öğretmek öğretmen ve öğrenci için zor.” “ … Ankette de cevapladığım üzre kur süreleri daha uzun olabilir…”
Kitapların dilbilgisi öğretimi veya beceri geliştirme odaklı olduğunu belirlemeye yönelik sorulara verilen yanıtların oranlarının birbirine çok yakın olması yani kitap-larda dilbilgisi öğretimine beceri geliştirmeyle hemen hemen aynı oranda yer veril-mesi günümüz dil öğretimi eğilimleri çerçevesinde değerlendirilveril-mesi gereken bir durumdur. Dilbilgisi öğretimine gereğinden fazla yer verildiği öğretmenlerin şu ifa-deleriyle açıklanmıştır:
Dinleme becerisini geliştirmeye
yönelik etkinlikler yeterli mi? - - 2 6,3 11 34,4 10 31,3 9 28,1 Yazma becerisini geliştirmeye
yönelik etkinlikler düzeye uygun mu? - - 8 25,0 7 21,9 10 31,3 7 21,9 Yazma becerisini geliştirmeye
yönelik etkinlikler yeterli mi? 1 3,1 8 25,0 10 31,3 12 37,5 1 3,1 Okuma becerisini geliştirmeye
yönelik etkinlikler düzeye uygun mu? - - 5 15,6 15 46,9 8 25,0 4 12,5 Okuma becerisini geliştirmeye
“…Birçok yeni kelimeyi yoğun bir gramer programıyla sunduğunuzda konuşa-mayan, yazamayan öğrenci topluluğuyla karşılaşıyorsunuz…”
“Kitabın dilbilgisi ve metinler yönünden rahatlatılması gerektiğini düşünüyo-rum…”
“Çok yoğun (dilbilgisel, metinsel açılardan)…”
Kitaplar; alıştırmalara (eşleştirme, kısa cevaplı sorular, boşluk doldurma), bilgi ve becerileri ölçmeye yarayan değerlendirme sorularına yer verme bakımından değer-lendirildiğinde, kitaplardaki mekanik alıştırmaların bilgi ve beceri ölçen sorulara oranla daha yoğun olduğu sonucu çıkarılabilir.
Öğretmenlere yöneltilen 9 soru aracılığıyla kitaplardaki üniteler değerlendirilmiştir. Verilere göre kitaplardaki metinlerin ünite temalarına tamamen koşut düzenlendiği görüşü ağırlıktadır. Bunun yanı sıra kitaplardaki ünitelerin önceki bilgi ile yeni bilgi arasında bağlantı kurma ve dört temel dil becerisini geliştirmek için birbirini tamamlama konusunda ne kadar yeterli olduğuna ilişkin net bir sonuca ulaşılama-makla birlikte işlenişte somuttan soyuta doğru giden bir öğretim yolu izleme konu-sunda ünitelerin çok yeterli bulunmadığı söylenebilir.Ünitelerin birbirini tamamla-yıcılık özelliğiyle ilgili sayısal verileri destekleyen bir öğretmen görüşü şöyledir:
“… Ünitelerin tamamlayıcılık özelliği hakkında biraz daha özenli olunması gerektiğini düşünüyorum. Devamlılık ve bütünleyicilik bakımından zayıf oldu-ğunu düşünüyorum…”
Öğretmenler 8 soru aracılığıyla kitaplardaki metinleri çeşitli yönleriyle değerlen-dirmiştir. Verilerin sayısal dağılımına göre metinlerin öğrenenin sözcük dağarcığını geliştirebilecek nitelikler taşıdığı anlaşılmaktadır. Göze çarpan sonuçlardan biri kitaplardaki metinlerin Türk edebiyatını tanıtma konusunda yetersiz bulunmasıdır. Bu verilerden kitaplardaki metinlerin Türk kültürünü çok iyi yansıtmadığı sonucu-na varılabilir. Sormacanın sonundaki öğretmen ifadeleri de bu sonuçları destekle-mektedir:
“… Sürekli Türk kültüründen bahseden bir kitapla karşı karşıya olsaydık isyan ederdik. Ama bu coğrafyanın bir kültürü yokmuş gibi yazılmış/hazırlanmış bir kitap da aynı oranda rahatsız edici…”
Öğretmenlerin kitaplardaki etkinlikleri değerlendirmeleri için 10 soru yöneltilmiş-tir. Bu sorularda dinleme, konuşma, okuma ve yazma etkinliklerinin düzeye uygun-luğu ve yeterliliği de araştırılmıştır. Buna göre yazma etkinlikleri düzeye uygun bulunmuştur. Ancak yazma etkinliklerinin yeterliliğine ilişkin kabul, yazma liklerinin düzeye uygunluğuna göre daha düşük bir yüzdeye sahiptir. Okuma etkin-liklerinin yeterli bulunduğu ancak düzeye çok uygun bulunmadığı belirlenmiştir. Konuşma ve dinleme etkinliklerinin düzeye uygun olduğu ancak konuşma etkinlik-lerinin çok da yeterli bulunmadığı belirlenmiştir.
Öneriler
Yeni Hitit ders kitaplarının öğretmen görüşleri çerçevesinde değerlendirildiği bu çalışmada elde edilen bulgular doğrultusunda şu önerilerde bulunulabilir:
Çalışmada kur sürelerinin, kitaplardaki konuları işlemek için yeterli olmadığı sonu-cundan hareketle kur sürelerinin kurların özelliğine göre uzatılması ya da kitapların içerik tasarımının kurlara göre yeniden düzenlenmesi önerilebilir.
Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe setleri, Avrupa Konseyi’nin çağdaş dil öğretim ölçütleri dikkate alınarak hazırlanmıştır. 3Avrupa Dil Portfolyosu (ADP) kültürel,
eğitsel işlevi olan bir kaynaktır. ADP’ndaki yaklaşım, dil öğrenenlerin dili iletişim amaçları doğrultusunda kullanmayı öğrenmelerini sağlamayı öngörür. Bu öngörü doğrultusunda dilbilgisi konularını-kurallarını öğrenmek, iletişimsel amaçları ger-çekleştirmek için bir araçtır .
Oysa bu çalışmanın bir diğer sonucu kitapların dilbilgisi öğretimine ve beceri geliş-tirmeye hemen hemen aynı düzeyde yer verdiğidir. Dil öğretiminde dört temel dil becerisini geliştirmenin öncelikli önemi düşünüldüğünde, Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe ders kitaplarındaki dilbilgisi konularının dağılımının öğrenenin iletişimsel amaçları göz önünde bulundurularak gözden geçirilmesinin ve kitaplarda dilbilgisi öğretimine verilen yerin azaltılmasının yararlı olabileceği düşünülmektedir. Kitaplardaki ünitelerle ilgili olarak, önceki bilgi ile yeni bilgi arasında bağlantı kurma, beceri geliştirme açısından birbirini bütünleme konusunda verilen “orta” ve “çok” yanıtlarının oranları arasında anlamlı bir fark bulunmamaktadır. Üniteler, işlenişte somuttan soyuta giden bir yol izleme açısından da çok yeterli bulunma-mıştır. Bu nedenle kitapların bu yönleriyle gözden geçirilmesi önerilebilir. Kitaplardaki metinlerin Türk kültürünü ve edebiyatını tanıtma konusunda yetersiz olduğu belirlendiğinden kitaplardaki metinlerde Türk edebiyatının ve kültürünün tanıtımına daha fazla yer verilmesi önerilebilir.
Kitaplar öğreneni takım çalışmalarına ve ders dışında Türkçe kullanımına yönelte-cek etkinliklere yer verme bakımından kısmen yetersiz bulunduğu için bu tür etkin-liklerin öğrenenin dil gelişimine yapacağı katkının göz önünde bulundurularak kitaplarda bu tür etkinliklere daha çok yer verilmesinin yararlı olabileceği düşünül-mektedir. Kitaplardaki okuma ve dinleme etkinlikleri niceliksel olarak yeterlidir. Ancak konuşma ve yazma etkinliklerinin “yeterlilik” açısından, okuma etkinlikleri-nin ise “düzeye uygunluk” açısından gözden geçirilmesi yararlı olabilir.
Ders kitaplarının ve diğer araç-gereçlerin sürekli gelişiminin sağlanabilmesi ve çağ-daş öğrenme ve öğretme ilkeleri çerçevesinde gelişebilmesi için öğreticilerden alı-nan dönütler çok önemlidir. Uygulamadaki aksaklıklar giderildiğinde öğrenme ve öğretim ortamını daha nitelikli kılacak araçlar geliştirileceğinden öğretmen görüş-lerinin belirli aralıklarla değerlendirilip öğretim araç-gereçgörüş-lerinin geliştirilmesi öne-rilmektedir.
Kaynakça
Açık, F., Demir, A. (2011). Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Kültürlerarası Yaklaşım ve Seçilecek Metinlerde Bulunması Gereken Özellikler. Türklük Bilimi Araştırmaları, (30), 51-72.
Açıksöz, E., Doğan, S. (Ed.) (2002). Hitit Yabancılar İçin Türkçe 3. Ankara: Ankara Üni-versitesi Basımevi.
Açıksöz, E., Doğan, S., Zeytin, E. (Ed.) (2002 ). Hitit Yabancılar İçin Türkçe 2. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Açıksöz, E., Doğan, S., Zeytin, E. (Ed.) (2007). Hitit Yabancılar İçin Türkçe 1 (4. Baskı). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Ak, D. (2011). İkinci dil öğretim kaynaklarında yer alan anlama etkinliklerinin karşılaştı-rılması (Yeni Hitit ve New Headway örneklemi). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. http://tez2.yok.gov.tr/ adresinden 29.11.2013 tari-hinde edinilmiştir.
Aksoy, B. (2011). Yabancı dil olarak Türkçe kitaplarında Türk imgesi. Yayımlanmamış yük-sek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. http://tez2.yok.gov.tr/ adresinden 29.11.2013 tarihinde edinilmiştir.
Hengirmen, M. (1993). Türkçe Öğreniyoruz 3. Ankara: Nurol Matbaacılık. Hengirmen, M. (1993). Türkçe Öğreniyoruz 4. Ankara: Nurol Matbaacılık.
Hengirmen, M., Koç, N. (1993). Türkçe Öğreniyoruz 1. Ankara: Nurol Matbaacılık. Hengirmen, M., Koç, N. (1993). Türkçe Öğreniyoruz 2. Ankara: Nurol Matbaacılık.
İşci, C. (2012). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde kullanılan “Yeni Hitit” ders kita-bının dört temel dil becerisi ve kültür açısından incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. http://tez2.yok.gov.tr/ adresinden 29.11.2013 tarihinde edinilmiştir.
Kaya, S. (2011). Tömer’de yabancı dil öğretiminde kullanılan İngilizce ve Türkçe kitapları-nın geçmiş zaman öğretiminin genel öğretim ilkeleri açısından incelenmesi ve değer-lendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa. http://tez2.yok.gov.tr/ adresinden 29.11.2013 tarihinde edinilmiştir.
Özel, S. (2010). Yabancılara Türkçe öğreten resmi kurumlarda dil bilgisi öğretimi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. http://tez2.yok.gov.tr/ adresinden 29.11.2013 tarihinde edinilmiştir.
Pirinç, D. (2010). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde ortaçların incelenmesi ve öğreti-mi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. http://tez2.yok.gov.tr/ adresinden 29.11.2013 tarihinde edinilmiştir.
Sarkmaz, G., Tüm, Ö. (2012). Yabancı Dil Türkçe Kitaplarında Kültürel Ögelerin Yeri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (43), 448-459.
Şahin, A. (2010). Avrupa dil gelişim dosyası bağlamında yabancı dil olarak Türkçe öğreti-minde okuma becerisini geliştirmeye yönelik malzeme oluşturma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. http://tez2.yok.gov.tr/ adresin-den 29.11.2013 tarihinde edinilmiştir.
Tuzcu Eken, D. (2011). Yabancı dil olarak Türkçe ve İngilizce öğretiminde temel düzey din-leme-anlama etkinliklerinin karşılaştırılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. http://tez2.yok.gov.tr/ adresinden 29.11.2013 tarihin-de edinilmiştir.
Uzun, N. E. (Ed.) (2011). Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe 1. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Uzun, N. E. (Ed.) (2012). Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe 3. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Uzun, N. E. (Ed.) (2013). Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe 2. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Ülker, N. (2007). “Hitit ders kitapları” örneğinde yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kültür aktarımı sürecine çözümleyici ve değerlendirici bir bakış. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. http://tez2.yok.gov.tr/ adresinden 29.11.2013 tarihinde edinilmiştir.
http://www.coe.int/t/dg4/education/elp/
