Çağdaş felsefe ve kaybettiğimiz Prof. Ülken

i

DÜŞÜNENLERİN DÜŞÜNCELERİ

L

Değerli düşünür Hilmi Ziya Ülken, çağımız

felsefesinin tamamen değiştiğini çok iyi bi­

liyordu. Felsefe yapmak, masa başında

oturup, edebiyat ve spekülâsyon yapmak

değildi. Felsefe yapabilmek için, herşeyden

önce bilim i çok iyi bilmek gerekliydi. Bu

nedenle, “ Yirminci Asrın Filozofları,, adlı

kitabını, sosyoloji, fizik, biyoloji ve mate­

matik bilimlerinde büyük hamleler yapmış

ünlü düşünürleri tanıtma çabasıyla kaleme

almıştı. Ancak Prof. Ülken kupkuru bilime

sarılmanın da karşısındaydı. Bilim yapan

bir kişinin o bilimin öteki bilim dalları ile

olan İlişkisini araştırması ve böylece bütün

b o yu tla rını bilm esi gerekeceği kanısın­

daydı.

1

9

I

Çağdaş felsefe ve kaybettiğimiz

i

O

Oysa, hayatı boyunca, “Bilinen Evren” ile “Bilinmeyen Evren” arasındaki ilişki­ leri incelemiş ve son yılla­

rında da, bu ikisinin “Zıt kutuplar hâlinde birbirinin karşıtı, fakat birbirini ta­ mamlayıcı” bir durumda olduğunu belirtmeye uğ­ raşmış, kısaca “Diyolojik yapıda bir evrenin varol­ duğunu” anlatm ak is te ­ mişti.

Prof. Ülken

i

Y A Z A N

:-Dr. Toygar AKMAN

[Yönetici]

bu dyadolojik yapının, bi­ zim için “ Bilinmeyen Y ö­ nü” nde...

Yakın dostları ve arka­ daşları, onun kişiliği, sa­ natçı yapısı, titiz çalışması­ nı, ayrıntılarıyla belirterek, genç kuşaklara anlatmaya çalışacaklardır. Ülken için, kesin bir düşünceye ulaş­ mak, çok zor bir iş. Kendisi daima, büyük bir alçak gö­ nüllülükle, "Ben yıllarca, o, ne dedi, bu, neyi söyledi, şu, nasıl düşündü, bunları inceledim ve bunları yaz­ dım. Bu arada, sahilde do­ laşan ve denize girmeye çe­ kinen bir insan gibi davran­ dım. Zaman, zaman elimi ya da ayağımı suya sok­ tum. Ama, hemen çekip çıkardım. Ben, ancak “ Var­ lık ve Oluş” da yüzmeye başladım” derdi.

"A şk Ahlâkı” de:

“ .. Felsefe ruhun sporu; oyun bedenin felsefesidir. Z aten, âlem (Evren) bir bütün halinde iken, nasıl olur da siz, onları ayırabi­ lirsiniz?.. (1) diye sorunu ortaya k o y u y o r ve “ İki Yapılı Bir Tek Bütün” ü işaret etmeye çalışıyordu.

FELSEFEYE DÖŞEN

Gerçekten de 1968 yılın­ da yayınladığı, “ Varlık ve Oluş” adlı büyük eserinde, Hilmi Ziya Ülken, en son bilimsel gelişmeleri izleye­ rek felsefesini açıklıyor ve “ Dyadoloji Felsefesi” ni, sunuyordu. Yıllar boyu a- raştırdığı, ince eleyip sık dokuduğu “ İnsan” , “ T op­ lum” , “ Biyolojik Yapı” ve “ E vren ” ilişk isin i, bu “ Dyad” yapısı içinden dile g etiriyord u . H ocanın , bu görüşleri, çok önce yazmış olduğu kitaplarında da par­ ça p arça görü lm ek teydi. 1931 yılın da ya yın la d ığı,

“ Şeytanla Konuşmalar” adlı eserinde ise, şeytan ile konuşmayı, şu cümleler ile bitiriyordu:

“ .. Akıntılar, daima kar­ şı karşıyadır. Birine mey­ dan okumak için, ötekine takılm ak gerek, suların karşılaştığı yerde, kayıklar, alabora olur. Çarpışanlar, kırılanlar, girdaba karışan­ lar vardır. Hakikî kahra­ man, tek başına akıntıya kürek çeken değil, çarpışan akıntıların başında, büyük yolu açacaklar için şehit olandır..” (2)..

Hilmi Ziya Ülken, işte bu büyük yolun

açılabilme-FATMA YAYCIOĞLU (Ö ğretm en) C E N G İZ Ç I T I R I K (E cz a c ı) N işanlandılar 25.6.1974 20.30 Osm aniye M illiyet: 7634 Xk'

Direksiyonla

güreşm eyin

Takın vasıtan ıza

ALEX HAVALI Dİ R EKSİVONLARINI

rah at edin

ALEX

Her m arka kamyon ve otobüse takılabilen kom ple direksiyon takım ları

ALEX TÜRKİYE GENEL Satıcısı : TEVEİK YILMAZ Mü s s ş m s sI Baş bayii: OLPAK OTO TİC. LTD. ŞTİ. Tarlabaşı Cad. No 62

Tal : 44 03 01-49 90 77

si için, kendisini bilim ve felsefey e adayarak, şehit düşmüştür.

Çağımız felsefesinin ta­ mamen değiştiğini çok iyi biliyordu. Felsefe yapmak, masa başında oturup, ede­ biyat ve spekülâsyon yap­ mak değildi. Felsefe yapa­ bilmek için, önce, bilimi çok iyi bilmek gerekliydi. Bu nedenle, “ Yirminci A s ­ rın Filozofları” (3) adlı ki­ tabını, sosyoloji, fizik, bi­ yoloji ve matematik bilim­ lerinde büyük ham leler yapm ış ünlü düşünürleri tanıtma çabası ile kaleme almıştı. “ Bilim” ile “ Felse­ fe” arasındaki ilişkiyi ise 1957 yılında yazdığı “ Fel­ sefeye Giriş” adlı eserinde şöylece belirtmişti:

“ .. Felsefe’ ye özenen (Te- felsüf eden) bilim eserlerine çok rastlanır. Bunların bi­ lim temelleri zayıf ise “ te- felsüf” le büsbütün zaafa düşer, acınacak hâle gelir. Bilim temelleri kuvvetli ise “ tefelsüf” orada yalnız he­ ves ya da fantezi hâlinde kalmıştır. Çiddî zekâlar bu eserlerin, iki manzarasını tamamen ayırmalı ve yalnız birincilere değer verm eli­ dir” (4).

BİLİMLERİN İLİŞKİSİ

reçleri geliştikçe kurtulur. Tecrübe ve akıl; gerçek ve ideal; tabiat ve tarih; me­ kân ve zam an; fert ve bütün; teori ve pratik; v.b. zıt ritmlerin ayrı gelişmele­ ri, objeleşme ve süjeleşme süreçlerinin gelişm esin e b a ğ lıd ır, ö y l e görü n ü yor ki, bu gelişmeler, kökteki “ Dyade Birliği” nin, “ Açıl­ m a” sından d oğm u ştu r. Düşünce de, bir varlık de­ recesi olarak iki yapılı bir bünyede olmasıydı, onun krizinden kurtulmak için, bütün bu iki zıt yöndeki düşünce ritmleri, doğmaz­ d ı..” (5).

«EVRENLE VARIZ»

Hilmi Ziya Ülken, “ Var­ lık ve Oluş” adlı eseri ile, fizikçiye, kimyacıya, mate­ matikçiye, sosyolog, psiko­ log ve nörologa, bir “ Bilim­ sel Araştırmaları Değerlen­ dirme A ç ıs ı” sunm uştur. Olayları izleyecek “ Yeni bir Mercek” vermiştir. Düşü­ nen kafaların ufuklarına, “ Yepyeni Bir Boyut” kat­ mıştır.

Prof. Ülken, “ Felsefeye Giriş” adlı eserinin ikinci cildinde, “ İnsan, varoluşu­ nu kendi başına kazanmı­ yor. Şuur, daim a, “ Bir Şeyin Şuuru” dur. Yine kendi başımıza değil, ancak “ Evrende Varız...” (6). felsefesi üzerinde duruyor­ du. Sanırım şimdi göçtüğü yeni âlemde, “ Evrenin Bu Y a p ısın ı” da tanım anın hazzını duymaktadır.

Hilmi Ziya Ülken, kup­ kuru bilime sarılmanın da karşısındaydı. Bilim yapan bir kişinin o bilimin öteki bilim dalları ile olan ilişkile­ rini araştırması ve böylece bütün boyutlarını bilmesi gerek eceği k an ısın daydı. Bu boyutlar bilinebildikten sonra felsefe yapılabilirdi. “ Bilim olm adan yapılan Felsefe Acınacak Bir Du­ rum” idi. Bu nedenledir ki, ça ğım ızd a, bir “ B iy o lo ji Felsefesi” bir “ Fizik Felse­ fesi” bir “ Astro-Fizik Fel­ sefesi” nin hızla gelişmekte olduğunu görüyor ve bu konudaki çalışmaları adım, adım izliyordu. Modern Fi­ ziğin kurucularından, Niels B oh r, L ou is de B rog lie, Einstein ve Heisenberg'in Fizik ve Matematik görüş­ lerini ve Modern Fizik ve B iy o lo ji F elsefelerin i, en

(1) ÜLKEN Hilmi Ziya, "Aşk Ahlâ­ kı” İstanbul. 1931. Sa: 21

(2) ÜLKEN Hilmi Ziya, “ Şeytanla ... ... „ ya.

Asrın Filozofları” İstanbul, 1944 Konuşmalar" İstanbul

(3) ÜLKEN H ilm i Ziya, 219.

Yirminci (4) ÜLKEN Hilmi Ziya, “ Felsefeye G iriş" Ankara. 1957. Sa: 35.

(5) ÜLKEN Hilm i Ziya, “ Varlık ve Oluş” , Ankara, 1968. Sa: 494.

. (6) ... ..

-Sa? 282*

ÜLKEN Hilm i Ziya, “ F e ls e f e Giriş", (İkinci Kısım), Ankara. 1S

küçük ayrıntılarına dek bi­ len en büyük Türk düşü­ nürlerinden biriydi Hilmi Ziya Ülken...

Kendi felsefesini ise, bü­ yük bir alçak gönüllülük içinde gizlerdi.

“ Eflâtun, iyice okunur, bu dyadolojik görüşün o- nun felsefesinde yer almış olduğu görülür. Ben, yeni bir görüş ortaya koymuyo­ rum ...” derdi.

“ V arlık ve O lu ş” adlı eserinde, "Dyade Krizleri ve Dyadoloji" başlığı altın­ da, şöyle yazmıştı:

Dyade deyince, dok­ trin alternatiflerini doğu­ ran zıt ve tamamlayıcı kay­ nağı anlıyoruz. Süje-Obje zıt ve tamamlayıcı bütünü, bunların başında gelir. İn­ san Şuuru, bu krizden, ob ­ jeleşme, ve süjeleşme