Beslenme ve Diyet Dergisi / J Nııtr and Diet 26(2): 44-49,1997
c
ÇANKAYA 3 NO’LU ANA ÇOCUK SAĞLIĞI AİLE PLANLAM ASI
MERKEZİNDE “ANNE SÜTÜ İLE BESLENME” AFİŞLERİNİN
ETKİNLİKLERİNİN ARAŞTIRILMASI
Ö Z E T
Halkın anne sütüyle beslenme konusunda sağlık eğitimi çalışmalarında kullanılan, Sağlık Bakanlığınca hazır lanmış olan afişlerden 3 tanesi seçilerek bu afişlerin be- ğenilirliği Çankaya 3no'lu Ana Çocuk Sağlığı Aile Planlaması merkezinde test edilmiştir. Araştırma, afiş ler sağlık kurumıınun duvarlarına asıldıktan sonra, sağlık kurum unda işini bitnniş olan kişilere anket uygu lanarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya katılan 60 ki şiden 351 (%58,3) anne sütü afişlerini hatırlamıştır. Eğitim düzeyi ve mesleğin afişlerin hatırlanması veya hazırlanış amacının anlaşılmasına etkisi istatiksel ola rak önemli bulunmamıştır. En çok hatırlanan ve beğe nilen afişin beğenilme nedenlerinden en önemlileri; renkli ve fotoğraflı olması, mesajın anlaşılır ve inandı rıcı olmasıdır.
Anahtar Sözcükler: Sağlık eğitiminde poster hazırla ma, poster üretim tekniği, poster sunumu, anne sütüyle beslenme.
ABSTACT: The Investigation o f the Efficiency o f Breast Feeding” Posters in Çankaya Child Health and Family Planing Clinic N um ber 3.
Dııriııg the health edııcation studies o f people about breast feeding in Çankaya Child Health and Family Planing Clinic Number 3, three posters prepared by Ministry oj Health vvere selected and their ejfectiveness \vere tested. Investigation had beeı done by hatıging the posters on the walls o f clinic, and by applying question- naire to the people who completed their visit to the cli nic. Thirty-fıve out o f sixty people remembered the bre ast feeding posters. Educational level and occupation are foıınd to be statistically unimportant from the point o f view o f remenıbering the posters and realizing the message on them. In remembering and liking a poster; color pictures, comprehensible and coııvincing messa- ges are foıuıd to be the most importaııt reasoııs.
Key Words: Preparing a poster in health edııcation, prodııction and presentatioıı teclvıiques, breast feeding.
Ankara Hastanesi.
Ankara Numune Hastanesi
Dr. Dt. Gülay Ö ZPE R K , U zm . D yt. Nihal E R D E M - 1
GİRİŞ
T oplum un sağlık d ü zey in in yü k seltileb ilm esi için gerekli öğlerden biri de sağlık eğ itim id ir. Sağlık eği timi, insanların kendi sağlıkları için, o lum lu davra nışları gönüllü olarak u y g u la m a la r ın a o lan ak sağla yan bir dizi etkinliğin b ileşk esid ir (1,2). K o n u geniş olarak T em el Sağlık H iz m e tleri B ildirisinin (Alma Ata Bildirisi) 2 num aralı ö n e ris in d e ele alınm ış, top lumun kendi sağlıklarının geliştirilm esi ve sürdürül mesi işlemlerine katılm aların ın bir hak ve ödev oldu ğu belirtilmiştir (3). D ü n y a d a k i b e s le n m e sorunları ve çözüm yollarını araştıran F A O , R o m a da çocukla rının beslenm e k o n u s u n d a hak ların ın tartışıldığı top lantıda konuyla ilgili etkili yasal ö n le m le r alınması ve bu önlem lerin d a h a etkili u y g u la n m a s ın ın sağlan masını g ü n d em e g etirm iştir (4).
Halkın sağlık eğitim in d e d ik k at e d ilm esi gereken en önemli nokta doğru ve u y g u n m e sa jla rın en ekono mik biçimde ve en iyi verimi sa ğ la y a c a k şekilde ve rilmesidir. H azırlanan eğ itim m atery allerin in etkili olabilmesi için h ed eflen en kitlenin so sy a l, kültürel ve ekonom ik özelliklerinin g ö z ö n ü n d e tutulması ge rekm ektedir (2,4,5). D iğ er bir ö n e m li n o k ta da eğitim materyali hazırlanırken to p lu m u n katılım ını sağla maktır (4,6,7). Ticari rek lam y ö n te m ve tekniklerinin sosyal fikirlerin s u n u m u n d a da kullanılabileceği dü şüncesi “ Sosyal P a z a rla m a ” k a v ram ın ı getirmiştir. Sosyal pazarlam a y a k la ş ım ın d a h e d e t kitle hangi me sajı, hangi yolla alacağ ın a kendisi karar verir (6, 7). Bu yaklaşımla, var olan anne sü tü y le b e sle n m e konu sundaki afişlerle ilgili halkın görüşleri araştırılmıştır. Süt çocukluğu d ö n e m in d e ç o c u ğ u n norm al ve sağlık lı büyüm esinde çevre ve b e s le n m e n in ön em i büyük tür (8). G elişm iş ve g e lişm ek te olan ülkelerde yapı lan çalışmalar anne sü tü n ü n , d o ğ u m u izleyen ilk 4-6 ayda tek başına yeterli ve en ideal gıd a olduğunu or taya koym aktadır (8-14). Besin değeri suni besinler le m ukayese g ö türm eyecek şekildedir. A ncak gerek bebek gerekse annnenin psikolojik ve duygusal sağ lığı açısından da anne sütüyle b e s le n m e n in sağlan ması önemlidir (14). B e sle n m e d ek i yetersizlik, gerek
süt ço cu k lu ğ u d ö n e m in d e gerekse ileriye yönelik önemli b o z u k lu k la ra yol açabilm ektedir (15-16). A n nenin bebeği nasıl besleyeceğini bilmemesi b£bek hastalıkları ve ölüm leri üzerinde etkili bir değişken olarak b u lu n m u ş tu r (12). A lınacak önlemler arasın da ise anne sütüyle beslenm eyle ilgili sağlık eğitimi nin önem i b üyüktür.
Bu araştırm ada kullanılan afişlerde de var olan “B e bek D ostu H a s ta n e le r” girişimiyle, doğum hizmeti veren h astan elerd e annenin bebek doğar doğm az e m zirm eye çalışm ası hedeflenm iştir. Hastaneden tabur cu olduktan so n ra da alışkanlığın sürdürülmesinde sağlık evi, sağlık ocağı ve A Ç S A P merkezinin rolü ön e m se n m ek ted ir. T ü r k i y e ’de 1991 yılında bu uygu lam a tü m h a s ta n e le r d e b aşlatılm aya çalışılmıştır
(11).
“Başarılı E m z ir m e d e 10 A d ım ” şeklinde D ünya Sağ lık Ö rgütü (D S Ö ) ve U N I C E F ’in işbirliğiyle belirle nen temel stratejinin ilk adımları politika oluşturmak ve başarılı bir eğitim dir. Bu iki adımda başarılı olun du ğ u n d a diğerlerinin gerçekleştirilmesi olası görül mektedir. Bu ç e rçev ed e Ulusal Bebek Dostu Hasta neler D e ğ e rle n d irm e Ekibi oluşturmuştur. Bu ekip, ülke genelinde 65 hastaneyi başarılı bulmuştur. Bu hastanelerdeki d o ğ u m la r toplam hastane doğumları- n ın % 3 0 ’unu o lu şturm aktadır (A Ç SA P Gn. Müd.). Program ç erçev esin d e birçok poster hazırlanmıştır. Türkiye de varolan geleneksel emzirm e uygulaması ilk önce 4 ay su dahi verilmeksizin şu anda ise 6 ay sadece anne sütü verilmesi şeklinde güncel bilgilerle desteklenm iş ve sağlık personelinin de konuyla ilgili bilgisi ve so ru m lu lu ğ u arttırılmıştır (11). 1993 yılın da yapılan T ü rk iy e N üfus Ve Sağlık Araştırması’nda 0-3 aylık bebeklerin % 9 3 .6 ’sının, 4-6 aylık bebekle rin ise % 7 7 . 2 ’sinin emzirildiği belirlenmiştir. Ancak 0-1 aylık bebeklerin % 1 9 ’u, 2-3 aylıkların % 10.3’ü, 4-5 a y lık la rın ise % 4 . 3 ’ü 6-7 aylıkların ise %0.9 unun sadece anne sütüyle beslendiği bilinmek tedir ( A Ç S A P Gn. M üd.). Ek besine erken başlama bazı ülkelerde de görülm ektedir. M alezy a’da bu ko nudaki çalışm alard a ilk 6 ay içinde anne sütüyle bes lenen bebeklerin % 3 0 ’unun bebek maması verilme den sadece anne sütüyle beslendiği belirlenmiştir (17). A r ja n tin ’de yapılan çalışmada ise doğumu taki ben ilk haftada annelerin % 9 8 ’i, bebekler 1 aylıkken % 2 6 ’sının tek başına anne sütü vermekte olduğu be lirlenmiştir (18). V ie tn a m ’da yapılan çalışmada ise 3-6 aylık bebeklerin % 5 0 ’sinin esas olarak anne sü tüyle beslendiği bulunm uştur (19). Eğitim düzeyi dü şük olan annelerin daha uzun süre bebeğini emzirdi ği belirlenmiştir. N ije ry a ’da yapılan bir çalışmada annelerin % 5 5 ’inin doğum sonrası ilk 24 saat içinde em zirm eye başladığı, ilk 3 ay içinde ise % 6 ’sının be
beklerine sadece anne sütü verdiği belirlenmiştir (20). R u s y a ’da 1968-1993 yılları arasında 1-3 aylık bebekleri emzirme sıklığının % 7 5 ’den % 60’(şehirde ise %45)a düştüğü belirlenmiştir (21). Karışık bes lenme genellikle yüksek gelir düzeyindeki kesimde görülmektedir. Karışık beslenmeye başlıca neden olarak annenin doğumdan kısa süre sonra işe başla ması ve sütünün yetersiz gelişi belirtilmiştir (17). Ja- m aica’da bebek mamalarının maliyetinin giderek art masına rağmen bebeklerin anne sütüyle beslenme sü resinin azalması doğum sonrası ebe ziyaretlerinin azalmasına bağlanmıştır (22). Annenin eğitim düze yinin gerek emzirmeye başlama zamanını gerekse süresini etkilediği belirlenmiştir (23).
DSÖ, çocukların daha sağlıklı olabilmelerinin sağ lanması için anne sütüyle beslenmesini önermekte dir. Çalışan annelerde dahil olmak üzere annelerin bebeklerini emzirme konusunda sağlıkçılar tarafın dan cesaretlendirilmesi gerektigini belirtmektedir (24). 1994 Sağlık Bakanlığı 2. Ulusal Sağlık Kongre si Toplum Beslenmesi Çalışma Grup Raporu nda Türkiye’de emzirmenin yaygın olduğu ancak ek be sinlere erken başlandığı belirtilmektedir. Raporda ça lışanların doğum sonu ücretli izinlerinin de 4 aya çı karılması gerektiği belirtilmiştir (25).
Bu çalışma, “Bebeğin Anne Sütü ile Beslenmesi” ko nusunda hazırlanmış afişlerle ilgili halkın görüşlerini araştıran tanımlayıcı özellikte bir çalışmadır.
A R A Ş T IR M A Y Ö N T E M İ VE A R A Ç L A R
Bu çalışma, 6-17 Aralık 1993 tarihleri arasında An kara Çankaya 3 nolu AÇSAP merkezine gelen 15-40 yaşlarında 60 kişi üzerinde yapılmıştır. Merkeze mu ayene için gelen her 5 kişiden birinin afişler hakkın da görüşleri sorulmuştur. Afişleri hatırlamayanlara afişler tekrar gösterilerek anket uygulanmıştır.
1 ve 2 nolu afiş Sağlık Bakanlığı tarafından, 110 g. 1. hamur kağıda treafset tekniği ile, AÇSAP Getael M ü dürlüğü matbaasında bastırılmıştır. 48x67 cm boyut larında olan 1. afişten 10.000 adet 44x62 cm boyu tunda olan 2 nolu afişten 2500 adet bastırılmıştır. 3 nolu afiş ise UNICEF tarafından Sağlık Bakanlığı iş birliği ile, 115 g kuşe kağıda trikrom ofset tekniği kullanılarak özel bir matbaada bastırılmış ve 39x56 cm boyutlarındadır. Afişler herbirinden 2'şer adet ol mak üzere AÇSAP merkezinin bekleme salonu duva rına kolaylıkla görülebilecek şekilde asılmıştır. Afiş
ler ekte görülmektedir. B U L G U L A R
46
ÖZPERK G. ERDEM N.Tablo 1. Araştırmaya Katılan Kişilerden 3 N o ’lu Afişi Beğenenlerin, Afişlerin Seçim Nedenlerine Göre Dağılımları (Çankaya 3 N o ylu AÇSAP Merkezi, Aralık 1993)
Afiş seçim nedenleri O k u r yazar değil % O k u r yazar % İlkokul % E ğ itim D ü z e y i O rtaokul L ise % % Y .O k u l % T o p l a m * Sayı % Tek n ik uygunluk - 2.9 47.0 15.0 32.0 2.9 34 49.3 B elirsin anlatım 4.5 - 45.0 9.1 36.0 4.5 2 2 31.9 İnandırıcılık - - 2.0 - 50.0 17.0 6 8.7 T o p lu m a uygunluk - - 20.0 20.0 - - 5 7.2 Neden belirlemeyenler - - 100.0 - - - 2 2.9 T o plam 1.4 1.4 45.0 12.0 33.0 7 .2 69 100
* T o p la m yanıt sayısı üzerinden yüzdeler hesaplanmıştır.
(%76.7), bunların % 78.3’ü ev kadınıdır. Kişilerin % 46.7’si okur yazar ve ilkokul altı, % 51.7’si orta okul ve üzeri eğitim düzeyindedir. Yalnız 1 kişi oku ma yazma bilmemektedir. Anne sütüyle beslenme afişlerini hatırlayan 35 kişinin (%58.3) % 4 6 .0 ’sı il kokul ve altı, % 5 4 ’ü ortaokul ve üzeri eğitim düze yindedir. Afişleri hatırlamayan 25 kişinin (%41.7)
%52 si ilkokul ve altı, % 4 8 ’i de ortaokul ve üzeri eğitim düzeyindedir.
Eğitim düzeylerine göre afişlerin hatırlanma durumu yönünden gruplar arası fark önemli bulunmamıştır (p>0.05). Bu durum, afişlerin her seviyeye yönelik olması, özellikle ilkokul mezunlarına yönelik olması bakımından önemli bir bulgudur.
Anne sütü ile beslenme afişlerinden 3 n o ’lu afişi be ğenen 39 kişi (%62.0), 2 n o ’lu afişi beğenen 12 kişi (% 19.0), 1 no’lu afişi beğenen 10 kişi (% 16.0), afiş ler arasında seçim yapamayanlar ise 2 kişidir (%3.0). 3 no Tu afişi beğenenlerin % 5 1 ’i ilkokul, % 1 3 ’ü orta okul, % 2 3 ’ü lise mezunudur. İlkokul altı eğitim dü zeyine sahip 3 kişinin 2 ’si (%66.6), ilkokul mezunu olan 28 kişinin 2 0 ’si ( % 7 1.0), ortaokul mezunu olan
10 kişinin 5 ’i (%50.0), lise mezunu olan 19 kişinin 9 ’u (% 50.0), üniversite mezunu 4 kişinin 3 ’ü (%75.0) 3 nolu afişi beğenmiştir.
3 nolu afişin beğenilme nedenleri şöyle sıralanmıştır: 1. Afişin teknik uygunluğu: Baskı ve kağıt kalitesi, çok renkli ve net olması, fotoğraf kullanılması, fo toğrafın net ve canlı olması ve yazısının okunabilir olmasıdır.
2. Belirgin anlatım: Mesajın anlaşılır olmasıdır.
3 İnandırıcılık: Anne ve çocuk sevgisini daha açık biçimde veriyor olmasıdır.
4. T o p lu m a uygunluk: R e s im d e k i an n en in halkın be nimsediği şekilde g iyinm iş o lm asıd ır.
3 n o ’lu afişin seçim ned en lerin e göre dağılım ı Tablo l ’de gösterilmiştir.
A raştırm aya katılanların % 7 5 ’i afişlerin hazırlanış amacını tam olarak % 2 3 . 3 ’ü de eksik olarak ifade et mişlerdir. Afişlerin hazırlanış am acını ifade etm e yö nünden eğitim grupları arasın d a ö n em li bir farklılık bulunm am ıştır (p>0.05). B e k le m e süresinin de afiş lerin hatırlanması üzerine etkisi istatistiksel olarak önemli bulunm am ıştır (p> 0.05). 6-15 d a k ik a ve 26 35 dakika bekleyen g ru p la rd a 5 d a k ik a d a n az ve 35 dakikadan fazla b ek leyenlere göre h a tırla m a sıklığı nın yüksek olduğu (% 32.4) g ö rü lm ü ştü r. Afişleri da ha önce görm üş o lm anın etkisi in celen d iğ in d e, daha önce afişleri gören ve g ö rm e y e n her 2 grubun da en çok 3 n o ’lu afişi beğen d iğ i belirlenm iştir. Bu bulgu mevcut afişler arasında 3 no lu afişin en uygun afiş olduğunu desteklem ektedir.
Araştırmaya katılanların % 6 5 ’i afişlerde yer alan “Bebek Dostu H astan e” sözünü bebeğin sağlığı ile il gili her türlü hizmetin verildiği hastan eler şeklinde algılamaktadır.
T A R T I Ş M A
Üç n o ’lu A Ç S A P m erk ezin d ek i ç a lış m a d a araştırma ya katılanların % 7 6 .7 ’si kadın olup ço ğ u n lu k anne sütüyle beslenm e k o n u su n d a k i afişleri ilgiyle karşı lamışlar ve konun ö n em in e inandıklarını belirtmiş lerdir. Eğitim düziyinin afişlerin h a tırla n m a durumu üzerine etkisi önemli b u lu n m am ıştır. Y ine afişlerle ilgili beğeni üzerinde de eğitim , m eslek gibi değiş kenlerin etkisinin istatistiki önem liliği olm adığı be lirlenmiştir. Kişilerin % 7 5 'i p osterlerde verilmek
is-t e n e n a n a m e s a j ı n is-t a m o l a r a k i f a d e e d i l d i ğ i n i b e l i r is-t m i ş t i r ( T a b l o 1). A l t ı n d a ğ S a ğ l ı k O c a ğ ı n a N i s a n M a
-O e»
y ı s 1 9 9 3 t a r i h l e r i n d e b a ş v u r a n 1 1 6 k i ş i n i n % 5 1 . 7 ’si o c a k d u v a r l a r ı n d a a s ı l ı o l a n A I D S ’le ilg ili a f i ş l e r i h a - t ı r l a y a b i l m i ş t i r ( 2 7 ) . E v i a n v e a r k a d a ş l a r ı n ı n ( 2 8 ) , A f r i k a ’d a J o h a n n e s - b u ı g d a . 3 5 k i ş i l i k b i r g r u p t a A I D S ’le ilgili p o s t e r l e r in ö n t e s t i n i y a p t ı ğ ı ç a l ı ş m a d a p o s t e r l e r d e k i a n a m e s a j ı n k ı s m e n a n l a ş ı l d ı ğ ı b e l i r l e n m i ş t i r . D u c h i n ( 2 9 ) , p o s t e i l e r l e e t k i l i b i r ö ğ r e n m e n i n s a ğ l a n a b i l m e s i için p o s t e r i n ç a r p ı c ı o l m a s ı , y a n i b i r e y i i n c e l e m e y e d e ğ e r b u l a c a k k a d a r e t k i l e m e s i n i n ö n e m i n e i n a n m a k t a d ı r . V e r i l m e k i s t e n e n m e s a j l a ş e k i l l e r i n b i r b i r i y l e u y u m u n u n v e m e s a j ı n k i ş i l e r i d ü ş ü n m e y e y ö n e l t e b i l m e s i n i n d e ö n e m i n e d e ğ i n m i ş t i r . A y r ı c a k u l l a n ı l a n d ilin s a d e v e a n l a ş ı l ı r , y a z ı s t i l i n i n k o l a y g ö r ü l e b i l i r , y a z ı la r a r a s ı n d a k i a r a l ı ğ ı n y e t e r l i (3 h a r f g e n i ş l i ğ i n d e ) o l u ş u , h a r f b ü y ü k l ü k l e r i v e r e n k l e r d e k i d e ğ i ş i m l e d e ( k o y u z e m i n e a ç ı k r e n k t e h a r f l e r ) p o s t e r i d a h a ilg in ç ve a n l a ş ı l ı r k ı l m a n ı n o l a s ı o l d u ğ u n u b e l i r t m e k t e d i r . W o o l s e y ( 3 0 ) , p o s t e r l e r d e ç o k s a y ı d a m e s a j ı n v e r i l m e s i n i n is e a n a m e s a j ı n a n l a ş ı l m a m a s ı n a n e d e n o l d u ğ u n u b e l i r t m e k t e d i r . 3 n o lu A Ç S A P m e r k e z i n d e k i ç a l ı ş m a d a e n ç o k b e ğ e n i l e n 3 n o ’lu a f i ş i n s e ç i m n e d e n l e r i a r a s ı n d a en ö n e m l i 2 n e d e n d e n t e k n i k ö z e l l i ğ i n v e r i l e n y a n ı t l a r ı n % 4 9 . 3 ’ü, m e s a j ı n a n l a ş ı l ı r o l m a s ı n ı n ise y a n ıtla rın % 3 1 . 9 ’u n u o l u ş t u r d u ğ u b e lirle n m iş tir. T e k n i k u y g u n l u k l a ilgili en ç o k a r a n a n ö z e ll i k le r i , re n k li ve net o l u ş u ( ö r n e ğ i n f o t o ğ r a f k u l l a n ı l m a s ı ) , b a sk ı ve k a ğ ıt k a l i t e s i n i n iyi ve y a z ı n ı n o k u n a b i l i r l i ğ i o l m u ş t u r . Y a p ıla n ç a l ı ş m a l a r p o s t e r d e b ir ç o k r e n g i n k u l l a n ı l m a s ı n ın , z e m i n ve m e s a j d a k u l l a n ı l a n r e n k le r i n zıt o l m a s ın ın ilg iyi a rtı r d ığ ı n ı o r t a y a k o y m u ş t u r (2 9 ). B u ç a l ı ş m a d a u y g u n l u ğ u a r a ş tı r ıl a n p o s t e r l e r d e de bu k u r a la u y u l d u ğ u b e l i r l e n m i ş t i r . E n ç o k b e ğ e n i l e n 3 n o ’lu a fiş in s e ç i m i n e e tk i e d e n d i ğ e r n e d e n l e r o l a r a k a n n e ve ç o c u k s e v g i s i n i n a ç ık b i ç i m d e v e r i l i y o r o l m a s ı ve t o p l u m d e ğ e r l e r i n e u y g u n b ir r e s i m k u l l a n ı l m ı ş o l m a s ı g ö s t e r i l m i ş t i r . S O N U Ç V E Ö N E R İ L E R T ü r k i y e ' d e a n n e s ü t ü y l e b e s l e n m e sık lığ ı y ü k s e k o l m a s ı n a k a r ş ı n e k b e s i n l e r e e r k e n b a ş l a n d ı ğ ı b i l i n m e k t e d i r . H e r n e k a d a r b e b e ğ i n a n n e s ü t ü y l e b e s l e n m e s i n i n d o ğ a l b ir o l a y o l d u ğ u b i l i n s e d e te k b a ş ı n a y e t e r l i l i ğ i k o n u s u n d a k i ş ü p h e l e r n e d e n i y l e e k b e s i n e e r k e n b a ş v u r u l m a k t a d ı r . E ğ i t i m d ü z e y i y ü k s e k ve ç a lışan a n n e l e r d e k ı s a s ü r e e m z i r e b i l m c k t e d i r . U y g u n e ğ i t i m m a t e r y a l l e r i k u l l a n a r a k h e r f ı r s a t t a k o n u y l a il gili t o p l u m u n ö z e l l i k l e d e a n n e l e r i n b i l g i l e n d i r i l m e s i g e r e k m e k t e d i r .
48
ÖZPERK G. ERDEM N. B u a r a ş t ı r m a d a h a z ı r l a n m ı ş e ğ i t i m m a t e r y a l l e r i n d e n p o s te r le r in h a lk ı n b e ğ e n i d ü z e y i n e u y g u n l u ğ u a r a ş t ı rılm ıştır. E ğ i t i m m a t e r y a l i n i n h a z ı r l a n ı r k e n h a l k ı n ö n e r i l e r i n i n b e l i r l e n m e s i y a n i ö n t e s t i n i n y a p ı l a r a k b a s ı l m a s ı n ı n ö n e m l i o l d u ğ u s o n u c u n a v a r ı l m ı ş t ı r . V a r o l a n p o s t e r l e r d e n e n ç o k b e ğ e n i l e n i n k u l l a n ı l m a sın ın t e m e l s t r a t e j i l e r d e n ilk a d ı m o l a n e ğ i t i m i n e t k i n l i ğ i n i a r t ı r a b i l e c e ğ i d ü ş ü n ü l m e k t e d i r . B u a r a ş t ı r m a , h a l k ı n p o s t e r l e r d e a ra d ığ ı' e n ö n e m l i ö z e l l i ğ i n t e k n i k u y g u n l u k o l d u ğ u n u b e l i r l e m i ş t i r . Y a p ı l a n ç a l ı ş m a l a r p o s t e r d e b i r ç o k r e n g i n k u l l a n ı l m a s ı n ı n , z e m i n v e m e s a j d a k u l a n ı l a n r e n k l e r i n z ıt o l m a s ı n ı n i l g iy i a r t ı r d ı ğ ı n ı o r t a y a k o y m u ş t u r . K A Y N A K L A R1. N a k a jim a H. XIII. W o rld C o n fe re n c e on Health Education. Houston, 1988.
2. Kartoğlu Ü. Ulusal Ç ocuk Sağlığı Program larında Toplum İletişiminin Değerlendirilmesi. Ankara, 1989. 3. Ö ztek Z. T o p l u m u n sağlık h iz m e tle rin e katılımı.
Doktor 2(5-6): 263-264,1994.
4. Haaland A. Pretesting C o m m inication Materials With Special Em phasis on Child Health and Nutrition Education. A Manuel For Trainers And Supervisors, Adaptation For Central A m e ric a-U N İC E F , G uatem ala,
19-20, 1990.
5 .. R o ss ite r JC . B r e a s t f e e d i n g . T h e b e t t e r option: Getting the m e s s a g e a c ro s s . W o r l d H e a l t h F o r u m 14:316-9,
1993.
6. Işık S. Sosyal P a z a r l a m a II. H a l k ı n S a ğ lık E ğ itim inde B ili m s e l v e A y k ı r ı B i r P e r s p e k t i f . T . C . Sağlık B ak a n lığ ı S a ğ lık P ro jesi G e n e l K o o r d i n a t ö r l ü ğ ü Yayın O rg a n ı, N o. 1 0 :1 3 -1 5 , E y lü l 1996.
7. Işık S. S o s y a l P a z a r l a m a II. S a ğ l ı k E ğ i t i m ve P ro p a g a n d a . S a ğ lık ta S tra te ji, T . C . S a ğ lık Bakınlığı Sağlık Projesi G e n e l K o o r d i n a t ö r l ü ğ ü Y a y ı n Organı, N o . 11:7-9, E y lü l 1996. 8. N e y z i O . Ç o c u k S a ğ l ı ğ ı v e H a s t a l ı k l a r ı . B a y d a Y ay ın ev i, İs ta n b u l, 1993. 9. T ü r k m e n F , K a y a k ı r ı l m a z K , Ç e r m i k D . A n n e sütünün yağ içeriği B e s l e n m e v e D i y e t D e r g is i 19:189-198 1990. 10. Şafak N. A n n e sütü ve e m z i r m e . S e n d r o m 7(4): 52-5, Nisan 1995. 1 1 . T o p ç u o ğ l u H , H a z n e d e r o ğ l u D , D e r v i ş o ğ l u A A . D o k to r 2(5-6): 2 7 9 - 8 2 , 1994.
12. Z a m D. Infant f e e d i n g - s o m e l e s s o n s fro m Yangon. W o rld H ea lth F o r u m 1 5 :4 0 0 -2 , 1994.
13. M o ro D. B ir th w e i g h t an d b r e a s t fe e d i n g o f b abies born during the w a r in o n e m u n ic ip a l a re a o f Sarajevo. E u ro p e a n Jo urn al o f C lin ic al N u tritio n 4 9 (2 ). 37-39,
1995.
14. J am e s A. O u r C o m m o n N u tritio n a l H erita g e . World Health M a g a z i n e 4 9 th . Y e a r , N o 2 :1 2 , M arch-A prıl
1996.
15. S a ğ la m F. G e b e lik D ö n e m i n d e A n n e n i n B eslenm e D u ru m u ve B u n u n Y e n i d o ğ a n S a ğ lığ ı Ü z e rin e Etkisi. B e s le n m e ve D iy etetik P r o g r a m ı , D o k t o r a T e z i, H.Ü., Sağlık B ilimleri E n s titü s ü , A n k a r a , 1981.
16. R ig h ard L. E arly e n h a n c e m e n t o f s u cc esfu l breast feeding. W o rld H ealth F o r u m 17(1): 9 2 - 6 , 1996.
17. Y u s o f Y A M , M a z la n M , İ b r a h im N , J u s o h N M . Infant feeding practices and a ttitudes o f m o th e r s in Kelentan tovvards breast feed in g . M e d ic a l J o u rn a l o f Malaysia 50( 12): 150-155, 1995.
18. Sabulsky J, B atru n i L, C a r b a ll o R , R e y n a S, Q uiroga D, Roitte H D E , G o r o s ti a g a H, B r i z u e l a M . Variatıons
in feeding during the first month o f life by social stra- tum. Boletin de la O fic in a S a n ita ria Panamericana
119( 1): 15-27, 1995.
19. H oa D P , T h a n h H T , H ö je r B , P e rs s o n L A . Y o u n g child feeding in a rural area in the R e d R iv e r D e lta , Vietnam.
Açta Pediatrica 84(9): 1 0 4 5 -1 0 4 9 , 1995.
20. Ighogboja JS, O d o m o d u C U , Olarevvaju R S . Breast feeding pattern in Jos N ig e ria , b e fo re baby-friendly hospital initiative. Journal o f T ı o p i c a l Pediatrics 42(3).
178-179, 1996.
21. Krasheninin PF. A d a p ta d milk b a s e d infant foods. M o loch nay a P r o m y s h l e n n o s t N o 2 :8-9 , 1994.
22. Melville B. Breast feeding decline deteriorating socio economic conditions. Food and Nutrition Bulletin
15(3): 206-207, 1994.
23. Pıno ZP, Fajre WX, Venturini RG. Seculer trend in breast feeding in Santiago (Chile). Revista Chilena de Nutricion 22 (3): 167-174, 1994. •
24. WHO. Health for Ali Targets. The Health Policy for Europe. European Health for Ali Series, No 4:39,
1993.
25. T.C. Sağlık Bakanlığı 2. Ulusal Sağlık Kongresi 12-16 Nisan 1993 Çalışma Grupları Raporları. Mart
1994,94,168.
27. Derdibelirsiz S, Öztekin A, Öztürk O. Şahin İ, Altuğ ST. Altındağ Sağlık Ocağı Duvarındaki Afişlerin Etkinliği ile ‘İlgili Çalışma. H.Ü. Halk Sağlığı Anabilim Dalı. Ankara, Mayıs 1993.
28. Evian CR, I jsselmuıden CB, Padayachee GN, Huwitz HS. Qualitative evaluation of an AIDS health educa- .tion poster, S Afr Med J 78:517-20, 1990.
29. Duchin S. Sherwood G. Posters as an educational strat- egy J Contin Educ Nurs 21(5): 205-8, 1990.
30. W o o ls e y JD. C o m b a tin g poster fatigue: H o w to use
visual g r a m m e r and analysis to effect better visual
