Beslenme ve Diyetetik Bölümü Öğrencilerinin Diyetisyenlik Mesleğine İlişkin Görüşleri

--- Beslenme ve D iyet D ergisi /J N u tr and Diet 36(l-2):67-76/2008

BESLENME VE DİYETETİK BÖLÜMÜ ÖĞRENCİLERİNİN

DİYETİSYENLİK MESLEĞİNE İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ

Nilay COŞKUN*, Aslı İÇİNGİR*, Müge ÜLKER*, Emine AKSOYDAN**-1

Ö Z E T

Bu çalışm a H acettepe Ü niversitesi ve Başkent Ü n iversitesi B eslen m e ve D iyetetik Bölüm leri ö ğ re n c ile rin in d iy e tisy e n lik m esleğine ilişkin g ö r ü ş le r in in sa p ta n m a sı a m acıyla p la n la n ıp uygulanmıştır. Hacettepe ve Başkent Üniversitesi B eslen m e ve D iy e te tik B ölüm lerinde öğrenim gören öğrencilerden 19 erkek (%7) ve 253 kız (% 93) olm a k üzere toplam 272 kişi çalışmaya katılmıştır. Veriler, 19 soruluk anket form u ile yüz yü ze görüşm e tekniği kullanılarak toplanmış ve SP SS istatistik program ı ile değerlendirilmiştir. Ç a lış m a y a k a tıla n la r ın °%36.8' i (100 kişi) B aşkent Ü niversitesi 'nden, % 63.2’si (172 kişi) H acettepe Üniversitesi 'tidendir. Öğrencilerin yaş o r ta la m a s ı 2 0 .4 ± 1 .5 3 y ıld ır . Ö ğ re n c ile rin %83.1 7 Beslenm e ve D iyetetik Bölümü nü isteye­ rek seçm iştir ve m ezuniyet sonrası en fazla özel hastaneler (%66.2), devlet hastaneleri (%30.1), zayıflam a m erkezlerinde (%23.5) çalışmak iste­ mektedirler. Öğrenciler, bir diyetisyende bulun­ ması gereken özellikleri şu şekilde sıralamışlar­ dır: iletişim yeteneği olan, inandırıcı ve güvenilir % 26.8, m e s le ğ i ile ilg ili k e n d in i g eliştirm iş %22.1, sabırlı ve anlayışlı %20.6, za y ıf ve sağlık­ lı %18, cana yakın, mesleğini seven, yardımsever %12.5. Çalışm aya katılan öğrencilerin %45.6'sı Türkiye 'nin en önem li beslenme sorununu bilinç­ siz ve dengesiz beslenme ve aşırı fast-food tüketi­ mi olarak belirtirken, % 0.4,ii Türkiye 'de beslen­ me ile ilgili bir sorun olmadığını ifade etmiştir. A n k a r a 'd a k i ik i ü n iv e r s ite n in B eslen m e ve D iyetetik B ölüm lerinde öğrenim gören öğrenci­ le rle g ö r ü ş ü le r e k g e rç e k le ştirile n bu çalışma sonucunda, diyetisyenlik mesleğinin kızlar tara­ * B a ş k e n t Ü n i v e r s i t e s i S a ğ lı k B ilim le r i F a k ü lte s i B e s le n m e v e D iy e te tik B ö lü m ü S o n S ı n ı f Ö ğ r e n c isi.

* * B a ş k e n t Ü n i v e r s i t e s i S a ğ lı k B ilim le r i F a k ü lte si B e s le n m e v e D iy e t e t i k B ö lü m ü Ö ğ r e t im Ü y e s i , B a ğ lıc a K a m p ü sü , E sk işe h ir y o lu , 2 0 k m . A n k a ra , a k so y d a n @ b a sk en t.e d u .tr

fından daha çok tercih edilen bir meslek olduğu ve öğrencilerin mezuniyet sonrası çalışma alan­ ları, mesleğin gerektirdiği özellikler gibi konular­ da yeterli bilgiye sahip oldukları belirlenmiştir. Anahtar Sözcükler: beslenme ve diyetetik bölü­ mü, diyetisyen, öğrenci.

A B ST R A C T

O pinions o f n utrition a n d dietetics stu d en ts about their profession

This study is planned and applied with the aim o f finding out opinions o f Başkent and Hacettepe

University Nutrition and Dietetics students about their profession. Among students studying in the Nutrition and Dietetics Department, 272 students com posed o f 19 m ale (7%) a nd 253 fe m a le (93%) students are interviewed. Data is collected with the method o f face-to-face interview with a questionnaire o f 19 questions and evaluated with SPSS statistics program. 36.8% o f students (100 people) participated in this study is studying in Başkent University and 63.2% (172 pèople) is studying in Hacettepe University. The mean is 20.4±1.53 years. 83.1 % o f students choose this department, voluntarily. The distribution o f fields that students want to work after graduation is; 66.2%) prefer to work in private hospitals, 30.1 % prefer to work in state hospital, 23.5% prefers centers fo r Slimming Lenters. Students list the characteristic o f a dietitian: 26.8% a person with communication skills, 18% healthy and slim, and 22.1% s e lf improving and reliable, 20.6% patient and understanding, 12.5% loving his jo b and helpful. 45.6% students involved in this survey state that the most important nutrition problem about Turkey is imbalanced nutrition, over con­ sumption o ffa st food. Whereas, 0.4% o f students

6 8 CO ŞK UN N „ İÇİNGİR A ., Ü LK ER M ., A K S O Y D A N E.

state that there is not any nutritional problem in Turkey. When the findings o f this study are exa­ mined, girls are more interested in this professi­ on. Students are knowledgeable about postgra­ duate studies, working fields and what characte­ ristics their profession requires.

Key Words: Department o f nutrition and diete­ tics, dietitian, students.

GİRİŞ

Diyetisyen, beslenme ve diyetetik alanında eği­ tim almış, yaşam döngüsünün bütün aşamaların­ da bireylere ve toplumlara besin, beslenme ve diyetetik konularında hizmet sunan, beslenme plan ve politikaları üreten ve eğitim yapan pro­ fesyonel kişi olarak tanım lanm aktadır (1,2). In te rn a tio n a l C o n fe d e ra tio n o f D ie te tic Associations (ICDA) diyetisyeni "beslenme ve diyetetik alanında yasal olarak kabul edilm iş niteliklere sahip, bireylerin ve grupların, sağlıkta ve hastalıkta, beslenme bilimi ışığında beslenme­ si ve eğitimi konusunda uygulamalar yapan kişi" o la ra k ta n ım la m a k ta d ır (3). B esle n m e ve Diyetetik; besin, beslenme, biyokimya, fizyoloji, yönetim, davranış bilimleri ve sosyal bilim ler gibi pek çok alanla işbirliğini gerektiren bir bilim dalıdır ve bu nedenle çalışma alanları da oldukça kapsamlıdır. Eğitim, araştırma, hastane diyetis- yenliği, yönetici diyetisyenlik, halk sağlığı diye- tisyenliği, besin endüstrisi, özel danışm anlık, sağlık klüpleri, fitness merkezleri, sporcu danış­ manlığı, enteral-parenteral beslenm e, yaşlı ev bakım hizm etleri, gazete-m ecm ua yararlılığı, radyo-televizyon program cılığı diyetisyenlerin çalışma alanlarına girmektedir (2). Diyetisyenlik mesleğinin tarihçesine ilişkin ilk bilgilere M.Ö. 2500 yılında B abil'de bulunan taş tabletlerde rastlanm ıştır (1). Diyetisyenlik, Birinci Dünya Savaşı sırasın d a önem kazanm aya başlam ış, 1877 yılında Amerikan Tıp Derneği kendisine bağlı bir d iy etetik kom itesi kurm uştur. 1899 yılında ABD'de diyetisyenin meslek tanımı yapıl­ mıştır ve 1922' de 4 yıllık diyetetik eğitimi başla­ mıştır. 1962' de Türkiye' de ilk kez beslenme ve diyetetik bölümü açılmıştır (1,2). Yirmi birinci yüzyılda tüm dünya ülkelerinde en sık karşılaşı­ lan sağ lık p ro b lem leri kron ik h astalık lard ır.

Kronik hastalıkların ortaya çıkışındaki en önem li faktörler, beslenme ve yaşam biçimidir. Şişm an­ lık özellikle gelişmekte olan ülkeler başta olm ak üzere tüm ülkelerde sağlık harcam alarından en yüksek payı alan, aynı zamanda, hipertansiyon, kalp-damar hastalıkları, diyabet gibi hastalıklara neden olan bir sağlık sorunudur (4,5). Şişm anlık ve neden olduğu hastalıkların sıklığının artışı ile birlikte diyetisyenlik m esleğinin önem i de to p ­ lum tarafından daha çok anlaşılm aya başlanm ış­ tır. M esleğin önem k azan m ası ile b irlik te bu alanda eğitim almak isteyen öğrencilerin sayısı da gün geçtikçe artmaktadır. Bu araştırm a, b es­ lenme ve diyetetik eğitimi alan öğrencilerin diye­ tisyenlik mesleğine ilişkin düşüncelerinin saptan­ ması amacıyla planlanmış ve uygulanmıştır.

Tablo 1: Öğrencilerin özelliklerine göre dağılım ­ ları (n:272). Özellikler Sayı % Üniversite Hacettepe Başkent Cinsiyet Kız Erkek Yaş(yıl) 18 19 20 21 22 23 24 25 26 X ±SD Sınıf 1 2 3 4 Y ÖN TEM

T anım layıcı tip te k i bu a r a ş tırm a n ın e v r e n in i 2 0 0 5 -2 0 0 6 a k a d e m ik y ılı b a h a r d ö n e m in d e H a c e tte p e ve B a ş k e n t Ü n i v e r s i t e l e r i ’n in Beslenme ve D iyetetik B ö lü m leri’nde ö ğ ren im gören 410 öğrenci, öm eklem ini ise bu

öğrenciler-172 63.2 100 36.8 253 93.0 19 7.0 25 9.2 53 19.5 72 26.5 61 22.4 35 12.8 19 7.0 4 1.5 2 0.7 l 20.4 ± 1.52 0.4 104 38.2 85 31.3 60 22.0 23 8.5

B eslen m e v e D iyetetik Bölüm ü Öğrencilerinin D iyetisyenlik M esleğine İlişkin Görüşleri 6 9

den görüşmeyi kabul eden 272 öğrenci oluştur­ muştur. Veriler, anket formunda yer alan 19 soru­ nun öğrencilerle yüz yüze görüşülerek yanıtlan­ ması ile toplanmıştır. Verilerin değerlendirilmesi SPSS 13.0 programı ile yapılmıştır. Analizlerde sıklık ve yüzde dağılımları ile ortalama değerler kullanılmıştır.

B U LG U L A R

A r a ş tır m a y a k a tıla n ö ğ re n c ile r in % 6 3 .2 'si H a c e tte p e , % 3 6 .8 'i B a ş k e n t Ü n iv e rs ite s i Beslenme ve Diyetetik Bölümü’nde öğrenim gör­ mekte, %93'ü kız, %7'si erkek, yaş ortalaması (± SD) ise 20.4±1.52 yıldır. Öğrencilerin %38.2'si 1. sın ıfta, % 31.3'ü 2. sınıfta, % 22'si 3.sınıfta ve

%8.5'i 4.sınıftadır. Dördüncü sınıftaki öğrencile­ rin hastane ve diğer kurumlarda stajda olmaları nedeni ile diğer sınıflara göre araştırmaya katılım yüzdeleri düşüktür.

Öğrencilerin %83.1'i bu bölümü isteyerek seç­ miştir. Bu bölüm ü isteyerek seçen 1, 2 ve 3. sınıflarda en sık belirtilen seçme nedeni "başarılı olacağım a inandığım bir alan" olması iken 4. sınıflarda en sık belirtilen neden "geleceği olan bir meslek olması"dır. Öğrencilerin %20'si daha önce çeşitli nedenlerle (zayıflama, hastalık vb.) bir diyetisyenden danışmanlık almış, bu yüzden de bu meslekle ilgili daha fazla bilgiye sahip olan gruptur (gösterilmemiş veri). Bu grubun yaklaşık % 6'sı da (16 kişi), bu bölümü seçmeden önce bir

Tablo 2: Öğrencilerin sınıflarına göre Beslenme ve Diyetetik Bölümü’nü seçme nedenleri (n:272).

Bölümü isteyerek veya istemeyerek seçme durumu

Sayı 1 % Sayı Sınıf 2 % Sayı 3 % Sayı 4 % Toplam Sayı % Evet 87 83.7 72 84.7 46 76.7 21 91.3 226 83.1 Hayır 17 16.3 13 15.3 14 23.3 2 8.7 46 16.9 Başarılı olacağıma

inandığım bir alan 24 27.6 27 37.5 11 23.9 5 23.8 67 29.6

Geleceği olan bir

meslek 17 19.5 15 20.8 11 23.9 7 33.3 50 22.1 “fi "2 Diyete yakınlığımdan dolayı 11 12.6 2 2.8 - - - - 13 5.8 s Si g Çalışma alanının geniş olması 18 20.7 11 15.3 4 8.7 - - 33 14.6 a» V w o Sosyal yaşam ve sağlıkla iç içe oloıası 12 13.8 10 13.9 9 19.6 6 28.6 37 16.4 «5 Bilinçli ve dengeli beslenmek için 2 2.4 3 4.1 1 2.2 1 4.8 7 3.1 Yönlendirmeyle (Tavsiye) 3 3.4 4 5.6 10 21.7 2 9.5 19 8.4 £ ğ « Başka bölümü " a § isteme s* E. •w 25 17 100.0 13 100.0 14 100.0 2 100.0 46 100.0

70 COŞKUN N ., İÇİNGİR A ., Ü LK E R M ., A K S O Y D A N E.

Tablo-3: Öğrencilerin bir diyetisyende olması ve olmaması gereken niteliklere ilişkin görüşleri (n:272).

Sayı %

Diyetisyende olması gereken özellikler

İletişim yeteneği olan, inandırıcı ve güvenilir 73 26.8

Mesleğiyle ilgili kendini geliştirmiş 60 22.1

Sabırlı, anlayışlı 56 20.6

Zayıf ve sağlıklı 49 18.0

Cana yakın, mesleğini seven ve yardımsever 34 12.5

Diyetisyende olmaması gereken özellikler

Kilolu ve bakımsız olmak 90 33.5

İşine gereken önemi vermemek 65 24.2

Sabırsız, anlayışsız vc öfkeli olmak 61 22.7

Ön yargılı, negatif ve karamsar olmak 33 12.2

Parayı ön planda tutmak___________________ 20 7.4

diyetisyenle görüşerek bölüm hakkında bilgi aldığını belirtmiştir. Araştırma grubunun %16.9'u ise (1. sınıfların %16.3'ü, 2. sınıfların %15.3'ü, 3. sınıfların %23.3'ü ve 4. sınıfların %8.7'si) başka bir bölümü istediği halde bu bölümü kazandığı için kayıt yaptırmıştır.

Araştırmaya katılan öğrenciler, bir diyetisyende olması gereken nitelikleri şöyle sıralamışlardır; iletişim yeteneği olan, inandırıcı ve güvenilir (% 26.8), mesleği ile ilgili kendini geliştirm iş (%22.1), sabırlı, anlayışlı (%20.6), zayıf ve sağ­ lıklı (% 18), cana yakın, mesleğini seven ve yar­ dımsever (% 12.5). Öğrenciler bir diyetisyende olmaması gereken özellikleri ise şöyle sıralamış­ lardır; kilolu ve bakımsız olmak (% 33.5), işine gereken önem i verm em ek (% 24.2), sab ırsız,

anlayışsız ve öfkeli olm ak (% 22.7), ön yarg ılı, neg atif ve karam sar olm ak (% 12.2), p aray ı ön planda tutmak (%7.4).

Öğrencilerin yaklaşık %98'i diyetisyenlik m esle­ ğinin tanınmış/popüler olduğunu düşünm ektedir. Tanınma nedeni olarak tüm sınıflar tarafından en sık ifade edilen görüş, insanların beslenm e k o n u ­ sundaki bilinç düzeyinin artm asıdır (% 45.5). Şiş­ man insanların zayıflam ak istem eleri (% 24.4) ve d iy e tis y e n le r in m e d y a d a s ık y e r a lm a s ı d a (%19.9) mesleğin tanınm ış/popüler olm a n ed en ­ leri arasında ifade ed ilm iştir. M e sle ğ in ta n ın ­ m ış/popüler olm adığını d ü şü n en 6 ö ğ re n c in in tümü d© bunun nedeninin in san ların b eslen m e konusundaki bilinçsizliği olduğunu b elirtm işler­ dir.

Tablo 4: Öğrencilere göre diyetisyenlik mesleğinin tamnırlığı / popülerliği (n:272).

Sayı %

Tanınmış/popüler bir meslek

Evet 266 97.8

Hayır _{6 2.2}

Tanınma nedenleri

İnsanların beslenme konusunda bilinçlenmesi

121 45.5

Şişman insanlann zayıflamak istemeleri _{65 24.4}

Diyetisyenlerin medyada sık yer alması ₅₃

19.9

Çalışma alanlarının fazla olması _{27 10.2}

Tanınmama nedeni

B e s le n m e v e D iy e te tik B ö lü m ü Ö ğ ren cilerin in D iy e tisy e n lik M e sle ğ in e İlişkin G örüşleri

Tablo 5: Öğrencilerin sınıflarına göre diyetisyenlerin çaışma alanları * (n:272).

71

Çalışma alanı

Sayı %

Sınıf

Sayı % Sayı % Sayı %

4 Toplam Sayı % Hastaneler Toplu beslenme hizmeti veren kuruluşlar Spor merkezleri Zayıflama merkezleri Turizm işletmeleri Hepsi 48 46.2 30 29 27.9 11 13 12.5 5 II 10.6 9 11 10.6 35.3 4 12.9 2 5.9 -10.6 1 - 1 6.7 26.1 88 32.4 3.3 5 21.7 47 17.3 4.3 19 7.0 1.7 3 13.0 24 8.8 1.7 12 4.4 55 52.9 54 63.5 56 93.3 17 73.9 182 66.9

* Çoklu cevap analizi ile değerlendirilmiştir. Ö ğrenciler, m ezuniyet sonrası çalışm a alanları olarak bir diyetisyenin çalışabileceği tüm alanları belirtm işlerdir (% 66.9). Sınıfların tümü tarafın­ dan çalışm a alanı olarak en sık belirtilen yer has­ ta n e le rd ir (b irin ci sın ıfla r % 46.2 , 2. sınıflar % 35.3 , 3. sınıflar % 6.7 ve 4. sınıflar %26.1). Ü çüncü sınıf öğrencileri spor merkezlerini, 2. ve 4. sınıflar turizm işletmelerini çalışma alanı ola­ rak belirtmemişlerdir.

Toplumun beslenm e konusunda bilinçlendirilme­ si (% 17.6) öğrenciler tarafından diyetisyenlerin görev alanları olarak en yüksek sıklıkla belirtilen seçenektir. B ütün sınıflar benzer sıklıkla aynı yanıtı vermişlerdir. Yiyeceklerin sağlıklı biçimde pişirilip sunulm ası (% 3.3), insanların zayıflatıl­ m ası (% 1.8), d iy e t ü rü n le rin in g eliştirilm esi (% 0.7) ise belirtilen diğer seçenekler arasındadır. Bu görev alanlarının hepsinin diyetisyenin görev­ leri içinde olduğunu belirtenlerin sıklığı ise % 82'dir.

Ö ğ re n c ile rin m e zu n o ld u k tan sonra en fazla ç a lış m a k is te d ik le r i y e r ö z e l h a s ta n e le rd ir

(%66.2). D aha sonra sırası ile devlet hastaneleri

(% 30.1), zayıflam a m erkezleri (%23.5) ve spor m erkezleri (% 13.6) dir. Öğrenciler tarafından en

az tercih edilen yerler ise, toplu beslenme hizme­ ti veren kurum lar (% 8.8), turizm işletm eleri (%7.4), akademisyenlik ve özel klinikler (%11) dir. Öğrenciler 4.sınıfa kadar toplu beslenme hiz­ meti veren kurum larda çalışm ak istem elerine rağmen 4. sınıfta bu kurumlan tercih eden hiçbir öğrenci yoktur.

Öğrenciler tarafından Türkiye'nin en önemli bes­ lenme sorunları, fast-food türü beslenmenin yay­ gınlığı (%45.6), şişmanlık ve kalp damar hasta­ lıkları gibi kronik hastalıklar (%24.3), geleneksel beslenme alışkanlıkları (%7.3), bilinçsiz uygula­ nan diyetler (%6.6), dengesiz ve bilinçsiz beslen­ me (%6.3) olarak belirtilmiştir. Ekonomik sorun­ lar (%5.5), besin hijyeni ve personel hijyeni (%4) de öğrencilerce belirtilen beslenme sorunları ara­ sındadır. Öğrencilerin yalnızca %0.4'ü Türkiye'de b eslen m e so ru n u o lm a d ığ ın ı b e lir tm iş tir . Beslenme sorunlarının önem derecesi sınıflara göre farklılık göstermektedir. Şişmanlık ve kalp- damar hastalıkları, 3. sınıflar tarafından ilk sıra­ daki beslenme sorunu olarak belirtilirken, aynı sorun 1., 2. ve 4. sınıflarda ikinci öncelikli sorun olarak belirtilmiştir. Dengesiz ve bilinçsiz bes­ lenme, 1. ve 2. sınıflarca bir sorun olarak belirti­ lirken 3. ve 4. sınıflarca bir sorun olarak kabul

COŞKUN N., İÇİNGİR A., ÜLICER M., AKSOYI

lo 6: Öğrencilerin sınıflarına göre diyetisyenlerin görev alanları * (n:272).

Görev alanı

1

Sayı

%

2

Sayı

Sınıf

%

Sayı

3

%

4

Sayı

%

Toplam

Sayı

%

oplumun beslenme

:onasunda

aüinçlendirilmesi

20

19.2

15

17.6

9

15.0

4

17.4

48

17.6

Yiyeceklerin sağlıklı

biçimde pişirilip

sunulması

2

1.9

1

1.2

3

5.0

3

13.0

9

3.3

İnsanların zayıflatılması

4

3.8

1

1.7

5

1.8

Diyet ürünlerinin

geliştirilmesi

1

1.1

1

1.7

2

0.7

Hepsi

83

79.8

70

82.4

51

85.0

19

82.6

223 82.0

Ç o k lu cev ap analizi ile d eğ erlen d irilm iştir. edilm em iştir. T ü rk iy e'd e b e sle n m e so ru n u y o k tu r

ifa d e sin i ise y a ln ız c a 2. sın ıfla rd a n b ir ö ğ re n c i kullanm ıştır.

m e le r o lm u ştu r. Y en i ç a lış m a a la n la r ı o lu i b ö y le c e m e slek d a h a ta n ın ır h a le g e lm iştir. ] rağ m e n h e n ü z tıp y a d a m ü h e n d is lik a la n la rı g en çler ta ra fın d a n fazla te rc ih e d ile n b ir mı değildir. B u n u n en ö n em li n e d e n i bu a la n d a tim v eren b ö lü m lerin sa y ısın ın ç o k az o lm a H alen ü lk e m izd e d iy e tisy e n m e z u n e d e n 3 b< v a r d ır v e y a k la ş ık 5 5 0 ö ğ r e n c i b u b ö l ü n devam etm ektedir. Son b irk aç y ıld ır say ıları T ab lo 7: Sınıflara göre m ezuniyet sonrası çalışm a yeri tercihleri * (n:272).

T A R T IŞ M A

T ü rk iy e’de diyetisyenlik m esleği y ak laşık 40 y ıl­ lık bir geçm işe sahiptir. B u süre içinde A m erika

ve Avrupa ülkelerindekine b en zer pek ço k

geliş-Çalışma yeri Sınıf Toplam

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Özel hastaneler 70 67.3 53 62,4 40 66.7 17 73.9 180 66.2 Devlet hastaneleri 31 29,8 17 20.0 27 45.0 7 30.4 82 30.1 Zayıflama merkezleri 21 20.2 14 16.5 22 36.7 7 30.4 64 23.5 Spor merkezleri 19 18.3 l i 12,9 6 10.0 1 4.3 37 13.6 Toplu beslenme hizmeti veren kurumlar/işletmeler 5 4.8 6 7.1 13 21.7 - - 24 8.8 * İ 2 3 4

B e s le n m e v e D iy e te tik B ö lü m ü Ö ğren cilerin in D iy e tisy cn lik M esle ğ in e İlişkin G örüşleri

Tablo 8: Öğrencilerin sınıflarına göre Türkiye’nin en önemli beslenme sorunları*.

73

Beslenme sorunları

Sınıf

1 2 3 4

Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

Toplam Fast-food türü beslenmenin yaygınlığı Şişmanlık, kalp-damar hastalıkları Geleneksel beslenme alışkanlıkları

Bilinçsiz uygulanan diyetler Dengesiz ve bilinçsiz beslenme (çok yağlı ve çok fazla yemek yeme)

Ekonomik sorunlar Hijyen (açık besinler, eğitimsiz personel) Beslenme sorunu yoktur

49 47.1 46 54.1 19 31.7 10 43.5 124 45.6 14 13.5 13 15.3 32 53.3 7 30.4 66 24.3 8 7.7 9 10.6 3 13.0 20 7.3 14 13.5 1 1.2 2 3.3 1 4.2 18 6.6 10 9.6 7 6.7 2 1.9 7 8.2 2 2.4 6 7.1 1 1.1 6 10.0 1.7 - 17 6.3 15 5.5 8.7 11 l 4.0 0.4 * Çoklu cevap analizi ile değerlendirilmiştir.

artan beslenm e ve diyetetik bölümleri ile bu alanı tercih edecek öğrenci sayısı ve kişi başına düşen diyetisyen sayısı artacaktır. Ülkemizde her 100 000 k iş iy e dü şen d iy e tisy e n sayısı 3'tür. Bu rakam, diğer bazı ülkelerle kıyaslandığında çok düşüktür. Örneğin 100 000 kişi için Danimarka ve J a p o n y a 'd a 25, K anada ve İsveç'te 21-25, Avusturya, Macaristan, İsviçre ve Amerika'da 11­

15 diyetisyen vardır (3).

T ürkiye'de diyetisyenler en fazla klinik alanda çalışm aktadır (6). Bu araştırma sonuçlarına göre de m ezun olacak öğrencilerin büyük bir çoğunlu­ ğu bu a la n d a (% 9 6 .3 ) ve özel h a sta n e le rd e (% 6 6 .2 ) ç a lışm a k istem ek tedir. Bu rakam lar A m erik a 'd a B righam Young Ü n iv ersitesi’nde diyetetik eğitimi alan öğrencilerle yapılan çalış­ manın sonuçları ile paralellik göstermektedir. Bu çalışm ada da öğrencilerin % 55.6'sı klinik alanda çalışm ak istediklerini belirtmişlerdir (7). Öğren­ cilerin, özel hastanelerde, ekonomik koşulların, kariyer olanaklarının ve çalışma ortamına ilişkin k o şu lla rın d ev let h astan elerin e göre daha iyi

olması nedeni ile çalışmak istedikleri düşünül­ mektedir. Ülkemizde turizm işletm elerinde ve spor merkezlerinde diyetisyenin çalışması yeni gelişen bir süreçtir ve henüz yaygınlık kazanma­ mıştır. Bu yüzden öğrencilerin yalnızca % 21'i mezuniyet sonrası bu alanlarda çalışmayı düşün­ mektedirler. Primer beslenme sorunlarının ülke­ mizdeki önemi de tartışmada vurgulanabilir. Her ne kadar öğrenciler vurgulanmamış olsa da. Toplu beslenme hizmeti veren kurumlarda çalış­ m ak iste y en ö ğ ren ci y ü zd esi çok d ü ş ü k tü r (%8.8). Türkiye'de bu alanda çalışan diyetisyen­ lerin çoğu yalnızca menü planlama yapmaktadır. Bu da okul yaşamı boyunca kazandıkları bilgi ve becerilerin sınırlı kullanımına neden olmaktadır. Ayrıca bu alanda çalışan diyetisyenlerin diğer alanlardakilere göre daha düşük ücretlendirilmesi ve çoğu zaman kuruluşların diyetisyen olmayan kişilerle çalışmayı tercih etmeleri öğrencilerin bu alanda çalışmak istememesinin nedenleri olduğu düşünülmektedir. Bu çalışmanın önemli bulgula­ rından birisi de öğren cilerin 4. sınıfa gelene

7 4 COŞKUN N ., İÇİNGİR A ., ÜLKER M., A K S O Y D A N E.

kadar bu kuruluşlarda çalışmayı istemelerine rağ­ men 4. sınıftaki öğrencilerinin hiçbirisinin bu ter­ cihi yapmamasıdır. Bunun, son sınıftaki öğrenci­ lerin bu kuruluşlardaki staj lan sırasındaki dene­ yimlerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Ö ğrenciler, Türkiye'deki en önem li beslenm e sorunları olarak fast food türü besinlerin tüketi­ minin yaygın olması (%45.6), şişmanlık ve kalp- damar hastalığı gibi kronik hastalıklar (%24.3), geleneksel beslenme alışkanlıkları (%7.3), bilinç­ siz u yg u lan an d iy e tle r (% 6 .6 ), d en g esiz ve bilinçsiz beslenme (%6.3), ekonomik sorunlar (%5.5), besin hijyeni ve personel hijyenini (%4) belirtmişlerdir. Türkiye'yi temsil eden bir ömek- lemde beslenme sorunlarının saptanmasına yöne­ lik olarak 1974 yılında Koksal ve arkadaşları (8), tarafından yapılan çalışma dışında ülke genelinde kapsamlı bir beslenme araştırması henüz yapıl­ mamıştır. Kronik hastalıklann ve neden olduğu ölümlerin sıklığının saptanmasına ilişkin yapılan çalişmalar sonucunda elde edilen verilerden şiş­ manlık, kalp-damar hastalıkları ve diyabetin en yaygın sorunlar olduğu ortaya konmuştur (9-12). Bu tür kronik h astalık ların te m elin d e yatan nedenlerden en önemlisi ise beslenme ve yaşam biçimi alışkanlıklarıdır. Türkiye'de 2000 yılı veri­ lerine göre h afif şişm anlık sıklığı erkeklerde %51.7, kadınlarda %38.6, şişmanlık sıklığı ise erkeklerde %21.2, kadınlarda %41.5'tir ve kadın­ larda şişmanlık ile kalp hastalığı görülme sıklığı arasında anlam lı bir ilişki sap tanm ıştır (10). Öğrencilerin fast food türü besinlerin tüketiminin yaygınlığı konusundaki endişelerini doğrulayan çalışmalarda, bu tür besinlerin özellikle gençler tarafından fazla tüketildiği vurgulanmıştır (13­

15). Türkiye'nin geleneksel beslenme alışkanlık­ ları arasında tam tahıllı unla beslenme, kurubak- lagiller, özellikle Ege ve Akdeniz bölgesinde bol sebze, meyve, zeytinyağı ve balık tüketimi yay­ gındır. Öğrencilerin ifade ettiğinin aksine, gele­ neksel beslenme alışkanlıkları sürdürülebildiğin- de, yetersiz ve dengesiz beslenmenin neden oldu­ ğu sağlık sorunları azalacaktır.

SONUÇ

Bu araştırmanın bulgularına göre diyetisyenlik mesleği öğrencilerce bilinçli olarak seçilmekte ve

kız öğrenciler tarafından daha fazla tercih edil­ mektedir. Öğrenciler, diyetisyenlik m esleğinin popüler ve çalışma alanlarının yaygın bir m eslek olduğunu düşünmektedirler.

Çalışma alanlarının gün geçtikçe yaygınlaşması­ na ve çeşitlenmesine rağmen öğrenciler m ezuni­ yet sonrası en fazla klinik alanda çalışmak iste­ mektedirler. Çalışma koşullarının ve ücretlerin iyileştirilm esi klinik dışında çalışm ak istey en mezunların sayısını artıracak önlemler arasında­ dır.

Son birkaç yılda açılan yeni beslenme ve diyete­ tik bölümleri ile diyetisyenlik mesleği daha fazla tanınır ve yararlanılır olacaktır. Ü niversiteler ve m esleki örgütlerin çabaları ile d iy etisy en lerin toplumda daha fazla tanınmasına ilişkin aktivite- lerin artırılması, toplumun beslenm e konusunda bilinçlenmesini ve beslenme ile ilgili sorunların kontrol altına alınmasını sağlayacaktır.

Beslenme ve Diyetetik eğitimi alan öğrencilerin ve mezunların, eğitim süreci ve m ezuniyet sonra­ sı çalışma yaşamlarına ilişkin sorunlarının, bek­ lentilerinin ve önerilerinin belirlenm esine yöne­ lik araştırmaların yapılması da mesleğin gelişim i­ ne katkıda bulunacaktır.

KAYNAKLAR

1. Palacio PJ, Canter DD. The Profession o f D ietetics- A Team Approach. Prentice Hail, Inc, U .S.A, 1996. 2. M erdol KT. 30. Y ılım ız d a D ü n y a D iy e tis y e n liğ i.

Beslenme ve Diyet Dergisi 1996; 2 5 (1):7-11.

3. International C onfédération o f D ietetic A ssociations ICDA "2004 R e p o rt on E d u c a tio n and W o rk o f Dietitians" http://w w w .internationaldietetics.org/uplo- ad/document/2HPFEEDDCEPJPKOEOIGALBFIH8.p d f 4. Jenkins DC. Building Better Health - A handbook o f

behavioral change. Pan Am erican Health O rganization Publication No: 590 USA , 2003

5. T he W orld H e a lth R e p o rt 2 0 0 0 H e a lth S y s te m s : Im p ro v in g P e rfo rm a n c e W H O , 1 2 1 1 G e n e v a 2 7 , Switzerland, 2000.

6. T ü rk iy e D iy e tis y e n le r D e rn e ğ i K a y ıt la r ı, 2 0 0 7 , Ankara.

7. Mitcell, AW, Nyland, NK. Leam ing styles differ bet­ ween senior dietetics students and d ie te tic s facu lty m e m b e rs. J o u rn a l o f th e A m e r ic a n D ie t e ti c Association 2005;105(10): 1605-1608.

8. K o k sa l O. T ü rk iy e 'd e B e s le n m e - T ü r k i y e 1974 B eslen m e-S ağ lık ve G ıd a T ü k e tim i A ra ş tırılm a s ı. Ankara, 1977.

B eslen m e v e D iyetetik Bölüm ü Ö ğrencilerinin D iyetisycnlik M esleğine İlişkin Görüşleri _{7 5}

9. U lusal G ıda ve B eslenm e S tratejisi: Çalışm a grubu raporu. D evlet Planlam a Teşkilatı İktisadi Sektörler ve K oordinasyon Genel M üdürlüğü, DPT Yayın No:2670 Ankara, 2003.

10. Türkiye Kalp Raporu 2000, Türkiye'de Kalp Sağlığı ve K ardiyoloji A lanında G ünüm üzdeki Durum, Sorunlar ve Çözüm Ö rneklerine İlişkin Rapor. Türk Kardiyoloji D em eği Yayını, Y enilik Basımevi, İstanbul, 2000. 11. T.C Sağlık Bakanlığı. "Sağlıklı Beslenelim Kalbimizi

K oruyalım " Projesi Araştırm a Raporu, Ankara, 2004. 12. Satm an I , Y ılm az T , Serpil A , et al. Population based

study o f d iabetes and risk characteristics in Turkey Results o f The Turkish Diabetes Epidemiology Study (TU R D EP). D iabetes Care 2002, 25;9: 1551-1556.

13. Alphan, M.E., Keskin, Y., Tatli, F. Özel okul ve devlet okulunda öğrenim gören adölesan dönemindeki öğren­ cilerin beslenm e alışkanlıklarının karşılaştırılm ası. Beslenme ve Diyet Dergisi 2002; 31(1):9-17.

14. Demirezen E, Coşansu G. Adölesan çağı öğrencilerde beslenm e alışkanlıklarının değerlendirilm esi. Sted 2005 14;8: 174-178. *

15. O ğuzöncül AF, G ülbayrak C, A çık Y, O zan AT, Deveci SE, Turacı CG. Üniversiteye hazırlık dönemin­ deki dershane öğrencilerinin fast food (hızlı hazır yemek) sistemi hakkındaki bilgi düzeyleri ve fast-food tü k e tim s ık lık la rı. IV .U lu sla ra ra sı B e sle n m e ve Diyetetik Kongresi Bildiriler Kitabı, Antalya-Turkey, 2003;p. 341.