Ca fer Şen
*PHILOSOPHICAL FOUNDATIONS OF DEFORMATIONS OF LANGUAGE IN LITERARY WORKS
ABS TRACT
Existences are found in three individual spheres, namely, in the outside world, in thinking and in language. The existences of the outside world are there as independent of the thinking being and not as objects or subjects of thinking. These need to be encountered with an act of thinking in order to become objects or subjects. Once encountered with this act, existences cease to exist on their own. Existence on its own is blurry and ambiguous. While thinking recreates what exists in the outside world, this ambiguity and blurriness disappear. At this point, language which supports the concepts that are the means by which think-ing is realized, does not simply give a name to and convey what is thought/what now exists, it does not form some sort of catalogue by affecting existences, objects and concepts either. It is present before existences and concepts. Here, language does not convey the reality, the existence, but rather, it recreates it. Reality then becomes a fiction made by language, for, meaning does not exist before language. This makes fiction a reality on its own, rather than a mere copy of it. Drawing from these effects of language on what exists and on concepts and thinking, poets and writers resort to deviations in their use of words, style, tex-tual elements and sounds in order to stretch the boundaries of the given, habit-ual language and thus break its rules.This means both deforming and reforming
* Yrd. Doç. Dr., Uşak Üni ver si te si Fen-Ede bi yat Fa kül te si Türk Di li ve Ede bi ya tı Bö lü mü.
in a work of art of the real world, of the reality which Kant believes, must never be thought separately of the rational. This way, poets and writers are both engaged in aestheticising their works and contributing to a compensation that brings back what was repressed in the face of civilization, as Freud put it, and that heals the scars inflicted on the unconscious by a reality created by over-con-sciousness and compensates the unconscious, as Jung put it.
Keywords: Language, philosophy, language and philosophy, philosophy and literature.
ÖZET
Va ro lan lar, dış dün ya da, dü şün me de ve dil de ol mak üze re üç alan da bu lu nur. Dış dün ya da va ro lan lar, dü şü nen var lık tan ba ğım sız ola rak var dır; bir nes ne ola rak, dü şün me nin ko nu su ola rak var de ğil. Bun la rın nes ne ya da ko nu ola bil me -si için bir dü şün me edi miy le kar şı laş ma sı ge rek li dir. Dü şün mey le kar şı la şın ca va ro lan la rın salt ken di ba şı na va ro luş la rı or ta dan kal kar. Salt ken di ba şı na va rol ma, bu la nık, be lir siz bir va ro luş tur. Dü şün me, dış dün ya da ba ğı mız ola rak va ro la nı ye ni den ku rar ken, bu bu la nık lık, be lir siz lik de or ta dan kal kar. Bu nok ta da dü şün me nin ara cı olan kav ram la ra yar dım eden dil, ar tık va ro la nı, dü şü nü le ni ad lan dır mak la, yan sıt mak la kal ma dı ğı gi bi, va ro lan la rı, nes ne le ri, kav ram la rı et ki le ye rek bir çe şit ka ta log oluş tur maz; çün kü dil kav ram lar dan ve va ro lan dan ön ce mev cut tur. Bu ra da dil ger çek li ği, va ro la nı ak tar maz, bir an lam da ye -ni den ya ra tır. Bu nok ta da ger çek lik dil le ku ru lan bir kur ma ca olur; çün kü an lam dil den ön ce va rol maz. Böy le ce kur ma ca da ger çek li ğin bir kop ya sı de ğil baş lı ba şı na bir ger çek lik olur. Şa ir ve ya zar la rı mız di lin, va ro lan, kav ram ve dü şün -me üze rin de ki bu et ki le rin den ha re ket ede rek, söz cük sel, bi çim sel, ya zım sal, ses sel sap ma la ra yö ne lip, ken di le ri ne su nu lan, alı şı la ge len di lin ya pı sı nı zor lar, ku ral la rı nı çiğ ner. Böy le lik le de Kant’ın as la ras yo nel den uzak tu tul ma ma sı na inan dı ğı ger çek dün ya yı, ger çek li ği, sa nat ese rin de de for me ve re for me eder; çün kü do ğuş tan iti ba ren su nu lan ha zır, alı şı lan di li zor la mak, bu dil le ku ru lan ger çek li ği de zor la mak an la mı na ge lir. Şa ir ve ya zar la rı mız bu nu yap mak la hem eser le ri ni da ha bir es te ti ze eder, hem Fre ud’un be lirt ti ği gi bi es te tik fa ali ye tin te -me lin de ki uy gar lık kar şı sın da te la fi prog ra mı na uy gun ola rak bas tı rı la nın ge ri dö nü şü ne kat kı da bu lu nur hem de Jung’un ifa de et ti ği gi bi bi linç dı şı nın, aşı rı bi -linç le ku ru lan ger çek lik kar şı sın da ki ya ra la rı nı te miz ler, bi -linç dı şı nı te la fi eder. Anah tar Ke li me ler: Dil, Fel se fe, Fel se fe ve Dil, Fel se fe ve Ede bi yat
Jor ge Lu is Bor ges bir öy kü sün de bir Çin an sik lo pe di si nin hay van la rı şu ka te go -ri le re ayır dı ğı nı ak ta rır: “(a) İm pa ra to ra ait olan lar, (b) mum ya lan mış lar, (c) ev cil ler, (d) süt ten ke sil me miş do muz yav ru la rı (e) si ren ler, (f) ha yal ürü nü olan lar, (g) ba şı
-boş kö pek ler, (h) bu tas ni fe dâhil edi len ler, (i) ku dur muş lar, (j) sa yı sız olan lar, (k) çok in ce bir de ve tü yü fır çay la çi zi len ler, (l) ve sa ire, (m) bi raz ön ce su tes ti si kı ran -lar, (n) çok uzak tan ba kıl dı ğın da si ne ğe ben ze yen ler.” (Con nor 2001: 22) Mic hel Fou calt bu tas nif te te dir gin edi ci bir ta raf bu lur, anor mal bir dü zen le me ol du ğu nun al tı nı çi zer; bu ra da ki te dir gin edi ci ta raf “ken di si nin dı şın da her han gi bir dü zen le me
il ke si ne baş vu rul ma sı na izin” ve ril me me si dir. Bu tas nif te Fou calt’ya gö re müm kün
ol ma yan “lis te le nen şey ler ara sın da ki ya kın lık bu lun ma sı de ğil, bu ya kın lı ğın müm
-kün ola ca ğı ye rin ken di si dir.” İş te bu lis te de ki ler ara sın da ki ra di kal kı yas la na maz lık
ya pı sı na Fa uca ult “he te ro to pi” adı nı ve rir. (Con nor 2001: 22)
La kin bu ra da al tı nı he men çiz mek ge re kir ki Fou calt’nun “he te ro to pi” adı nı ver di ği bu du rum bir kez adan dı rı lıp, alın tı la nıp tek rar tek rar ifa de edil di ğin de ar tık es -ki si ka dar kav ram sal bir tu haf lık, ga rip lik ve aca yip lik ol maz. Ar tık bu “he te ro ti pi” nin kı yas la na maz lı ğı or ta dan kalk mış, bir an lam da zapt, kon trol al tı na alın mış, ön gö rü ye ko nu ola cak şe kil de yo rum lan mış, bir ser gi le me ye ka vuş tu rul muş tur. (Con nor 2001: 22) Bu nun ede bi ya tı mız da en gü zel ör ne ği “ilk söy le ye ni ge nel lik le meç
hul kal mış, fa kat yay gın la şa rak sa na tın ve oku run şuu ral tı na mal ol muş şe kil de ha zır” ka lıp la rın ve ya sem bol le rin za man la kla sik şi ir de kul la nı la kul la nı la bi rer maz
-mun ha li ne gel me si dir. (Öz gül 2006: 260)
İş te şa ir ve ya zar lar, hem Kant’ın as la ras yo nel den uzak tu tul ma ma sı na inan dı ğı ger çek dün ya yı, sa nat ese rin de de for me ve re for me et mek, hem Fre ud’un be lirt ti ği gi bi es te tik fa ali ye tin te me lin de ki uy gar lık kar şı sın da te la fi prog ra mı na uy gun ola rak bas tı rı la nın ge ri dö nü şü ne kat kı da bu lun mak hem de Jung’un ifa de et ti ği gi bi bi -linç dı şı nın, aşı rı bi -linç le ku ru lan ger çek lik kar şı sın da ki ya ra la rı nı te miz le mek için ken di le ri ne su nu lan, alı şı la ge len dil de söz cük sel, bi çim sel, ya zım sal, ses sel sap ma -la ra yö ne lip, di lin ya pı sı nı zor -lar, ku ral -la rı nı çiğ ne ye rek Fa uca ult’nun “he te ro to pi” ola rak ad lan dır dı ğı ya pı ya ben zer me tin ler el de et me ye ça lı şır.
Bu nok ta da bir ede bi eser re el ger çek lik ten ve alı şı la ge len dil den ne ka dar ko par sa o ka dar es te ti ze olur, bu iki öğe ye ne ka dar yak la şır sa es te tik ten o ka dar uzak -la şır. İş te şa ir ve ya zar -lar ka le me al dı ğı eser le ri ni re el ger çek lik ten kur tar mak için bu re el ger çek li ği va re den dün ya nın en oli gar şik sis tem le rin den bi ri olan di li zor la yıp Fa uca ult’nun “he te ro to pi” adı nı ver di ği kı yas lan maz lık ya pı sı na ulaş ma ya ça lı şır. Hiç kuş ku suz on lar, bu nu ya pa bil mek için de ken di le ri ne su nu lan, ken di le ri nin eli ni ko lu nu, ka le mi ni bağ la yan di li de for mas yo na ta bi tu tar lar. Çün kü dil doğ du ğu muz an dan iti ba ren dün ya da va ro lan la rı al gı la ma mı za, kav ram lar ola rak dü şün me mi ze ve ifa de edi şi mi ze yar dım eden en önem li araç tır.
Biz le re su nu lan bu re el âlem de ki va ro lan lar, dış dün ya da, dü şün me de ve dil de ol mak üze re üç alan da bu lu nur; “dü şün me de va ro lan lar (kav ram lar, ta sa rım lar, ide
ler, im ge ler) di le dö kül dü ğü, di le ge ti ril dik le ri tak dir de, baş ka in san la rı et ki le yenet -ki le ye bil me ni te li ği ni için de ta şı yan-bir va ro lan ola rak ar tık ken di ba şı nay mış” gi bi
mey da na ge len ler dir. Bun lar “ken di ba şı na va ro lan dü şü nen var lık tan ba ğım sız ola
rak var. Ama bu bağ lam da o, sa de ce bir var lık ola rak var; bir nes ne ola rak var de ğil; bir dü şün me nin (bi lin cin, öz ne nin) ko nu su ola rak var de ğil. Ken di ba şı na va ro la nın bil gi sel var lık (bil gi ye ko nu ola bi le cek var lık) di ğer bir de yiş le nes ne ya da ko nu ola bil me si için ne tür den olur sa ol sun bir dü şün me edi miy le kar şı laş ma sı” ge rek
li dir. (Ço tuk sö ken 2000, 3132) Te mel ola rak bir çok şey as lın da fi zik sel bir va ro lan -dır. An cak bu ha liy le ken di ba şı na bu va ro luş be lir siz dir, bu la nık tır; an cak her han gi bir dü şün me edi mi nin nes ne si ol du ğu an asıl va ro lu şu nu ka za nır. Her han gi bir dü -şün mey le kar şı laş tı ğı an, bu fi zik sel va ro lan zi hin sel va ro lan du ru mu na gi re rek bir dü şün me ye, öz ne ye ko nu ol du ğun da va ro lu şu be lir gin lik ka za nır; çün kü bun dan böy le ar tık bu va ro lan bil gi nes ne si dir, bil gi ko nu su dur. Ken di ba şı na va ro lan dü şün -me nin ko nu su ol ma dı ğı sü re ce net de ğil dir, an cak dü şün ce nin ko nu su ol du ğu za man bu la nık lı ğı gi der, net leş me ye baş lar. Dü şün me ile net le şen va ro lan bil gi ye açık bir hal de va ro lu şu nu sür dü rür.
Dü şün me de va ro lan, ikin ci tür bir va ro luş tur. Ge nel de sa na tın mey da na gel di ği aşa ma dır; çün kü “dü şün me de va ro lan lar, dü şün sel, an lık sal, zi hin sel, us sal ya pı lar
dır: kav ram lar, ta sa rım lar, im ge ler, dü şün ce ler; dü şün ce için di le bü rün müş dü şün me de de ne bi lir.” (Ço tuk sö ken 2000, 36) Bu aşa ma da or ta ya çı kan ta sa rım lar ve im
ge ler bir ede bi ese rin mey da na gel me si için ol duk ça önem li dir. Bu nok ta da “ta sa rım
la ma, im ge le me so nuç la rı nı salt dil de de gös te re bi lir; bu ra ya, dil sel ürün le rin, özel -lik le de di le da ya lı, dil de va ro lan sa nat sal ya ra tı la rın hep si gi rer; tüm sö zel ya pı lar böy le bir et kin li ğin” ürü nü dür. (Ço tuk sö ken 2000, 38) Dü şün me ürün le ri ço ğu za
man bir kur gu, zi hin sel bir re sim, bir im ge ola rak mey da na ge lir. İş te bu üre tim sü -re cin de dü şü nen var lık, ko nu muz iti ba riy le şa ir ve ya zar mut lak öz gür lü ğü nü bu ra da ya şar; çün kü mut lak öz gür lük sa de ce bu ala na öz gü dür. Bu nok ta da bir prob le ma tik or ta ya çı kar. Bu prob le ma tik te aca ba “dış dün ya nın ger çek li ği ol du ğu gi bi dü şün me
nin ko nu su ol mak ta dır; yok sa kav ram lar, ta sa rım lar ara cı lı ğıy la mı dış dün ya da va -ro lan ye ni den dü şü ne nin zih nin de” ku rul mak ta dır. (Ço tuk sö ken 2000, 40-41)
Bu nok ta da dü şün me dış dün ya da va ro la nı par ça ya da bü tün ola rak ye ni den kur -gu lar. Fe no mo no lo jik gö rüş kav ram lar ta sa rım lar ara cı lı ğıy la dış dün ya nın ye ni den ku rul du ğu nu id dia ede rek sa na tı yo rum la ma te ori le ri ni bu id di anın üze ri ne kur mak ta fel se fi te ori ler de bu gö rü şü des tek le mek te dir. Bu gö rü şe gö re dü şün me den ba ğım -sız ola rak dış dün ya-ger çek lik-dü şün me ala nın da, dü şün me –dış dün ya bağ lan tı sı ne tür lü olur sa ol sun– ye ni den ku rul mak ta, kur gu lan mak ta dır. Bu nok ta da öz ne “her
tür lü an la mın kay na ğı ve kö ke ni ola rak” gö rül müş tür. Öz ne dün ya nın bir par ça sı de
-ğil dir; çün kü za ten dün ya yı o var edi yor dur. (Eag le ton 2004, 83)
“Nes ne ler dün ya sı bü tü nüy le, bi zim her tür lü ta sa rı mı mız dan ön ce var dır. An lık, bi linç bu tek tek şey le re, du rum la ra, olay la ra yö nel mek te dir. An cak an lı ğın ya pı sı na gö re dün ya dan edi ni le cek olan ta sa rım lar bir bi rin den çok fark lı ola cak tır. Nes ne ler, olay lar, du rum lar he pi mi zin gö zü önün de, olup bi ten ler he pi mi zin gö zü önün
de olup bi ti yor ama he pi mi zin ta sa rı mı (bel ki de bil gi si) hiç de or tak de ğil, an lık nes ne le ri miz, yo rum la ma la rı mız pek de ay nı de ğil. Çün kü an lı ğı mız la, fark lı fark lı ba -kış açı la rıy la yö ne li yo ruz olup bi te ne. (Ço tuk sö ken 2000: 80)
Üçün cü va ro luş dil de dir. Bir nes ne nin te ri mi ve ya kav ra mı her ne ka dar dış dün -ya da kar şı lı ğı nı bu lur sa da yi ne de bu nes ne dü şü ne nin ko nu şul du ğu mekânda sa de ce dil de va ro lur. Ay rı ca gra mer ve man tık ya pı sı na iliş kin bü tün te rim ler de dil de bu lu nur. Dış dün ya da olan lar, zi hin le ku rul du ğun dan dil, bun la rı do lay lı, zi hin de va ro lan la rı ise doğ ru dan ak ta rır. Zi hin de dış dün ya da va ro lan lar la il gi li tü re ti len kav ram lar dil de ye ri -ni bu lur. Dil sa de ce ede bî eser ler de dış dün ya da ki va ro lan la iliş ki si -ni ko pa rır.
“İm ge le min ürün le ri olan ya pı lar, dış dün ya da ki va ro lan la bi re bir iliş ki için de de ğil dir ler; bun la rın im lem le ri dış dün ya nın ger çe ği ile bi re bir iliş ki için de de ğil dir. Bu bağ lam da on lar bü yük öl çü de dil sel ola rak va ro lur lar. Ro man, şi ir dil de var dır ve şi ire doğ ru gi dil dik çe dil sel lik ora nı da ha çok ar tar. Ro ma nın, şii rin söy le mi nibi -rey sel di li ni-doğ ru la ya cak her han gi bir im le mi dış dün ya da bul mak müm kün de ğil dir. Dış dün ya nın öğe le ri bel ki de şii rin çok te mel, he nüz iş len me miş ham mal ze me si ni oluş tu ra bi lir ler. Ro ma nın, şii rin bi rey sel di li nin söy le mi nin doğ ru lan ma ya ge rek si -ni mi de yok tur-bu ta rih sel ro man için bi le böy le dir. Ro man ken di -ni ku rar ken, dış dün ya nın öğe le ri ni ya lın bir bi çim de ara cı or tam ola rak alır; on la rı mal ze me ola rak kul la nır sa de ce. Ro man da ve şi ir de dil, son de re ce bi rey sel, öz gül söy lem le rin or ta -ya çı kı şı nı sağ la -ya bi lir.” (Ço tuk sö ken 2000, 52)
Di lin, va ro lan ve kav ram üze rin de ki bu mev cut du ru mu nu an la tan en önem li eser Je an Pa ul Sar tre’ın Bu lan tı ad lı ro ma nı dır. An to ine Ro qu en tin ad lı bir ka rak te rin re ak si yon la rı üze ri ne ku ru lan bu ro man da kah ra ma nı et ki le yen en önem li re ak si yon ken di ni kü çük dü şü rü cü bu lan tı nö bet le ri dir. Ro qu en tin “bu lan tı” an la rın da ak lı nı yi ti rip yi tir me di ği ni dü şü nür; çün kü bu an lar da o; “eş ya nın ken di an la dı ğı ha ya
ta ya ban cı bir ha ya tı bu lun du ğu nu gö rür. Ale la de eş ya lar onun in din de ga rip ob je ler” olur. Ro qu en tin’in “el le ri da hi bir ba lık ve ya tır nak la rı nı oy na tan bir yen geç gi bi muh tar bir var lı ğa sa hip ga rip bir hay van gi bi gö rün me ğe” baş lar. Ro qu en tin vü
cu du nun yo ğun ve yep ye ni id ra ki kar şı sın da ne ya pa ca ğı nı, na sıl dav ra na ca ğı nı bil mez. So nun da eş ya nın her yer de ade ta “ad la rın dan ve alı şıl mış kul lan ma şe kil le rin
-den sıy rıl mış ça sı na bek le me dik le ri şe kil de otur ma mış bir ka rak ter ka zan dık la rı nı”
gö rür. Ro qu en tin bu an lar da “bir tram va yın ka ne pe le ri ni, şi şi ril miş kar nı ile su üs tü
sırt üs tü yü zen öl müş bir eşe ğe” ben ze te rek “otu ra cak bir yer, bir ka ne pe” di ye söy
-le nir; çün kü ar tık “ke li me -ler ken di -le ri ni, eş ya ya bağ la maz lar. Her eş ya isim siz dir,
gü lünç tür, mak sat sız dır.” (Lass 1995: 305–306)
Sar tre, Bu lan tı’yı ka le me al dı ğı za man, eg zis tan si ya list de ğil dir. Bu kav ram Bu
lan tı’nın ya zı lı şın dan beş se ne son ra ya zı lır. Fel se fi açı dan ba kıl dı ğın da, Sar tre, ro
-man da tar tış tık la rıy la, özü nü Hus serl ve Hei deg ger gi bi Al -man dü şü nür le rin den alan fe no me na lizm eko lü ne men sup tur. Fe no me na list ler, ne Ef la tun gi bi ide al şe kil ler le, ne Kant gi bi eş ya nın ken di siy le ne de He gel gi bi mut lak la il gi len mez ler. On lar po zi
ti vist ler gi bi de ob jek tif ve süb jek tif tec rü be ler ara sın da bir fark gör mez ler. Fe no me na list le ri il gi len di ren “dün ya, eş ya lar dün ya sı nın, ras yo nel ka fa ta ra fın dan sis te ma
-tik iliş ki ler ve ril me sin den ve isim len di ril me sin den ön ce ki ha li dir. Bu nok ta ya ka dar ile ri sü rü len gö rüş ler şu for mül le an la tı lır: “Va ro luş öz den ön ce ge lir.” Baş ka bir de yiş ile so mut ob je, man tı ki ola rak zekâ ta ra fın dan kav ra nan ma hi ye tin den ön ce ge lir.” (Lass 1995: 309) İş te baş lan gıç ta bi zim dı şı mız da va ro lan so mut ob je, zekâ ta
-ra fın dan kav -ra nıp ak ta rı lır ken dil a-ra ya gi re rek ob je yi de ğiş ti rir, ye ni den kur gu lar. Bu nu ya par ken de ken di si ne su nu lan, alı şıl mış di li kul la nır. Hal böy le olun ca da ge rek şa ir ve ya zar, ge rek se her han gi bir bi rey va ro la nı ve ger çe ği kur gu lar ken her han gi bir fark lı lık mey da na ge tir mez, ay nı la rı nı tek rar eder. As lın da biz ler, şa ir ve ya zar lar ken di miz den ba ğım sız so mut ob je yi bi ze su nu lan, alı şı la ge len dil le de ğil de ken di bi rey sel söz le ri miz le kav ra yıp di le dök sek Ro qu en tin gi bi bir tram va yın ka ne pe -le ri ni, şi şi ril miş kar nı i-le su üs tü sırt üs tü yü zen öl müş bir eşek gi bi al gı lar dık.
Ro qu en tin’in eli “ken di si ne bir ba lık ve ya yen geç ve ya bir min der, öl müş bir eşek gi bi gö rü nü yor sa, ona, ade ta çıp lak şek liy le, ken di si ile gör dü ğü şey ara sı na isim ler koy ma dan bak tı ğın dan dır. Bir isim, eş ya la rı sa de ce be lir li şe kil ler al tın da gör me mi ze zor lar; öy le ki me se la bu isim de ki otu ru la cak bir ye ri, nor mal ola rak, üze rin de otu rul ma sı ge re ken bir yer ola rak da dü şü ne me yiz. Öte yan dan biz onu sa de ce bir ob je ola rak gö re bi lir sek, her han gi bir isim, bir di ğe ri ka dar iyi ve ya kö tü -dür. (Lass 1995: 309-310)
İş te şa ir ve ya zar da Ro qu en tin gi bi eş ya nın ve ya re el ha ya tın dil ile al gı lan ma -yan, man tık sa la in di ril me yen, meş ru laş tı rıl ma yan o ilk şek li nin ar ka sı na dü şer. Bu nu ya par ken de Bu lan tı’nın kah ra ma nı Ro qu en tin gi bi ilk ön ce ken di ara yı şı nın kar şı sın da ki en bü yük en ge li di li zor la ma ya baş lar. Ro qu en tin “Bu lan tı” nö bet le rin de re el eş ya yı ve ha ya tı kur gu la yan yer le şik dil den aza de ol du ğun dan var olan la rın ni çin var ol duk la rı nın se be bini bu la maz. On la rın na sıl ha re ket ede cek le ri ni ise hiç bir kuv ve tin ta -yin et me di ği ni dü şü nür. Bu nok ta da nes ne ler “ka tı, ka lın, şeh vet li, şi şi ril miş, adi bir
bol luk için de dir. Eş ya lar saç ma dır lar. Hiç bir ku ra la bo yun eğ mez ler. Bir ba kı ma de trop, ge rek siz dir ler. Böy le bir dün ya da her han gi bir şey her han gi bir şe ye dö ne bi lir, zi ra onun var lı ğı nı yö ne ten bir ka nun ve ya man tık yok tur.” (Lass 306) Ro qu en tin’in
bü tün bu dü şün ce le ri nin ar ka sın da ras yo nel ha ya tı va re den bir di lin or ta dan kal dı rıl mış ol ma sı ya tar. O, bu nok ta da in san la rın hür ol du ğu na ina nır; çün kü dün ya ka nun -suz ve gay ri-man tı ki dir. Dün ya yı ka nun ve man tık çer çe ve sin de al gı la tan da dil dir.
Sar tre’ın bu dü şün ce le ri nin or ta ya çık ma sın da ya pı sal dil ku ra mı bü yük rol oy -nar. Bu ku ram dil, an lam ve ger çek lik ara sın da ki bi linen, ka bul gö ren iliş ki yi ters yüz eder. Ya pı sal dil bi lim ci si Sa us su re’den ön ce “dil an la yı şı na gö re dil, var olan nes
-ne le ri ad lan dı rır. Ya ni sı nıf la ra ay rıl mış, dü ze -ne so kul muş ha zır bir dış dün ya var dır ve bu ger çek li ği biz dil ile ak tar dı ğı mı za gö re, dil, bu dün ya yı yan sıt ma ya ya ra yan”
bir araç tır. Sa us su re bu dil an la yı şı nı ra di kal bir şe kil de de ğiş ti re rek ter si ne çe vi rir. Sa us su re gö re “dil za ten mev cut olan nes ne le ri, kav ram la rı son ra dan et ki le ye rek bir
çe şit ka ta log oluş tur maz; çün kü dil kav ram lar dan ön ce” var dır. Ya pı sal cı dil bi li mi
ne gö re “dış dün ya, ke sin ti siz bö lün me miş bü yük bir yı ğın, bir bü tün dür ve dil bu yı
ğı nı an la şı lır kıl mak için bö ler. Ör ne ğin dil den ön ce taş, ka ya ve ma den ay rı mı yok -tur ama biz bü tü nü, taş sı nı fı, ka ya sı nı fı, ma den sı nı fı ola rak bi rim le re ay rış tı rır ve böy le ce dün ya yı kav ra nı lır, an la şı lır ha le so ka rız. Bu nu yap ma say dık zih ni miz kar -ma ka rı şık bir du yum lar yı ğı nı ola rak” ka lır. (Mo ran 1985: 55)
Şa ir ve ya zar la rın di li de for mas yo na uğ rat ma la rı nın bir di ğer fel se fi ne de ni alı şı la gel miş dil le ku ru lan ve bi re ye za rar ve ren ger çe ği tar tış ma ya aç mak tır. Bu nok ta da Kant’a baş vur mak la zım dır. Kant’a gö re bu dün ya yı ya şa nır ha le ge tir mek, ah la -ki leş tir mek için ras yo na li te et mek la zım dır. Bu da akıl ve bi linç le müm kün dür. Bu dün ya akıl la ku ru lur ve ak la uyu la rak ras yo ne li te edi lir ve ah la ki leş ti ri lir. La kin ras -yo nel edi len ve ah la ki leş ti ri len bu dün ya da, bi re yin en te mel prob lem le rin den bi ri olan var lık ve yok lu ğa da ir so ru la ra ve ri len ce vap la rı bul mak da zor la şır. Bu ce vap -la rı bul mak için ilk ön ce ras yo nel ha le ge len, ah -la ki leş ti ri len dün ya da za man ve mekânın de for mas yo na uğ ra tıl ma sı la zım dır. Çün kü “biz şey le ri zo run lu luk la za man
ve mekân için de olan şey ler ola rak al gı la rız.” (Ce viz ci 2005: 969) Bu de for mas yon
-da dün ya ya şa na maz ha le ge le ce ğin den Kant bu nun an cak sa nat ta ya pı la bi le ce ği ni be lir tir. Bu nun en gü zel ör ne ği ma sal lar dır. Ma sal; “bir var mış bir yok muş. Ev vel za
man için de, kal bur sa man için de…” di ye baş lar. (Bo ra tav 1992: 96) Ço ğu araş tır ma
da bu ifa de le rin ma sal ede bi tü rü ne ait boş bir dol dur ma ol du ğu id dia edi lir. Hâlbu ki fe no me no lo jik ola rak ba kıl dı ğın da “bir var mış bir yok muş” ifa de si, on to lo jik ola -rak var lık ve yok lu ğu tar tı şır, fel se fe nin ta baş lan gı cın dan be ri ce va bı nı ara dı ğı asıl de ğiş mez özü, cev he ri ken di ne dert edi nir. Evet, da ha ilk cüm le de ma sal lar, dün ya da ce va bı en çet re fil li olan bir sor gu la may la baş lar. Son ra “ev vel za man için de kal
bur sa man için de” ifa de le riy le as lın da in sa noğ lu na var lı ğın asıl de ğiş me yen cev he
-ri ni bul mak için bir yön tem su nar. İş te “ev vel za man için de” ifa de si as lın da za ma nın sa nat ese rin de de for me edil me si dir. Ma sal lar za ma nı bu şe kil de de for me et me ye ça lış tık tan son ra “kal bur sa man için de” kul la nı mıy la da ras yo nel man tı ğı, ka bul edil miş re el ha ya tı ters yüz eder. Ben zer tarz kul la nım mekân için de “az sür düm, uz sür düm. De re, te pe düz sür düm. Al tı ay bir güz sür düm. Ge ri dön düm bak tım ki ar ka -dan ekin gö ver miş, geç miş.” (Bo ro tav 1969: 19) ifa de le rin de de gö rü lür.
Bir ede bi eser de di lin de for me edil me si nin bir di ğer fel se fi ne de ni alı şı la ge len dil, aşı rı akıl ve bi linç le ku ru lan du yu lar dün ya sı nın de for me edi le rek bi linç dı şıy la iliş ki kur ma ça ba sı dır. Bu nok ta da “in san lar la gün de lik iliş ki le ri miz de an la tım la rı
mı zın ola bil di ğin ce tam ol ma sı nı sağ la ma ya ça lı şı rız. Bu nun için de di li miz ve dü -şün ce le ri miz de ki bü tün fan te zi yi si ler ve böy le ce, il kel in san la rın ruh la rın da he nüz çok be lir gin olan bir özel li ği de yi tir miş olu ruz. Ço ğu muz her nes ne den, fi kir den ge -len her tür lü fan tas tik çağ rı şı mı, bi linç dı şı nın de rin le rin de” giz le riz (Jung 2007: 43).
Psi ko log la rın ruh sal kim lik ya da “par ti ci pa ti on mysti que” di ye ta nım la dık la rı şey, akıl ve bi linç le ku ru lan bir dün ya nın taz yi ki al tın da ger çek ler dün ya sın da kay bo lur.
Hâlbu ki bu bi linç dı şı çağ rı şım lar in san ha ya tı na renk li ve fan tas tik gö rü nüm ler ka zan dı rır. Gü nü müz in sa nı bu yö nü nü öy le si ne yi tir miş ki bu bi linçdı şı çağ rı şım lar ye ni -den kar şı la rı na çık tı ğı va kit in san lar ar tık on la rı ta nı ya maz ha le ge lir (Jung 2007: 45). Ta nı ma mak la bir lik te in sa noğ lu dün ya nın man tık lı, akıl lı, bi linç li dü ze ni ni o ka dar be nim se miş ki ras yo nel ola rak açık la na ma yan bir şe yin ola bi le ce ği ni as la ak lı na ge ti -re mez, dü şü ne mez ha le gel miş tir. Hal böy le olun ca da da ha ilk baş lar da bi zim, dil le bi linç ve man tık üze ri ne kur du ğu muz dün ya, ken di miz de bu lu nan bü tün lü ğün ya rım bir par ça sı ola rak kal mak ta ve di ğer par ça sı olan bi linç dı şı ih mal edil mek te dir. İş te bi -linç li bir dün ya kar şı sın da ih mal edi len bi -linç dı şı, hiç ta sar lan ma yan bir an da ge rek sa nat ese rin de ki im ge ler le te la fi edi lir ha le gel mek te dir.
Edebî eser ler de as lın da di lin de for mas yo nuy la el de edi len kur ma ca ger çek lik, im ge ler ve sim ge ler as lın da bi linç dı şı dün ya ya uza tı lan bir el, bi linç dı şı nın çok ha fif bir ton da or ta ya çı ka rıl ma sı dır. Bu nok ta da alı şı la ge len dil, aşı rı man tık ve bi linç le ku ru lan re el dün ya nın, ken di le ri ne yet me di ği ne ina nan bü tün şa ir ve ya zar lar bi linç dı şı na yö ne lir ler. Söz ge li şi sem bo list ler ve ger çe küs tü cü ler, bi linç ve man tı ğı yok et mek için gün de lik ya şam da meş ru ol ma yan bir çok yön te me baş vur mak tan çe kin me -miş ler dir. Bun la ra gö re ka le me alı nan lar, mev cut öğ re ti len dil le ya zıl dı ğı ve akıl la dü zen len di ğin den hem ye ni hem de ye te rin ce es te ti ze de ğil dir. İş te bu yer leş miş dil ve akıl la ka bul edi len du yu lar dün ya sı da an cak bi linç dı şı na yö nel mek le de for me edi le bi lir, zen gin leş ti ri le bi lir, ne fes alı na cak du ru ma ge lir. Bu nun için ger çe küs tü cü -ler ve sem bo list -ler di lin ka lıp la rı nı kı ra rak bi linç dı şıy la iliş ki kur mak is ter -ler.
Bi linç dı şı na yö nel mek hem ese ri es te ti ze eder hem de bi linç ve man tı ğın aç tı ğı ya ra la rı te miz ler. Bu ya ra lar te miz len mez se ne olur? Hiç kuş ku suz “ruh sal sağ lam
lık ve ay nı za man da fiz yo lo jik sağ lık için, bi linç dı şı ile bi lin cin bir bi ri ne bağ lı ola rak iş le ye bil me si ge rek li dir.” (Jung 2007: 52) Bu nok ta da mut la ka bir te la fi prog ra
-mı na ih ti yaç var dır. İş te bu te la fi prog ra -mı ge nel an lam da sa nat, özel an lam da ise ede bi yat ve ede bi yat için de alı şı la ge len dil le ku ru lan re el âle min de for me edil me si ne bağ lı ede bi ürün ler le yü rü tü lür. Bu nok ta da Fre ud, sa na tı ve do la yı sıy la da ede bi ya tı “uy gar lı ğın ki şi yi vaz geç mek zo run da bı rak tı ğı it ki le rin en ba şa rı lı şe kil de “te
la fi” edil di ği alan ola rak” gö rür ken uy gar lık la bir lik te bi raz da bi linç dı şı un sur la rı
-nın yok edil di ği nin de al tı nı çi zer. İş te ge nel de sa nat, özel de ise ede bi yat uy gar lı ğın yok et ti ği bi linç dı şı un sur la rı te la fi et me ça ba la rı na ait bi rer alan dır. Ya ni es te tik fa -ali ye tin kö ke nin de “bas tı rı la nın ge ri dö nü şü” var dır. (Mo ret ti 2005: 47)
Türk ede bi ya tı dü şü nül dü ğün de, ge rek bi linç dı şı nın bi linç kar şı sın da te la fi edil -me sin de ge rek se bas tı rı la nın ge ri dö nü şü nok ta sın da önem li eser le re im za atıl dı ğı gö rü lür. Pek ta bii ki bu eser le ri biz ler iş le di ği ko nu ya ba ka rak tes pit eder sek ya nı lı -rız. Bu tür eser le rin tes pit edil me sin de en önem li kri ter di li na sıl kul lan dık la rı dır; çün kü “bi linç dı şı nın di li sez gi sel dir, du yu sal al gı la ma nın sı nır la rı nı aşar ve ku ral la
-rı nı yı kar; söz di zi mi, im ge lem bu dil de sı nır ta nı maz, alt üst olur; çün kü söz ko nu su dil, do ğa ve nes ne ler le bağ la rı nı ko par mış tır. İş te bu man tık dı şı dil dir.” (Ka ra ca
2005: 200) İş te bu di le ulaş mak ge rek ede bi ya tı mız da ha zır ve ri len, alı şı la ge len gün de lik di lin de for me ve re for me edi le rek ba şa rı lı eser le rin ve ril di ği gö rü lür. Bu eser ler de “is ter bir tam la ma, is ter se bir cüm le için de ol sun bir den çok bi ri min bir ara
ya” (Ak san 1998: 202) ge ti ril me si ne da ya nan öğe le rin an lam açı sın dan bir bir le rin
den ilk ba kış ta ba ğım sız gi bi al gı lan dı ğı alı şıl ma mış bağ daş tır ma lar ba şa rı lı bir şe -kil de ku ru lur. Ge nel de im ge kur ma ya ya ra yan bu tür den bağ daş tır ma da kul la nı lan ke li me ler, iba re ler ve ifa de ler ne ka dar gün de lik di lin ve bu dil le ku ru lan man tı ğın dı şı na çı kar sa eser o ka dar es te ti ze olur, oku yu cu dan ko par. Bu ne den le bu tür bağ -daş tır ma lar kul la nan ede bi eser ler alı şı la ge len dil le ku ru lan ger çe ği, man tı ğı ters yüz et me sin den an lam sız lık la suç lan ma la ra ma ruz ka lır. Hâlbu ki bu ede bi eser ler de dü -şün ce, duy gu ve ta sa rım dil de ki gös ter ge ler le us ta ca ve öz gün bir bi çim de örül müş, yer le şik im ge ya pı sı nı bo zul muş, di lin alt üst ve ters yüz edil me sin de Ger çe küs tü cü -le rin eser -le rin de ol du ğu gi bi öz gür çağ rı şım la ra ve man tık dı şı söy -le yiş -le re ula şıl mak is ten miş tir. Bu eser ler de alı şı la ge len çağ rı şım grup la rı par ça lan mış ve bir bi rin den uzak iki ger çe ği bir ara ya ge tir me ye amaç lan mış tır.
Eser le ri ni bu poe tik an la yış lar la or ta ya ko yan şa ir ve ya zar la rı mız bu tür an la yış la rıy la Ger çe küs tü cü le re, Da da la ra yak laş mış lar dır. Bu şa ir ve ya zar la rı mız biz le -re su nu lan di lin ve bu dil le ku ru lan ger çe ğin bi linç dı şı nı -red det ti ği, ha yal gü cü nü ve öz gür lü ğü ger çek leş tir me ye te ne ği ne ket vur du ğu ge rek çe siy le alı şıl mış bü tün ku ral -la rı red de der ler. Bun -lar eser le rin de, bir lik te kul -la nıl dık -la rın da her han gi bir man tık sal bir il gi, iliş ki bu lun ma yan bir den çok ger çe ğin rast lan tı sal, te sa dü fü ola rak ya kın la şıp ve uzak laş ma sın dan bir es te tik ara mış lar dır. Bu ise dil de ki alı şı la gel miş söz di zi mi ni, çağ rı şım me ka niz ma sı nı, man tı ğı or ta dan kal dır mış tır. Bu şa ir ve ya zar lar dil le ku ru lu re el man tık lı dün ya yı, ger çe ği sü rek li ir de le ye rek bir yık ma ve ye ni den kur -ma eği lim le ri ne git miş ler dir. Bu ra da yı kı -ma uğ ra yan ise Kant’ın ifa de et ti ği ras yo nel dün ya, Nev ton’un de ter mi nizm ve ma te ma tik le açık la ya bi le ce ği ni id dia et ti ği oto mat dün ya im ge si ve Des car tesın kur ma ya ça lış tı ğı re el man tık lı olan her şey dir. Böy le -lik le on lar, ger çe ği, ak lın ve di lin ka lıp laş mış ana il ke le ri ne bağ lı kal ma ya rak oluş ha lin de kav ra ma ya ve ede bi eser le du yur ma ya ça lış mış lar dır. Ye ni bir dil uğ ru na Türk çe nin ya pı sı nı zor la mış ve dil de for mas yon la rı na git mek ten çe kin me miş ler dir. Ro man tü rü her tür lü dil sel sap ma yı kar şı la ya cak de re ce de açık bir ya pıt ol du ğun dan dil de for mas yo nu da ha faz la dır; çün kü ro man, “şii rin kar şı tı ola rak kar şı lık
-lı ya kın ma lar la iş le yen “bir bi çem ler çok lu ğu” (mnoz hest vo sti lei), ve ya hut ye ni den ve ye ni den di ya lo ga gi ren söz” dür. (ro man noe slo vo) (Bah tin 2005: 11) Bu na rağ
men şi ir, bu dil de for mas yon la rı nı kal dır mak la bir hay li zor luk çe ker. Türk şi iri ta ri -hi için de di lin en sert bi çim de de for mas yo na uğ ra tıl dı ğı şi ir ler, İkin ci Ye ni şa ir le ri ne ait tir. İkin ci Ye ni şii rin de söz cük sel, bi çim sel, ya zım sal, ses sap ma la rıy la “ko nuş ma
di li ne sırt çev ri lir, Türk çe nin ya pı sı zor la nır, gra mer ku ral la rı çiğ ne nir, öz ne si ol ma -yan ya da an la mı ta mam lan ma -yan cüm le ler dü zen le nir, bir bi riy le il gi siz ya da il gi li söz cük ler yan ya na ge ti ri lir.” (Be zir ci 1974; 42) İkin ci Ye ni şa ir le ri ke li me le ri, tü
-müy le ol ma sa bi le ta şı dık la rı an lam de ğe rin den so yut la ya rak şi ir le ri ne yer leş tir miş, bir bi rin den uzak çağ rı şım lı ke li me le ri bir ara da kul lan mış, söz di zi mi ni de for me et -miş, ke li me le ri, alı şıl ma mış söz di zi mi dü zen le me le ri için de kul la na rak on la ra ye ni an lam lar ve gö rev ler yük le miş ler ve böy le ce çağ rı şım dün ya sı nı ge niş let me yi he def le miş ler dir. So nuç ta on lar, ka le me al dık la rı şi ir le rin bir ço ğun da ke li me ve ses le ri te sa düfî ola rak bir ara ya ge tir miş iz le ni mi ni ve re rek an lam sız gi bi gö rü len im ge ve di -ze le riy le şi ir le ri ni let riz me yak laş tır mış tır.
İkin ci Ye ni şa ir le ri oku run kar şı sı na alı şıl ma mış ke li me ler ve söz di zi mi ile zen gin an lam kat man la rıy la çı kar ken yer yer an lam sız lık ve dil le ri nin bo zuk lu ğu suç la ma la rı na ma ruz ka lır. Hâlbu ki on lar, şi ir di lin de hem söz cük le rin ses ve bi çim ni te lik le rin den, hem di lin söz di zi mi özel lik le rin den bi linç li ola rak ay rıl ma, dil de bu lun -ma yan ye ni söz cük ve an la tım bi çim le ri ni kul lan -ma an la mı na ge len “sap -ma” la ra git miş ler dir. (Ak san 1999: 166) Bu nok ta da on lar, akıl ve man tık dı şı na yö ne le rek
“ger çe ğin dü ze nin de ya pa ma ya cak la rı de ği şik li ği ke li me le rin ko nuş ma di lin de ki gün de lik dü ze nin de yap mak” is te miş ler dir. (Ho roz cu 1956: 4) Bu ne den le İkin ci Ye
-ni şa ir le rin de söz di zi mi de for mas yon la rı nı ve ya dil bil gi si sap ma la rı nı, şi ir de an la mı ka pa mak ya da an la şıl maz kıl ma ni ye ti nin bir par ça sı ola rak gör mek, ye ni bir şi ir di -li söy le yi şi kur mak ola rak de ğer len di ril mek, şii rin içe ri ğiy le bi çi mi ara sın da sı kı bir bağ kur ma ça ba sı ola rak yo rum la mak, İkin ci Ye ni şa ir le ri nin şi ir di lin de ki yap mak is te dik le ri nin fel se fi da ya na ğı nı gör mez den gel mek tir.
İkin ci Ye ni içe ri sin de ken di si ne su nu lan alı şı la ge len di li de for me ve re for me ede rek ger çe küs tü şi ire yak la şan tek isim Ece Ay han’dır. (Do ğan 1995: 16) As lın da ger çe küs tü cü lük İkin ci Ye ni ci le re gö re şii rin do ğa sın da mev cut tur. Bu nok ta da İkin ci Ye ni şa ir le rin den Ce mal Sü reya şii rin za ten ku ru lu şun da bir ger çe küs tü ta raf ol du ğu nun al tı nı çi ze rek sa nat ta ri hin de be lir li bir akım olan Ger çe küs tü cü lük le, bu akım dan ön ce şi ir de gö rü len ger çek üs tü an la tı mı bir bi rin den ayı rır. Sü re ya’ya gö re ikin -ci tür ger çe küs tü cü lük şii rin tar tı şıl maz ol maz sa ol maz yö nü dür. (Ce mal Sü re ya 1987: 135) La kin Ece Ay han şi ir di li ne ge tir di ği ye ni lik ler ve alı şı la ge len di li de for -me edi şiy le Ger çe küs tü akı ma da ha çok yak la şır.
Ece Ay han, Ro nald Bart hes’in mev cut dü zen ve dil iliş ki si üze ri ne söy le dik le rin den et ki le ne rek ha zır su nu lan, alı şı la gel miş dil ile ku ru lan her tür lü dü ze ne, sis te -me, ör güt len me ye kar şı olan la rın onun di li ni kul lan ma ma sı ge rek ti ği ne ina nan bir İkin ci Ye ni şa iri dir. (Ece Ay han 1995: 36) Ro nald Bart hes’ın ge rek Ya zı nın Sı fır De
-re ce si ad lı ki ta bın da ge -rek se “Şi ir sel Bir Ya zı Var mı dır” baş lı ğı nı ta şı yan ya zı sın da
çağ daş şii rin di li ne dik ka ti çe ker ken İkin ci Ye ni şa ir le ri bu ya za rı dik kat le ta kip eder ler. Bart hes’e gö re “her tür lü çağ daş şii rin or tak ya nı nı oluş tu ran söz cük aç lı ğı, şi
-ir sel sö zü kor kunç ve in san dı şı b-ir sö ze dö nüş tü rür. Bu ba ğlan tı sız nes ne söz cük ler, bu şi ir sel söz cük ler, in san la rı dı şa rı da bı ra kır, çağ daş lı ğın şi ir sel in san cı lı ğı yok tur: Bu ayak ta söy lem yıl dı rı do lu bir söy lem dir, ya ni in sa nın baş ka in san lar la de ğil, do ğa nın en in san dı şı im ge le riy le ba ğan tı ya so kar.” (Na ci 2002: 64) Çağ daş şii rin gün
de lik ha zır ve ri len, alı şı lage len di le kar şı bu tav rı as lın da in sa noğ lu nun Dil Ha pis ha
ne si (Ja me son’un ese inin adı”)’nde ya şa dı ğı nın far kı na va ra ma ma sın dan kay nak lan
mak ta dır. As lın da di lin ya pı sın da bu lun du ğu id dia edi len gös ter ge ile gös te ri len ara sın da ki ne den siz lik, şa ir ve ya zar la rı dil de sü rek li ye ni ve fark lı açı lım la ra ite cek yer -de on la rı dil üze rin -de ne re -dey se bir an laş ma ya var dı rır. Mal lar me’ye gö re “şi ir es ki
Adem’ce ad la rın bir ye ni len me si de ğil, da ha çok di lin bu ne den siz ni te li ği ne kar şı tep ki ola rak, kö ke nin de tü müy le “gü dü len me miş” olan şe yi “gü dü le me” ola rak do -ğar.” (Ja me son 2003: 35) Bu nok ta da ge rek İkin ci Ye ni şa ir le ri ge rek se bu şa ir ler
için de bu lu nan Ece Ay han et ra fın da ki sis tem le rin ve ger çe ği ku ran mev cut di lin şi ir -de ye ni bir di le dö nüş tü rül me si ni sa vun muş tur. Bu nok ta da Ece Ay han’ın şi ir di li nin na sıl dö nüş tü ğü ne bir ba ka cak olur sak ilk ola rak onun ken di şi ir di li nin bir lü gat çe si ni oluş tur du ğunu gö rü rüz. En der Ere nel bu lü gat çe yi ya ni “Ece Ay han’ın Söz lü ğü”nü ke li me le ri nin an lam la rıy la bir lik te ya yım la ya rak Ece Ay han ile oku run ara sın -da ki en önem li en ge li kal dır ma ya ça lı şır; çün kü Ece Ay han’ın şi ir le rin de kul lan dı ğı ke li me le rin an la mı na ulaş mak için özel bir an sik lo pe dik bil gi ye ih ti yaç var dır. Ör ne -ğin: Epi ta fio (İs pan yol ca); Me zar ta şı ya zı sı, Di mi; Sı kı do kun muş pa muk lu bez, Tab la tu ra; Ba tı mü zi ğin de bir no ta çe şi di, Var da pet; Or to doks lar da din sel aşa ma da bir mev ki, Sel lu ka; Ege böl ge sin de ye ti şen bir çi çek, Ar ke gon; yo sun lar la eğ rel ti ot -la rı nın di şi lik or ga nı.
Şi ir di lin de bu çe şit ten ke li me le ri kul lan ma yı had saf ha ya çı ka ran Ece Ay han şi -ir le rin de ke li me de for mas yon la rı da ya par. Şai rin bu nu yap mak ta ki ama cı “in sa nın,
çar pık ve ne ga tif re ali te si ni ol du ğu gi bi” an lat mak is te me si dir. (Ka ra koç 1997: 27)
Bu tür ke li me de for mas yon la rı na ör nek ola rak “Çap lı Kar şı” (Ece Ay han 1991: 64),
“Be yaz kar gal lar lı, ay kı rı dü şün ce ler.” (Ece Ay han 1991: 165), “Düz lü ğü Azi ze Sof -ya” (Ece Ay han 1991: 184), “Bir bach kon ser to su nun du dak la rı gi bi çi lek kor kunç hu” (Ece Ay han 1991: 60), “Di rim kı sa ölüm uzun dur chen net te her hal ağa bey ler”
(Ece Ay han 1991: 126), “Ken di ni do ğu ru yor du bir ci na edi. Dim doğ ru” (Ece Ay han 1991: 102), “To pa ğa cın dan apart han lar da oda sı bu lun maz” (Ece Ay han 1991: 127) kul la nım la rı ve ri le bi lir. Ece Ay han’ın bir di ğer di le ait ta sar ru fu ise “Akıl, yü rü tü lü
yor, yü rüt tüm bu kent te” (Ece Ay han 1991: 166), “İlk Ka ra güm rük’te duy duk, du yul -du” (Ece Ay han 1991: 167) mıs ra la rın da gö rül dü ğü gi bi mıs ra cüm le le ri nin için de
fii lin de ği şik za man lı ola rak yi ne le ne rek kul lan ma sı dır.
İkin ci Ye ni şa ir le ri, Ece Ay han’da ifa de si ni bu lan “yer le şik söz di zi mi ile ya zıl ma
-ya cak her şe yi ye ni söz di zi min den -ya rar la na rak di le ge tir mek” (Ece Ay han 1993:
187) il ke sin den ha re ket le şi ir de söz di zi mi ku ral la rı nın ge çer li ol ma dı ğı na ina nır lar. Ece Ay han sa de ce bu nun la kal maz bir adım da ha ile ri gi de rek cüm le için de ki söz cük -le rin ye riy -le oy nar; böy -le lik -le de di lin çiz gi sel li ği ni an lam yö nün den bo zar. (Gür sel 1997: 242) Bu du ru ma en ör nek ola rak şu mıs ra lar ve ri le bi lir: “Ah kar pu zun için de ki
kes me ce de li kan lım İs tan bul” (Ece Ay han 1991: 140), “Gi ri yor bir kum ru içe ri cam -dan kı rık” (Ece Ay han 1991: 182), İş te kel ha san bu kel ha san ka ran lı ğı sü pü rür müş/
Ters ya kıl mış gül dür me mek için serk ldor yan si ga ra la rıy la” (Ece Ay han 1991: 40)
İkin ci Ye ni şii rin de gö rü len bir di ğer ge nel alı şıl mış di le ay kı rı tu tum ise alı şıl ma mış bağ daş tı rıl ma lar dır. Bu bağ daş tır ma lar “ki mi sa nat çı lar or tak di lin bel li, ka
-lıp laş mış ey lem çe kim le rin de söz cük le rin baş ka söz cük ler le bağ daş tı rıl ma sı bi linç li de ği şik lik le re git mek te, bir çe şit öz gür lük ya rat ma ve bek len me yen kul la nım lar dan ya rar lan ma yı de ne mek te dir ler.” (Ak san 1999: 174) ifa de le rin de be lir til di ği gi bi şa
ire bir öz gür lük ala nı ta nır. Alı şı la ge len ifa de ka lıp la rı nın dı şı na ta şan bu bağ daş tır -ma lar İkin ci Ye ni şi iri ni an lam sız lık suç la -ma sıy la kar şı kar şı ya bı rak mış tır. Hâlbu ki yu ka rı da ifa de ede bil di ği miz ka dar bu alı şıl ma mış bağ daş tır ma la rın fel se fi te mel le ri mev cut tur. Ör nek ola rak şu mıs ra lar da ki bağ daş tır ma lar alı şı la ge le nin dı şın da dır. “Ay
Türk çe ra kı çık mış tır ka pa lı” (Ece Ay han 1991: 53), “Bü tün el le ri nin so kak la rı aşk tır se nin A. Pet ro”, (Ece Ay han 1991: 61), “Ses siz ce bi ti yor ilk gü neş te ic ra if las du ası” (Ece Ay han 1991: 49), “Ödünç alın mış bir kö mür gi bi art ta tum’un par mak la rıy la” (Ece Ay han 1991: 51), “Ku yu lar da ya rı sı ha ri ta de niz ya rı sı ha tır lan mış ef tal ya” (Ece Ay han 1991: 52) “Biz ço cuk mer di ven li üzünç.” “Ve kor kunç taş gül mek -ler muh lis’te/ gi bi mer di ven li bir so kak lar uzat mış” (Ece Ay han 1991: 64)
Ece Ay han’ın ge rek ye ni bir söz cük da ğar cı ğı ile ge rek se söz di zi mi ni de for me ede rek mey da na ge tir di ği eser ler teb li ği mi zin ba şın da be lirt ti ği miz Fou calt’nun “he -to ro -to pi” adı nı ver di ği kı yas lan maz lık me tin le ri ne çok uy gun dü şer. O, me tin le ri nin bü tün bu ye ni lik le ri ne ve fel se fi te mel le ri ne rağ men yi ne de di li boz du ğu eleş ti ri le -ri ne ma ruz ka lır. Ece Ay han bir nok ta da bu nu ka bul et mek zo run da ka lır sa di li nin dön dü ğü ka dar yap tı ğı nın bi linç li ol du ğu nun al tı nı çi zer: “Ba na hü cum eder ken di li
boz du ğum hep söy len miş tir. Doğ ru dur da. Ben yak tı ğım bir yı kın tı dan çı kıp gel mek is te dim. Hem ben İkin ci Ye ni’yi ya zı la ge len di li boz ma ola rak an lı yo rum.” (Ece Ay
-han 1996: 135) La kin yi ne de o ken di si ne ge len tep ki le ri “ye ni bir söz di zi mi ve ye ni
bir dil bil gi si ne den böy le ba tı rı lır? Ba tı rı lı yor?” (Ece Ay han 1993: 137) ifa de le riy
-le şaş kın lık la kar şı lar. En uç kul la nım la rı Ece Ay han’ın şii rin de gö rü -len bü tün bu dil de for mas yon la rı nı İkin ci Ye ni şa ir le rin de bul mak müm kün dür. Bu nun için Ala at tin Ka ra ca’nın İkin ci Ye ni Po eti ka sı ad lı de ğer li ça lış ma sı na bak mak ye ter li dir.
Yu ka rı da ver di ği miz te ori ler ve bu te ori le rin so mut ör nek le ri ne ba kı la cak olu -nur sa şa ir ve ya zar la rı mı zın di li zor la ma la rı nı sa de ce ken di poe tik ta vır la rı na ve ya bir ön ce ki dö ne min ede bi an la yı şı na kar şı duy duk la rı tep ki ye bağ la mak on la rın eser -le rin de ki di lin de for mas yon la rı nın fel se fi te mel -le ri ni gör me mek an la mı na ge lir. Unu tul ma ma lı dır ki “dil ile oy na mak ger çe ği ol du ğu gi bi de ğil, dil vb. yol lar ara cı
-lı ğıy la ye ni den kur mak ede bi ya tın he le şii rin ana gö rev le rin den bi ri ve baş -lı ca sı”
(Do ğan 1995: 16) var lık se bep le rin den en önem li le rin den dir.
Ak san, Do ğan (1999), Şi ir Di li ve Türk Şi ir Di li, An ka ra, En gin Ya yın la rı, Be zir ci, Asım (1974), II. Ye ni Ola yı, İs tan bul, Tek Ya yın la rı,
Bah tin, Mi ha il (2205), Ra be la is ve Dün ya sı, (çe vi ren: Çi çek Öz tek) İs tan bul, Ay rın tı Ya yın -la rı.
Bo ra tav, Per tev Na ili (1996), Za man Za man İçin de, İs tan bul, Adam yay. ——, Az Git tik Uz Git tik, An ka ra, Bil gi ba sı me vi
Ce mal Sü rey ya (1987), “Ger çe küs tü cü lük ve Türk Ede bi ya tı”, Ger ge dan Der gi si, S. 6 Ağus -tos.
Ce viz ci, Ah met (2005), Fel se fe Söz lü ğü, İs tan bul, Pa ra dig ma Ya yın la rı.
Con nor, Ste ven (2001), Post mo der nist Kül tür, Çağ daş Ola nın Ku ral la rı na Bir Gi riş, İs tan bul, Ya pı Kre di Ya yın la rı
Ço tuk sö ken, Be tül, (2000), Fel se fi Söy lem Ne dir? İs tan bul, İn kılâp Ya yın la rı. Do ğan, Meh met H. (1993), “Ger çe küs tü cü lük ve Türk Şi iri”, Var lık, S. 1048, Ocak Fet hi Na ci (2002), Ro man ve Ya şam, İs tan bul, Ya pı Kre di Ya yın la rı,
Eag le ton, Terry (2004), Ede bi yat Ku ra mı (çe vi ren: Tun cay Bar kan), 2. bs. İs tan bul, Ay rın tı Ya yın la rı,
Ece Ay han (1991), Bü tün Yort Sa vu lar, 2. bs. İs tan bul, Ya pı Kre di Ya yın la rı, —— (1993), Şii rin Bir Al tın Ça ğı, İs tan bul, Ya pı Kre di Ya yın la rı
—— (1995), Ay na lı De ne me ler, İs tan bul, Ya pı Kre di Ya yın la rı. —— (1996), Dip ya zı lar, İs tan bul, Ya pı Kre di Ya yın la rı.
Gür sel, Ne dim (1997), Baş kal dı ran Ede bi yat, İs tan bul, Ya pı Kre di Ya yın la rı Ho roz cu, Ok tay R. (1956), Per çem li So kak, İs tan bul, Ye di te pe Ya yın la rı
Ja me son, Fred ric (2003), Dil Ha pis ha ne si, Ya pı sal cı lı ğın ve Rus Bi çim ci li ği nin Eleş ti rel Öy
-kü sü, (çev.: Meh met H. Do ğan), 2.bs. İs tan bul, Ya pı Kre di Ya yın la rı.
Jung, Carl G (2007) İn san ve Sem bol le ri (çev. Ali Na hit Ba ba oğ lu) 2. bs., İs tan bul, Ok ya nus Ya yın la rı
Ka ra ca, Alat tin, İkin ci Ye ni Po eti ka sı, An ka ra, He ce Ya yı nla rı.
Ka ra koç, Se zai (1997), Ede bi yat Ya zı la rı II, 2. bs. İs tan bul, Di ri liş Ya yın la rı. Lass, Ab ra ham (1995) 100 Bü yük Ro man, İs tan bul, MEB Ya yın la rı,
Mo ran, Ber na (1995), Türk Ro ma nı na Eleş ti rel Bir Ba kış-3, İs tan bul, İle ti şim Ya yın la rı Mo ret ti, Fran co (2005), Mu ci ze vi Gös ter ge ler, Ede bi Bi çim le rin Sos yo lo ji si Üze ri ne, (çev:
Zey nep Al tok), İs tan bul, Me tis Ya yın la rı
