RAMAZANOĞLU
PİRİ PAŞA
altın Koza
KÜLTÜR SANAT VE TURİZM HİZ. A.S.D izg i v e D ü ze n le m e
Amaç DENİZ
K a p a k F ilm
Amaç Deniz
B
-WPC Matbaacılık San. ve Tic. A.Ş. Osman Gazi Mh. Mehmet Kopuz Cd.
No: 17/1 Esenyurt - İSTANBUL Sertifika No : 35428
B T
Ağustos - 2018
IS B N
978-605-81664-3-1
Tüm hakları saklıdır. Bu kitabın tamamı ya da bir kısmı 5846 sayılı yasa hükümlerine göre Yazarın izni olmaksızın elektronik , mekanik fotokopi ya da
herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılamaz, yayınlanamaz, depolanamaz.
KÜSENA YAYINLARI
Ayazağa Mh. 193. Sk. Kentorman Sitesi No:6 Sarıyer / İSTANBUL
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ GİRİŞ 9 11 1.BÖLÜMPİRİ PAŞA’NIN YAŞAMI VE BANİ KİMLİĞİ
Ramazanoğlu Beyliği’nin Kısa Tarihçesi
Piri Paşa’nın Siyasi Hayatı ve Bani Kimliğini Yönlendiren Unsurlar Devlet Adamı Olarak Piri Paşa
Sanatçı ve Sanat Koruyucusu Olarak Piri Paşa Piri Paşa’nın Bani Kimliği
15 16 24 26 27 2.BÖLÜM
ADANA’NIN İMARI VE PİRİ PAŞA
PİRİ PAŞA’NIN ŞEHİRCİLİK ANLAYIŞI VE İNŞA ETTİĞİ KÜLLİYELER
Ulucami Külliyesi Yağ Camii Külliyesi Ramazanoğulları Çarşısı Yazlık Kızıldağ Külliyesi
33 35 36 37 39 45 45 54 57 63 65 69 69 71 73 74 75 79 79 80 81 83 86 88 88 89 90 91 95 96 100 100 101 İBADET YAPILARI Adana Ulucamii
Ulucami-Halil Bey Türbesi (Ramazanoğlu Türbesi) Yağ Camii
Kızıldağ Yayla Camii Mescitler
EĞİTİM YAPILARI
Ulucami Ramazanoğlu Medresesi Yağ Camii Medresesi
Kızıldağ Medresesi
Mektep, Uzmanlık Medreseleri ve Kütüphaneler Kütüphaneler
SU YAPILARI (Hamamlar Ve Çeşmeler)
Hamamlar
Piri Paşa’nın İnşa Ettirdiği Hamamlar Hamam-ı Atik
Çarşı Hamamı Irmak Hamamı
Ayas Piri Paşa Hamamı Kızıldağ Yayla Hamamı
Tellihamdun’daki (Toprakkale) Hamamlar Adana’daki Çeşmeler
Kızıldağ’daki Çeşmeler
SOSYAL HİZMET YAPILARI
Piri Paşa İmareti ve Misafirhanesi Piri Paşa 2.İmareti (Eski İmaret) Kızıldağ Yayla İmareti
Piri Paşa Darüşşifası
KONAKLAMA YAPILARI
Şehabeddin / Şihabüddin Hanı Han-ı Cedid
Pamuk Kapanı Hanı Han-ı Kebir (Büyük Han) Çarşı Hanı 105 105 105 106 107 107
Gön Hanı Eğlemez Hanı
SANAYİ VE TİCARET YAPILARI
Adana Çarşısı
Piri Paşa Bedesteni (Kapalı Çarşı) Boyahane
Boya Dükkanı Piri Paşa Boyahanesi Kapan Hanları Pirinç Hanı Un Kapanı Sabun Hanı Han-ı İncir Han-ı Hınta
Pamuk Kapanı Hanı Dükkanlar
Tekstil ve Deri Sanayiine Hizmet Eden Dükkanlar Cüllah Dükkanı
Mazmanhane Müy-taban Debbağ Dükkanı
Gıda Sanayiine Hizmet Eden Dükkanlar Ma’sara
Dink
Kasap Dükkanları Diğer İş Yerleri Kiremit Kerhanesi
Pazar Yeri Ve Sofalar Hayvan Pazarı Büyük Ahır
ALTYAPI HİZMETLERİ
Adana Piri Paşa Su Yolu Su Dolapları Dolab-ı Kebir Su Kemerleri Künkler Maslak Kanalizasyon Sistemi Kızıldağ Piri Paşa Su Sistemi
DEĞİRMENLER
Adana Merkezindeki Değirmenler Misis’teki Değirmenler Akdeğirmen 108 109 113 113 116 118 118 118 120 120 121 121 122 122 122 123 123 124 124 124 124 124 124 124 125 125 125 125 126 126 129 129 129 130 131 131 131 131 131 135 136 137 137 3.BÖLÜM
ADANA DIŞINDAKİ YAPILAR
Niğde Bor’da Cami (Ramazanoğlu Camii-Şeyh İlyas Camii) Bor Piri Paşa Hamamı (Ramazanoğlu Hamamı)
Bor’daki Çeşmeler Kale Çeşmesi Külhan Çeşmesi 141 143 146 146 146 147 147 151 Piri Paşa Su Yolu
Mahmut Bey Türbesi Halep
KAYNAKÇA Fırınlar 124 Kahve Dükkanlerı 125 Kanara 125 Odunluk 125 Mumhane 125
9
Ö N S Ö Z
Adana’da tarihi eser yok denecek kadar azdır. Bunun başlıca nedenleri şehrin işgal
-lerle, yangınlarla ve depremlerle tahrip olmasıdır. Özellikle geçtiğimiz son yüz yıl, Adana için tahripler ve yıkımlar dönemidir dense hata olmaz. Şehir 15. yüzyıldan sonra ilk kez bu dönemde ve iki kez işgal edilmiştir. 1960’larda vakıf eserlerin satılması da şehirdeki tarihi eserlere ve tarihi kentsel dokuya büyük zarar vermiştir. Bütün tahribata rağmen, Piri Paşa’nın imarının izleri Adana merkezinde varlığını sürdürmektedir. Günümüze ulaşan yapıların en önemlileri kendisi tarafından ya inşa edilmiştir ya da onarılmıştır. Veya onun döneminde yapılmıştır.
Piri Paşa, Muhteşem Süleyman’ın çağdaşı, Çukurova’da onun temsilcisi, hatta küçük bir kopyası gibidir. Kanuni ile aşağı yukarı aynı yıllarda iş başında bulunmuştur. Osmanlı Devleti Kanunî ile ihtişamını yaşarken, Adana da onunla en parlak günlerini yaşamıştır.1 Prof. Dr. Yılmaz Kurt’un bu tespiti muhakkak ki çok isabetlidir. İnşa ettirdiği mimari ya
-pıtlar, tarihin maddi kalıntıları olarak Piri Paşa’nın adana için yaptığı hizmetlerin hatırasını yaşatmaktadır. Yazık ki eserleri kendi adıyla anılmamakta, Adana’da adını taşıyan bir sokak bile bulunmamaktadır.
Piri Paşa’nın Adana’yı imarını kitap haline getirme fikri, doğum ve vefat yıllarının fark edilmesiyle ortaya çıktı. 2015 yılında başlayan çalışma, Piri Paşa’nın vefatının 450. yıldönümü olan 2017 yılını hedefliyordu. Ancak kardeşim Seyhan Ramazanoğlu’nun vefatı nedeniyle basımı gecikti. Piri Paşa’nın doğumunun 540. yılına yetişti.
16. yüzyılda Piri adını taşıyan iki Osmanlı paşası vardır. Adanalı Piri Bey, paşa
-lık rütbesiyle Adana Sancakbeyi, Karaman, Şam ve Halep Beylerbeyilikleri görevlerinde bulunmuştur. Karamanlı Piri Paşa Veziriazamdır (vef. 1533). Dönem kaynaklarında i k i s i ni
ayırmak için Adanalı Piri Paşayı “Ramazanoğlu Piri Paşa” olarak adlandırılmaktadır. Aile mensubiyeti nedeniyle, en çok zorlandığım konunun bu olduğunu itiraf etmeliyim. Özellikle kitabın adı karar vermek çok zor oldu.
Gerek alan çalışması yapan, gerekse dönem sanatını-mimarlığını çalışan araştırmacı
-ların dikkatini Adana’ya ve Piri Paşa’nın imarına çekecek, öte yandan Adanalı-ların bilgilen
-dirici bulacakları bir Mimarlık Tarihi araştırması ve metninin ortaya çıktığına inanıyorum.
