Anbıı'a Üniv Vet Fak Derg, SO, 7-11,2003
Mevsimselolarak
merada yetiştirilen koyunlarda serum bakır, çinko
ve seruloplazmin düzeyleri ile yün bakır ve çinko değerlerinin
araştırılması
*
Suat ERDOGAN
1,Zeynep ERDOGAN
2,Nurhan ŞAHİN
3IMustafa Kemal Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Biyokimya Anabilim Dalı, Hatay; 2Mustafa Kemal Üniversitesi, Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı, Hatay; 'Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstillisü, Elazığ
Özet: Hatay bölgesinde Mart-Haziran dönemlerinde mera şartlarında yetiştirilen, ilave yem verilmeyen ve klinik olarak sağ-lıklı görünen koyunlarda bak'ır ve çinko değerleri serum ve yün örneklerinde; senıloplazmin düzeyleri ise serumda araştırıldı. Mineral madde analizleri atomik absorbsiyon spektrofotometrede, senıloplazmin düzeyleri spektrofotometrede ölçüldü. Ortalama serum bakır düzeyi 0.57:t0.O] ppm, çinko 0.65:t0.01 ppm ve seruloplazmin 16.74:tOA3 mg/d] olarak tespit edildi. Bölgelerarası senım bakır de-ğerleri arasında istatistiksel fark bulunmazken (p>0.10); çinko ve seru10plazmin değerleri yönünden önemli farklılık bulundu (pdJ.OO I). Senıloplazmin ile senım bakır değerleri arasında pozitif zayıf dereeede bir ilişkinin olduğü görüldü. Ortalaımı yün bakır değeri 4AO:t0.24 ppm ve çinko düzeyi 48.51 :t2.26 ppm olarak saptandı. Bölgeler arasında yün bakır ve çinko değerleri yönünden an-lamlı fark bulunmadı (p>O.1 O). Hatay bölgesi koyunlarında yün ve senım bakır düzeyinin kritik sınıra yakın; çinkonun ise normal de-ğerlerden düşük olduğu saptandı. Meraya dayalı beslemenin yapıldığı dönemde hayvanlara mineral takviyelerinin yapılımısı gerektiği sonueuna varıldı.
Anahtar kelimeler: Bakır, çinko, senıloplazmin, serum, yün
An investigatiön of copper, zinc, ceruloplasmin levels in serum, copper and zinc levels in wool samples
of seasonal grazing sheep
Summary: Copper and zine levels were determined in serum and woo1 samples, cenıloplasmin level was determined in serum. The samples were colleeted from elinieally healty, grazing sheep between Mareh-hıne in Hatay region. Additional feed was not given to sheep during this season. Mineral levels were analysed by atomie absorption speetrophotometry, eenıloplasmin levels were measured by speetrophotometry. Mean serum eopper, zine and eenıloplasmin levels were 0.57:t0.Ol ppm, 0.65:tO.OI ppm, 16.74:tOA3 ppm, respeetively. Although there was no statistieally signifieaney between serum Cu levels of the regional sheep (p>O. i O), there was signifieaney between serum zine and eeruloplasmin levels of the regional sheep (p<O.O 1). Mean wool eopper and zine levels were 4AO:t0.24 ppm, 48.51:t2.26 ppm, respeetivdy. A positive but weak eorrelation was determined between senım ceruloplasmin and copper levels. However. there was no eonelation between neither serum and wool eopper levels nor senım and wool zine levels were deteeted. In wool, eopper and zine levels of the regional sheep were not varied between the regions (p>O.1 O). It is eoneluded that senım and wool eopper levels were determined elose to the eritical level, zine levels were found to he under the normal level. Mineral supplementation to seasonal grazing animals should be considered in this region.
Key words: Cenıloplasmin, copper,serum, wool, zine
Giriş
İnsan ve hayvan vücudunda eser düzeyde bulunan bakır, hücresel solunumda görev yapan sitokrom c ok-sielaz, süperoksit dismutaz, tirozinaz ve dopamin
p-hidroksilaz gibi bazı metalloenzimlerin yapısına girer (9,19). Plazma bakınnın yaklaşık (fo90-95'i cx2-globuline bağlı olarak senıloplazmin şeklinde bulunur (9,19), Plaz-ma bakır seviyesini etkileyen faktörler seruloplazmin dü-zeyini de etkiler. Bakır, sinir hücreleri tarafından sal-gılanan ve hücre yüzeyi glikoproteini olan prion proteini (PrP') yapısmda da yer alır (7). Prion proteini superoksitdismutaz benzeri bir antioksidan etkiye sahip olup, ok-sidatif strese karşı hücrenin kendini korumasında yar-dımcı olur (41), Bu proteinin yapısında oluşan lara bağlı olarak, sinir hücrelerinele dejeneratif bozukluk-lar ve hücre ölümleri şekillenir (7).
Koyunlarda bakır noksanlıkları sonucu büyümede yavaşlama, zayıflama, fertilite kaybı, anemi, ishal, kıl ve yapağı kalitesi ve pigmentasyonda bozukluklar, süt emen kuzularda enzootik ataksi sonucu parezis ve ölüm şe-killenir (2,28,29). Hastalık belirtileri subklinik veya kli-nik düzeyde seyredebilir (l8).
Suat Erdoğan - Zeynep Erdoğan - Nurhan Şahin
testi uygulanarak değerlendirildi (32).
8
Çinko, karbonik anhidraz, alkalen fosfataz, RNA ve
DNA polimeraz, alkol dehidrojenaz gibi önemli
metal-]oenzimlerin yapısında ve fonksiyonunda görevalır (9).
Ayrıca, yapısında Zn2+ atomu bulunduran çinko parmak
proteinleri (zinc finger proteins) DNA molekülii üzerinde
özgün bölgelere bağlanarak gen ekspresyonunun kontrolü
ve dolayısıyla protein sentezi ve metabolizmasında
esan-siyeJ bir elementtir (6). Çinko yetersizliklerinde
hay-vanlarda iştah kaybı. gelişme geriliği, fertilite düşüklüğü
ve deri lezyonları ortaya çıkar (14,19,27).
Hayvanlarda bakır ve çinko düzeyi toprağın
bi-leşimi, iklim şartları, hasat işlemleri, mera ve rasyonların
bu elementlerden fakir olması, bakır ve çinkonun
bir-birleriyle ve molibden, kurşun, kadmiyum ve kükürt gibi
bazı elementler ile antagonistik etkileşimleri, gebelik,
mevsim ve genetik faktörler etkili olmaktadır (1,17,35,
37,39).
Hayvansal dokulardaki mineral madde düzeylerinin
belirlenmesinde serumdan ve yün, kıl, karaciğer ve
böb-rek gibi dokulardan yararlanılmaktadır. Ancak,
hayvan-larda doku, kıl veya yün mineral düzeylerinin ölçümü
serum analizlerine göre daha doğru sonuçlar verdiği
bil-dirilmektedir (5). Ayrıca, seruloplazmin düzeyi
ölçüm-lerinin hayvandaki bakır düzeyi hakkında fikir vereceği
rapor edilmektedir (9).
Hatay bölgesinde koyun yetiştiriciliği, mera
ve-jetasyonunun uygun olduğu Mart-Haziran başlangıcı
dö-nemleri ile vejetasyonun yetersiz bulunduğu Ağustos ayı
başlarına kadar ilave yem verilmeksizin mera şartlarında
yapılmaktadır. Bu araştırmada, vejetasyon dönemi ve
son-rası tamamen meraya dayalı yetiştiriciliğin hayvanlarda
oluşturabileceği bakır ve çinko yetersizlikleri araştırıldı.
Bu amaçla, serum ve yün örneklerinde bakır ve çinko
dü-zeyleri ile serumda seruloplazmin düzeyleri tespit edildi.
i
i
i
i
ii
i
Materyal ve Metot
i
Bu araştırmanın materyalini, Reyhanıj, Altınözü,
Hassa, Kırıkhan, Antakya ve Şenköy ilçeleri, ile bunlara
bağlı köylerde yetiştirilen klinik olarak sağıjklı görünen
çoğunluğu Dağlıç, az sayıda lvesi ırkı i95 aı~ıet 1-4 yaşlı
koyun oluşturdu. Hayvanlar, mera vejetasyontın uygun
ol-duğu Mart-Haziran ayı başlangıç döneminde Imerada;
Ha-ziran ayı sonuna kadar ise tahıl hasatı bitiı~ünde açılan
alanlarda ilave yem verilmeden beslenmeJ.teydi.
Tem-i
muz-Ağustos 2001 tarihlerinde, bölge koyuırlarını temsil
edecek şekilde 195 koyunun vena jugularis \lerinden kan
ve 60 koyunun boyun bölgelerinden yün ör+kıeri alındı.
Hemolizsiz serumlardan spektrofotometnk Yıöntem1e aym
gün seruloplazmin analizleri yapıldı (10). Blakır ve çinko
düzeylerinin belirlenmesi için serumlar Jnalize kadar
-nDC'de muhafaza edildi. Serum (30) ve )jün (33) bakır
ve çinko düzeyleri Shimadzu-660 atomik! absorbsiyon
spektrofotometrik yöntemle belirlendi. Veriller SPSS 9.05
paket programında tek yönlü varyans analL ve Duncan
i
i
i
Bulgular
i
Kan ve yün örnekleri alınan koyunla)ıa yapılan
kli-i
nik muayenelerde, bazı hayvanlarda yünlel'de kabalaşma
ve koyu renkli yünlerde renk açılmaları tesbit edildi.
Ye-tişliricilerden alman ifadelere göre. havvanilarda kilo
ala-~ . J
i
mama ve sürülerdegebe kalma oranında dijşüklük gibi
şi-kayetler vardı. Bölgelere göre koyunlaruh serum bakır.
çiı~O ve serulopla~min düzey~eri ile YÜl1Ibakır ve çinko
degerlerı Tablo 1 de, bu degerlerın yutıde olarak
da-ğılımları ise Tablo 2'de gösterilmiştir.
48.49:t5. i i 42J)2:t5.02 5670:t4.78 60.68:t 176 Cu Zn Seruloplazmin Cu Bölge n x:tSx x:tSx x:tSx n x:tSx
Reyhanlı 36 O.54:tO.04 O.70:t0.02c 21 .ıl8:ti.20c 10 5 .40:tO.34
Altınözü 21 O.56:tO.02 O.73:t0.07c1 21.i2:tO.93c LO 5.43:t 1.59
I-1assa 51 O.58:t0.02 0.57:tO.02b 15.16:t0.56"b LO 4.07:t0.16
Kırıkhan 17 O.65:tO.04 O.36:t0.02" 17.65:t1.39b LO 3. J4:tO.21
Antakya 20 O.52:tO.03 O.80:tO.03c1 l7.18:t1.J
ı
b LO 4.41:t 1.24Şenköy 50 O.60:t0.02 0.74:t0.02ccl
ı
3.79:tO.70" LO 4.88:tO.52Ortalama 195 O.57:tO.0 i 0.65:tOOi i6.74:t0.43 60 4.40:tO.24
p > 0.10 < 0.001 < 0.001 > 0.10
Tablo i.Sağlıklı koyunlarda kan senımu bakır (ppm). çinko (ppm), senıloplazmin (mg/dı); yün bakır (ppm) ve çinkJı (ppm) ortalama
değerleri. i .
Table i.Mean blood serum copper. zinc (ppm) and cenıloplasmin (mg/dı); wool copper and zinc (ppm) Icvels in heallty ,;J1eep.
i Serum Yün
i
i
Zni
x+Sx ,i
4617:t3.50i
63.03:t3.5li
i
i
i
I.
48.51 :t2.26 >0.10i
i
i
i
i
i
a.b.c: Aynı sütundaki farklı harfleri taşıyan gruplar arasındaki farklar önemlidir.Ankara Üniv Vet FakOerg, SO, 2003 9
Tablo 2. Serum bakır, çinko ve senıloplazmin değerlerinin kri-tik sınır altmda kalanları yüzdesi.
Table 2. Serum copper, zinc and cenıloplasmin percentages that are under the critical boundary.
Cu Zn Senıloplazmin
Bölge O.SO ppm'den 0.80 ppm'den II mg/dı' den dü~ük (%) dü~ük (%) dü~ük (%) Reyhanlı SO 7S 3 Altınözü LO 77 O Hassa 30 96 26 Kırıkhan 6 100 13 Antakya 48 IS 20 ŞenkÖy 30 72 38 Ortalaımı 31 78 19
Tartışma ve Sonuç
Araştırmaya alınan koyunların ortalama serum bakır düzeyleri 0.57:tO.Ol ppm olarak tespit edilmiştir. Bu de-ğerin, iki yıl önce benzer yörelerde yapılan bir araş-tırmada (13) elde edilen değerlerden (0.32:tO.01 ppm) daha yüksek olduğu görülmüştür. Aradaki bu farklılık; yılın değişik dönemlerine, yağış gibi iklim şartlarına (40), hayvanların yaş, gebelik ve laktasyon gibi fizyolojik du-rumlarına bağlı olabileceği ile açıklanabilir (25). Böl-gelere göre serum bakır düzeyleri arasında istatistik yön-den bir fark bulunmamıştır (p>O.IO). Ortalama serum bakır düzeyleri bölgelerde 0.52:tO.03 ile 0.65:tO.04 ppm arasında bir dağılım göstermiştir (Tablo 1). Hayvanların serum bakır düzeyleri Lorenz ve Gibb (24 )'in bildirdiği ve kritik değer olarak kabul edilen 0.50 ppm'den biraz yüksek olmakla birlikte; Kaneko (19), Lorenz ve Gibb (24) 0.60 ppm; Faye (16) ve Underwood (37) 0.80-1.20 ppm; Kurt ve ark. (22)'nın bildirdikleri 1.26 ppm de-ğerlerinden daha düşük düzeyde saptanmıştır. Çalışmaya alınan koyunların serum bakır düzeyleri bireysel olarak incelendiğinde, hayvanlar arasında bölgelere göre %6 ile %50 oranında bakır noksanlığı varlığı saptanmıştır (Tablo 2). Bu sonuçlara göre, hayvanların tipik klinik be-lirtiler göstermemesine rağmen, sürü içerisinde bireysel olarak subklinik bakır yetersizliğinin varlığı düşünüle-bilir.
Seruloplazmin seviyesinin belirlenmesi de hay-vanlardaki bakır düzeyinin bilinmesinde önem ta-şımaktadır (9). Bu araştırmada, ortalama seruloplazmin seviyesi 16.74:t0.43 mg/dı bulunmuştur. Bölgelere göre ise I3.79:tO.70 ile 21.12:tO.93 mg/dı arasında bir dağılım göstermiş ve aralarında önemli derecede fark bu-lunmuştur (p<O.OI; Tablo 1). Ortalama değer, Şahin (34)'in belirttiği 13.86:t1.l4 mg/dı ve Başpınar (4)'ın bil-dirdiği 16.1l:t 1.22 mg/dı ile uyum gösterirken; Evans ve Wiederanders (15)'ın bulduğu 26.5 mg/dı düzeyinden daha düşüktür. Scrpek ve ark. (31) Konya bölgesinde Dağlıç ırkında seruloplazmin seviyesini ortalama II mg/dı
olarak belirlemişlerdir. İvesi ve Dağlıç ırkıarı üzerinde yapılan bu araştırmada, seruloplazmin düzeyleri Serpek ve ark. (31)'nın bildirdiği II mg/dı seviyesinden böl-gelere göre %0 ile %38 oranında düşük bulunmuştur (Tablo 2). Literatiirde bildirilen değerler ile yapılan araş-tırma sonuçları arasındaki farklılık, bölgelerin toprak mi-neral bileşimi, iklim ve beslenme şartlarından kaynakla-nabilir (9). Araştırmaya alınan hayvanların ortalama % 19'unda seruloplazmin, %31 'inde ise serum bakır dü-zeyinin bildirilen kritik değerlerden (24,31) düşük olduğu görülmüştür (Tablo 2). Serum bakır düzeyi ile seruloplaz-min değerleri arasında yapılan korelasyon analizinde ara-larında %25.7 oranında pozitif fakat zayıf bir ilişki bu-lunmuştur.
Vücuttaki bakır ve çinko miktarlarını belirlemede kıl ve yün analizlerinin de önem taşıdığı bildirilmektedir (5, ll). Bu çalışmada, araştırmaya alınan koyunların yün ortalama bakır düzeyleri 4.40:tO.24 ppm olarak tespit edilmiştir. Sağlıklı koyunlardaki normal bakır düzeyi hak-kında geniş aralıklı değerler bildirilmektedir. Örneğin, Bayşu ve ark. (5) sağlıklı kuzularda yün bakır değerini 4.50 ppm; Altmtaş ve ark. (2) 4.87:t 1.35 ve melezierde 8.36:t2.79 ppm; Kurt ve ark. (22) 7.76:t1.11 ppm: Burns ve ark. (8) 25 ppm olarak bildirmişlerdir. Lamand (23)' a göre ise kritik değer 7 ppm' dir. Hatay bölgesi ko-yunlarının yün bakır düzeylerinin kimi yazarlara (2,5) göre normal kimine göre ise (8,22,23) düşük seviyede ol-duğu söylenebilir. Serum bakır düzeyleri ile yün bakır de-ğerleri arasında bir ilişki bulunmamıştır.
Hayvansal dokularda bulunan çinko düzeyleri: bölge suları, toprak ve bitki örtüsü mineral bileşiminden, ras-yondaki çinko seviyesinden, hayvanın yaş], ırkı, fiz-yolojik durumu ve hastalık hallerinden etki lenmektedir (9,37). Yapılan araştırmalarda serum çinko düzeyleri 0.22 ppm (13); 0.27 ppm (29); 0.38-0.40 ppm (20): 0.89-1.05 ppm (2); 0.32-1.50 ppm (3); 1.13 ppm (22); ].40 ppm (21); 1.84 ppm (36) olarak bildirilmektedir. Bu çalışma-da, koyun serumlarının ortalama çinko düzeyi 0.65:tO.0i ppm; bölge ortalamaları ise 0.36:tO.02 ile 0.80:tO.03 ppm olarak saptanmış ve bölgeler arasında istatistiksel fark bu-lunmuştur (p<O.OOI). Bu araştırmada tespit edilen or-talama değer Kaya ve ark. (20) ve Ozan (29)'m bil-dirdiklerinden yüksek, üstte belirtilen diğer çalışmalardan ise düşük düzeyde bulunmuştur. Bölgeler içerisinde serum çinko düzeyi en düşük Kırıkhan (0.36:tO.02 ppm), en yüksek ise Antakya (0.80:tO.03) koyunlarında bu-lunmuştur. Koyunlarda serum çinko düzeyi için kritik sınır kabul edilen 0.80 ppm (16) seviyesine göre % i5-100 oramnda çinko noksanlığı bulunduğu ortaya konmuştur (Tablo 2). Bu çalışmada elde edilen serum çinko değeri, benzer bölgelerde iki yıl önce yapılan (13) çalışma so-nuçlarına (O.22:tO.Ol ppm) göre daha yüksek düzeyde
bu-lunmuştur. Bu sonuç, Wildeus (40)'un aynı bölge fakat farklı mevsimlerde serum ve doku mineral düzeylerinin değişebileceği bildirişi ile uyum içindedir.
Yün çinko değerlerinin hayvan vücudundaki çinko düzeyi hakkında önemli bilgiler verdiği bildirilmektedir (9). Koyunlarda yün çinko düzeyi 53.32 ppm (2); 98.75 ppm (22); 115 ppm (8) olarak bildirilmektedir. Yapılan bu araştırmada yün çinko ortalama düzeyi 48.51:t2.26 ppm olarak tespit edilmiş, bölgelere göre 42.02:t5.02 ile 63.03:t3.5
ı
ppm düzeylerinde bir dağılım göstermiştir (Tablo 1). Saptanan ortalama değerin, Altıntaş (2) ve B urns (8)' ün bildirdiği değerlerden düşük olduğu gö-rülmektedir. Yapılan analizde yün çinko düzeyi ile serum çinko değerleri arasında bir ilişki bulunmamıştır. Bazı araştırmacılara göre serum ile yün çinko değerleri ara-sında bir ilişki varken, bazılarına göre ise bu ilişki zayıf bulunmuştur (26,38).Toprak ve bitki mineral düzeyleri yönünden kap-samlı bir araştırmanın yapılmadığı Hatay bölgesinde, me-raya dayalı yetiştirme dönemi sonrasında serum ve yün örneklerinde bakır ve çinko düzeyleri araştırılmıştır. Araştırnıaya alınan hayvanlarda bakır düzeyinin yetersiz-lik sınırına yakın veya altında; çinko düzeyinin ise nor-ımılin altında olduğu saptanmıştır. Bu dönemde meraya ilaveten hayvanlara bakır ve çinko takviyelerinin ya-pılması gerektiği söylenebilir. Bölge su kaynakları, top-rak ve mera bitkileri mineral içeriklerinin belirlenmesinin bölge hayvancılığı İçin yararlı olacağı kanısına varılmış-tır.
Suat Erdoğan - Zeynep Erdoğan - Nuriımı Şahin
Sci, 26, 177-182.
14. Ergün A (1983): Zinc melabolism and deıicienn. i . iıı
do-mesıic animals. Ankara ÜI1İv Yet Fak Derg. 30. 308-316.
15. Evans GW, Wiederanders RE (1967): Bioiod Cliplier
1'(/-i
riaıiOll among species. Aıııer J Plıysiol, 213, IIi83-i185.
16. Faye B, Kamil M, Labonne M (1990): Terıeur eLi
oligo-el€'menls dans lesfôurrages el le plasııw dnlrumiııaııls do-mesıiques en Republique de Djibouıi. Rev IElev Meel Yet
Pay s Trop, 43, 365-373. i
17. Haenlein GFW (1980): Miııaalnuırilion J~oaıs.
{,
J DairySci,63, 1729- 1748. i
18. Howard JL (1986): Currenı Veleriııarl' T/jempy 2. Food
Animal Pmclice. WB Saundcrs Coıııpany. p~iladcIPhia.
19. Kancko
n,
Harvey JW, Bruss ML (I 9917): Cliııical!Ji-ochemisırl' oj' Domesıic Animals.• . stl1 Eel. Academic Prcss.i
London. i
20. Kaya N, Utlu N, Uyanık BS, Özcan A (1998): The serııııı zinc and copper values olıhe Morkammw/ı wul Tuj sheep grown up iıı ıhe pasıurl" comlilioııs in and ı:ırouml Kars. Tr
J Yet Anİııı Scİ, 22. 399-402.
i
21. Kirk DJ, Greene LW, Schelling GT, By!res FM (1985)
tı/ecl of moll€'llsin on Mg, Ca. P aııd Zıı Imelobolism wıd ıissul" concenlraıiol1S iıı lmnbs ..J Aniııı Scİ, 60. 1485-1490.
22. Kurt D, Denli 0, Kanay Z, Güzel C, Ctylan K (200 i):
Diyarbakır böLgesi Akkamman. . kovıll1lcınııd!1kan serıımunda. i Cu, Zıı. Se ve yiiııde Cu. Zn düzeylaiilin ariı,çlll'llllwsl. Turk
J Yet Aniııı Sci, 25,431-436.
i
23. Lamand M (1975): Les mineraux €'i les IViıamilles. Poİnt
Yet,
ı.
135-142. i24. Lorenz PP, Gibb FM (1975): Cauloplas!nin aclivill' as iıı
indicaıiOlı ofplasma copper levels in sheıp- NZ Vc; J. 23,
1-3.
25. Marcos ER (1982): Valores poblacionalL. de pa/'(/melms
sanguin€'os. segwı esıado de laclwıcia
.\1
epol'u del. AnoRev Med Yet, 63,260-278. i
26. Mastens DG, Somers M (i 980): Zinc Iııaıus of gmziııg
she€'p: Seasoııal chaııges /n ?wc coııcenı,[altoııs III plusmu.
wool and paslures. Austr J Exp Agr Anipı Husb, 102.
20-~.
i
27. MeDowell LR (1992): Minemis iıı Aııii/WIS and Humwı
Nulriıion. Acadeıııic Prcss, New York.
i
28. Murray RK, ,Granncr DK, Mayes P/A, Rodwell Y'V
(1996): H(/lper's !Jiochemislrv. 24111EeL. Appleton anel
.
i
Lange, USA. i i i i i i ii
ii
i ii
i i iBurtis CA, Ashwood ER (1999): Tiel? Teai){)ok oL
Cli-nical Chemisıri'. 3rd Ed. WB Saunders Coı'ııpany.
Phi-. i
ladelphia. i
10. Colombo JP, Richterich R (1964): Zur h€'.ı'fimmung des
caeruloplasmin im plasma. Schweiz Med Wstlır. 94. 7i
S-i
720.
i
1i. Combs DK, Goodrich RO, Meiske JC (19182): Min€'rul
cOlıcenıruıions in Iwir as indicaıor ol minaalj slIIlus. A re-view. J Anim Sci, 54, 391-398.
12. Çimtay İ (1999): Sı/fır. kovun ve keçilerı/€'
hakır1'<'-lersizliği ve önemi. T Yct Hek Dem Derg. 1ı,lls-2o.
i3. Erdoğan S, Ergün Y, Erdoğan Z, Kondış T (2002):
Haıay hölgesinde merada yeı(çlirilm koyuıiı ve keçi s€'-rumlart/ıda b(l?lminerulmadde düzeylai. Tu~kJ Yet Anim
.
i
9.
Kaynaklar
Alonso ML (2000): Arsenic, cadmium. lead. copper and
zin c in cal/le Fom Galicia, NW Spail1. Sci Total Environ, 246.237-248.
Altıntaş A, Uysal H, Yıldız S, Goncagül T (1990):
Ak-karamwı ve melezierinde serum ve yapağı örneklerinde kW'"ılapırmalı mineral durumu. Lalahan Hay Araş Emt Derg, 30, 40-56.
Antaplı M (1990): Koyunlann kanlııda çinko seviyeleri ile
karhonik wıhidraz akıivileleri arasıııdaki ilişkilerin araş-Imlması. Doğa Tr J Yet Anİm Sci, 14,272-281.
Başpınar N (I 989): Gebe koyunlarda vilamin C,
se-rulopluzmin. glikoz ve hemoglohin de,iferlerinin posıparıum ilk uya kadar de,ifişimleri ve hu parameIreler arasınduki ilişkiler. Doktora Tezi. SÜ Sağ Bil Enst, Konya.
Bayşu N, Dündar Y, Bayrak S (I 984): Koyun ve
ku-zularda yün ve kan bakır değerleri urasındaki ilişki v€' bunun diagııoslik bııemi. Doğa Bil Der, ll, .117-i22.
Berg JM (I 990): Ziııc f/Ilger domains: Hypoıh€'ses and
curreııl knowledge. Ann Rev Biophys Chem, 19, 405-421.
Brcm'n DR (2001). Copper and prioıı disease. Brain Res
Bul!' 55. 165-173.
BurllS RH, Johnston A, Hamilton JW, McCollach RT,
Duncan We, Fisk HG (1964): Minerals in domeslic
wools. J Aninı Sci. 23, 5-11.
i. 2. 3 4. 5. 8. 6. 7. LO
Ankara Üniv Vet Fak Derg, 50, 2003 i i
29. Ozan S (1985): Karacabey Merinos koyunlamıda yapağı
dijkümü ile kanda çinko bakır düzeyleri arasmda ilişkiler. Selçuk Üniv Vet Fak Derg, 1, ]33-]42.
30. Salvİn W (.1968): Alomic Absorplion Speclroscopy.
Che-nıieal Analysis, 25,87-90.
3i. Scrpek B, Başpınar N, Soysal S (] 989): Konya ili ve
çev-resinde yeıişlirilen koyunlarda hipokuprozis IWllSI ve le-davisi wnacıyla serımı serüloplazmin konsaııırasyonlannııı saplwıJlwsı. İstanbul Üniv Vet Fak Derg, 15, ]-7.
32. SPSS Ine (1960): SPSS fiJr Windows 9.3. Base System
User's Guide. Releuse 9.0. Copyright] 998 by SPSS Ine. Printed in the USA.
33. Stahr HM (j99i): Analyıical Meıhods in Toxicology. A
Wiley-Iııtersieenei Publieation, John Wiley and Sons Ine,
New York.
34. Şahİn T (1999): Endoparaziıli koyunlarda bazı iz
ele-mentler ve biyokimyasal paramelrelerin seviyeleri üzerine araşlırmalar. Doktora tezi. YYÜ. Sağ Bil Ensl, Van.
35. Şendil Ç, Bayşu N, Ünsüren H, Çelikkan M (]975):
Yur-dumuzda enZl)()lik a/(lksinin varlığı ve ensidemsı üzerinde çalışmalar. Elazığ Vet Fak Derg, 2, 38-52.
36. Tiftik AM, Doğanay S (1997): ıZmir bölgesi kOYUlılamıda
kan serUllZu bakır (Cu). demir (Fe). lota i demir bağlama kapasilesi (TDBK) ve çinko (Zn) düzeylerinin ara"lınlmasl. VetBiI Derg, 13.147-156.
37. Underwood EJ, Suttle NF (2000): The Mineral Nutrilion
ojLiııeslock. 3ru Ed. CABI Publishing, Edinburgh.
38. White CL, Martİn GB, Hynd PI, Chopeman RE (1994):
The elject of zinc deficiency on wool growıh and skin aııd woolfiJllicle histology ofmale Merino Iwnhs. Br J Nutr,71,
425-435.
39. Wİener G (I 969): The coneenlratioıı oj minerals iıı ıhe
blood ojgenetically divers groups ofsheep. i. Copper con-cenlraıion al differenl seasons in iJlackjiıce. CheviOl. Welsh MOUlııain and Crossbred sheep al pasture. J Agrie Sei
Caınb, 72, 93-iOi.
40. Wildeus D, MeDoweıı LR, Fugle JR (] 992): Seasoıı aııd
location et/ecıs on serımı and liver minemi UJI1celllmıiolıs of senepol eatlle on St Croix, Virgiıı [slwıds. Trop Anİnı Hlth Prod, 24, 223-230.
41. Wong BS, Brown DR, Pan T, Whiteman M, Liu T, Bu
X, Li R, Gambetti P, Olesİk J, Rubensteİn R, Sy MS
(200 ı): Oxidaıive impairment in scrapie-injecled miee is
associaıed with brain metals perıurbalions aııd a!tered an-tioxidant activiıies. J Neuroeheın. 79. 689-698.
Geliş tarihi: 2.4.2002/ Kabulıarihi: 13.5.2002
Yazışma adresi:
Yrd. Doç. Dr. Suat Erdoğwı
Mustafa Kemal Üniversitesi Veteriner Fakültesi. Biyokimya Anabilim Dah
31040 Antakya/Halav
