27 Haziran 1998 Adana Ceyhan depremi

27

HAZİRAN

1998

ADANA

CEYHAN

DEPREMİ

June 27 1998 The Adana-Ceyhan Earthquake

Prof.

Dr.

Ali

SELÇUK

BİRİCİK

*

Araş.

Gör.

Halil

KURT

**

ÖZET

27 Haziran 1998'de Adana-Ceyhan Yöresi’nde saat 16.55 de 6.3 mag- nitüdünde vukua geien depremde toplam 145 kişi hayatını kaybetmiş; binlerce kişi yaralanmış; bir kısım hayvan telef olmuş; 9 271 bina yıkılmış; 16 597 bina orta derecede, 38 591 bina ise az hasar görmüştür.

Önemli ölçüde can ve mal kaybına sebep olan bu doğal afet, fevkalâde dü­ şündürücü olmuştur.

Depremlerin, heyelanların, sellerin sık sık vukua geldiği ülkemizde Adana Ceyhan Yöresi'nin ayrı ve önemli bir yeri vardır. Nitekim, eski temel masiflerin, kıta levhalarının (Arabistan Levhası, Afrika Levhası, Anadolu Levhası) sınır yer­ lerinde ve tektonik duyarlılık bakımından aktif bir zon içinde kalan Adana- Ceyhan Havzası ve yakın çevresi tarihi devirlerde de yıkıcı depremlere sahne olmuştur. 27 Haziran 1998 depremi ve bunun ortaya koyduğu sonuçlar, bundan sonra da maalesef yıkıcı depremlerin olacağını telkin etmektedir. Adana- Ceyhan Havzası ve yakın çevresinde periyodik de olsa böyle bir sürekliliği sağ­ layan önemli etkenler arasında;

- Adana-Ceyhan Havzasının sübsidans karakterli bir havza olması,

- Havza içinde güneybatı-kuzeydoğu yönünde doğrultu ve düşey atımlı gö­ rünür ve örtülü fayların bulunması,

- Havza çukurluğunu dolduran sedimentlerin büyük ölçüde klastik karakterde. olması,

- Klastik- sedimentler arasında, kum, şilt, kil, kumlu kil, siltli kil, killi kum se­ viyelerinin hayli kalın olması,

- Hidrolojik yönden dünyada ender rastlanan apayrı özelliklere sahip olması, - Havza’nın yüzey ve yeraltı suları bakımından zengin olması,

- Havza çukurluğunu dolduran sedimentlerin aşırı derecede suya doy­ gunluğu,

* Marmara Üpiversitesi. Atatürk Eğitim Fakültesi, Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı Başkamdir.

** Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalında Araştırma Gö­ revlisidir.

--Gerekpasifhaldeiken, gerekseaktifhalegeçenfayhatlarınınyüzeyveye­ raltısularınıdreneetmeçabası,

- Ceyhan Nehri'nin deprem esnasında hareketlenen fayhattı boyunca kay­ bolup;yeraltınaintikaletmesi,

- Güneybatı-kuzeydoğu doğrultusundaki Karataş-Misis (Göksu) Fayı’na in­ tibaketmiş bulunan Ceyhan Nehri'nin akışyönündeyatay ve düşeydoğrultuda sularınmuazzambirpotansiyelvehidrostatikbasınçoluşturması,

- Genişçe biralanda sıvılaşma ve dolayısıyla zeminde önemli hareketliliğin sözkonusuolması,yeralmaktadır.

Bu açıklamalara göre Adana-Ceyhan Depremi'nin Tektono-Hidrolik Kökenli olduğuortayaçıkmaktadır.

Yukarıda ana hatlarıyla belirtilmiş olan deprem yöresinin kendi içinde gös­ terdiğiözelliklerçerçevesinde gerekliönlemlerinalınması, dolayısıyla havza ve bölge planlamasının bu esaslar çerçevesinde yapılması ve uygulamaya ge­ çilmesizaruretivardır.

Giriş

Güneş Sistemi içinde belli bir konuma sahip olan Yeryuvarı ya da üzerinde yaşadığımız Dünya, sürekli hareket halindedir. Bilindiği üzere Yeryuvarı kendi ekseni etrafında merkez kaç kuvvetiyle hızla döndüğü gibi, Güneş'in etrafında dadönmektedir. Budönmesonderecedüzenliolup, üzerindeyaşayaninsanları rahatsızetmemektedir.Ancak, Yeryuvarıadı verilendünyanınkabukkısmı (Yer-kabuğu), magmanın üzerinde adeta yüzer haldedir. Böylece magma, Yer­ kabuğunun şekillenmesinde önemli biryere sahiptir. Magmasal hareketlerYer­ kabuğunda hareketliliğe sebep olmakta ve böylece yerine göre zaman zaman büyük sarsıntılara sebep olmakla depremleri meydana getirmektedir. O halde magmadaki differansiyasyonlar,yerkabuğundaoynamalarayol açtığı için büyük birenerjininkaynağı durumundadır.

Bilindiği üzere dünyanın muhtelifyerleri, çokşiddetli depremlere sahneolur­ ken, birkısmı dabundan korunmuş; yadaçok hafifsarsıntıların meydanagel­ diğikesimlerdir.

Sarsıntıların şiddeti ne olursaolsun, bu doğal bir olaydır. Çoğu kez muhtelif eserlerimizde de zikrettiğimiz gibi, doğal olaylar, kendi işleyişi içinde doğaldır. Ancak insan ve onun eserlerine zarar verdiği ve vükuu esnasında çaresiz ka­ lındığı zaman bir afettir. Bu afeti ülkemiz, maalesef zaman, zaman ya­ şamaktadır. Çünkü Türkiye Alp-Himalaya Kuşağı üzerinde bulunmaktadır. Yer­ yüzününençoksarsılan zonlarından biri olanAlp-HimalayaKuşağı'nın aktiffay hatlarınıngeçtiğiyerlerdenbirisideAdanaCeyhanHavzasıveyakınçevresidir.

Nitekim 27 Haziran 1998 Cumartesi günü Türkiye saatiyle 16.55'de vukua gelen Adana-Ceyhan Depremi de bu sarsıntılarave doğal afete bir örnekteşkil eder. Çünkü27 Haziran 1998'devukuagelen depremlebirliktecanve malkaybı olmuş, deprem esnasında ve sonrasında insanlar çaresiz kalmış; 145 va­ tandaşımız maalesef hayatını kaybetmiştir. Bir kısım hayvan telef olmuş, gör­ kemli sayılabilecek binalaryıkılmış, yollar, bazı köprüler kısmen zarar görmüş sulama kanalları, mabetler vb. kamuya açık birçok alanlar tahrip olmuş ve in­ sanları derinbirhüzünbürümüştür.

-96,-SUMMARY:

Atthe eaı1hquake in Adana-Ceyhan area, on June 27 1998, at04.55p.m. with amagnitudeof6.3, totally 145people died, thousands ofpeopleinjured,a numberofanimals weredamagad, 9271buildings weredestroyed; 16597 build-ings were damagedinmedium level, 38597buildings were collapsedin a low level.

This natural catastrophy which caused financialand mortal loss has been quiteconsiderable.

TheAdana-Ceyhanareahasanimportantanddistinctplaceinourcountryin which earthquakes, shakes, floods often occur. Ancientbasic massives, in the borderpartsofContinentalslab(Anatolian-Arabic-African slabs)andintheAda­ na-Ceyhan basin andneighbourhoodwhichis tectonicallyactive, hasbeen the place where destructive earthquakes have happenedthrough thehistoricai pe-riods.

TheearthquakeoccuredonJune27, 1998, andtheconsequencesofitshow thatunfortunateiytherewillbedestructiveearthquakesinthefuture. İntheAda­ na-Ceyhan area and the neighbourhood, there are some important factors whichprovidethecontinuity-thatispreiodic,andamongthesefactors, thereare; heAdana-Ceyhanareahasanimportantand'distinctplaceinourcoüntrylfT İn thebasin, therearehorizantalandvertîcafvisibleandcovek&d.fouftings, inthedirectionofsouth west-northeast,

- Thesedimentswhichfilledthepole ofthebasinaremostlyinthecharacter ofclasticsediments,

-Amongtheclasticsediments, thereare thicklayersofsand, şilt, clay, can-dyclay,siltyclay,clayedsand,

- From hydrologicalaspectit has too many differentproperties which are rarelymentintheworld,

-Thebasinhasrichsurfaceandundergroundwater,

-Thesedimentswhichfilledthebasinhaveahighwaterlevel,

-Thefaultingswhichareeitherpassiveoractivetrytodrainboththesurface andtheundergroundwater,

-Throughthefaultingüne, duringtheearhguake, theriverCeyhanhasbeen lostandmovedtotheunderground,

- İnthedirectionofsouthwest-north east,

- The River Ceyhan, which has changedits directionaccording to the Kar-ataş-Misis (Göksu) faulting in the south west-north east fine, the water has formedanextraordinarypotantialandhydro-staticpressureboth in the vertical andhorizantalüneinthedirectionoftheriver.

- Changin into liquit form, in a wlde area and consequently an important movementontheground,

According to theseimportantaspects, itcanbe concludedthat, the Adana-Ceyhanearthquakeisa Tectono-Hydrolictypeofearthquake.

Necesseryprecautions mustbe taken in the earthquake area mainly men-tionedabove in itsparticularproperties and thus thebasin andarea planning

-97-mustbedone regarding to these facts anditis a necessityto make useofitat önce.

Preface

The earthor theworld we liveon, which issituated in aparticular position in the solar system is continuously moving. İt is clear that the earth either turns around itselfwith acentral-innerforceorturs round thesun,too. Thistıırningis very regularand does notdisturbthepeople. Butthe covering partofthe earth called ’round-earth' seems as if it is drifting on magma. So magmahas an im-portand place on the shaping ofhe earth. Movements related to magmacause movements on the earth and consequently cause greatshakes in time and so the earthquakes are formed.This the differentiacions in magma, causes move­

mentsonearthandsoitcanbesaidthatit isagreatsourceofenergy.

As knovvn, some particular places on earth have violent earthquakes and some otherpartsareprotectedfromthis, or haveveryliftleshakes.

No matter what degrec of the shakes, it is a natural event. As have men-tionedin ourseveral editions,natural eventsarenatural intheiraspects. Butitis destructionwhen it harms people and theirvvorksandwhen peopieare desper-ate during the earhquake. Unfortunately our country sometimes faces this ca-lamity.Because,TurkeyisontheAlpine-Himalayas line.

TheAlpine-Himalayasline isoneof theearth's mostshakening zones. On of theplaceswhereoneoftheactivefaultinglines passesbyis theAdana-Ceyhan basinandthe neighbourhood.

Hence, the Adana-Ceyhan earthquake, happened onJune 27 1998, on Sat-urdayat 16.55p.m. whiththeTurkish local hime, is an exampleoftheseshakes and a natural calamity. Because, with the earhquake, happaned on June 27 1998, there has been mortal and financial loss, people have been desperate duringandafterthe earthquakeandunfortunately145peopledied. Some ofthe animalsweredamaged, luxuriousbuildings were destructed, roads some bridg-es arepartlydamaged waterchannels, mosques, ete. Some common areasfor thepublic hasbeen harmedandthepeople havehadgreatsorrow.

A- DEPREM YÖRESİ'NİN YERİ VE GENEL COĞRAFİ ÖZELLİKLERİ

27 Haziran 1998 Cumartesi günü saat 16.55 de meydana gelen deprem, Adana'nın Ceyhan, Karataş, Yumurtalık, İmamoğlu, Kozan, KaraisalI, Pozantı; İçel'in Tarsus; Osmaniye’nin Kadirli; Hatay'ın Dörtyol ve İskenderun ilçeleri ile bunlarabağlı beldeve köylerdeçeşitliderecelerde hasara, Adanaİl merkezinde 59, Ceyhan İlçesinde 86olmak üzeretoplam 145 kişinin hayatını kaybetmesine, 1500’denfazlakişinindeyaralanmasınasebepolmuştur.

Deprem, yukarda belirtilen merkezlerin yanı sıra, Niğde, Kayseri, Kah­ ramanmaraş, Gaziantep illerini de içine alan oldukça geniş bir alanda his­ sedilmiştir. Ancak, depremasıl etkisini AdanaveCeyhan şehirleri ileçevre köy­ lerindegöstermiştir.

-98--Buna göre Deprem Yöresi, Akdeniz Bölgesi'nin Adana Bölümümde yer al­ maktadır. Burası, eski adı Kilikya olan, günümüzde Çukurova adıyla anılan Adana Ceyhan-Havzası ve yakın çevresindeki plato ve dağlık sahaları içine al­ maktadır. Deprem Yöresi, Türkiye İdari bölümleri bakımından ise, Adana, İçel, Osmaniye, Hatay illerinin sınırları içerisinde kalmaktadır.

Batı ve kuzeybatıda Orta Torosların bir bölümünü oluşturan Bolkar Dağları ve Ala Dağlar, doğuda Amanos Dağları ile sınırlanan Adana-Ceyhan Hav- zası'nın güneyinde Akdeniz yer almaktadır. Yörenin hakim topografik yükseltisini meydana getiren dağlık sahalar Mesozoik ve Tersier'e ait litolojik birimlerden (daha çok kalker, konglomera) meydana gelmiştir. Adana-Ceyhan Havzası'nın batı-kuzeybatı kesiminde Bolkar Dağları ile Aladağlar Orta Torosların uzan­ tılarını, doğudaki Amanos Dağları ise Güneydoğu Torosların batı başlangıcını oluşturmaktadır (Şekilli).

Adana-Ceyhan Havzası, ülkemizin en geniş ve tarımsal verimi yüksek ova­ larını oluşturmaktadır. Ceyhan, Seyhan Nehirleri ile Tarsus Çayı'nın taşıdıkları çeşitli materyallerin Adana-Ceyhan Depresyonumda yığılması ile alüvyonlar te­ şekkül etmiş ve zaman içerisinde geniş düzlüklerden ibaret ovalar meydana gel­ miştir. Doğal akışı süresince (gölet baraj ve sel kapanlarının inşasından önce) her yıl Ceyhan Nehri 19.5 milyon ton, Seyhan Nehri ise 7.8 milyon ton civarında süspanse malzemeyi depresyon tabanına taşımaktadır. Ancak son yıllarda Cey­ han Nehri üzerinde Aslantaş, Seyhan Nehri üzerinde Seyhan ve Çatalan ba­ rajlarının inşaa edilmesi bu akarsuların doğal akışlarının kontrol altına alın­ masını ve sık sık vukua gelen sel âfetlerinin büyük ölçüde önlenmesini sağlamıştır. Ancak Deprem Yöresi içinde kalan baraj göllerinin yerkabuğu üze­ rinde oluşturduğu basıncın, deprem üzerine etkileri ise ayrıca araştırılması ge­ reken bir konudur.

Ceyhan ve Seyhan Nehirlerimin MÖ.IV. yüzyıldan günümüze kadar zaman zaman birleştikleri ve ayrıldıkları, en son ayrılmanın XIX. yüzyılda olduğu be­ lirtilmektedir1. Önceleri Kısık Boğazı'nı kullanarak İskenderun Körfezime dökülen Ceyhan Nehri, Osmaniye-Ceyhan arasında yer alan Deli Halil, Üç Tepe çev­ resindeki volkanik faaliyetler sonucunda oluşan doğal bir setle önünün tı­ kanması sonucu yön değiştirmiştir. Böylece Ceyhan Nehri, şimdiki Misis Boğazı açılmadan önce Ceyhan Havzası çukurluğunda oldukça geniş ve nispeten derin ° bir göl oluşturmuştur. Zamanla göl suyu seviyesi yükselmiş ve Misis Boğazı'nı takip ederek güneye doğru yoluna devam etmiştir. Gerideki göl havzası bir ta­ raftan sedimantasyonla dolarken, diğer yandan suların tahliyesiyle bir ova ka­ rakteri almıştır. Misis Boğazı esasında iki ayrı havza sınırında bir eşik ha­ lindedir. Bu havzalardan birisi, üzerinde Adana Şehri'nin de bulunduğu asıl Çukurova; diğeri ise üzerinde Ceyhan Şehri'nin de bulunduğu Ceyhan Ovası'dır.

Mersin-Tarsus-Adana'dan doğuya doğru genişleyen ve Adana-Ceyhan ara­ sında kabaca güneybatı-kuzeydoğu yönünde uzanan Nur Dağı-Güllüce Dağı- Haşin Dağı'nda son bulan Çukurova, esasta bir delta ovasıdır. Bir sübsidans havzası üzerinde gelişen bu büyük ova farklı isimlerle de tanınmaktadır. Ni­ tekim, Tarsus İrmağımın batısında Toros'ların eteklerine kadar olan (400 km2) (1) GÖNEY, S. - 1976: Adana Ovaları I. İst. Üniv. Coğ. Enst. Yay. No: 88, s. 21-23, İstanbul.

-99-'j^^EYHAN HAVZASI VEYAKIN ÇEVRESİNİN TOPOGRAFİK GÖRÜNÜMÜ S*nı-*0 V* î1 . •! OSMANİYE ADANA -

100-sahaya BerdanOvası,TarsusIrmağı ileSeyhanNehriarasındakalan (850km2) ^a.fsu?.Ovası, Seyhan ile Ceyhan Nehirleri arasında kalan (1250 km2) düzlüğe Yüreğir Ovası, Ceyhan Nehri ile Misis Dağları arasındakalan 0-3km, genişlik, 35-40 km. uzunluğundaki (234 km2) alana da Misis Ovası de­ nilmektedir.

Bu ovaların geneleğimi %02civarındadır. Kıyıdanitibarerfcuzeve dogrûfrOK» selti tedricen artarak Demiryolu ve Adana-Ceyhan Karayolu'nun geçtiği ke­ simlerde 50 m. ye kadarçıkar Taban suyu seviyesinin yüzeye çok yakın (1-2 m.) olduğu kıyıya yakın kesimlerde yer yer tuzluluk (çoraklaşma) da göz­ lenmektedir. Buovalıksahadaalüvyon kalınlığıAdana batısındangüneydoğuya doğru artmaktadır. Karataş yakınlarında DSrnin açtığı sondaj kuyularının ve­ rilerine görealüvyonkalınlığı hayli fazladır. Bunların tabanındaİse Pliosen'e at­ fedilenveyeryercepşeklindejipsliseri yeralmaktadır.

Oldukçagenişdüzlüklerdenibaretolan Ceyhan Ovası'nın, kuzeyindeKozan, Kadirli şehirleriiledoğu kenarındaOsmaniye ilmerkezi, güneyindeCeyhan, ba­ tısında ise İmamoğlu şehirleri yer almaktadır. Deniz seviyesine göre yükseltisi 30 ile 100 m. arasında değişen ve güneydoğuda Kısık Boğazı ile Dörtyol Ovası'na, güneybatıda Yılankale-Yakapınar (Misis) arasında Misis Boğazı ile ' Adana Havzası'nabağlanan Ceyhan Ovası, yaklaşık2050 km2 yüz ölçüme sa­ hiptir.

Adana-CeyhanHavzası’nıniklim,toprakvebitkiörtüsünedeğinilecekolursak şu özellikler ortaya çıkmaktadır. Adana Ceyhan Havzası'na yazları sıcak ve kurak, kışları ılık, serin ve yağışlı geçen Akdeniz İklimi'nin özellikleri hakimdir. Yılljkortalama sıcaklık18-19 Cöcivarındadır. Yazaylarındasıcaklıkortalaması ®0C?kış aylarında ise 10 C° dolayındadır. Kuzeyve doğudaki dağlık sahalara

doğrugidildikçeyükseltininetkisiylesıcaklıkazalır.

Yağışlar genelde yağmur şeklindedir. Cephe yağışlarının etkili olduğu yö­ redetoplamyağışınyaklaşık%50si kışaylarındadüşer. Yazaylarısıcakveku­ raktır. Yıllık ortalama yağış Tarsus'ta605 mm., Adana'da628 mm., Ceyhan'da 684mm., Kozan'da875mm.,Kadirli'de1016 mm.,Dörtyol'da1020 mm.dir.

Adana-Ceyhan Havzası’nda alüvyal topraklar yaygındır. Yılda birden fazla ürünalınabilentopraklarda İntansifTarım metodları uygulandığındandoğal bitki örtüsü ortadan kaldırılmıştır. Dağlık ve tepelik alanlarda ise, yer yer terra Tossalar üzerinde maki formasyonları ile tahrip edilmiş Kızılçam ormanları gö­ rülür. Bataklıksahalaraise20. yüzyıldaAvustralya'dangetirilenOkaliptüsağaç­ larıdikilmiştir.

Diğer yandan, Adana-Ceyhan Havzası'nda yerleşme ve nüfus bakımından bazıfarklılıkların olduğu dikkatiçekmektedir. Tarihi çağlarboyuncaYöredeTar­ sus, Yakapınar (Misis), Anavarza (Anazarbos) önemli yerleşim merkezleri ol­ muşlardır. Tarihi kayıtlarda birçok kez depremlerve savaşlarla yıkılan bu yer­ leşmelertekrarinşaedilmişlerdir. 1990 NüfusSayımınagöreDeprem Yöresi'nin en büyükşehriAdana(916 150) dır. Osmaniye(122307), Tarsus (187508), İs­ kenderun(154807),Ceyhan (85308), Kadirli(55061), Kozan (54451), Dörtyol (47 144), İmamoğlu(21 484), Karataş(9025), Pozantı, (7892), KaraisalI (7235), Yumurtalık (3583) nüfuslu ilve ilçemerkezleridir. Beldeve Köylerİle birlikteyö­ rede2.000000civarındanüfusyaşamaktadır.

-B- DEPREM YÖRESİ ve ÇEVRESİ’NİN

SİSMİK KARAKTERİ ve SİSMİK TARİHÇESİ

T.C. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, Afet İşleri Genel Müdürlüğü'nce ha­ zırlanan ve BakanlarKurulunun 18.4.1996tarih ve 96/8109 Sayılı Kararı ile yü­ rürlüğe giren Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası'nda Adana-Ceyhan Havzası İkinci Derecede Deprem Bölgesi içinde gösterilmiştir. Bu çerçevede Adana'nın Seyhan ve Yüreğir merkez ilçeleri ile Karataş, Ceyhan, Kadirli ilçe merkezleri, ayrıca Yakapınar(Misis), Sağkaya, Kösreli beldeleri de ikinci derecededeprem bölgesi içindeyeralmaktadır.

Halbukigerek27Haziran 1998de,gerekse20 Mart 1945 de, ayrıca22 Ekim 1952'de aynı havzada vukua gelen yıkıcı depremler, Adana-Ceyhan Hav-zası’nm en azından belli birbölümünün birinci derecede deprem bölgesi içinde kaldığınıtelkinetmektedir.

Diğer yandan, havzanın güney kıyısındaki Yumurtalık ilçe merkezi ile doğu kenarındaki Osmaniye il merkezi Türkiye Deprem Bölgesi Haritası'nda birinci derecede deprem zonu içinde yer almaktadır. Böylece aktif fay zonu üzerinde yer aldığı doğrulanmış olmaktadır. Diğer önemli bir husus da Karataş-Misis-Göksu Fayı doğrultusunda üzerinde antikbiryerleşimyeri olanAnavarza'nınta­ rihi devirlerde vukua gelen depremletamamen yıkıldığı, yeniden inşaa edildiği, ancak günümüzde bunun yerinde küçük bir köy yerleşiminin olduğu göz­ lenmektedir. Büyükölçüde aktiffayzonunaintibaketmiş CeyhanNehri boynuca şeritvari bir şekilde uzanacağını ileri sürdüğümüz bir alanın özellikle Misis Bo­ ğazı aksı doğrultusunda birinci derecede deprem alanı içinde kalmaktadır. Bu da Mesozoik formasyonları ile Tersier-Kuaterner sedimentleri sınırına rast­ lamaktadır.

Kaydedilmesi gereken birdiğerönemli husus daAdana-Ceyhan Havzası'nın doğu-kuzeydoğusuna doğru gidildikçe daha sık ve şiddetli depremlerin ol­ masıdır. Bu da dünyanın en büyük kırık hatlarından birinin geçtiği sahaya ya­ kınlığıaçısındanönemliolmaktadır.

Adana-Ceyhan Havzası, sismisitesi yüksek bir bölgede yer almaktadır. Bu sonuç, gerektarihi dönemlerde, gerekse günümüzde (özellikle âletlerle yapılna ölçmelerin başlamasıyla birlikte) vukua gelen depremlerin tespiti ile ortaya çık­ mıştır.

Şiddeti VI-IXarasında değişen ve böylece zaman zaman yıkıcı depremlerin yaşandığı havzada Yakapınar (Misis), Anavarza (Anazarbos) ve Ceyhan çev­ resindeyerleşim birimlerininyerlebirolduğu kaydedilmiştir.

Adana Ceyhan Havzası'nda 20. yüzyılda vukua gelen en şiddetli depremler arasında 20 Mart 1945 Ceyhan-Misis Depremi, 22 Ekim 1952 Ceyhan-Misis Depremi ile27 Haziran 1998Adana-Ceyhan Depremiyeralmaktadır.

20 Mart 1945’de, saat 9.58 de vukua gelen Ceyhan-Misis Depremi,

Adana, Ceyhan , Tarsus, Yakapınar (Misis), Yakacık (Payas), Dörtyol, Antakya ve çevresinde kuvvetlice hissedilmiştir. Ceyhan Nehri kıyısındaki köylerde Ya-kapınar, Çukurköprü, Kadirli ve Kozan arasında can ve mal kaybınasebep

-muştur. 13 kişinin öldüğü ve 93 kişinin de yaralandığı bu depremde 2500 ev de yıkılmıştır. Yakapmar ve Ceyhan'da ağır hasarlar olduğu gibi, kumlu su fış­ kırmaları görülmüştür. Ayrıca Abdioğlu, Müminli, Kızılkaş, Şevketli ve Ho- rasaniye’de de ağır hasar olduğu tespit edilmiştir. 2

22 Ekim 1952 de, saat 19.00 da, vukua gelen Ceyhan Misis Depremi ise Yakapmar, Ceyhan, Havraniye, Baklalı, Suluca, Küçük Burhaniye, Yılankale, Tokdamış, Kızıldere ve Büyükmangıt’da şiddetle hissedildiği gibi önemli ölçüde hasara sebep olmuştur. Ceyhan Yöresini içine alan bu yerleşim birimlerinde top­ lam 10 kişi ölmüş; 617 bina yıkılmış; su fışkırmaları ve dağınık sıvılaşma göz­ lenmiştir. 3

Adan-Ceyhan Hazası’nda tarihi dönemlerde ve günümüzde vukua gelen dep­ remler aşağıda tablo 1- halinde verilmiştir.

Tablo 1. Tarihsel dönemde 1900 yılına kadar bölgede etkili olan depremler.

No Tarih Koordinatları Şiddeti Etki alanı Açıklamalar 1 14.05.290 17. 06 Kuzey

15. 80 Doğu VIII TarsusCeyhan - Adana - _Mersin Ağır Hasar 2 ...524 37.25Kuzey

35. 92 Doğu VII Anavarza - Ceyhan - Misis - Kadirli

Ağır Hasar 3 ...561 37.25 Ku/.cv 35. 92 Doğu X Anavarza - Ceyhan - Misis - Kadirli Ağır Hasar 4 10.8.1 114 36.50 Kuzey 35 50 Doğu Ceyhan - Adana - Antakya Kahramannıaraş-Lübnaıı IX Ağır Hasar Tsunami 5 37 . 75 Kuzey 35.80 Doğu

.1268 IX Kozan - Ceyhan - Adana

vc Yöresi

60 000 ölü 1:400 km. 6 ...1855 37. 06 Ku/.cy

35,75 Doğu

VI Ceyhan- Adana Ağır Hasar 7 . 01. 1896 37 .00 Kuzey

35 .30 Doğu VI Adana-Misis Şiddetli

27

Haziran

Adana-Ceyhan

Depremi

ve

Replikleri

27 Haziran 1998 tarihinde saat 16.55 de vukua gelen depremle Adana- Ceyhan Havzasfnda önemli ölçüde can ve mal kaybı olmuştur. 6.3 mag- nitüdünde maksimal sarsıntının yaşadığı şok öncesi haberci deprem adı verilen ön sarsıntıların pek duyulmadığı halde, Ana Şok ya da Asıl Deprem'den sonra Replik Depremleri adı verilen art sarsıntılar aylarca sürmüştür ve süreceği de tahmin edilmektedir. Ana Şoku takiben, yaklaşık 3 ay süren Replik Depremleri daha az şiddetli ve daha küçük frekanslı olmuşlardır. Bunlar hiçbir zaman büyük deprem sonrası aynı şiddeti koruyamamıştır. Ancak bir kez, 4 Temmuz 1998'de saat 05.15 de vukua gelen deprem 5.1 magnitüdü ile ana şoka yakın bir değer

2 PINAR, N.-LAHN. E.-1952 Türkiye Depremleri İzahlı Katalogu Seri:6, Sayı: 36, 3 EYİD0GAN, H. ve diğerleri -1991: Türkiye Depremleri Makrosismik Rehberi.

103-göstermektedir. Bu depremin oluş tarihi ve lokasyonu dikkatle incelendiğinde öncekinden bağımsız birhiposantr’dan neşet ettiği ortayaçıkmaktadır. 5.1 mag-nitüdiü deprem 6.3 magnitüdlü depreme göre lokasyon olarak daha güneyde kalmaktadır.

Gerek ana şokla oluşan sarsıntılar ve gerekse Replik Depremleri ile oluşan sarsıntıların neşetettiğihiposantrderinlikleri maksimal 18km, minimal 2km ’dir. Ana şokta hiposantr derinliği 18-23 km,* ikinci derecedeki ana şokta ise hi­ posantr derinliği 10 km’dir. Replik Depremlerin büyük birkısmının hiposantr

de-Tablo: 2-27Haziran 1998ile 3 Aralık 1998 tarihleri arasında Adana-Ceyhan.Hav­ zasında vukua gelen depremlerin aletsel verilere dayalı çözümleri. (Boğaziçi Üni­ versitesi, KandilliRasathanesi)

Tarih OluşZamanı Enlem Boylum Derinlik Manyitüd

(TürkiyeSaati) (Kuzey) (Doğu) (Km.) (AletselŞiddet) 6. 3 35. 52 18 36 .96 16. 55 27 6 1998 4.2 10 35.61 36.81 17.07 27 6 1998 3.5 13 35.81 37. 18 27 6 1998 17. 14 8 4. 1 35. 74 37. 23 27 6 1998 17. 15 3.5 35.70 7 39. 97 18. 12 27 6 1998 3. 1 10 35.86 36.98 27 6 1998 18. 14 10 3.2 36. 89 35.72 19. 19 27 6 1998 10 3. 1 36.94 35.73 20. 15 1 27 6 1998 27 6 1998 21.54 37.01 35.68 10 4.0 3.5 35.76 10 22.22 37.00 27 6 1*998 35.65 10 3.7 36. 97 27 6 1998 23.03 35. 56 10 4. 1 23.50 36. 84 27 6 1998 2.7 2.48 37. 04 35.70 8 28 6 1998 35.49 3.0 3.16 37.08 10 28 6 1998 5 37.03 35. 66 3.0 3.40 28 6 1998 36.99 35.67 8 3.0 4.02 28 6 1998 36.90 35.59 5 2.9 28 6 1998 4.52 36.94 35. 72 28 6 1998 5.35 10 3.3 37.00 35.68 6 6.59 4.9 28 6 1998 37.00 35.48 8.03 5 28 6 1998 2.9 11.29 36.84 35. 72 10 28 6 1998 3.5 11.35 37.00 35.66 7 28 6 1998 3.2 37.03 35.74 12.29 5 28 6 1998 3. 1 35.71 14.06 36. 91 5 -28 6 1998 2.9 36.86 35.29 10 14.24 28 6 1998 3.9 35.73 14. 27 37.04 9 28 6 1998 3.0 35.59 6 14. 30 37.05 28 6 1998 3. 1 15. 19 37.02 35.70 7 28 6 1998 3.1

*27Haziran1998DepremininHiposantrderinliğiKandilliRasathanesinegöre18km., TÜBİTAKMAM'agöre23km.'dir.

-104-28 6 1998 16.07 36.85 35. 45 10 3.2 28 6 1998 18.20 36.95 35.63 11 4. 1 28 6 1998 22.40 36.90 35.62 5 2.6 29 6 1998 13.03 37.03 35.69 6 3.9 29 6 1998 13.26 37.03 35.71 6 2.7 29 6 1998 21.49 36.95 35.79 5 3.2 29 6 1998 24.55 37.08 35.75 7 2.7 30 6 1998 5.01 37.04 35.74 10 3.7 10 2.6 30 6 1998 5.14 37.06 35.76 8 3. 1 30 6 1998 5.42 37.06 35.60 8 3.3 35.68 30 6 1998 16.30 36.98 9.25 36.99 35.56 11 3.7 1 7 1998 10 3.0 35.82 36.87 1 7 1998 14.00 • 2 3. 1 35.77 00.33 36. 96 2 7 1998 2.9 10 35.84 36.90 2 7 1998 9.40 3.2 35.78 10 37.01 2 7 1998 23.41 10 3. 1 '3 7 1998 6.57 36.99 35.87 9 3. 1 35.73 37.00 14.09 3 7 1998 3 3.4 35.73 37.04 19.58 3 7 1998 35.73 2 3. 1 37.03 4.00 4 7 1998 10 5. 1 35. 47 36. 85 4 7 1998 5. 15 35.69 8 3.2 36.95 5. 25 4 7 1998 35.70 5 3. 1 37.04 12.23 4 7 1998 , 4.5 10 36.85 35.51 12.24 4 7 1998 2.9 35.79 4 37.01 4 7 1998 22.09 3.4 10 35.35 36.78 9.31 5 7 1998 10 3.9 35.52 36.83 17.32 5 7 1998 3.0 10 35.82 36.98 4. 00 7 7 1998 3.8 12 35.59 37.04 12.27 13 7 1998 3.8 9 35.71 37.04 13.44 13 7 1998 3. 1 10 35.62 37,03 4.58 14 7 1998 3.4 10 35.51 36.97 14 7 1998 23.43 4.0 8 35.65 36.86 15 7 1998 6.32 3.7 16 35.68 36.86 3.43 17 7 1998 3. 1 12 35.43 36,93 16. 23 19 7 1998 3.2 7 35.67 37.02 20 7 1998 9.07 3. 1 10 35.55 37.01 9. 15 20 7 1998 3.6 10 35.69 36.96 7.46 27 7 1998 3.6 10 35.54 36.97 3. 17 3 8 1998 3.6 10 35.73 37.02 12 8 1998 22.33 3.1 10 35.73 36.93 9.51 14 8 1998 3.2 10 35.72 36.72 16. 55 18 8 1998 3.3 10 35.69 36.86 17. 59 20 8 1998 3.6 10 35.59 36.98 24. 13 20 8 1998 3.3 35.48 10 36.76 4.31 24 8 1998 10 4. 1 35.45 36.84 5.00 24 8 1998 10 3.6 35.41 36.82 5.06 24 8 1998 10 4.0 36.68 35.47 1.56 21 9 1998 -

105-I

rinliği 10 km’dir. Bütün bunlar bize Adana-Ceyhan Havzası'nda vukua gelmiş depremlerin sığ odaklı olduğunu göstermektedir (Tablo:2). Esasında, ha­ tırlatalım ki Türkiye'de vukua gelen depremlerin hemen hepsi sığ odaklıdır. Bi­ lindiği üzerehiposantrileepisantrarasındafark nekadarazalırsa, hiposantryü­ zeye ne kadar yakınsa, depremin yaptığı hasar o ölçüde fazla olur. Adana-Ceyhan Depreminde olduğu gibi ülkemizde yaşanan diğer depremlerde de ha­ sarınfazlaolması buözellikleilgilidir.

C- DEPREM ŞİDDETİ ve DAĞILIŞI

27 Haziran 1998 Adana-Ceyhan Depremi'nde en çok sarsılan sahalar dep­ remin odak merkezi olan Abdioğlu-Yakapınar çevresidir. Magnitüdü 6.3 olarak belirlenen ana şoktan sonra şiddeti giderek azalan Replik Depremler kay­ dedilmiştir.

Deprem şiddeti Mecalli Sieberg ölçeğinegöre burada8olup, Adana-Ceyhan Havzası'nı meydana getiren arazinin yapısal özelliklerine bağlı olarak deprem şiddetinde yeryerönemli farklılıkların olduğuortayaçıkmaktadır. Hazırladığımız izoseist haritasında da bu durum açıkça görülmektedir. Adana-Ceyhan Hav-zası'nda az çok tahribata sebep olan deprem şiddeti 4 ile 8 arasında de­ ğişmektedir.Bunlardan magnitüdise4ile6.3arasındadır.

Yörede art sarsıntılar (replikler) dikkate alındığında, şiddet bakımındabirsı­ nıflandırma yapıldığında; az şiddetli, orta şiddetli, çok şiddetli ve yıkıcı dep­ remlerinvukuageldiği tespitedilmiştir. Bunagöredeprem şiddetinin enfazla ol­ duğu aks, güneybatı-kuzeydoğu doğrultusunda Karataş-Misis Göksün fay hattınıtakip etmeklebirlikte Yakapınar-Adbioğlucivarındabatı-kuzeybatı, doğu-güneydoğudoğrultusundadabazısapmaların olduğu gözlenmiştir.

İzoseist Haritası incelendiğinde, (Şekil:2) izoseistleringenelde Karataş-Misis-Göksunfayınaparaleluzandıkları görülmektedir. Nitekim en fazlahasarıntespit edildiği VIII izoseisti Abdioğlu, Küçükburhaniye, Büyükmangıtve Ceyhan Şehir Merkezi'nideiçinealankesimde olduğudikkatiçekmektedir.'Burası anafayhat­ larının uzanışına da uygunluk göstermektedir. VII izoseisti kuzeyde Mercimek, Dikilitaş arasında Ceyhan Nehri vadisine paralel uzanış gösterirken, batıda Dağcı, Suluca, Yürekli ve Adana Organize Sanayii Bölgesi çevresinde batı-kuzeybatı, doğu-güneydoğuyönlü biruzanışgöstermektedir. VIve Vizoseistleri isebugeneluzanışı çevrelemektedirler.

Yukarıda ana hatlarıyla açıklanan deprem şiddeti ve dağılışı üzerinde, ya­ pısal özelliklerin, yapılarda kullanılan malzeme,inşaattekniğive işçiliğin önemli rolübulunmaktadır. Bunlaraaşağıdaana hatlarıyladeğinilecektir.

a)- YapısalÖzelliklerin Etkiieri.

1- Tektonik Yapı:

Yerkabuğu’nun en önemli tektonik arızalarından biri olan ve Doğu Afrika'da MozambikKanalı'ndanbaşlayanyaklaşık 6000km. uzunluğundaki RİFTHATTI,

-ülkemizde 'DoğuAnadolu Fayı' ileAsi Çöküntü Oluğu-Antakya-Amik Çukurluğu ve Kırıkhan üzerinden Kahramanmaraş'a, buradan da Hazar Gölü aksını ta­ kiben kuzeydoğu doğrultusundaKarlıova'yakadardevam eder. Sözü edilenbu aktiffayzonu Adana-CeyhanHavzası'nındoğuyakınındangeçmektedir.

Bilindiği üzere depremin şiddetini arttıran unsurların başında arazinin tek­ tonik özellikleri gelir. Deprem sahası ve yakın çevresindeki fay hatları, yörenin sismikbakımdanaktifhalegelmesindeetkili olmuştur.Geçmiştekaydedilenşid­ detli depremlerin bufayhatları boyuncayoğunlaştığı görülmektedir(Şekil: 3 ve4).

Adana-CeyhanHavzasıtabanıdiplerininhalenduyarlıolmaları, buradaki sis-misiteyi arttırıcı birrol oynamış bulunmaktadır. Ayrıntılı incelemelere göre hav­ zada Alt Eosen ile OrtaEosen arasında, Alt Miosen ile Pliosen arasında, Pli-osenve Pleistosenarasınadiskordanslarınvarlığı ortayaçıkmaktadır.

\ s _-.*"7 Ergene [ navzasjrV. V ^ * ....— \... Anadolu F ay ^ A r— Tortoniyen ^ V'~ j öncesi Retrojariyaj^/^ A pM' "r> ANADOLU LEVHASI EAT -ı-J* Kuzev

....3

'

-

Burdigaliyen

1

-j ... ?A . a A

IZTH

p /\

.

r-i>

«1

? ■*"» ı ___ F/v

Tortoniyen sonrası .b Tortoniyen sonrası! *? T~~

baslayan K-G tansiyon / ________ ~\s^ ^ *"

litI

Burdigaliyen

lîfoI*1°lî>r*11111I^^SrnfniHThîr \(• ARABİSTAN

Burdigaliyen sonrası* II :|

l'lı l>1.M1T11i|t«,Iİihihih J Inıiideniz AFRI KA L EV.HASI 1 VOluden,z

nır1111n11111111IIi111111111m11iı

'Molası LEVHASI

:•I tay«

Anadolu’nunOrtaMiosenPliosen(Şekil*)ilePliosenKuaterner(Şekil:4) Paleotektonikgörünümü(Y.YILMAZveA.M.CŞENGÖRden, 1983)

Sekil: 3 Şekil:^

/

a

^T

s

V

a

^

vha

İ

i

'/

w

A A A YÜKSEK PLATOSU Tortoniyenden *25* beri %50açılroaVJH rabenlerı AFRİKA LEVHASI Ii 11111ıl11■■M«■1.iım Kenar kıvrımları ARAP LEVHASI

Böylece, Adana-Ceyhan Havzası’nın yalnız sedimantasyon yönünden değil, tektonikbakımdan dailginç bir sahadaolduğunu ortaya koymaktadır.Ana orog-rafik hatlar ve önemli kırık hatlarının güneybatı-kuzeydoğu doğrultusunda ge­ liştikleri, bunların bilhassa Miosen öncesinde ve Kretase sonrasında oluşmaya başladıkları kanaati hakimdir. Özellikle Orta Miosen'de vuku bulduğu anlaşılan epirojenikstildekigençtektonikhareketlerAdana-Ceyhan Havzası içindahabe­ lirginözelliklertaşımaktadır.

Adana-Ceyhan Havzası veyakınçevresindeki dağlıksahalardaMiosen son­ larından itibaren etkili olan, Pliosen ve Kuaterner'de de faaliyetini sürdüren epi­ rojenik stildeki genç tektonik hareketlerin etkisiyle şimdiki ovalık sahaların bu­ lunduğu yerlerin çökerek sübsidans havza karakterini kazanmıştır. Çökmenin etkisi halagünümüzde de sürmektedir. Buna karşılık Misis Dağı.kuzeydeki To-roslarvedoğudaki Amanos dağları yükselmişlerdir. Bu dikeyyönlü hareketlerin sonucu olarak özellikle Ceyhan Nehri yatağı boyunca güneybatı-kuzeydoğu yönlüfay hatlarıteşekkül etmiştir.

DepremYöresi'netektonikyapısı açısından bakıldığında, kuzeyindeAnadolu Levhası ile güneyinde Afrika Levhası ve Arabistan Levhalarıyla sınırlıdır. Ara­ bistan Levhası'nın AfrikaLevhasınagörekuzeyedoğrudaha hızlı hareketi, Ana­ dolu Levhası'nın batıya doğru kaymasına ve genel karakteri sağ yönlü doğrultu atımlıtaylanmaolan KuzeyAnadolu Fayzonuile, genel karakterisol yönlüdoğ­ rultu atımlı taylanma olan Doğu Anadolu Fay Zonu'nun oluşmasına neden ol­ muştur. İşteAdana-Ceyhan Havzasıbu tektonikrejimiçindegelişmiştir.

Kaynağı Adana-Ceyhan Havzası içinde olan bu depremde oluşan taylanma, kalın alüvyon örtüsü nedeniyle sürekli olarak izlenememektedir. Faylanma, Ya-kapınar'danAbdioğluBeldisi'nevedahagüneydeyeralanYeni Küçükkapılı Çift­ liğinekadarkesintili olarakdevam etmektedir. Genelde solyönlü doğrultu atımlı Karataş-Misis-Göksu Fayını verevine olarak batı-kuzeybatı, doğu-güneydoğu doğrultusundan kesen doğrultu atımlı sağ yönlü fayların hiposantr çevresinde aktif halegeçmesi depremenedenolmuştur.

2- Litolojik Yapı:

Adana-Ceyhan Havzası ve yakın çevresinde araziyi oluşturan çeşitli for­ masyonlar vardır. Bunlar oluşum zamanı ve gösterdikleri özelliklerbakımından dikkat çekicidirler. Havzada Ust Kretase, Alt ve Orta Eosen ile AltMiosen'e ait çeşitli litolojik birimlerAlpin Formasyonları, Orta Miosen, Pliosen, Pleistosen ve Holosen'e ait çeşitli litolojik birimler de Post Alpin Formasyonları temsil et­ mektedirler(Şekil:5).

Misis Eşiği ile birbirinden ayrılan Çukurova sübsidans Havzası ile Ceyhan Sübsidans Havzası'nda oldukça kalın sedimanter ve volkano sedimanter for­ masyonlar hakimdir. Çukurova Sübsidans Havzası’nda kalınlığı yaklaşık 6000 metreyi bulan ve Miosen başlangıcından günümüze kadar devam ettiği an­ laşılan istifin büyük ölçüde killi, marnlı, kumlu, çakıllı ve kalkerli seviyelerden oluştuğu, bunlar arasında yer yer evaporitlere de rastlanıldığı tespit edilmiştir. Bu litolojikbirimlerçoğunluklaflüvial, flüvio-limnikveyeryerde flüvio-maren kö­ kenlidirler. Esasında bunlar Ceyhan, Seyhan ve Tarsus akarsularının Torosları aşındırarakgetirdikleri malzemedenibaretbulunmaktadırlar.

-108-i

ÇukurovaSübsidans Havzası'ndaoldukçakalın sedimentlerin arasında eva-poritlerin bulunuşu havzaya zaman zaman sıcakve kurak bir iklimin hakim ol­ duğunu göstermektedir. Ancak hatırlatalım ki, killi kumlu çakıllı klastik mal­ zemeninhakim olduğuve hattadenizedoğru birçıkıntı yaparakdeltadepolarını oluşturduğu bilinmektedir.

Öte yandan Ceyhan Sübsidans Havzası'nda Çukurova Sübsidans Hav-zası'na göre, daha farklı bir sedimantasyonun gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Çünkü burada Kretase başlarından itibaren Kuaterner'in ikinci yarısına doğru büyükölçüdevolkano-sedimanterbiristifinolduğutespitedilmiştir.

Ceyhan Havzası'ndaki volkano-sedimanter formasyonları volkanik unsurları Ceyhan’ın yaklaşık 20-25 km. doğusundavukua gelmişvolkanik faaliyetlerle il­ gilidir. Bugün oldukça genç volkan rölyefinin hakim olduğu bu kesimlerde vol­ kanik çıkışların oldukça yeni olduğu anlaşılmaktadır. Bunlar Pleistosen sonları ile Holosenbaşlangıcıarasındagerçekleşmiştir.

Ancak, gerek Delihalil gerekse Üç tepeler volkanının ilk indifalarının Ku-aterner'den çok önceye ait olduğu ve özellikle piroklastik madde çıkışlarının hakim olduğu dolayısıyla patlamalı bir volkan karakteri gösterdiği ortaya çık­ maktadır. Böylece Ceyhan Havzası'ndakivolkano-sedimanteristifinvarlığıbunu teyitediciolmaktadır.Nitekim havzadakilitolojikbirimler (Kretase'dengünümüze kadar)gözdengeçirildiğinde, havzayaaitstratigrafikkesitincelendiğindebuger­ çekortayaçıkar. Bunagöreçoksafhalıbirvolkanikfaaliyetsözkonusudur. Kre­ tase'den itibaren zaman zaman sükunbulan volkanikfaaliyetin bizegöre en az 6safhalı olduğuanlaşılmaktadır.

Adana-Ceyhan Havzası'nda yer yer traverten ve kalişlere de rast-lanılmaktadır. Ceyhan, İmamoğlu, Adana üçgeninde alüvyal ovanın ke­ narlarında nispeten geniş alanlarda mostra veren traverterler, Plio-Pleistosen döneminde teşekkül etmişlerdir. Ceyhan-Yumurtalık arasındaki kalker platoda yer yer kalişler dikkati çekmektedirler. Adana-Ceyhan Havzası'nda daha genç formasyonlar Kuaterner'e ait olup, havza tabanlarında oldukça geniş alanlara yayılmış bulunmaktadırlar. Bunlar,Ceyhan, Seyhan, Tarsusakarsuları ile daha küçükakımlı selkarakterliakarsularıneseridirler.

Kuaterner'e atfedilen alüvyonlar flüvyal kökenli klastik unsurlardan ibarettir. Bunlar çeşitli litolojik birimlere ait köşeli blok ve çakıllar ile kil, kum, şilt bo­ yutundakiunsurlarınbirbiri üzerineyığılmasıylaoluşmuşlardır. Havzadakibüyük akarsuların (Ceyhan, Seyhan, Tarsus) eski mecraları ve bugünküne görefarklı akış güzergahları izlendiğinde çakıllı, kumlu ve siltli malzemenin oldukça kalın olduğuanlaşılmaktadır.Adana-Ceyhan Havzası'ndakibusedimentlerintekstüral özelliklerine göre permeabl oluşları aşırı derecede suya doygunluğunu sağ­ lamıştır.

b)

-

Yapılarda

Kullanılan

Malzeme,

İnşaat

Tekniği

ve

İşçiliğin

Et­

kileri:

Deprem şiddetini ve hasarınderecesini arttıran önemli faktörlerden birini de Adana-Ceyhan Havzası'ndaki yapıların inşasında kullanılan malzemenin ka­ litesi, inşaattekniğiveişçilikoluşturmaktadır.

ııo-Adana-Ceyhan şehirleri başta olmak üzere deprem yöresindeki şehir yer­ leşmelerindegenelde2-5katlı betonarmekarkasbinalaryaygındır.Adana şehir merkezinin kuzeyinde Seyhan Barajı çevresinde; Ceyhan'ın güneyinde de­ miryoluistasyonucivarı ileÇiflikatYoluüzerindeson15-20yıldainşaedilen çok katlı kooperatif evlerinin bir kısmı az hasarlıdır. Ancak Ceyhan Şehri'nde yer alançokkatlı kooperatif evlerindenbirkısmıdepremihafifçatlaklarlaatlatırken, hemen yanıbaşındaki binanın tamamen yıkıldığı dikkati çekmektedir. (Foto:1). Ceyhan Kaymakamlığıile Devlet Hastanesiarasındayeralanveyaklaşık30ki­ şinin ölümüne sebep olan binada ilk müteahhidin inşa ettiği 3-4 katın üzerine teknik önlemler alınmadan ikinci müteahhittarafından ek katların ilavesiylefa­ ciaya adeta davetiye çıkarılmıştır. Esasen çok zayıf tutturulmamış klastik de­ polardanoluşanAdana-CeyhanHavzası'nda1-3m.derindeyeraltı suyunaula­ şılmaktadır. Çoğu inşaatların temel kazılarında motopompla su tahliseyi yapılmaktadır.Böylesibirzeminde,sismikyönden aktifbölgedeinşaedilen5-10 katlı binalarda, inşaat maliyetini azaltmak amacıyla eksikve kalitesiz malzeme kullanımı,kötü işçilikle yapılan bazı kooperatif evleri büyük hasar görerek kul­ lanılmazhalegelmiştir.

Köyyerleşmelerindeveşehirlerinkenarmahallelerindeki imarsızbinalarda 1-2 katlı ahşap karkas taş yapılar ile tuğla ve kerpiç yapılar yaygındır. Plato ve dağlıksahalardakiyerleşmelerdeisetaşyığmayapılarçoğunluktadır. Butürya­ pılardafazlahasarolmasınarağmen1-2katlıolmalarıcankaybınıazaltmıştır.

D- DEPREMİN YOL AÇTİĞI HASAR VE DAĞILIŞI

Adana-Ceyhan Havzasıtabanındageniş biralandatahripkaretki yapan6.3 magnitüdündekideprembüyükölçüdecanve malkaybınasebepolmuştur. Ba­ yındırlıkve İskanAdanaİl Müdürlüğü'nceyapılanhasartespitçalışmalarının so­ nucuna göre, Adana İl Merkezi'nde 59, Ceyhan İlçesi'nde 86olmak üzeretop­ lam145vatandaşımızhayatını kaybetmiştir..(Tablo:3)

Depremde evleri oturulamayacak derecede tahrip olan afetzedelere Adana'nın merkezYüreğir İlçesindedahaöncetoplu konutarsasıolarakayrılan 350 dekarlık alan tahsis edilerek jeolojik etüt ve planlama çalışmaları ya­ pılmaktadır. Ayrıca, Seyhan Merkez İlçesi SarıhuğlarKöyü mevkiindeAfet İşleri Genel Müdürlüğüne ait280 dönümlükalan da konut yapımı içintahsis edilmiş olup,zeminetütveplanlamaçalışmalarıyapılmaktadır.

Ayrıca, deprem büyükölçüde mal kaybınayol açan hasarlaradaneden ol­ muştur. Bazı binaların tamamen yıkılmasına, bazılarının da orta ve hafif de­ recede hasargörmesine neden olmuştur. Tablo-3'de belirtildiği üzere en fazla hasarın Adana'nın Seyhan ve Yüreğir Merkez İlçeleri ile Ceyhan İlçe Mer­ kezi'ndeolduğugörülmektedir.

Adana şehirmerkezindehasargören binalarınçoğunluğunu2-3katlıimarsız kaçakyapılaroluşturmaktadır.Şehringüneykesimindeyoğunlukkazananbubi­ naların yanı sıraTepedağ Mahallesi’ndesit alanı ilan edilen kesimde debüyük orandatahripolmuşbinalarenkazyığını halinegelmiştir.

CeyhanŞehrindeiseresmiveözelbinalarıntamamınayakını depremdeçe­ şitliderecelerden etkilenmiştir. Ancaken fazla hasar, Devlet Hastanesi ile

-Tablo:3- Adana-Ceyhan Depremi Hasar Dağılımı Yerleşme Nüfusu Toplam Mahalle Sayısı-Nüfiısu Köy Sayısı-nüfiısu Yıkık-Ağır Hasarlı Orta Hasarlı Az Adı _Hasarlı Seyhan 672121 K: 2794 1:179 73 18 K:5379 İ: 591 K:15 084 İ: 642 371 29 800 1296 Yüreğir 369529 K:4342 1: 98 28 78 K: 6 056 İ: 231 K:14 635 İ: 273 829 95 700 635 Ceyhan 161527 28 . 66 K: 1 351 K :3659 K • 5791 I: 130 1: 123 1:314 76 216 85 305 K: 63 K: 215 K: 487 20 957 Yumurtalı 5 19 1 :2 _{İ: 97 î: 11} 3 583 17 374 k K: 5 26 450 16 K: 14 K: 156 Karataş 4 1:- _{İ: 1 İ:4} 9 025 17 425 İmamoğlu 35 565 12 K: 122 K: 14 K: 156 1:- _{İ: 1 İ:4} 12 081 21 484 117704 23 81 K : 179 Kozan 63 253 I:-54 451-K: 121 37584 K.76 KaraisalI 19 K: 138

î:-7235 30349 I: 1

I:-î:

İşyeri

K:

Konut

makamlıkarasındakibetonarmekooperatifevleri ile şehringüneyindeson 10-15 yıldaTopluKonutKooperatiflerinininşaettiği 5-10katlı binalardaolmuştur.

Sıvılaşma'nın etkisiyle çok zayıf zeminlerde (Şekil:5) depremin yıkıcı etkisi çokdahafazlaolmaktadır. Bu sahaların büyükbölümündetarım alanlarının yer alması bir ölçüde can kaybının artmasını önlemiştir. Ancak bu kesimdeki mi­ narelerin tamamı yıkılmış veya büyük hasargörmüştür. Ceyhan Merkez Camii baştaolmaküzerebirçokibadethane kullanılmazhalegelmiştir.

Adana-Ceyhan arasındaki karayolu köprülerinde yer yer hasarların olduğu gözlenmiştir. Karayolunun Misis Boğazını geçtiği kesimlerdeki Ceyhan Nehri üzerindeki köprülerde (Tarihi Misis Köprüsü, E5Karayolu veTEMOtoyolu Köp­ rüleri), ayrıca bu kesimdeki karayolunun kenarında yeryerçatlaklar vukuagel­ miştir.

Bilindiği üzere Adana-Ceyhan Havza tabanı yılda birkaç ürün alınabilen ve­ rimli alüvyal ovalardan oluşmaktadır. Sıvışalma ve kumlu su fışkırmalarının et­ kisiyleCeyhan Nehrikıyısı çevresindeki etkilitarımalanlarında hasarasebepol­ muştur. Ayrıcasulamakanallarının depremde hasargörmesi bitkilerin yoğun su ihtiyacınınolduğu birdönemde ürünlerin zamanındasulanmasını engellemişve ürünkaybınaneden olmuştur.

-E- DEPREMİN SEBEP OLDUĞU JEOLOJİK, JEOMORFOLOJİK VE HİDROLOJİK OLAY VE DEĞİŞİKLİKLER

Adana-CeyhanYöresi'nde27Haziran 1998devukuagelendepremle birlikte ve sonrasında özellikle doğal zeminde bazı önemli değşiklikler meydana gel­ miştir. Bunlar, oluşum mekanizması ve gösterdiği özelliklerbakımından esasta üç anagrupta değerlendirilebilir. Bunlar, jeolojik, jeomorfolojik ve hidrolojikan­ lamdaki olay ve değişikliklerdir. Bazıları da bunların müşterek etkileri .olarak meydana gelmişlerdir. Beşeri tesislerin (binalar, yollar, köprüler) dışında doğal zeminde yüzeyde ve yeraltının muayyen derinliklerinde meydana gelen bu de­ ğişikliklerbüyükölçüdeyüzeyeyakınzeminietkilemişbulunmaktadırlar. Bunlara anahatlarıylaaşağıdadeğinilecektir.

a)

-

Tansiyon

Çatlak

ve

Yarıkları:

Yakapınar (Misis)'ın yaklaşık 7.5 km güney-güneydoğusunda tespit edilen episantr esas olmak üzere, güneybatı-kuzeydoğu yönlü ana fay hattı boyunca ve ayrıca bunları yer yer batı-doğu yer yer de güneydoğu-kuzeybatı doğ­ rultusunda kesen ikinci derecede derinlikve örtülü fayların oynamaları sonucu üstteki kalın alüvyal istifte çatlama ve yarılmalar meydana gelmiştir. Ceyhan Şehri ile Büyük Mangıt Köyü arasında Yakapınar'dan, Abdioğlu, Büyük Kapılı, Herekli'yekadarolan sahada uzunluğu 50-100 m. arasındadeğişenyeryerke­ sintiliolsadayarılmalarizlenebilmektedir.

b)

-

Akarsu

Yatağında

Meydana

Gelen

Değişmeler:

Ceyhan Nehri, Aslantaş Baraj Gölünü geçtikten sonra Cevdetiye Re­ gülatörüne ulaşmaktadır. Burada sularının bir miktarı Ceyhan Havzası'nın ta­ rımsalsulaması içinsunîkanallaraalınmaktadır.Bu noktadan itibarennehireği­ min azalmasına bağlı olarak havza tabanında menderi hareketler yaparak akmakta, bu özellikteki akış Misis Boğazı'ndansonradagörülmekteve nihayet YumurtalıkKoyu'nun batısındaki Hurma Boğazı'ndan Akdeniz'e boşalmaktadır. Ceyhan'ın menderi hareketler yapması, geniş alüvyal ovanın varlığı yanında, Adana-Ceyhan Havzası'ndazaman zamanvukuagelendepremlerindeetkili ol­ duğu kanaati bizdehakim olmaktadır. Akarsuyun akışhızı ile birlikte menderes yenikleri, eski akarsu mecralarını gösterdiğigibi bunda seizmin rol oynadığı or­ taya çıkmaktadır. Binaenaleyh, 27 Haziran 1998 depreminde de Ceyhan Nehri'ninAşağı Havzası'nda(ki burasıbütünüyleAdana-Ceyhan Havzasıiçinde kalmaktadır)ötelenmelerinolduğu akarsubütününe göremikrodüzeydedeolsa gözlenmiştir. Özellikle Abdioğlu beldesinin doğusunda menderes büklümleriyle ... fay hattına paralel yönde (güneybatı-kuzeydoğu) ötelenmelerin olduğu bir va­ kıadır. Aynıdurum, CeyhanŞehir merkezi ile büyükMangıt Köyü arasında, Ko-ruklu-Mercimek-Mercin-Adapınararasında da gözlenmiştir. Akarsu, akarsu ya­ tağı kenarındaki tarım alanlarının, ağaçların ve yolların tahribi sapma ve yarılmalarasebepolmuştur.

-113-c)-Sıvılaşma:

Salına salına akış gösteren Ceyhan Nehri, Aşağı Havza'da ovaya girdiği Cevdetiye Regülatörümden Yumurtalık Koyu'nun batısındaki Hurma Boğazı'na kadar 63 km. uzunluğa sahiptir. Bu akış ve zeminin permeabl oluşu, yeraltına sızmayı büyük ölçüde kolaylaştırmıştır. Böylece Ceyhan Nehri, Adana-Ceyhan Sübsidans Havzası sedimentlerini (özellikle Tersier ve Kuaterner sedimentleri) aşırıderecedesuyadoygunhalegetirmiştir.

Depremle birlikte Ceyhan Nehri'nin Aşağı Havza'da, güneyde Büyükkapılı, Kütüklü Köyleri'nden başlayıp güneybatı-kuzeydoğu yönlü 40-50 km. uzun­ luğundaki bir hat boyuncakuzeyde Dikilitaş Köyü'ne kadar olan sahada (ki bu kesimlerde çok sayıda kum ocakları mevcuttur (Foto:6). Yer yer akış doğ­ rultusunda oynayan derinlik ve örtülü fayların etkisiyle kısa süreli kaybolduğu, sularınıbirölçüdeyeraltınaçektiğiniveseizmindevamısüresincebüyükbirhid­ rostatikbasınçla yüzeye yakın, kumlu siltli sedimentleri vadi boyunca geniş bir alandaadetaakışkanbirbalçık-çamurkıvamınagetirdiğigözlenmiştir.

Böylecekatıhaldeki sedimentlerin (kumlukil,siltlikil, killişilt, killikum)bir ha-adetayoğrulmasıgibiyüksekbasınçlısularlaakışkanbirhalegetirmiş ol-murun

ması,sıvılaşmadanbaşkabirşeydeğildir.

Adana-CeyhanHavzası'ndasıvılaşma,27Haziran 1998depremindeCeyhan Nehri vadisinin heriki tarafında güneybatıdan kuzeydoğuya doğru fay hattı bo­ yuncaAbdioğlu, Vayvaylı,Güveloğlu, Geçitli,Yakapınar, Çokça, Tokdamış, Ça-kaldere, KüçükBurhaniye, CeyhanŞehrigüneybatısı,, BüyükMangıt, Mercimek, İncetarla, Hamitbey, Hamitbey Bucağı, Adapınarı, İnceyer, Elmagölü ve Di­ kilitaşa kadaruzanan40-50 km.likbirhatboyuncaoldukçayaygınsıvılaşmalar vukua gelmiştir. Bu sıvılaşmalar genel olarak güneybatı, kuzeydoğu yönlü kı­ rıklar boyunca tarım alanlarında gözlenmiştir. Sıvılaşma ve kumlu su fış­ kırmalarının 1945 ve 1952 Ceyhan Misis depremlerinde de vukuageldiği tarihi kayıtlardananlaşılmaktadır.

d)-KumluSuFışkırmaları:

Adana-Ceyhan Havzası'nda Ceyhan Nehri'nin 27 Haziran 1998 depremi ile birlikte yeraltına kısabirsüre intikali sonucu birsüre kayboluşu, akarsuyun yu­ karı mecrasından sürekli suyla beslenmesine bağlı olarak eski yatağı boyunca yeryerkumluseviyelerinçoğunluktabulunduğu kesimlerdeadeta-artezyensa­ halarında görüldüğü gibi kaynak biçiminde su fışkırmaları olmuştur. Bu fış­ kırmalarla birliktekum, kumluşiltler, killi kumlarınçıkışı dagözlenmiş olup, bun­ larzeminde köstebek yuvalarınabenzeyen mikro düzeydetepecikleri meydana getirmiştir. Bunlar, adetaaktivitesi büyük ölçüde azalmış ve solfatorsafhasına geçmişfissürvolkanların piroklastik madde (özelliklevolkanikkül ve kumlar) çı­ kışıyla oluşan mikro konilere benzetilebilir. Bunlar nehrin akış doğrultusuna uygun bir şekilde dizi halinde uzanırlar. Kumlu su fışkırmalarının en az 2-5 metre yükseğe kadar çıktığı anlaşılmaktadır. Sıvılaşmanın yaygın olarak gö­ rüldüğü Yılankale, Abdioğlu, ,Vayvaylı, Mercimek, Adapınar, İnceyer Köyleri çevresindetarım alanlarındakumlusufışkırmalarıgözlenmiştir.

114-e)-ZemindeMeydanaGelen Tasmanlar:

Maksimal sarsıntının meydana geldiği esnada veonutakip eden replik sar­ sıntılar esnasında ve sükun devresinde önceden tesis edilmiş bulunan ze­ mindeki doğal denge bozulmuşbulunmaktadır. Budeğişme, zemindefarklı şe­ kilde kendini göstermiş ve yer yer tasmanlara ya da tedrici çökmelere, oturmalarasebepolmuştur. Bu durum doğrultuve eğim atımlıaktiffaylarınvar­ lığıyanında, özellikleyeraltısuyu seviyesinde alçalıp yükselmelerebağlı olarak meydanagelmiştir. Esasındayeraltı suyu seviyesininalçalıpyükselmesihalinde de tektoniğe bağlı seizm olmaksızın zeminde tasmanlara sebep olduğu aşi­ kardırve nispeten dahadüzenli olmaktadır. Ancakyeraltı suyu seviyesinin de­ ğişmesi tektonik kökenli seizmle birlikteoluyorsa çokdaha değişken birolayın vuku bulmasıylaşiddetkazanırvedüzensizolur. İştebudurumCeyhan'dabazı binalarınçöküşüylebirlikteyaşanmıştır.

f)-Heyelanlar:

Bilindiği üzere heyelân, her türlü çözülme enkazının altında temele ait for­ masyonların, yapısal-litolojik-klimatik ve topografik eğime bağlı olarak yer de­ ğiştirmesinden başka bir şey değildir. Heyelanı hazırlayan çok çeşitli faktörler vardır. Bufaktörlerarasındaseizminayrıbiryeriveönemivardır.

Adana-Ceyhan Havzası'nda 27 Haziran 1998 depremi ile birlikte Ceyhan Nehri yatağına paralel hatlar boyunca Abdioğlu-Yakapınar beldeleri çev­ resindeki portakal ve limon ağaçlarının 3-4 metre derinlikte bir koridor oluş­ turarak,akarsuyatağınadoğruyeryer10metredenfazlayerdeğiştirdikleri(kay­ malar) gözlenmiştir. Aynı durum daha kuzeydeki Hamitbey Bucağı, Adapınar, İnceyerKöyleriarasındadakıyıyaparalelsahalardagörülmektedir.

g)-KayaDüşmeleri:

Adana-Ceyhan Havzası'nçla araziyi meydana getiren formasyonlar ve bun­ ların topografyada oluşturduğu rölyef, kütle hareketleri arasında yer alan kaya düşmelerindeönemlibiryeresahiptir.Killi -marnlıveaşınımakarşıdirençsizfor­ masyonlardanziyade nispetendirençli litolojikbirimlerin hakim olduğuyerlerde (özellikle kalker kütleler) fazla eğimli yamaçlarda kaya göçmeleri, çakıl çığları gözlenir.

Adana-Ceyhan Havzası’ndadepremlebirliktekütlehareketlerinin ençok gö­ rüldüğü yerler, Yakapınar'ın (Misis) doğusundaki (kuzeydoğu - güneybatı doğ­ rultusundauzanan) dağlıkkütlenin (NurDağı,GüllüceDağı, Haşin Dağı kesimi) batı eteklerindenCeyhan Nehriyatağınadoğru kayadüşmelerigözlenmiştir. Bu dağlık kütlenin doğusundaCeyhan Yumurtalıkarasındaki kalker plato üzerinde yeralanKurtkulağıbeldesindedekayadüşmelerigörülmüştür.

h)- Yeraltı veKaynakSularında MeydanaGelen Değişmeler:

Şüphesizyeraltıvekaynaksularındakideğişmelerinanasebebi beslenmeile

-115-ilgilidir. Bu da klimatik şartlara bağlıdır. Yağışın azalması, kuraklığın uzun sür­ mesi, kaynak sularının debilerinde azalmaya yol açtığı gibi yer altı suyu se­ viyesinin değişmesine de sebep olmaktadır. Bunun gibi (diğer faktörlerin uy­ gunluğu nispetinde) yağış miktarının artması, nemli bir döneme geçiş, kaynak debilerinin artmasına ve yeraltı suları seviyesinin yükselmesine yardım et­

mektedir.

Adana-Ceyhan Havzası'nda kaynak debilerinde ve yer altı suyu seviyesinde görülen değişme 27 Haziran 1998 tarihinde, bundan kısa bir süreönce artsar­ sıntıların devam ettiği 3 aylık süre boyunca seizme bağlı olarak meydana gel­ miştir. Ceyhan Nehri'nin depremden hemen sonra bulanık akmaya başladığ civarköylerdeyaşayanlartarafındandagözlenmiştir.

g)

-

Gaz ve Petrol Çıkışı:

Adana-Ceyhan Havzası aynı zamanda bir petrol ve doğal gaz havzasıdır. Havzada yerli ve yabancı şirketlerce daha önce açılmış-petrol kuyuları vardır. Ancak işletilmemektedir. 27 Haziran 1998 depremi ile birlikte Ceyhan ilçe mer­ kezinin yaklaşık 19 km kuzeybatısındaki Soysallı Köyü’nün yaklaşık 5 km ku­ zeydoğusunda 204 m. derinlikteki su kuyusundan önce iki saat süre ile su ve metan gazı birlikte çıkmış, kısa bir süre kesildikten sonra kuyudan petrol gel­ meye başlamıştır. Aynı durum, daha kuzeydeki Sağkaya (Kırmıt) beldesi çev­ resindekikuyulardadagözlenmiştir.

SONUÇ VE ÖNERİLER

1- Adana-Ceyhan Havzası'nda 27 Haziran 1998 de yıkıcı bir deprem vuku bulmuştur.

2- Tarihidevirlerdede zaman zamantahripkâr depremlerin meydana geldiği bu havzada maalesef bundan sonra da şiddetli ve yıkıcı depremlerin ya-şanılacağıkanaati hakimolmuştur.

3- Adana Ceyhan Havzası hareket halindeki üç ayrı kıta levhasının (Ara­ bistan Levhası, Afrika Levhası, Anadolu Levhası) birbirine yaklaştığı yerde bu­ lunmaktadır.

4- AyrıcaYerkabuğunun en önemli tektonik arızalarından biri olan ve Doğu Afrika’da Mozambik kanalından başlayan 6000 km.lik RİFT HATTI, ülkemizde "Doğu Anadolu Fayı" adıyla Asi Çöküntü Oluğu-Antakya-Amik Çukurluğu-Kırıkhan üzerinden Kahramanmaraş'a, buradan da Hazar Gölü aksını takiben Karlıova'ya kadardevam eder. Buaktiffayzonu, Adana-Ceyhan Havzası'nın da doğuyakınından geçmektedir.

5- Yukarıda açıklanan verilere göre Adana Ceyhan Havzası seizm ba­ kımındanaktifbirzondabulunmaktadır.

6- Adana-Ceyhan Havzası'nın tektonik bakımından duyarlı olduğu, havza içinde güneybatı-kuzeydoğu yönlü aktif haldeki doğrultu atımlı faylarve bunları verevinekesendiğeraktiffaylardabirerargümandır.

-116-7- Adana-Ceyhan Havzası'nın tektonik bakımdan duyarlı olması yanında havza tabanında gevşek dokulu çakıllı, kumlu, siltli ve killi malzemelerin bu­ lunmasıdikkatçekici özelliklerdendir.

8- Havza tabanında yeralan çakıllı, kumlu, siltli, killi, çakıllı kil, kumlu kil, ve siltli killerin varlığı; ayrıcabunların aşırı derecede suyadoygunluğudeprem ba­ kımındanzayıfzeminlerinoluşturmuştur.

9- Yukarıdaki bilgilerin ışığı altında 27 Haziran 1998 Adana-Ceyhan Dep­ remi, esastatektonikkökenli birdepremolmaklaberaber havzatabanındaki se-dimentlerin aşırı derecede suya doygunluğu, su seviyelerinde gözlenen önemli değişmelerinolmasıve yüksekhidrostatikbasınçla meskun alanlardatahribatın büyük ölçüde arttığı dikkate alındığında Adana-Ceyhan Depreminin menşeinin tektonikolmasıyanındahidrolojikyöndendeüzerindedurulmasıgerekenönem­ libir konu olmuştur. Bunagöre27 Haziran1998 Adana-CeyhanDepremi ilkba­ kıştatektonik kökenli birdepremdir. Ancak bu izlenim, ayrıntılı çalışmalarımızın sonucu şu farklı görüşü ortaya koymaktadır. Havza tabanındaki sedimentlerin aşırı derecede suya doygunluğu, yer altı suları seviyesinde görülen önemli öl­ çüde alçalıp yükselmelerin varlığı, oluşan yüksek hidrostatik basınç, meskûn alanlardakiyüksektahribatınsebepleriarasınagirdiğinden,Adana-Ceyhan Dep-remi'nin Tektono-Hidrolik kökenli deprem kategorisi içerisinde yer alacağı ka­ naatibizdehakimolmuştur.,

ÖNERİLER

- Adana-Ceyhan Havzası'nın büyük ölçekli makro ve mikro sismik haritaları yapılmalıdır.

- Tarihi devirlerdeki depremlerin oluş yerleri dikkate alınarak aktiffay hatları belirlenmelidir.

- Aktiffay hatları yada zonu boyunca beşeri tesislerin yapılmasına izin ve­ rilmemelidir.

- Sıvılaşma zonu meskun alanlardan mutlaka arındırılmalıdır. Buralar ziraat sahalarınatahsisedilmeliyadarekreasyonalanlarınadönüştürülmelidir.

- Adana-Ceyhan Havzası'nda seizm bakımından etkileri dikkate alınarak, zemintabiatıbelirlenmeliveharitalarıçıkarılmalıdır.

-Zemintabiatınagöredepremintahripkâretkisininolmayacağı, yadaazola­ cağıyerleryerleşmeyeaçılmalıdır.

- Gerek çok katlı binaların, gerekse diğer binaların inşasında zemin me­ kaniğidikkatealınaraktemel sistemlerijeolog,jeomorfolog,inşaatçıvemimarlar tarafından belirlenmelidir. Özel ve resmi inşaatların yapımı esnasında sıkı bir denetim uygulanmalıdır. Bu konuda hiçbir şekilde müsamaha yapılmamalı, in­ şaatlarda afet işlerinde uyulması gereken yönetmeliğin gereği mutlaka yerine getirilmelidir.

- Alınan bütün önlemlerin yanında olması muhtemel depremler için erken uyarı tesisleri kurulmalı, halkın depreminvukuu anındave sonrasındaalınması gereken önlemlerkonusundaeğitilmesisağlanmalıdır.

-117-- Arzu edilmemekle birliktedepremin olması halindedepremle ilgili hasarve kurtarma konusunda yetiştirilmiş özel ekiplerin afet bölgesindeki çalışmalarına

hızverilmelidir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR

ARDOS, M. 1984: Türkiye Ovaları'nın jeomorfolojisi. Cilt: 1, İst. Üniv. Ed. Fak.Yay. No:3199, İstanbul.

AYHAN, A. - BİLGİN, A.Z. - 1988: 1/1000 000 Ölçekli Açınsama Nitelikli KozanK21 Paftası, MTA.Yay.No.12,Ankara.

BİLGİN, T. - 1969: Ceyhan Doğusunda Volkanik Şekiller ile Hassa Leçesi. İst.Üniv.Yay. No:1494,s. 5-26, İstanbul.

ERGİN, K. -GÜÇLÜ, U.- UZ, Z.- 1967: Türkiye ve Civarının Deprem Ka-taloğu.İTÜ. Maden Fak.,ArzFiziğiEnst. Yay.No:24, İstanbul.

ERİNÇ, S.- 1952-53: Çukurova'nın Alüvyal Morfolojisi Hakkında. İst. Üniv. Coğ. Enst. Derg.,Cilt.2,S.3-4,s. 147-159, İstanbul.

EYİDOĞAN, H. -GÜÇLÜ, U. -UTKU, Z. -DEĞİRMENCİ, E- 1991: Türkiye Büyük Depremleri Makrosismik Rehberi (1900-1988), İTÜ. Maden Fak. Jeofizik Müh.Böl., İstanbul.

HOŞGÖREN, M.Y. -NİŞANCI, A. -SELÇUK BİRİCİK, A.-BİLGİN, A.- 1984: 30Ekim 1983ErzurumKarsDepremi.AtatürkÜniv.Basımevi,Erzurum.

KALAFAT, D.- PINAR, A.- 1998: Adana ve Çevresinin Sismotoktonik Özel­ likleri.Boğaziçi Üniv. KandilliRasathanesiveDepremAraştırmaEnst.İstanbul.

KOERİ- June 27 1998 The Earthquake of Adana-Ceyhan. Boğaziçi Uni-versity, Kandilli Observatory and Earthquake Research İnstitute (KOERİ) İs­ tanbul, 1998.

KOZLU, H. - 1987:Misis-Andırın Dolaylarının Stratigrafisi veYapısal Evrimi. Türkiye7. Petrol Kongresi,s. 104-117,Ankara.

KURT, H. -1990: Kösreli (Adana-Ceyhan) Ovası'nın Jeolojisi, Jeomorfolojisi ve CoğrafikÖzellikleri. Selçuk Üniv. Sosyal Bil. Enst. Yüksek LisansTezi (Ba­ sılmamış), Konya.

MÜLAZIMOĞLU, N. -1979: İskenderun Körfezi ve Çevresi'nin Jeomorfolojik Etüdü. İst. Üniv. Ed. Fak., DoktoraTezi(Basılmamış),İstanbul.

PINAR, N. - LAHN, E.- 1952:Türkiye Depremleri İzahlı Kataloğu Bayındırlık Bak.Yapı veİmarİşleri ReisliğiYay.Seri:6,Sayı:36,Ankara.

SELÇUK BİRİCİK, A.- 1992: 13 Mart 1992 Erzincan Depremi ve Dü­ şündürdükleri.ÇizgiÜstü Derg.Sayı:2,s. 18-20, İstanbul.

SELÇUK BİRİCİK, A.-CEYLAN, M. A-ÜNLÜ, M. - 1996:1 Ekim 1995 Dinar Depremi. Mar. Üniv. Ata. Eğit. Fak. Marmara Coğ. Derg. Sayı: 1, s. 63-102, İs­ tanbul.

-118-m»r*

ki"

l-~"--r fi

4

1-

27

Haziran

1998

Adana-Ceyhan

Depremi'nde

Ceyhan'da

yıkılan

kooperatif

evlerinin

enkazı.

•

'2-

27

Haziran

1998

depreminde

Adana

Şehir

Merkezi

Tepedağ

Mahallesi'nde

yıkılan

bazı

evler.

119-3- Ceyhan Şehir Merkezi'nde depremin ilk şokunda evleri yıkılan afetzedeler. Bunlar çaresizlik içerisinde boş alanlarda konaklamaktadırlar.

4

a

s

;mm

" _ ■ M* -/i ÂT:-'

4İP

ş

i

«*• • !

4- Adana Şehir Merkezi'nde evleri yıkılan depremzedeler için okul bahçesinde kurulmuş kızılay çadırları.

-120-5- Adana-Ceyhan Havzasfnın önemli bir birimini oluşturan Ceyhan Ovası ve 27 Haziran 1998 depreminde sıvılaşmaya maruz kalap yerlerin bir bölümü.

6- Sıvılaşma ve kum fışkırmalannm yalgın olduğu Ceyhan Nehri'nin Dikilitaş Adapınar Köyü

- 121