Beslenme ve Diyet Dergisi / J. Nutr. and Diet., 16 : 179 - 190, 1987
DİABETES MELLİTUS’DA KAN ŞEK ERİNİ DÜŞÜRMEK AMACIYLA KULLANILAN OTLAR VE YİYECEKLER
Arş. Gör. Bengül AKGÜN* / Doç. Dr. Sevinç YÜCECAN**
Bu araştırma, 300 yetişkin diabetik hasta üzerin de hastaların kan şekerlerini düşürmek amacıyla kul landıkları çeşitli ot yada yiyecekleri saptamak ve elde edilen verilerin bilimsel bir dayanağı olup olmadı ğım açığa kavuşturmak amacıyla yapılmıştır. Araş tırmada, hastaların kan şekeri düzeylerini düşürmek için birçok ot yada yiyecek kullandığı saptanmıştır. Hastalardan bir kısmının bu uygulamalardan yarar gördüğü, bir kısmının ise görmediği bulunmuştur. Araştırma sosnucımda, diabetik hastalar arasında yapılan bu uygulamaların, bu konuda yapılmış ya yınlar araştırılarak gerçek olup olmadığı incelenmiş, sonuçta hiçbirinin farmakolojik yönden bilimsel bir dayanağının olmadığı ortaya çıkmıştır. Bu nedenle; bu tip yanlış inanç ve uygulamalar saptandıktan son ra, iyi bir beslenme eğitimi ile bu uygulamaların bi limsel bir dayanağının olmadığı diabetik hastalara etkin yayın araçları ile iletilmelidir.
GİRİŞ
tik kez eski M ısır'd a E b ers p a p iru s la rın d a p o liü ri (çok id ra ra çıkm a) o la ra k b ild irilen D iabetes M ellitus, 2000 yıld an b eri üze rin d e a ra ş tır m a la r yapılan, ta rtış ıla n b ir h a sta lık tır. İn sü lin in 1921 y ılın d a b u lu n m a sıy la h a sta lığ ın tedavisinde o lum lu a şa m a la r sağ la n m ış tır.
Ö zellikle y etişk in tip d ia b e tte tedavi; h a sta n ın sosyo-ekonom ik d u ru m u ve b eslen m e a lışk a n lık la rın a uygun b ir b içim d e diy etin d ü zenlenm esi ve bu diy etin e tk in b ir biçim de u ygulanm asıyla m üm
-(*) H. Ü. B eslenm e ve D iyetetik B ölüm ü A ra ştırm a Görevlisi. (**) H. Ü. B eslenm e ve D iyetetik B ölüm ü Ö ğretim Üyesi.
İ 80 Akgün, B., Yücecan, S.
k ü n o la b ilm e k te d ir. A ncak b irç o k d ia b e tik h a s ta d a b ö y le b ir uyg u la m a n ın y a n ısıra , k a n ş e k e rle rin i d ü ş ü rm e k a m acıy la d eğ işik o t y a d a yiyecek k u lla n m a k g e çm işte n b u y an a s ü re gelen b i r a lışk a n lık h alin e g elm iştir.
B u a ra ş tırm a , y e tişk in D iab etes M ellitu slu h a s ta la r ın k a n şek e rin i d ü şü rm e k am acıy la k u lla n d ık la rı ç eşitli o t y a d a yiy ecek leri s a p ta m a k ve elde e d ilen v e rile rin b ilim se l b ir d ay an ağ ı o lu p o lm a dığını açığa k a v u ş tu rm a k a m ac ıy la y a p ılm ıştır.
ARAŞTIRMA Y Ö N TEM İ V E ARAÇLARI
B u a ra ş tırm a , İz m ir D iab et C em iy eti’n d e k ay ıtlı, N u m u n e, G ülhane, H a c e tte p e Ü n iv e rsiteleri H a sta n e le rin d e y a tm a k ta o lan ve çev red ek i 300 y e tişk in d ia b e tik h a s ta ü z e rin d e y a p ılm ış tır. Ö rnek- lem , gelişigüzel seç ilm iştir. A ra ştırm a , a n k e t te k n iğ i ile d ire k t h a s ta la r a s o ru la ra k y ap ılm ış, to p la n a n v e rile rin m a rg in a l d a ğ ılım la rı v e rilm iştir.
BULGULAR V E TARTIŞM A
B u a ra ş tır m a d a n elde e d ile n b u lg u la r, y e tişk in tip d ia b e tik le rin k a n ş e k e rle rin i d ü ş ü rm e k için çeşitli o t y a d a yiyecek k u lla n d ık la rı n ı g ö ste rm iştir.
H a s ta la rla İlgili G enel B ilg iler :
D en ek lerin yaş ve c in siy e tle rin e g ö re d ağ ılım ı Taıblo l'd e g ö rü l m e k te d ir. B u d a ğ ılım a göre, d e n ek le rin '% 39’u e rk e k , % 61'i k a d ın d ır. G ö rü ld ü ğ ü gibi a ra ş tır m a y a a lm a n d ia b e tik le r a ra s ın d a k a d ın sayısı fa z lad ır. Y a p ılan d iğ e r ç a lışm a la rd a d a (1, 2) k a d ın la rd a e r k e k le re o ra n la d ia b e t d a h a sık g ö rü lm e k te d ir. K a d ın la rd a d ia b e tin g ö rü lm e n e d e n le rin in fazla d o ğ u m y a p m a, m en o p o z v e şişm a n lık o ld u ğ u b ild irilm e k te d ir (1). B u a ra ş tır m a d a k i d ia b e tik h a s ta la rın b ü y ü k b ir k ısm ı 5 0 -5 9 y a şla rı a ra s ın d a d ır. B u b u lg u , Y ücecan ve P c k c an (3) ile M en g ilik 'in (4) d e ğ erlerin i d e ste k le m e k te d ir.
T ab lo 1 : D eneklerin Y aş ve C insiy etlerin e G öre D ağılım ı DİABETES MELLİTUS’DA OT VE YİYECEK KULLANIMI
Y aş E rk e k K ad m T op lam
(Yıl) Sayı % Sayı % S ayı %
20-29 5 4.3 10 5.5 15 5 30-39 15 12.8 22 12.0 37 12.3 4 0-49 28 23.9 38 20.8 66 22.0 50-59 37 31.6 59 32.2 96 32.0 60-69 23 19.7 34 18.6 57 19.0 70-79 9 7.7 17 9.3 26 8.7 80-89 — — 3 1.6 3 1.0 T o p lam 117 100.0 183 100.0 300 100.0 % 39.0 61.0 100.0
A ra ştırm a so n u ç la rın a göre, e rk e k h a s ta la rd a o rta ö ğ re n im i b i tire n le r, k a d ın h a s ta la rd a ise ilk o k u l eğ itim i y a p a n la r ç o ğ u n lu k ta d ır (T ablo 2). B o z k u rt'u n (2) y ap tığ ı çalışm ad a d a b en zer so n u çlar b u lu n m u ş tu r. A ncak a ra ştırm a c ı, k ad ın h a sta la rd a o k u ry a z ar o lm a y a n la rın say ısın ın d a y ü k sek o ld u ğ u n u işaretlem e k te d ir.
T ab lo 2 : D eneklerin Ö ğrenim D u ru m la rın a G öre D ağılım ı
E rk e k K ad m T o plam
Ö ğ ren im D u ru m u Sayı % Sayı % Sayı %
O k u ry a z a r Değil 10 8.5 57 31.1 67 22.3 O k u ry a zar 7 6.0 13 7.1 20 6.7 ilk o k u l 32 27.4 70 38.3 102 34.0 O rta ö ğ ren im 47 40.2 39 21.3 86 28.7 Y ü k sek o k u l 21 17.9 4 2.2 25 8.3 T o p lam 117 100.0 183 100.0 300 100.0
E rk e k d ia b e tik le rd e serb est iş y a p an la r, m e m u r o la ra k ç alışa n la r ve y a şla rı nedeniyle em ekli o lan lar, işçi ve çiftçilik y a p a n la ra n a z a ra n d a h a y ü k s e k tir (Tablo 3). K adm d ia b etik lerd e ise d en ek le rin ço k b ü y ü k b ir k ısm ı ev h a n ım ıd ır. B u n u n en önem li ned en i o la ra k , çalışm ay a k a tıla n k ad ın h a sta la rın eğitim d u ru m la rın ın ol d u k ç a d ü şü k o lm ası gö sterileb ilir.
182 Akgün, B., Yücecan, S.
T ab lo 3 : D e n ek lerin M eslek lerin e G öre D ağılım ı
E rk e k K a d m T o p la m
M eslek ler Sayı % S ayı % S ayı %
S e rb e st 44 37.6 — ■— 44 14.7 M em u r 28 23.9 10 5.5 38 12.7 Ç iftçi 13 11.1 2 1.1 15 5.0 E vham ım — — 164 89.6 164 54.7 E m ek li 31 26.5 6 3.3 37 12.3 i ş ç i 1 0.9 — — 1 0.3 Ö ğrenci — — 1 0.5 1 0.3 T o p lam 117 100.0 183 100.0 300 100.0
A ra ştırm a k ap sam ın a, a lm a n d e n e k le rin % 44’ü n ü n a ile sin d e ve a k ra b a la rın d a şe k e r h a s ta s ı o ld u ğ u s a p ta n m ış tır. E ld e ed ilen değer, B o z k u rt’u n (2) ç a lışm a sın d a b u ld u ğ u % 67 o ra n ın a n a z a ra n d a h a d ü şü k tü r.
H a sta la rın Ot K u lla n m a A lış k a n lık la r ı:
A ra ştırm a s o n u ç la rın a göre, h a s ta la rın %33.7’si k a n şek erin i d ü şü rm ek am acıyla çeşitli o t y a d a yiyecek k u lla n m a k ta d ır (Tablo 4). B u b u ’gu, k o n u y la ilgili o la ra k y a p ıla n d iğ er a ra ş tır m a (3, 5-11) so n u çla rım d e ste k le m e k ted ir. Ot k u lla n m a a lışk an lığ ı k a d ın la rd a , erk e k lere o ra n la az d a o lsa d a h a y ü k se k tir.
T ablo 4 : D e n ek lerin K a n Ş e k e rle rin i D ü şü rm e k İç in O t veya Y iyecek K u llan ıp K u lla n m a m a D u ru m la rın a G öre D ağılım ı
V erilen Y a rat
E rk e k K a d m T o p lam
Sayı % S ayı % Sayı %
E vet 38 32.5 63 34.4 101 33.7
H a y ır 79 67.5 119 65.0 198 66.0
B azen — — 1 0.6 1 0.3
Toplam 117 100.0 183 100.0 300 100.0
G erek erk ek , gerek se k ad m d en ek lerd e ilk o k u l eğ itim i y ap m ış o la n la rd a o t k u lla n m a alışk an lığ ı d a h a y ü k se k tir (Tablo 5). K ad m h a s ta la rd a en az o t k u lla n m a y ü k sek o k u l eğ itim i yapm ış o la n la rd a g ö rü ld ü ğ ü halde, e rk e k h a s ta la rd a en d ü şü k o ra n o k u r y azar o lm ayan d en ek lerd e sa p ta n m ış tır. B u n a k a rşılık y ü k sek o k u l
DİABETES MELLİTUS’DA OT VE YİYECEK KULLANIMI 1 8 3 e ğ itim i y ap m ış e rk e k d ia b e tik le rd e b u o ra n o ld u k ç a y ü k se k tir. O rta ö ğ re n im g ö rm ü ş g erek erk e k , g erek se k a d ın d e n ek le rd e o t k u l la n m a alışk an lığ ın ın o ld u k ça y ü k sek b u lu n m a sı, b ir y e rd e b u u y g u la m a n ın e ğ itim d u ru m u y la çok fazla ilgili o lm ad ığ ım d ü ş ü n d ü r m e k te d ir.
T ab lo 5 : D e n ek lerin E ğ itim D u ru m la n n a G öre O t K u lla n m a D ağılım ı
O t K u llan m a
E rk e k K a d m T o p lam
Ö ğ ren im D u ru m u Sayı % Sayı % Sayı %
O k u ry a z a r Değil 2 5.3 12 19.0 14 13.9 O k u ry a z a r 3 7.9 5 7.9 8 7.9 İlk o k u l 14 36.8 26 41.3 40 39.6 O rta ö ğ re n im 11 28.9 19 30.2 30 29.7 Y ü k sek o k u l 8 21.1 1 1.6 9 8.9 T o p la m 38 100.0 63 100.0 101 100.0 A ra ştırm a y a göre, e rk e k ve k a d ın h a s ta la rd a 9 ve d a h a uzu n y ıld a n b e ri d ia b etli o la n la rd a o t k u lla n m a alışk an lığ ı en y ü k s e k tir (T ab lo 6). S ıfır-iki y ıld an b e ri d ia b etli olan k a d ın la rd a o t k u lla n m a o ld u k ç a d ü ş ü k o lm a sın a rağ m en , b u o ra n e rk e k d ia b e tik le rd e d a h a y ü k s e k tir.
T a b lo 6 : D e n ek lerin D iab etli O lm a S ü re le rin e G öre O t K u llan m a D ağılım ı
O t K u llan m a
D ia b e tli O lm a E rk e k K ad m T o plam
S ü re si (Yıl) Sayı % S ayı % Sayı %
0 -2 8 21.1 8 12.7 16 15.9
3 -5 10 26.3 17 27.0 27 26.7
6 -8 5 13.1 14 22.2 19 18.8
9 - Ü zeri 15 39.5 24 38.1 39 38.6
T o p lam 38 100.0 63 100.0 101 100.0
A ra ştırm a y a a lm a n d e n ek le rin k a n şek e rle rin i d ü şü rm e k için k u lla n d ık la rı o tla r ve fa m ily a la rı T ablo 7 ’de ö z etlen m iştir. A ra ştır m a s o n u ç la rın a göre, h a s ta la r a ra sın d a en fazla k u lla n ıla n o t kekik- d ir. K ek iğin y a n ı s ıra m aydanoz, ayva ve zeytin y ap rağ ı, kızılcık,
18-1 Akgün, B., Yücecan, S. k a ra d u t, n a r ve tu rp k a n şe k e rin i d ü ş ü rm e k am acıy la d iğ e r o tla ra k ıy asla d a h a fazla tü k e tilm e k te d ir. Y ücecan ve P ek can d a (3), y ap tık la rı ç alışm a d a d ia b e tik h a s ta la rın k an şek e rin i d ü ş ü rm e k am a c ı y a kekik, n ane, acı b ad em , k u ş b u rn u , m ay d an o z ve d u t y ap rağ ı gibi h a lk a ra s ın d a k a n şek eri d eğ erin i a z a lttığ ın a in a n ıla n yiyecekle ri d a h a fazla tü k e ttik le rin i b e lirtm işle rd ir.
T ab lo 7 : O tla rın F a m ily a la rın a G ö re D ağılım ı
F a m i l y a s ı O t A d ı
CARYOPHYLLACEAE Ç öven O tu
COMPOSÎTAE E n g in a r, M arul, P elin O tu, Y er E lm ası
CORNACEAE K ızılcık
CRU CİFERAE L ah an a, T ere, T u rp GENTİANACEAE K ırm ızı K a n ta ro n
JUGLANDACEAE Ceviz
LABİATAE Ada Çayı, K ekik, K uşd ili, N ane
LEGUMİNOSAE M eyan K ökü, T erm iy e
LİLÎACEAE A rap O tu, S oğan
MALVACEAE B am ya, E beg ü m eci
MORACEAE K a ra D ut
MYRTACEAE M ersin
OLEACEAE Z eytin
PUNÎCACEAE N a r
RANUNCULACEAE Ç örek O tu
ROSACEAE Alıç, Ayva, B adem , B ak la, B ö ğ ü rtlen , Çilek, E lm a, E rik , K a ra Yem iş, K u şb u rn u , Üvez
RUTACEAE G re y fu rt, L im on
SALİCACEAE S öğ üt
U M B ELLÎFER A E D ere O tu, K ereviz, M aydanoz
URTİCACEAE Is ırg a n O tu
ZYGOPHYLLACEAE Ü zerlik
DİABETES MELLİTUS'DA OT VE YİYECEK KULLANIMI J 8 5
Tablo 8 : Otların Kullanış Şekillerine Göre Dağılımı
K ullan ış Şekli Sayı %
K aynatılıp S uyu İç ilir 103 72.6
Çiğ O larak Y enir 21 14.8
Ş e rb e ti Y apılıp İç ilir 5 3.5 Suyu S ık ıla ra k İç ilir 4 2.8
H aşlan ıp Y enir 3 2.1
Ş u ru b u Y apılıp İç ilir 3 2.1
K avrulup Y enir 2 1.4
E zilip Y enir 1 0.7
T oplam 142 100.0
G ö rü ld ü ğ ü gibi, d en ek ler '% 72.6 ile en fazla o tla rı k ay n atıp su y u n u iç m e k tir. A yrıca o tla rı çiğ o la ra k yiyen, şerb etin i veya şu ru b u n u y ap ıp içen, haşlay ıp yiyen h a s ta la rd a b u lu n m a k ta d ır.
D eneklerin b u o tla rd a n b aşk a, yine k an şek erin i d ü şü rm e k am a cıyla k u lla n d ık la rı yiyecekler ve ku llan ış şek illeri Tablo 9’da ve rilm iştir.
T ab lo 9 : D iğer Y iyeceklerin K u llanış Ş ekillerine G öre D ağılım ı
Y iyecekler K ullanış Şekli
B e şp a rm a k Otu, Çıra, K andirik , K ü rd a n O tu, S iyahu S ü t Ç ıtlığı K e fir K epek Y o ğ u rt V otka
K aynatılıp suyu içilir Çiğ o la ra k yenir
S üte m ayalan ıp y o ğ u rt h aline g etirile rek y enir
S üte k a rış tırılıp içilir
S uyu içilir veya suy u n a lim on sıkılıp içilir
Aç k a rn ın a içilir
A ra ştırm a so n u çla rın a göre, b u yiyecekler a ra sın d a en fazla k u lla n ıla n la r s ü t ve y o ğ u rttu r. B u n u n yanı sıra k e fir ve kepek gibi yiy ecek leri k u lla n a n h a s ta la r da m ev cu ttu r.
B u a ra ş tır m a , k a n şek erin i d ü şü rm ek am acıyla ot yada yiye cek k u lla n a n d ia b e tik le rin % 54.5'inin bu u y g u lam alard an y a ra r g ö r d ü k le rin i g ö s te rm iş tir (Tablo 10). B enzer şekilde Ş en er (5), a ra ş tırm a y ap tığ ı b ire y le rin % 52.3’ü n ü n , Y ücecan ve Pekcan (3) ise % 53.9’u n u n b u tip o tla rd a n y a ra r sağ lad ık ların ı sa p ta m ışla rd ır.
1 8 6 Akgün, B., Yücecan, S. T a b lo 10 : D en ek lerin O t ve Y iyecek lerd en Y a ra rla n m a D u ru m la rın a
G öre D ağılım ı
Y a ra rla n m a D u ru m u S ayı %
Çok İyi G eliyor 55 54.5
B azen iy i G eliyor 2 1 2 0 .8
H iç E tk isi O lm u y o r 25 24.7
T o p lam 1 0 1 1 0 0 .0
A ra ştırm a d a s a p ta n a n o tla r fa rm a k o lo jik y ö n d e n in celen d iğ in de, genelde b irç o k o tu n iç eriğ in d e ta n e n o ld u ğ u göze ç a rp a r. A ncak ta n e n in k a n şek e rin i d ü ş ü rü c ü b ir e tk isi s a p ta n a m a m ış tır (12). B ir ço k o tu n y a p ısın d a d a in ü lin y e r a lm a k ta d ır. İn ü lin in b i r k ısm ın ın şek ere çevrildiği sö y len m ek te d ir. B u n e d en le in ü lin içeriğ i fazla o la n seb zeler d iğ e r sebzelere g ö re k a n ş e k e rin i çok d a h a az e tk ile y eb i lir le r (13). F a k a t k a n ş e k e rin i d ü ş ü rü c ü b i r e tk isi b e lirtilm e m e k te d ir (1 2).
A y n ca h a s ta la r a ra s ın d a m e y v a la rın d a şe k e r h a sta lığ ın a iyi geldiği in an cı y ay g ın d ır. A ncak b u o lay ta m o la ra k a ç ık la n a m a m ış tır (13).
H a s ta la rd a yaygın o lan b ir g ö rü ş de, so ğ an ın k a n şe k e rin i d ü şü rü c ü e tk isi o ld u ğ u d u r. A ugusti ve B enzim (14), b u k o n u d a y a p tık la rı b ir ç a lışm a d a so ğ an d a n eld e e d ile n aliyi p ro p y l d is ü lfid ’ü n o r m al y e tişk in b ire y le re o n ik i s a a tlik b ir a ç lık ta n s o n ra v erm işler, 4 - 6 sa a t s o n ra k a n glikoz sev iy esin in d ü ş tü ğ ü n ü ve se ru m insülini- n in y ü k seld iğ in i s a p ta m ış la rd ır. A ncak d ia b e tik h a s ta la rd a böyle b ir etk i y ap ıp y ap m ay acağ ı ta m o la ra k a ç ık lık k a z a n a m a m ıştır.
H a s ta la rın k a n şek e rin i d ü ş ü rm e k am acıy la k u lla n d ık la rı o t la rın y an ı sıra, b e n z e r a m a ç la tü k e ttik le ri y iy ecek lerin d e k a n şek e ri düzeyini azaltıcı b i r e tk isi b u lu n a m a m ış tır.
G ö rü ld ü ğ ü gibi, h a s ta la r ta ra fın d a n k u lla n ıla n o t y a d a yiyecek le rin k a n şek eri ü z erin e d ire k h e rh a n g i b ir e tk isi y o k tu r. D olayısıy la, d ia b e tik le r ta ra fın d a n b u k o n u d a y a p ıla n u y g u la m a la r, h a lk a ra s ın d a y ay ılan b irta k ım y an lış in a n ç la ra b ağ lan ab ileceğ i gibi, b ü y ü k ö lçü d e h a s ta n ın p s ik o lo jik d u ru m u y la d a ilgili o la b ilir. B u n u da, h a s ta la r ın b u am aç la v o tk a ve ç ıra gibi d ia b e tle h iç b ir ilgisi b u lu n m a y a n b irç o k m a d d e le ri k u lla n m a la rın d a n a n la m a k m ü m k ü n d ü r.
A ra ştırm a so n u ç la rın a göre, g erek e rk e k (% 52.6), g ere k se k a d ın h a s ta la rd a {% 54.0) b u t ü r u y g u la m a la rı h e rg ü n y a p a n la r
çoğun-DİABETES MELLİTUS'DA OT VE YİYECEK KULLANIMI 1 8 7 h ık ta d ır (T ablo 11). B u değerler, Y ücecan ve P e k c an ’m (3) b u lg u la rıy la p a ra le llik g ö sterm ek ted ir. A yrıca b u u y g u la m a ları h a fta d a 2 - 3 kez y a d a h a fta d a b ir kez y a p an h a s ta la r d a b u lu n m a k ta d ır. T ablo 11 : D e n ek lerin Ot ve Y iyecek K u llan m a S ık lık la rın a G öre D ağıh m ı
O t - Y iyecek K u lla n m a Sıklığı E rk e k Sayı % K a d m Sayı % T op lam Sayı % H e rg ü n 2 0 52.6 34 54.0 54 53.4 H a fta d a 2 - 3 Kez 13 34.2 15 23.8 28 27.7 H a fta d a B ir 4 10.5 7 1 1.1 11 10.9 A yda B ir — — 2 3.2 2 2 .0 Ş e k e ri Y ü kselince H ergün, N o rm a lk e n H a fta d a B ir — — 2 32 2 2 .0
Ş ek eri Y ükselince H ergün,
D iğer Z a m a n la r Hiç — — 2 3.2 2 2 .0
15 G ü nde B ir 1 2.7 — — 1 1 .0
2 G ü n d e B ir — — 1 1.5 1 1 .0
T o p la m 38 1 0 0 .0 63 1 0 0 .0 1 0 1 1 0 0 .0
A ra ştırm a y a alm an d ia b etik lerin % 85.2'si ile büy ü k çoğunluğu b u t ü r u y g u la m a ları çevreden ö ğ ren d ik lerin i sö y lem işlerd ir (T ab lo 1 2).
T ab lo 12 : D en ek lerin O t ve Yiyecek K u llan m a A lışkanlığım Ö ğrenm e K a y n a k la rın a G öre D ağılım ı
E rk e k K ad m T op lam
Ö ğren m e K a y n a k la n Sayı % Sayı % Sayı %
Ç evre 33 86.9 53 84.0 8 6 85.2 G azete ve K itap 3 7.9 5 8 .0 8 7.9 D o k to r 1 2 .6 3 4.8 4 3.9 K e n d isi B u lm u ş 1 2 .6 1 1 .6 2 2 .0 A k tar — — 1 1 .6 1 1 .0 T op lam 38 1 0 0 .0 63 1 0 0 .0 1 0 1 1 0 0 .0
Ş e n e r de (5), h a lk ın yiyeceklerin sağlık üzerine etkisi k o n u su n dak i in a n ç la rın ı en ö nem li kaynağının yaşlı k im seler o ld u ğ u n u (% 23.9) işa re tle m e k te d ir. Bu d u ru m d a, b u tip u y g u lam alard a çevre fa k tö rü n ü n ne denli önem li b ir etk en oldu ğ u n u d ü şü n d ü rm e k te d ir.
1 8 8 Akgün, B.. Yücecan, S. SONUÇ V E Ö N E R İL E R
B u a ra ş tırm a d a , h a s ta la r a ra s m d a 50 - 59 y a şla rı a ra s m d a o lan la r ç o ğ u n lu k ta d ır. E rk e k h a s ta la r d a o rta ö ğ re n im i b itire n le r, k ad ın h a s ta la rd a ise ilk o k u l eğ itim i y a p a n la r ön p la n d a d ır. E rk e k d iab e tik le rd e s e rb e s t iş y a p a n la rın say ısı y ü k sek o ra n d a b u lu n u rk e n , k a d ın h a s ta la r d a ev h an ım ı o la n la rın ço ğ u n lu ğ u o lu ş tu rd u ğ u s a p ta n m ış tır.
A ra ştırm a so n u çla rı, ç alışm a k a p sa m ın a a lın a n h a s ta la rd a n
% 33.7’sin in k a n şe k e rin i d ü ş ü rm e k a m ac ıy la ç eşitli o t y a d a yiyecek
k u lla n d ık la rın ı g ö s te rm iş tir. G erek e rk e k , g ere k se k a d ın d ia b e tik le rd e ilk o k u l eğ itim i y a p m ış o la n la r ve 9 y a d a d a h a u z u n y ıld a n b e ri d ia b e tli o la n la rd a o t k u lla n m a a lışk a n lığ ın ın d a h a fazla o ld u ğ u g ö rü lm e k te d ir.
K an şek e rin i d ü ş ü rm e k a m ac ıy la k u lla n ıla n o tla r a ra s ın d a ke k ik , m aydanoz, ayva ve z ey tin y a p ra ğ ı, kızılcık, k a ra d u t, tu r p ve n a r ç o ğ u n lu k ta d ır. A ra ştırm a s o n u ç la rın a göre, b u o tla rın d ışın d a s ü t ve y o ğ u rt k a n şe k e rin i d ü ş ü rm e k a m ac ıy la k u lla n ıla n yiyecek le rin b a şın d a g e lm e k ted ir.
A ra ştırm a s o n u ç la n , d ia b e tik le rin % 54.5’in in b u u y g u la m a la r d a n y a ra r g ö rd ü k le rin i g ö s te rm iş tir. H a s ta la r a ra s m d a b u t ü r uy g u la m a la rı h e rg ü n y a p a n la r ve u y g u la m a la rı çev red en ö ğ re n e n ler ç o ğ u n lu k ta d ır.
S o n u ç ta , a ra ş tır m a d a s a p ta n a n o t ve y iy ecek lerin k a n şek e ri ni d ü ş ü rü c ü h e rh a n g i b ir etk isi b u lu n a m a m ıştır. D olayısıyla, diabe- tik le r ta ra fın d a n b u k o n u d a y a p ıla n u y g u la m a lar, h a lk a ra sm d a y ay ılan b irta k ım y an lış in a n ç la ra b ağ lan ab ileceğ i gibi, b ü y ü k öl çü d e h a s ta n ın p s ik o lo jik d u ru m u y la d a ilgili o lab ilir.
B ir çok o t y a d a yiyeceğin h a s ta lık la rın ted av isin d e k u lla n ıla b ilm e si için, b u yiyecek y a d a o tla rd a k i e tk e n m a d d e le rin n e le r ol d u ğ u n u n sa p ta n m a sı g e re k lid ir. A ncak b u k o n u d a y a p ıla n ç alışm a la r ta m o la ra k açık lık k a z a n a m a m ıştır. B u n ed en le b u k o n u d a d a h a fazla b ilim sel a ra ş tır m a la r ın y a p ılm a sı g erek lid ir.
B u k o n u y la ilgili y ay ın la rd a, b ir k ısım d e ğ erlen d irm eler b ilim sel o lm a k la b irlik te , b ir ço ğ u n u n b ilim sel b ir d ay an ağ ı b u lu n m a m a k ta d ır. F a k a t h a lk b u tip y a y ın la rı k o lay lık la b en im sey eb ilm ek te d ir. A yrıca b u u y g u la m a la rın b ir k ısm ı d a h a sta lığ ın ö n len m esin i ve te d a v isin i g e c ik tirm e k te , böylece h a sta lığ ı o lu m su z y ö n d e e tk i le m e k te d ir. B u n ed en le b u tip k ita p la r y a y ın la n m ad a n önce m
utla-DİABETES MELLİTUS’DA OT VE YİYECEK KULLANIMI 1 8 9 k a ilgili u z m a n la rın d e n etim in d en geçirilm elidir. A yrıca b u tip y an lış in an ç ve u y g u la m a lar s a p ta n d ık ta n so n ra, k ö k lü b ir beslenm e eğ itim i ile b u in an ç ve u y g u lam aların b ilim sel b ir dayanağı o lm a d ığ ın ın h a lk a e tk in yayın a ra ç la rı ile iletilm esi g erek m ek ted ir.
SUMMARY
T H E PLANTS AND FOODS USED IN DİA BETES M ELLİTUS FOR DECREASING BLOOD SUGAR
Akgün, B., Yücecan, S.
T his stu d y is design to o b ta in p la n ts an d foods \vhich p a tie n ts u se d in D iabetes M ellitus fo r decreasing th e ir b lo o d sugar. I t is o b serv ed th a t th e p a tie n ts u sed som e p la n ts an d foods in o rd e r to d ecrease th e ir blo o d sugar. As a re su lt, it is a p p ea re d th a t th e p lan ts a n d fo o d s a re n o t effective on b lo o d sugar.
K A Y N A K L A R
1 — B iyal, F . : D iabetes M ellitu sta K av ram lar, D evreler ve K oru nm a, 1977 D iab et G ünleri, İsta n b u l Ü niversitesi C e rra h p a şa Tıp F ak ü ltesi ve T ü rk D iab et C em iyeti, 15, 1977.
2 — B o zk u rt, N., T unalı, G., B aysal, A .: D iabetli H a sta la rd a Ş işm anlığın G örü lm e Sıklığı ve Ş işm anlığın B eslenm e A lışkanlıklarıyla İlişkisi, B es len m e ve Diyet Dergisi, 8 - 7 : 2 5 , 1979-1980.
3 — Y ücecan, S., P ekcan, G . : D iabetli H a sta la rın B eslenm e A lışkanlıkları, K an Ş ek erle rin i D ü şü rm ek A m acıyla K u llan d ık ları O tlar, D iabet Yıllığı 3, (E d : F. B iyal), İs ta n b u l, 1986.
4 — M engilik, G . : H a cettep e H a sta n elerin d e D iabet T anısı K o n a rak Y atan 15 Y a şın d a n B üyük H a sta la rın H a sta lık la rın ın B eslenm e, Sosyo-Ekono- milc ve K ü ltü re l D u ru m larıy la İlgili H u su sla rın E tk i D erecelerin in S ap ta n m a sı, H. Ü. S ağlık B ilim leri F akültesi, B eslenm e ve D iyetetik B ölü m ü, B ilim U zm anlığı Tezi, A nkara, 1976.
5 — Ş en er, Y . : Y iyeceklerin S ağlıkla İlişk isi K o n u su n d a H alk ın İn a n ç ve U y g u lam aları, H .Ü . S ağlık B ilim leri F ak ültesi, B eslenm e ve D iyetetik B ö lü m ü , B ilim U zm anlığı Tezi, A nkara, 1978.
6 — D e m irh a n , A .: îla ç Y apım ı ve K ullanım ı Ü zerine B ir A ra ştırm a , T ü rk F o lk lo r A ra ştırm a la rı, 14 : 6564, 1973.
7 — K arad en iz , A .: G üneydoğu A nadolu’d a M ofik ve E p im ik H alk Tedavi U sulleri, T ü rk E tn o g rafy a Dergisi, 13 :23, 1973.
1 9 0 Ak gün, B., Yücecan, S. 8 — D e m irh a n , A .: H a lk A ra sın d a ila ç K u llan ım ı ve Y apım ı ile İlgili F olk
lo rik B ir A ra ştırm a , İ s ta n b u l T ıp F a k ü lte si M ecm uası, 36 : 654, 1973. 9 — D e m irh a n , A .: B u g ü n k ü İla ç E n d ü s tris in e G iden Yol ve D ün kü A k tar
S p e sia lite le ri, İs ta n b u l T ıp F a k ü lte si M ecm uası, 37 : 698, 1974.
10 — E s, S . : K o n y a 'd a Ş e k e r H a sta lığ ı S a ğ la tm a İla ç la rı, T ü rk F o lk lo r A raş
tırm a la rı, 18 : 8965, 1978. ’
11 — B a rla s, U. S a fra n b o lu H a lk H ekim liğ i, S a fra n b o lu ’yu K o ru m a D em eği Y a y ın la r ı: 1, Ö zer M a tb a a sı K oli. Şti., K a ra b ü k , 1978.
12 — B ay to p , A . : B itk ile rin T a n ıtılm a sı, F a rm a s ö tik B o tan ik , B ah a M atbaası, İs ta n b u l, 1983.
13 — B ay atlı, O . : B e rg a m a 'd a Ş ifalı O tla r ve L o k m an H ekim , K ü ltü r M at b a a sı, İz m ir, 1968.
14 — A ugusti, K. T., B enzim , M. E . : E ffe c t o f E s se n tia l Oil o f O nion on B lood G lucose, F re e F a tty Acid a n d in s ü lin Levels o f N o rm a l S u b je c ts, N u t ritio n A b stra c ts a n d R eview s, 4 6 :3 1 1 , 1976.
