1)Yeditepe Üniversitesi T›p Fakültesi Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Aile Hekimli¤i Uzman›, Yard. Doç. Dr., ‹stanbul 2)Yeditepe Üniversitesi T›p Fakültesi Biyoistatistik ve T›bbi Biliflim Bilim Dal›, Arfl. Gör., ‹stanbul
3)Yeditepe Üniversitesi T›p Fakültesi Ö¤renci, ‹stanbul
4)Yeditepe Üniversitesi T›p Fakültesi Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Prof. Dr., ‹stanbul 115
Araflt›rma
Ergenlerde prehipertansiyon ve
hipertansiyon s›kl›¤›
Türk Aile Hek Derg 2010; 14(3): 115-123 Araflt›rma | Research Article
doi:10.2399/tahd.10.115
Prevalence of prehypertension and hypertension in adolescents
Hülya Akan1, Güldal ‹zb›rak1, Özlem Tanr›över1, E. Çi¤dem Kaspar2, An›l Y›ld›z3, S›rma Mine Tilev3,
Simge Tektafl3, Ayça Vitrinel4
Özet
Amaç:Ergenlik ça¤›ndaki okul çocuklar›nda prehipertansiyon ve hipertansiyon s›kl›¤›n› saptamak ve vücut kitle indeksi, aile öykü-sü, sigara, uyku bozuklu¤u ve egzersiz düzeyleri ile karfl›laflt›rmak.
Yöntem:2009 y›l› Mart–Haziran aylar› aras›nda ‹stanbul Kas›mpa-fla’daki Kaptanpafla ‹lkokulu’na devam eden 11-15 yafl aras›ndaki tüm ö¤renciler çal›flmaya al›nd›. Her ö¤rencinin boy, kilo ve tansi-yonlar› ölçüldü, yüz yüze görüflme tekni¤i ile BEARS uyku ölçe¤i uy-guland›. Sigara ve egzersiz öyküsü de al›nd›. “Dördüncü Çal›flma Grubu Raporu” referans al›narak ö¤renciler normotansif, pretansif ve hiperpretansif olarak s›n›fland›r›ld›. Prehiperpretansif ve hiper-tansif olanlar›n tansiyonlar› iki ayr› günde her seferinde üçer kez öl-çüldü ve tekrar s›n›fland›r›ld›. ‹statistikler SPSS v.18 ile gerçekleflti-rildi ve risk faktörleri için lojistik regresyon analizi uyguland›.
Bulgular: Yafl ortalamas› 12.73±1.107 olan 249’u (%49.9) k›z, 250’si (%50.1) erkek toplam 499 ö¤renci çal›flmaya al›nd›. Kat›lan ö¤rencilerin, 430’u (%86.2) normotansif, 56’s› (%11.2) prehipertan-sif, 13’ü (%2.6) hipertansifti. Daha önce en az bir kez kan bas›nc› öl-çümü yap›lan çocuklar›n say›s› 99’du (%19.8). BEARS uyku ölçe¤in-de en az bir alanda uyku bozuklu¤u bildiren ö¤rencilerin say›s› ise 328’di (%65.7). Vücut kitle indeksi normal ve düflük olanlar 418 (%83.8), kilolu olanlar 35 (%7), fazla kilolu olanlar ise 46 (%9.2) ki-fliydi. Kan bas›nc› vücut kitle indeksine göre farkl›lafl›yordu (p<0.0001); lojistik regresyon analizinde kan bas›nc› yükselmesini be-lirleyen tek ba¤›ms›z de¤iflkenin vücut kitle indeksi oldu¤u saptand›.
Sonuç:Birinci basamak hekimleri ergenlik dönemindeki çocukla-r›n en az bir kez kan bas›nc›n› kontrol etmelidir. Yüksek normal kan bas›nc› olan ergenlerin birinci basamakta nas›l izlenece¤i aç›k olmamas›na ra¤men, ilerideki yaflamlar›nda hipertansiyon ve iliflki-li kardiyovasküler hastal›klar›n geiliflki-liflme riski yüksek oldu¤undan, bu grubun daha yak›ndan izlenmesi ve yaflam biçimi dan›flmanl›¤› verilmesi gereklidir.
Anahtar sözcükler:Prehipertansiyon, hipertansiyon, ergenlik, ki-lo fazlal›¤›, uyku-bozukluklar›.
Summary
Objective:To determine the prevalance of prehypertension and hypertension in adolescents and compare results with body mass index, family history, cigarette smoking, sleep disorders and exer-cise levels.
Methods:Cross-sectional assesment of blood presssures (BP) in all adolescents (11-15 yrs) in Kaptanpafla Elemantary school in Istanbul was conducted from March to June 2009. Initial meas-urements included height, weight and three oscillometric BP read-ings and BEARS short sleep history. BP readread-ings classified accord-ing to the Fourth Report. Repeated measurements were obtained with manuel syhpingomanometers on two different occasions in students classified as prehypertensive or hypertensive. SPSS v.18 was used for statistical analysis and logistic regression used to assess risk factors.
Results:86.2% of adolescents were normotensive, 11.2% were prehypertensive and 2.6% were hypertensive. Only 19.8% of the adolescents included in the study ever had a BP reading before. 65.7% of adolescents reported sleep disorder at least in one domain of BEARS. 83.8% had low to normal body mass index (BMI), 7% were at risk for being overweight and 9.2% were over-weight. BP readings were different according to BMI (p<0.0001) and BMI was the only independent risk factor in logistic regression analysis.
Conclusions:Primary care physicians should check blood pres-sure of adolescents at least once. Although it is not clear how to follow adolescents having high normal blood pressure, this group deserves closer follow-up and life-style modifications since they will probably develope hypertension and related cardiovascular diseases later-on in life.
Key words:Prehypertension, hypertension, adolescence, over-weight, sleep disorders.
H
ipertansiyon, kardiyovasküler ve renal hastal›k-lar için en güçlü ba¤›ms›z risk faktörüdür ve Dünya Sa¤l›k Örgütünün verilerine göre üçün-cü en önemli ölüm nedenidir. Hipertansiyon eriflkin has-tal›¤› olarak kabul edilmesine ra¤men çocukluk ve adole-san dönemindeki s›kl›¤› artmaktad›r; tahmin edilen pre-valans› %2 ila %5 aras›ndad›r. Ayn› zamanda çocuklarda-ki ortalama kan bas›nçlar› da artmaktad›r. Sekonder hi-pertansiyon çocuklarda eriflkinlere göre daha s›k görül-mesine ra¤men, hafif veya orta derece hipertansiyonu olan çocuk ve ergenlerin ço¤unun nedeni saptanamayanprimer hipertansiyonu vard›r.1-4
Eriflkinlerin kan bas›nc› (KB) de¤erlerinin çocukluk ça¤›ndaki kan bas›nc› de¤erleri ile iliflkili oldu¤u
gösteril-mifltir.5
Çocukluk ça¤›ndaki hipertansiyon; sol ventrikül hipertrofisi, intima-media kal›nlaflmas›, arter kompliyan-s›, ateroskleroz ve diyastolik disfonksiyon gibi
kardiyo-vasküler hastal›klar›n erken belirtecidir.6-11
Çocukluk ve ergenlik döneminde primer hipertansi-yon prevalans›ndaki art›fl; obezite art›fl›, fizik aktivite az-l›¤›, yüksek kalorili, afl›r› tuzlu beslenmenin art›fl› ile ilifl-kilendirilmektedir.
Çocukluk ve ergenlikteki hipertansiyon prevalans›n›n bilinmesi birinci basamak hekimlerinin fark›ndal›¤›n› ar-t›racakt›r. Erken tan› ile bu yafl grubunda saptanacak has-tal›klar daha etkin bir flekilde izlenebilir.
Çal›flmam›zda ergenlik ça¤›ndaki okul çocuklar›nda prehipertansiyon ve hipertansiyon s›kl›¤›n› saptamay› ve vücut kitle indeksi, aile öyküsü, sigara, uyku bozuklu¤u ve egzersiz düzeyleri ile iliflkisini de¤erlendirmeyi amaç-lad›k.
Gereç ve Yöntem
2009 y›l› Mart-Haziran aylar› aras›nda ‹stanbul Ka-s›mpafla’da bulunan Kaptanpafla ‹lkokulu’na devam eden tüm çocuklara bir sa¤l›k taramas› yap›ld›. Kaptanpafla ‹l-kokulu, Kas›mpafla semtinde toplam yaklafl›k 1.600 ö¤-rencisi olan, sabah ve ö¤le olmak üzere çift tedrisat yürü-ten bir ilkö¤retim okuludur. Okul ö¤rencileri genel ola-rak sosyo-ekonomik ve e¤itim düzeyi düflük ailelerden gelmektedir. Proje kapsam›nda okula devam eden 11-15
yafl aras› ö¤rencilerde hipertansiyon s›kl›¤›n› ve hipertan-siyon ile iliflkili faktörleri saptamaya yönelik bir çal›flma planland›.
Çal›flma bafllamadan önce ‹l Milli E¤itim Müdürlü-¤ünden resmi izin al›nd›. Çal›flma Yeditepe Üniversitesi Klinik Araflt›rmalar De¤erlendirme Komitesi taraf›ndan onayland›.
Çal›flmay› yürütecek olan gönüllü t›p ö¤rencilerine tansiyon ölçümü, boy-kilo ölçümü, BEARS uyku ölçe¤i uygulamas› ve projenin organizasyonuna yönelik toplam 12 saatlik e¤itim verildi.
Sa¤l›k taramas› için velilere ve ö¤rencilere yönelik ö¤rencinin geçmifl sa¤l›k durumunu, ailede bulunan has-tal›klar›, alerji durumunu içeren anket haz›rland› ve ö¤-retmenleri arac›l›¤› ile evlerine gönderildi. Her ö¤renci için yasal velisinden yaz›l› onam al›nd›.
Çal›flmaya 11-15 yafl aras›nda veli onam› olan, çal›fl-maya kat›lmay› kabul eden ve daha önce hipertansiyon tan›s› almam›fl tüm ö¤renciler dahil edildi. Boy, kilo ve tansiyon ölçümleri ve BEARS uyku taramas›n› gönüllü t›p ö¤rencileri, okul revirinde ve çal›flma süresince okul müdürlü¤ü taraf›ndan tahsis edilen ayr› bir odada ger-çeklefltirildiler. BEARS uyku ölçe¤i yüz yüze görüflme tekni¤i ile uyguland›, k›sa uyku hikâyesi ile sigara ve eg-zersiz öyküsü de al›nd›. BEARS majör uyku bozuklukla-r›n› taramada kullan›lan, befl ana uyku alan›n› (uykuya dalma güçlü¤ü, gündüz uykulu olma, gece uyanmalar›, uyku düzeni ve süresi, horlama) sorgulayan bir ölçektir. Özellikle birinci basamak sa¤l›k hizmetlerinde 2-18 yafl aras› çocuklarda uyku sorunlar›n›n taranmas›nda etkinli-¤i gösterilmifltir: “Çocuklarda ve Adolesanlarda Yüksek Kan Bas›nc›n›n Tan›s›, De¤erlendirilmesi ve Tedavisi Konusunda Dördüncü Rapor (2004)” da (Dördüncü Ça-l›flma Grubu Raporu) hipertansiyon saptanan, özellikle de kilo fazlal›¤› olan çocuklarda taramada kullan›lmas›n›
önermektedir.1,12,13
Boy ve kilo ölçümlerinden ö¤rencilerin vücut kitle in-deksi saptand›, ulusal rehberlere göre her ö¤rencinin boy, kilo ve vücut kitle indeksi (VK‹) persantilleri
hesap-land›.14
VK‹ persantili <85 olanlar normal kilolu, ≥85
-<95 olanlar kilo almaya e¤ilimli ve ≥95 olanlar fazla
kilo-lu kabul edildi.
KB ölçümü öncesi her ö¤rencinin üst kol çevresi çüldü ve kol çevresine uygun manflon seçildi. ‹lk KB öl-çümleri; çocuk oturtularak sa¤ koldan (OMRON M6) dijital tansiyon aleti ile befler dakika ara ile üç kez al›nd›. De¤erler boy persantillerine göre 4. Çal›flma Grubu Ra-poru’ndaki tablo ve s›n›fland›rmaya göre normotansif, prehipertansif, hipertansif olarak ayr›ld›. Prehipertansif ve hipertansif olanlar›n tansiyonlar› iki ayr› günde üçer kez üst kol ölçümlerine uyumlu manflonlu (ERKA per-fect aneroid) manuel tansiyon aleti ile ölçüldü. Her sefe-rinde al›nan tansiyonlar›n ortalamalar› hesaplanarak re-ferans tablolara göre tekrar normotansif, prehipertansif, hipertansif olarak s›n›fland›. Son s›n›fland›rma flu flekilde yap›ld›:
1. Normotansif: Ortalama sistolik kan bas›nc› (SKB)
ve diastolik kan bas›nc› yafla göre <90. persantil;
2. Prehipertansif: Ortalama SKB veya DKB ≥90.
persantil veya 90 persantilin alt›nda ama üç taraman›n
sonunda <95. persantil veya ≥120/80 mmHg;
3. Hipertansiyon: Ortalama SKB veya DKB ≥95.
persantil.
Çal›flma grubunda sadece bir çocukta evre 2 hipertan-siyon s›n›flamas›na uyan de¤erler saptand› ve tüm istatis-tiksel analizlerde hipertansiyon grubu içinde de¤erlendi-rildi.
‹statistiksel Analiz
‹statistiksel analizde SPSS 18.0 program› kullan›ld›, p <0.05 de¤eri istatistiksel olarak anlaml› kabul edildi. Gruplar›n ortak de¤iflkenlerinde fark olup olmad›¤›, nicel de¤iflkenler için ANOVA ve iki ba¤›ms›z örnek t testi, ni-tel de¤iflkenler için Kruskal Wallis ve Ki-kare testi, göz-lem de¤eri 5’in alt›na düflen gruplar›n karfl›laflt›r›lmas› için Fisher kesin olas›l›k testi kullan›ld›. Tan› gruplar› için lojistik regresyon analizi uyguland›, hipertansiyon tan›s› için önemli risk faktörleri belirlenerek, odds oranlar› ve bunlar›n %95 güven aral›klar› hesapland›.
Bulgular
Çal›flma toplam 499 ö¤renciyi ele ald›: Bu ö¤rencile-rin yafl ortalamas› 12.73±1.107 idi. Grup, 249 (%49.9)
k›z, 250 (%50.1) erkek ö¤renciden olufluyordu (Tablo 1).
Bu 499 ö¤rencinin 430’u (%86.2) normotansif, 56’s› (%11.2) prehipertansif, 13’ü (%2.6) hipertansifti. Ö¤-rencilerin 40’›n›n (%8) annesi, 21’inin (%4.2) babas›,
Araflt›rma
Tablo 1. Tan›mlay›c› veriler (n=499)
Yafl Normotansif Prehipertansif Hipertansif Babada hipertansiyon Var Yok Eksik Var Var Yok Eksik
Daha önce tansiyon ölçümü
Yok Eksik
Beden kitle indeksi Düflük Normal Kilo e¤ilimli Fazla kilolu Eksik 8 (%1.6) 46 (%9.2) 35 (%7) 385 (%77.7) 25 (%5) 146 (%29.3) 254 (%50.9) 99 (%19.8) 6 (%1.5) 484 (%96.9) 8 (%1.6) 156 (%31.3) 322 (%62.5) %64.5 21 (%4.2) 13 (%2.6) 56 (%11.2) 430 (%86.2) 12.73±1.107 Cinsiyet Annede hipertansiyon Ailede hipertansiyon
Evde sigara kullan›m›
BEARS uyku bozuklu¤u
Sürekli veri, ortalama±standart sapma fleklinde gösterilmifltir.
K›z Erkek Tansiyon tan› 250 (%50.1) 249 (%49.9) Var Yok Eksik 162 (% 32.5) 297 (%59.5) 40 (%8) Var Yok Eksik 148 (%29.7) 204 (%40.9) 147 (%29.5) Var Yok Eksik 146 (%29.3) 130 (%26.1) 223 (%44.6) Var Yok Eksik 15 (%3) 156 (%31.3) 328 (%65.7) Çocukta sigara öyküsü
Araflt›rma
147’sinin (%29.5) ise di¤er bir aile bireyi hipertansiyon tan›s› alm›flt›. BEARS uyku ölçe¤i ile 326 (%65.7) ö¤ren-cide en az bir alanda uyku bozuklu¤u saptand›. 418 (%83.8) ö¤rencinin beden kitle indeksi normal, 35’i (%7) kiloya e¤ilimli, 46’s› (%9.2) fazla kilolu idi. 8 (%1.6) ö¤renci sigara içiyor, 223 (%44.7) ö¤rencinin ise evinde sigara içiliyordu. Çal›flmam›z öncesinde tansiyonu ölçülen ö¤rencilerin say›s› 99’du (%19.8). Biz, bu 99
ö¤-renciden 9’unda (%9.09)≈%9.1 prehipertansiyon,
3’ün-de (%3.03)≈%3 hipertansiyon saptad›k.
Tablo 2’de görüldü¤ü gibi KB tan› gruplar›n›n VK‹ de¤iflkenine göre da¤›l›m fark› istatistiksel olarak anlam-l› bulundu p=0.000 (p<0.05).
Çal›flmam›za kat›lanlar›n %7’si kiloya e¤ilimli, %9.2’si fazla kilolu idi. Kilo fazlal›¤› olanlar›n %15.2’si hipertansif iken normal kilolu çocuklarda bu oran %0.7 idi.
Tablo 3’de görüldü¤ü gibi VK‹ gruplar›n›n gün için-de uyku gelmesi için-de¤iflkenine göre da¤›l›m fark› istatistik-sel olarak anlaml› bulundu p=0.040 (p<0.05). Fazla
kilo-Tablo 2. Kan bas›nc› tan›lar›na göre gruplar›n tek de¤iflkenli analizi
Bears uyku bozuklu¤u Var
Yok Eksik Uyku süresi
Annede hipertansiyon
Ki-kare testi p de¤erler, *p<0,05, †ANOVA istatisti¤i p de¤eri (sürekli veri, ortalama±standart sapma fleklinde gösterilmifltir.)
Tansiyon tan› n=13 p de¤eri n=430 n= 56 8 (%8.1) 280 (%85.4) 40 (%12.2) 4 (%3.9) 0.705 137 (%87.8) 15 (%17.7) 1 1 1 Babada hipertansiyon Var Var Eksik 0 (%0) 16 (%76.2) 5 (%23.8) 282 (%87.6) 29 (%9) 11 (%3.4) 0.068 2 132 22
Vücut kitle indeksi Düflük Normal Kilo e¤ilimli 0 (%0) 22 (%88) 3 (%12) 342 (%88.8) 40 (%10.4) 3 (%0.8) 0.000* 3 (%8.6) 28 (%80) 4 (%11.4)
Çocukta sigara öyküsü Var Yok Eksik 0 (%0) 5 (%62.5) 3 (%37.5) 419 (%86.6) 52 (%10.7) 13 (2.7) 0.055 0 6 1 Fazla kilolu 30 (%65.2) 9 (%19.6) 7 (%15.2) Cinsiyet K›z Erkek Var Yok 7 (%2.8) 214 (%85.9) 28 (%11.2) 6 (%2.4) 0.959 216 (%86.4) 28 (%28) 0 (%0) 34 (%85) 6 (%15) 11 (%3.7) 0.298 257 (%86.5) 29 (%9.8) Eksik 139 21 2 Ailede hipertansiyon Var Yok 3 (%2) 129 (%87.8) 15 (%10.2) 8 (3.9) 0.607 176 (%86.3) 20 (%9.8) Eksik 194 21 2 Düzenli spor Var Yok 4 (%1.5) 229 (%86.4) 32 (%12.1) 9.(%4.3) 0.136 182 (%86.3) 20 (%9.5) Eksik 88 4 0 8.66±1.76 0.163† 8.59±1.28 8.21±1.27
lu olup gün içinde uykusu gelen ö¤renci say›s›, normal kilolu ve kilo e¤ilimli olup gün içinde uykusu gelen ço-cuk say›s›na göre beklenenin üzerinde idi.
Tablo 4’de görüldü¤ü gibi tansiyon tan› gruplar›n›n BEARS uyku ölçe¤i de¤iflkenlerine göre da¤›l›m fark› is-tatistiksel olarak anlaml› bulunmad› (p>0.05).
Araflt›rma
Tablo 3. Vücut kitle indeksi gruplar›n›n BEARS uyku ölçe¤i de¤iflkenleriyle tek de¤iflkenli analiz
Uykuya dalma güçlü¤ü Var
Yok Eksik
Gün içinde uyku gelmesi
Gece uyanma
Ki-kare testi p de¤erler, *p<0.05, †ANOVA istatisti¤i p de¤eri (sürekli veri, ortalama±standart sapma fleklinde gösterilmifltir.) Vücut kitle indeksi
n=44 p de¤eri n=404 n= 33 17 (%12) 115 (%81) 10 (%7) 27 (%8) 0.377 288 (%85.2) 23 (%6.8) 1 Horlama Var Yok 8 (%16) 38 (%76) 4 (%8) 366 (%85) 28 (%6.5) 36 (%8.5) 8.26±1.57 8.56±1.27 8.81±1.26 0.180 Var Yok Var Yok 26 (%13.1) 159 (%80.3) 13 (%6.6) 18 (6.4) 245 (%86.6) 20 (%7.1) 17 (%10.6) 134 (%83.2) 10 (%6.2) 27 (%8.5) 0.736 270 (%84 6) 22 (%6.9) Eksik 1 Uyku süresi 0.183† 0.040* Normal+düflük Kilo e¤ilimli Fazla kilolu
Tablo 4. Kan bas›nc› tan› gruplar›n›n BEARS uyku ölçe¤i de¤iflkenleriyle tek de¤iflkenli analiz
Uykuya dalma güçlü¤ü Var
Yok Eksik
Gün içinde uyku gelmesi
Gece uyanma
Ki-kare testi p de¤erler, *p<0.05, †ANOVA istatisti¤i p de¤eri (sürekli veri, ortalama±standart sapma fleklinde gösterilmifltir.)
Tansiyon tan› n=13 p de¤eri n=430 n= 56 2 (%1.4) 117 (%82.4) 23 (%16.2) 10 (%3) 0.073 296 (%87.6) 32 (%9.5) 1 17 1 Horlama Var Yok 0 (%0) 42 (%84) 8 (%16) 371 (%86.5) 47 (%10.9) 12 (%2.8) Eksik 17 1 1 8.66±0.6 8.59±1.28 8.21±1.27 0.297 Var Yok Var Yok 5 (%2.5) 169 (%85.4) 24 (%12.1) 7 (%2.5) 245 (%86.6) 31 (%11) Yok 16 1 1 2 (%1.2) 141 (%87.6) 18 (%11.2) 10 (%3.1) 1 0.446 272 (%85.3) 17 37 (%11.6) Eksik 1 Uyku süresi 0.163† 0.923
Tablo 5’de lojistik regresyon analizi ile model anlam-l› (p<0.05) bulundu; Negelkerke R-kare de¤eri 0.113 idi. Modelin uygunlu¤u Hosmer ve Lemeshow testi ile p=0.667 (p>0.05) kararlaflt›r›ld›. BKI risk faktörünün p de¤erleri 0.05’in alt›nda idi; böylece bu risk faktörlerinin parametre tahminleri anlaml› kabul edildi. BKI artan ço-cuklarda hipertansiyon geliflme riskinin 1.14 GA [1.046-1.241] kat artt›¤› sonucuna var›ld›.
Tart›flma
Türkiye’de hipertansiyon prevalans› eriflkinlerde %31.8, 18-29 yafl aras› genç eriflkinlerde %10.0, 4 y›ll›k
düzeltilmifl genel insidans h›z› ise %21.3’tür.15,16
Buna karfl›n çocuk ve ergenlerdeki hipertansiyon pre-valans› ile ilgili net rakamlar yoktur. Tümer ve arkadafl-lar›n›n 5.500 çocuk ve ergeni kapsayan çal›flmas›nda hi-pertansiyon s›kl›¤› k›zlarda %2.42, erkeklerde %2.34
bu-lunmufltur.17
Bugün normal kan bas›nc› için “Çocuklarda ve Ado-lesanlarda Yüksek Kan Bas›nc›n›n Tan›s›, De¤erlendiril-mesi ve Tedavisi Konusunda Dördüncü Rapor (2004)” ile yafl, cinsiyet, yafl ve boya göre haz›rlanan standardize de¤erler referans al›nmaktad›r. Ülkemizde 2004
öncesinde yap›lan prevalans çal›flmalar›nda kan bas›nc› persantilleri ve hipertansiyon tan›s› için farkl› ölçütler kullan›ld›¤›ndan karfl›laflt›rma yapmak zordur. Nur ve ar-kadafllar›, 2004’te Sivas’ta, 14-18 yafl grubundaki 14,789 ö¤renciyi kapsayan çal›flmalar›nda hipertansiyon s›kl›¤›n›
%4.4 saptam›fllard›r.18
Dinç ve arkadafllar›, Manisa’da, 15-18 yafl aras›ndaki 11,551 ö¤renciyi kapsayan çal›flma-lar›nda hipertansiyon s›kl›¤›n› %3.5, prehipertansiyon
s›kl›¤›n› ise %14.0 saptam›fllard›r.19
Ece ve arkadafllar›, Diyarbak›r’da, 2004’te 9-17 yafl aras› 3,063 çocukta pre-hipertansiyon s›kl›¤›n› %4.3, pre-hipertansiyon s›kl›¤›n› ise
%2.4 bulmufllard›r.20 Ak›fl ve arkadafllar› Bursa’da
2006’da, 12-14 yafl aras›ndaki 67,672 ö¤rencide prehi-pertansiyon s›kl›¤›n› %14.1, hiprehi-pertansiyon s›kl›¤›n› %5.4
saptam›fllard›r.21
Do¤rusoy, 2008’de Edirne’de 6-17 yafl grubundaki 1,600 çocukta konvansiyonel yöntemlerle hi-pertansiyon s›kl›¤›n› %1.3, prehihi-pertansiyon s›kl›¤›n›
%1.6 olarak saptam›flt›r.22
Çal›flmam›zda 11-15 yafl aras› ö¤rencilerdeki prehipertansiyon oran›n› %11.2, hiper-tansiyon oran›n› ise %2.6 olarak saptad›k.
Bu çal›flmalar›n tümü “Çocuklarda ve Adolesanlarda Yüksek Kan Bas›nc›n›n Tan›s›, De¤erlendirilmesi ve Te-davisi Konusunda Dördüncü Rapor (2004)” ölçütlerini esas alm›flt›r. Çal›flmalardaki hipertansiyon s›kl›klar›
ol-Araflt›rma
Tablo 5. Tansiyon tan›s› için risk faktörlerinin belirlenmesi
Yafl›
Lojistik regresyon analizi sonuçlar› *p<0,05
B
De¤iflkenler Standart hata Wald s.d. P de¤eri Beklenen (B) Alt Üst
-.038 .183 .043 1 .835 .963 .673 1.377
Annede hipertansiyon var -.036 .685 .003 1 .958 .965 .252 3.693
Babada hipertansiyon var 1.353 .708 3.658 1 .056 3.871 .967 15.490
Odds oran› Beklenen (B) için %95 odds oran›
Ailede hipertansiyon var -.856 .467 3.362 1 .067 .425 .170 1.061
Düzenli egzersiz yap›yor -.076 .385 .039 1 .844 .927 .436 1.970
Uykuya dalma güçlü¤ü var .394 .409 .929 1 .335 1.483 .666 3.304
Gün içinde uykusu geliyor -.260 .407 .409 1 .523 .771 .347 1.711
Gece uyanmalar› var .046 .404 .013 1 .909 1.047 .475 2.310
Uyku süresi -.044 .156 .078 1 .780 .957 .705 1.300
Horlama .651 .536 1.475 1 .225 1.917 .671 5.481
VK‹ .131 .044 8.990 1 .003 1.140 1.046 1.241
dukça farkl›d›r. Bu fark, olas›l›kla yafl grubu aral›klar›n›n heterojenli¤inden ve yöntem farkl›l›klar›ndan kaynaklan-maktad›r. Nur ve Dinç’in çal›flmalar›ndaki gruplar daha büyük yafllar› da kapsamaktad›r; dolay›s› ile hipertansi-yon s›kl›¤›n›n daha yüksek bulunmas› beklenen bir du-rumdur. Yafl artt›kça, özellikle ergenlik döneminde, yük-sek kan bas›nc› s›kl›¤›n›n artt›¤› bilinmektedir. Ece ve Do¤rusoy’un çal›flma grubu ise oldukça genifl bir yafl ara-l›¤›n› kapsamaktad›r; Do¤rusoy, evrenini, prepubertal, pubertal ve post pubertal olarak gruplara bölerek incele-mifl, sekiz yafl alt› prepubertal grubun tümünü normotan-sif bulmufl, postpubertal dönemde hipertansiyon s›kl›¤›-n›n pubertal dönemden anlaml› derecede yüksek oldu¤u-nu göstermifltir. Çal›flmam›zdakine benzer bir yafl aral›-¤›n› ele alan Ak›fl’›n Bursa’daki çal›flmas›nda ise prehiper-tansif grup ikinci ve üçüncü ölçümlere dahil edilmemifl ve ölçümler otomatik sfigmomanometre ile yap›lm›flt›r. Di¤er yandan bizim çal›flmam›z tek okulda yap›lm›fl olup, belli bir bölgeyi örneklememektedir, yöntemdeki bu farkl›l›klar oranlar› etkilemifl olabilir.
McNiece ve arkadafllar›, 2003-2005 y›llar›nda Tek-sas’ta 11-17 yafllar›nda 6,790 ergende, üç taramada prehi-pertansiyon prevalans›n› %9.4 ve hiprehi-pertansiyon
prevalan-s›n› %3.2 saptam›fllarlard›r.23Chiolero ve arkadafllar›, ayn›
metodoloji ile, ‹sviçre’de 5,207 6. s›n›f ö¤rencisindeki
hi-pertansiyon prevalans›n› %2.2 saptam›fllard›r.24 Amerika
Birleflik Devletleri National Health and Nutrition Exami-nation Survey 1988-1994, 1999-2002 ve 2003-2006 so-nuçlar›n› karfl›laflt›ran Ostchega ve arkadafllar› 2003-2006 y›llar›nda 8-17 yafl aras› erkeklerde prehipertansiyon pre-valans›n› %13.6 ve hipertansiyon prepre-valans›n› %2.6 ve k›z çocuklarda prehipertansiyon prevalans›n› %5.7 ve hiper-tansiyon prevalans›n› %3.4 bulmufllard›r. Çocuklarda obe-zitenin hipertansiyon ile güçlü, pozitif, ba¤›ms›z bir iliflki-si oldu¤u ve 1988-1994 y›llar› ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda hiper-tansiyon s›kl›¤›n›n k›z çocuklar›nda artt›¤› ama erkek
ço-cuklar›nda azald›¤› sonucuna var›lm›flt›r.25
Arjantin ve Norveç’te 15-18 yafl aras› k›z ergenleri kapsayan popülas-yon tabanl› ENNyS ve HUNT çal›flmalar›nda obezite oran› Arjantin’de %19 ve Norveç’te %15 olarak, hipertan-siyon prevalans› s›ras›yla %3.5 ve %16.6 olarak saptanm›fl
ve beden kitle indeksi ile kuvvetli iliflkili bulunmufltur.26
Çocuk ve ergenlerde prehipertansiyon ve hipertansi-yon s›kl›¤›ndaki art›fl obezitedeki art›flla iliflkilendiril-mektedir. Hipertansiyon ve prehipertansiyon ile iliflkili faktörlere bakt›¤›m›zda en kuvetli ve ba¤›ms›z de¤iflken kilo fazlal›¤› idi. Çal›flmam›za kat›lan çocuklar›n %7’sin-de kilo e¤ilimi ve %9.2’sin%7’sin-de kilo fazlal›¤› mevcuttu. Ki-lo fazlal›¤› olan çocuklar›n %15.2’si hipertansif iken nor-mal kilolu çocuklarda bu oran %0.7 idi. Kilo fazlal›¤› hi-pertansiyon ile iliflkili en güçlü ve ba¤›ms›z de¤iflkendi. Ülkemizde yap›lan daha önceki çal›flmalarda da hipertan-siyon ile iliflkili en güçlü ve ba¤›ms›z de¤iflkenin BK‹
oldu¤u saptanm›flt›r.17-22
Hipertansiyon geliflmesinde genetik faktörlerin rolü
iyi bilinmektedir.27,28
Çal›flmam›zda ailede hipertansiyon olmas› tek de¤iflkenli analizlerde normotansif prehiper-tansif ve hiperprehiper-tansif gruplar aras›nda fark göstermemek-tedir. Ana-baba anketlerinde özellikle ailede hipertansi-yon öyküsünde çok fazla eksik veri olmas› tekli de¤iflken analizlerini etkilemifl olabilir.
Baflta uyku-apnesi olmak üzere, uyku bozukluklar›-n›n, eriflkinlerde hipertansiyon, koroner arter hastal›¤›,
kalp yetersizli¤i ve inme ile iliflkisi gösterilmifltir.29,30
Ve-riler her ne kadar s›n›rl› olsa da uyku-bozuklu¤u ile ilifl-kili solunum bozuklu¤u ile yüksek kan bas›nc›n›n
çocuk-larda da iliflkili oldu¤unu gösteren çal›flmalar vard›r.31,32
Çal›flmam›zda BEARS’›n herhangi bir alan›nda bozukluk ile kan bas›nc› yüksekli¤i aras›nda iliflki gösterilemedi, ama obez çocuklar›n normal kilolu olanlara göre gündüz uykuya e¤ilimleri daha fazlad›r ve istatistiksel olarak an-laml›d›r. Literatüre göre, çocuklar›n yaklafl›k %15’i hor-lar, %1-3’ünde uyku-bozuklu¤u ile iliflkili solunum
güç-lü¤ü vard›r.31
Çal›flmam›zda BEARS ölçe¤i çocuklar›n kendilerine uygulanm›flt›r ve %10’u uyurken horlad›¤›n› belirtmifltir. Ana-babalara, çocuklar›n›n uyku sorunlar› ile ilgili anket uygulanmam›fl olmas› bu oran›n düflük bulunmas›n›n nedeni olabilir. Çal›flma grubundaki ço-cuklar›n %65.7’si en az bir alanda uyku sorunu belirt-mektedir ki, bu oldukça yüksek bir orand›r.
Çal›flmam›zda daha önce yaflamlar› boyunca en az bir kez tansiyonunun ölçüldü¤ünü belirten çocuk say›s› %19.8 dir; bu çocuklar›n %9’unda prehipertansiyon ve
%3’ünde hipertansiyon saptad›k, tansiyonlar›n›n ne za-man ölçüldü¤ü bilinmedi¤i için bu veriyi de¤erlendirmek zordur. Hansen, sa¤lam çocuk izleme kliniklerinde; ço-cuk ve ergenlere oldu¤undan daha az tan› kondu¤unu göstermifl, çal›flmas›nda hipertansiyon tan›s› koydu¤u ço-cuklar›n sadece %11’inin daha önceki kay›tlar›nda
anor-mal kan bas›nc› ölçümü saptam›flt›r.33 Çal›flmam›zdaki
çocuklar›n ne kadar düzenli olarak sa¤l›k kontrolünden geçtikleri belirsizdir; bu nedenle bu konuda de¤erlendir-me yapmak zordur. Koruyucu t›p protokolleri sa¤lam ki-flilerde kan bas›nc› ölçümüne 17 yafl›nda bafllanmas›n› ve düzenli olarak taranmas›n› önermektedir, ama çocuklar-da kan bas›nc› taramas› ile ilgili olumlu veya olumsuz
öneri yoktur.344. çal›flma grubu sa¤l›k kurumlar›nda
gö-rülen, 3 yafl›n üzerindeki her çocu¤un kan bas›nc›n›n öl-çülmesini önermektedir. Hipertansiyon s›kl›¤›n›n artma-s› ve tan› konan çocuklar›n eriflkinliklerinde kardiyovas-küler hastal›¤a yakalanma riskinin artt›¤› dikkate al›n›rsa, çocuk ve ergenlerde kan bas›nc› ölçümü rutin muayene-nin bir parças› olmal›d›r.
Çal›flmam›z›n bir çok k›s›tl›l›klar› vard›r. Tek okulda yap›lmas› nedeni ile örneklemimiz bölgesel olarak bu yafl grubunu yans›tmamaktad›r. Ana-baba anketlerindeki geri dönüfllerin yetersiz ve eksik olmas›, BEARS uyku sorgu-lamas›n›n efl zamanl› olarak ana-babalara uygulanmam›fl olmas› baz› de¤iflkenlerin sonuçlar›n› etkilemifl olabilir.
Sonuç
Ergenlikte s›k görülen prehipertansiyon ve hipertan-siyon, kilo alma e¤ilimi ve fazlal›¤› ile iliflkilidir. Bu yafl grubunda uyku bozukluklar› da s›k görülmektedir; hiper-tansiyon ve uyku bozukluklar›, uyku-apnesi aras›ndaki iliflki ile ilgili daha ileri çal›flmalara gereksinim vard›r. Er-genlik dönemindeki çocuklar›n ço¤unun daha önce hiç tansiyonu ölçülmemifltir. Birinci basamak hekimleri er-genlik dönemindeki çocuklarda en az bir kez kan bas›nc› kontrolü yapmal›d›r. Yüksek normal kan bas›nc› olan er-genlerin birinci basamakta nas›l izlenece¤i çok aç›k ol-mamas›na ra¤men, ilerideki yaflamlar›nda hipertansiyon ve iliflkili kardiyovasküler hastal›klar›n geliflme riski yük-sek oldu¤undan, bu grup daha yak›ndan izlenmeli ve ya-flam tarz› dan›flmanl›¤› verilmelidir.
Kaynaklar
1. National High Blood Pressure Education Program Working Group on High Blood Pressure in Children and Adolescents. The fourth report on the diagnosis, evaluation and treatment of high blood pressure in children and adolescents. Pediatrics 2004; 114: 555-76.
2. Munter P, He J, Cutler JA, Wildman RP, Whalton PK. Trends in blood pressure among children and adolescents. JAMA 2004; 291: 2107-13. 3. Ford ES, Mokdad AH, Ajani UA. Trends in risk factors for
cardiovascu-lar disease among children and adolescents in the United States. Pediatrics 2004; 114: 1534-44.
4. Sorof JM, Lai D, Turner J, Poffenbarger T, Portman RJ. Overweight, ethnicity and the prevalence of hypertension in school-aged children.
Pediatrics 2004; 113: 475-82.
5. Lauer RM, Clark WR. Childhood risk factors for high adult blood pres-sure: the Muscatine study. Pediatrics 1989; 84: 633-41.
6. Berenson GS, Sirinivasan SR, Bao W ve ark. Association between multi-ple cardiovascular risk factors and atherosclerosis in children and young adults: the Bogaluasa Heart Study. N Engl J Med 1998; 338: 1650-6. 7. McHill HC, McMahan CA, Zieske AW ve ark. Effects of non lipid risk
factors on atherosclerosis in youth with a favorable lipoprotein profile.
Circulation 2001; 103: 1546-50.
8. Arnett DK, Glasser SP, McVeigh G ve ark. Blood pressure and arterial compliance in young adults: the Minnesota Children’s Blood Pressure Study. Am J Hypertens 2001; 14: 200-5.
9. Burke GL, Arcilla RA, Culpepper WS, Webber LS, Chiang YK, Berenson GS. Blood pressure and echocardiographic measures in chil-dren: the Bogalusa Heart Study. Circulation 1987; 75: 106-14.
10. Johnson MC, Bergersen LJ, Beck A, Dick G, Cole BR. Diastolic function and tachycardia in hypertensive children. Am J Hypertens 1999; 12: 1009-14.
11. Sanchez A, Barth JD, Zhang L. The carotid artery wall thickness in teenagers is related to their diet and the typical risk factors of heart dis-ease among adults. Atherosclerosis 2000; 152: 265-6.
12. Owens JA, Dalzell V. Use of ‘BEARS’ sleep screening tool in a pediatric residents’ continuity clinic:a pilot study. Sleep Med 2005; 6: 63-9. 13. Mindell JA, Owens JA. A Clinical Guide to Pediatric Sleep: Diagnosis and
Management of Sleep Problems. Philedelphia, PA, Lippincott Williams& Wilkins, 2003;10.
14. Neyzi O, Furman A, Bundak R, Günöz H, Darendeliler F, Bafl F. Growth references for Turkish children aged 6-18 years. Acta Pediatr 2006; 95: 1635-41.
15. Mustafa Ar›c›, Bülent Altun, Yunus Erdem ve ark. Türk Hipertansiyon ve Böbrek Hastal›klar› Derne¤i. Türk Hipertansiyon Prevalans Çal›flmas›. http://www.turkhipertansiyon.org/pdf/Turk_Hipertansiyon_Prevalans_ Calismasi_Ozeti-1.pdf adresinden 03.06.2010 tarihinde eriflilmifltir. 16. Türk Hipertansiyon ve Böbrek Hastal›klar› Derne¤i. Türk Hipertansiyon
‹nsidans Çal›flmas› 2008. http://www.turkhipertansiyon.org/pdf/insidans 160608.pdf adresinden 03.06.2010 tarihinde eriflilmifltir.
17. Tümer N, Yalç›nkaya F, ‹nce E ve ark. Blood pressure nomograms for children and adolescents in Turkey. Peditar Nephrol 1999; 13: 438-43. 18. Nur N, Çetinkaya S, Y›lmaz A, Ayvaz A, Bulut MO, Sümer H. Prevalence
of hypertension among high school students in middle Anatolian province of Turkey. J Health Popul Nutr 2008; 26: 88-94.
19. Dinç G, Saatli G, Baydur H, Özcan C. Hypertansion anda overweight among Turkish adolescents in a city in Aegean region of Turkey: a strong relationship in a population with a relatively low prevalence of over-weight. Anadolu Kardiyol Derg 2009; 9: 450-6.
20. Ece A, Ceylan A, Gürkan F, Dikici B ve ark. Diyarbak›r ve çevresi okul çocuklar›nda hematüri, proteinüri ve hipertansiyon prevalans›. Ege
Pediatri Bülteni 2004, 11: 189-96.
21. Akis N, Pala K, Irgil M, Utku A, Bingol S. Prevalence and risk factors of hypertension among schoolchildren aged 12-14 years in Bursa, Turkey.
Saudi Med J 2007; 28: 1263-8.
22. Do¤rusoy Y. Edirne il merkezindeki 6-17 yafl aras› çocuklarda hipertan-siyon prevalans›n›n araflt›r›lmas› ve hipertanhipertan-siyon saptanan hastalar›n yaflam içi kan bas›nc› izlemi ile do¤rulanmas›. Edirne, 2008. Uzmanl›k Tezi. 193.255.140.18/Tez/0074141/METIN.pdf adresinden 05.06.2010 tarihinde eriflilmifltir.
23. McNiece KL, Poffenbarger TS, Turner JL, Franco KD, Sorof JM, Portman RJ. Prevelance of hypertension and pre-hypertension among adolescents. J Pediatr 2007; 150: 640-4.
24. Chiolero A, Paccaud F, Bovel P. Pre-hypertansion and hypertension among adolescents of Switzerland. J Pediatr 2007; 151: e24-5.
25. Otschega Y, Carroll M, Prineas RJ, McDowell MA, Louis T, Tilert T. Trends of elevated blood pressure among children and adolescents: data from the National Health and Nutrition Examination Survey 1998-2006.
Am J Hypertens 2009; 22: 59-67.
26. Stray-Pedersen M, Halsing RM, Gibbons L ve ark. Weight status and hypertension among adolescent girls in Argentina and Norway: Data
from the ENNyS and HUNT studies. BMC Public Health 2009; 9: 398.
27. Ward R. Familial aggregation and genetic epidemiology of blood pres-sure. Hypertension-Pathophsiology, Diagnosis and Management’de. Eds. Laragh J, Brenner B. New York, Raven Press, 1990: 81-100.
28. Mitsnefes MM. Hypertension in children and adolescents. Pediatr Clin
North Am 2006; 53: 493-512.
29. Quan SF, Gersh BJ. Cardiovascular consequences of sleep-disordered breathing: past, present and future: report of a workshop from the National Center on Sleep Disorders Research and the National Heart, Lung, and Blood Institute. Circulation 2004; 109: 951-7.
30. Strohl KP. Invited commentary: to sleep, perchance to discover. Am J
Epidemiol 2002; 155: 394-5.
31. Marcus CL, Greene MG, Carroll JL. Blood pressure in children with obstructive sleep apnea. Am J Respir Crit Care Med 1998; 157: 1098-103. 32. Enright PL, Goodwin JL, Sherrill DL, Quan SF. Blood pressure eleva-tion asssociated with sleep-related breathing disorder in a community sample of white and Hispanic children: the Tuscon Children’s Assessment of Sleep Apnea study. Arch Pediatr Adolesc Med 2003; 157: 901-4.
33. Hansen ML, Gunn PW, Kaelber DC. Underdiagnosis of hypertension in children and adolescents. JAMA 2007; 298: 874-9.
34. The Guide to Clinical Preventive Services, 2008. Recommendations of U.S. Preventive Task Force. www.ahrq.gov/clinic/uspstffix.htm adresin-den 28.05.2010 tarihinde eriflilmifltir.
Araflt›rma
Gelifl tarihi: 26.06.2010 Kabul tarihi: 28.07.2010 Çıkar çakıflması:
Çıkar çakıflması bildirilmemifltir.
‹letiflim adresi:
Yard. Doç. Dr. Hülya Akan
Yeditepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Aile Hekimli¤i Anabilim Dal› ‹nönü Mahallesi, Kay›flda¤› Cad. 26 A¤ustos Yerleflimi
Kad›köy 34755 ‹stanbul Tel: (0216) 578 00 00 e-posta: hakan@yeditepe.edu.tr
