GÝRÝÞ
Reyhanlý, altmýþ beþ bin nüfuslu, Hatay'ýn Suriye'ye sýnýr kapýsý bulunan ilçelerinden bir tanesidir. Ýlçe konumu itibarý ile önem kazanmaktadýr. Reyhanlý Yeniþehir Gölü doðal bir göl olup, þehrin tek içme suyu kaynaðýdýr. Hatay Amik Ovasýnda, yaz aylarýnda suya baðlý tarým yapýldýðý için göl suyu zirai sulama kaynaðý olarak da büyük bir öneme sahiptir. Ýlçe önemli bir sýnýr kapýsý olduðu için þehre giriþ çýkýþlar aþýrý derecede yoðundur. Ayrýca göl etrafýnda aðaç ve yeþil alanlarýn bulunmasý, yöre halkýný piknik alaný olarak çekmektedir. Gölün etrafýnda çeþitli turistlik tesisler ve dinlenme alanlarý bulunmakla beraber, göl spor balýkçýðý içinde kullanýlmaktadýr. Gölün bu kadar çok alanda kullanýlmasý bölge için olan deðerini her geçen gün arttýrmaktadýr. Reyhanlý Yeniþehir Gölü'nde ticari anlamda balýkçýlýk yapýlmamaktadýr,
bu da gölün doðal canlýlýðý için bir nebze olsa da önemli bir bulgudur. Gölde canlý yaþamýn var olmasý, doðal ortamýn kaldýrabileceði kirliliði temizleme yeteneðini arttýrýr.
Dünya nüfusunun hýzla artýðý göz önünde tutulursa insanoðlunun yiyecek kaynaklarýný bilinçli bir þekilde kullanmasý ve yeni besin kaynaklarý yaratma sorunlarý ile karþý karþýya kalacaktýr (Egemen ve Sunlu 1996). Su kalitesi; türlerin bileþimini, verimliliðini, bolluk durumlarýný ve sucul türlerin fizyolojik durumlarýný etkilemektedir. Göller sürekli alýcý ortam özelliði gösterdiði için çevre kirliliðinden birinci derecede etkilenirler. Çeþitli nedenlerle yüzey sularýnýn su kalitesinin bozulmasý, göllerdeki besleyici element dinamiði ve su kalitesi araþtýrmalarýna her geçen gün daha fazla önem kazandýrmaktadýr. Bu nedenle, göllerdeki besleyici element dinamiði ve su kalitesi üzerine de Geliþ: 21.05.2007 / Kabül: 23.10.2007 Yalçýn TEPE*
Giresun Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, 28049 Giresun-TÜRKÝYE *Corresponding author: yalcintepe@hotmail.com
Reyhanlý Yeniþehir Gölü (Hatay) Su Kalitesinin
Belirlenmesi
Özet
Hatay ili Reyhanlý ilçesinde bulunan Yeniþehir Gölü su kalitesi özelliklerini belirlemek amacýyla gerçekleþtirilen bu çalýþmaya Nisan 2003 tarihinde baþlanýlmýþtýr. Bu çalýþma 12 ay boyunca yürütülmüþ olup, su örnekleri aylýk olarak tek istasyondan toplanmýþtýr. Su kalitesi parametrelerinden; çözünmüþ oksijen, pH, sýcaklýk, tuzluluk, kimyasal oksijen ihtiyacý (KOÝ), toplam alkalinite, toplam sertlik, amonyak azotu, nitrit, nitrat, fosfat, sülfit, sülfat, klor, potasyum, sodyum, silis ve askýda katý madde (AKM) analizleri yapýlmýþtýr. Yapýlan çalýþma sonucunda Yeniþehir Gölü'nün su kalitesi parametrelerinin aylara göre deðiþimleri belirlenmiþtir. Su kalitesini belirleyen fiziko-kimyasal parametreler, Reyhanlý Yeniþehir Gölü'nün ekolojik sistemine zarar verebilecek seviyelerde çýkmadýðýndan gölde kirlilik sorunu olmadýðý hükmüne varýlmýþtýr.
Anahtar Kelimeler: Hidroloji, su kalitesi, su kirliliði, Yeniþehir Gölü. Determination of the Water Quality of Reyhanlý Yeniþehir Lake (Hatay) Abstract
This study, purposing to determine water quality characteristics of Yenisehir Lake, located in Reyhanli town of Hatay, were begun on April 2003. This study was carried out for 12 months by taking water samples monthly from one station. Water quality parameters of dissolved oxygen, pH, temperature, salinity, chemical oxygen demand (COD),total alkalinity, total hardness, ammonia, nitrite, nitrate, phosphate, sulphite, sulphate, chloride, potassium, sodium, silica and total dissolved solids (TDS) were measured. Changes in water quality parameters of Yenisehir Lake by months were determined. Since, the physico-chemical parameters which are determine the water quality did not found at the levels to damage the ecological balance of the Reyhanli Yenisehir Lake it is decided that there is no pollution problems in the Lake.
Keywords: Hydrology, water pollution, water quality, Yenisehir Lake.
birçok araþtýrma yapýlmaktadýr (Tepe ve Mutlu 2004, Taþ 2006). Son 50 yýldýr zirai ve endüstriyel faaliyetlerde meydana gelen bariz deðiþim Hatay ilinde de su ve toprak kaynaklarýnýn bozulmasýný tehdit eden insan kaynaklý etkenlerden biridir. Arazilerin ziraata açýlmasý, topraklarýn tuzlulaþmasý, yoðun zirai gübre kullanýmý, pestisitlerin yaygýn kullanýmý, erozyon ve organik madde ile bitkisel çeþitliliðin azalmasý en önemli çevresel problemler olarak su kaynaklarýný tehdit eder olmuþtur (Zalidis ve ark. 2002). Bu çalýþmanýn amacý Reyhanlý Yeniþehir Gölü su kalitesinin fiziko-kimyasal yöntemlerle bir yýl boyunca izlenmesi ve su kalitesi verilerinin mevsimsel deðiþimlerinin belirlenerek kaydedilmesidir.
MATERYAL VE METOT Çalýþma Alaný
Yeniþehir Gölü, Hatay ili, Reyhanlý ilçesi sýnýrlarý içerisindedir. Göl yer altý kaynak sularýndan beslenmektedir. Doðal bir göl olan Yeniþehir gölünün derinliði 8 m, yüzölçümü 20.000 m2'dir.
Göl sulama, içme ve turistlik amaçlý kullanýlmaktadýr. Göçmen kuþlarýn uðrak alaný olan göl ve çevresi koruma altýnda olup, ancak belli dönemlerde spor balýkçýlýðýna açýlmaktadýr. Bu nedenle de gölde ticari amaçlý avcýlýk baskýsý azdýr. Balýk populasyonlarý ve sucul canlýlarca zengin bir su kaynaðýdýr. Gölde belirlenen tek istasyon lokantalar mevkii þelale önüdür (Þekil 1).
Su Analizleri
Su kalitesini oluþturan, bazý parametrelerin seviyelerini belirlemek için numune toplamasýna Nisan 2003 tarihinde baþlanmýþ ve Nisan 2004'de kadar bir yýl boyunca toplanan numunelerin aylýk olarak analizleri yapýlmýþtýr. Araþtýrmada kullanýlan numune kaplarý sahaya çýkmadan bir gün önce sýrasý ile asit banyosu (%1-2 HCl) ve saf sudan geçirilerek yýkanmýþtýr. Daha sonra saf su ile çalkalanan numune kaplarý etüvde kurutulmaya býrakýlmýþtýr (Boyd ve Tucker 1992). Numune kaplarý, su yüzeyinin yaklaþýk 10 cm altýna daldýrýlarak suyun kendi cazibesi ile su örnekleri alýnmýþtýr. Alýnan su örnekleri analiz için zaman kaybedilmeden laboratuara taþýnmýþtýr. Su kalitesi parametrelerinden oksijen, sýcaklýk, pH ve tuzluluk, arazi tipi cihazlar yardýmýyla sahada ölçülmüþtür. Oksijen ölçümünde YSI marka 52 model oksijenmetre, pH ölçümünde Orion marka 420A model pH metre ve tuzluluk ölçümünde ise YSI marka 30 model salinometre kullanýlmýþtýr.
Su kalitesini belirleyen diðer parametrelerden, toplam alkalinite, toplam sertlik, toplam amonyak azotu, nitrit, nitrat, fosfat, sulfit, sülfat, klor, potasyum, silisyum, sodyum, askýda katý madde ve kimyasal oksijen ihtiyacý (KOÝ) analizlerini yapmak için su numuneleri Mustafa Kemal Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi laboratuarlarýna getirilmiþ ve ayný gün analiz edilmiþlerdir. Toplam alkalinite için sülfürik asitle ve toplam sertlik için EDTA ile titrasyon yöntemi kullanýlmýþtýr. Sonuç deðerleri her iki tayinde de mg/L CaCO3 cinsinden ifade edilmiþtir. Klor (Cl2) miktarý, Hg(NO3)2solüsyonu
kullanýlarak, titrasyon yöntemiyle bulunmuþtur. Kimyasal oksijen ihtiyacý (KOÝ) seviyesi, kuvvetli kimyasal oksitleyiciler kullanýlarak, doðal ve kirletici organik yükün parçalanmasý sýrasýnda kullanýlan oksijen miktarýný saptamaya dayanan demir amonyum sulfat ile titrasyon yoluyla hesaplanmýþtýr. Fotometrik ölçüm gerektiren nitrat (NO3), nitrit (NO2-), toplam amonyak azotu (NH3+NH4+),
fosfat (PO43-) standart prosedürlere uygun olarak su
numunelerinin spektrofotometrik deðerlerinin ölçümlerinde Shimadzu marka UV-1601PC model spektrofotometre kullanýlmýþtýr. Askýda katý madde (AKM) analizi, su whatman marka 42 nolu 0.45 μm membran filtrelerden süzülüp daha sonra filtre kâðýtlarýnýn 103°C ta 24 saat bekletilmesi ile oluþan aðýrlýk farkýndan yapýlmýþtýr. Bahsi edilen tüm bu su analizleri Boyd ve Tucker (1992) de belirtilen standart analiz yöntemleri kullanýlarak yapýlmýþtýr. Sulfit, sülfat, potasyum, sodyum ve silis miktarlarý Nova 60 Spektrofotometre ve Merck kitleri ile ölçülmüþtür.
Her parametrenin aylýk ortalamalarý, standart sapmalarý ve grafikleri Microsoft Office Professional Edition 2003 ürününün bir parçasý olan Microsoft Office Excel 2003 kullanýlarak hazýrlanmýþtýr.
BULGULAR
Mevsimlere göre önemli deðiþiklikler gösteren su sýcaklýðý Ocak 2004'de 14,6ºC olarak en düþük deðerdedir. Aðustos 2003'te su sýcaklýðý 29,7ºC ile en yüksek deðerine ulaþmýþ, ve yýllýk ortalama 21,4°C olarak kaydedilmiþtir (Þekil 2).
Bir yýl boyunca pH deðerlerinin en düþüðü Ocak 2004'te 7,92 ve en yükseði Aðustos 2003'te 8,12 olarak kaydedilmiþtir. pH deðerleri ortalamalarý arasýnda mevsimsel bir deðiþiklik olmadýðý anlaþýlmýþtýr. pH deðeri kýþ aylarýnda yýlýn diðer aylarýna göre ortalamada küçük bir düþüþ göstermiþtir.
Çözünmüþ oksijen deðerleri yýllýk ortalama 7,76 mg/L olarak seyretmiþtir. Göldeki en düþük oksijen deðerleri Aðustos ve Eylül 2003 aylarýnda 6,32 mg/L olarak, en yüksek oksijen deðeri ise Þubat 2004 ayýnda 12,19 mg/L olarak kaydedilmiþtir. Mevsimsel olarak yaz ve sonbahar aylarýnda ortalama oksijen seviyeleri birbirlerine yakýn seyretmiþ (yaz ort. 6,38 mg/L; güz ort.6,55 mg/L) , kýþ mevsimi ortalamasý 10,05 mg/L olarak gerçekleþmiþtir. Bahar aylarýndaki ortalama çözünmüþ oksijen seviyesi ise 8,06 mg/L olarak kaydedilmiþtir (Þekil 3).
Kimyasal Oksijen Ýhtiyacý (KOÝ) çalýþmanýn baþlangýcý 2003 Nisan ayýnda yaklaþýk 24 mg/L iken her ay yapýlan ölçümlerden anlaþýlacaðý üzere giderek düþüþ göstermiþ ve 2003 Aðustos ayýnda 18 mg/L ile çalýþma sýrasýndaki en düþük deðer kaydedilmiþtir. Aðustos ayýndan sonra, 2004 yýlý Þubat ayýna kadar ise yükseliþe geçmiþ ve 41 mg/L ile en yüksek deðere ulaþmýþtýr Yýllýk ortalama KOÝ deðerleri 28 mg/L olarak hesaplanmýþtýr.
Nitrit, Nitrat ve Amonyak seviyeleri, çalýþma süresince yaz aylarýnda, diðer aylara göre daha düþük deðerlerde olduðu kaydedilmiþtir. Göldeki mevsimsel nitrit seviyeleri ortalamalarý; bahar 0,021 mg/L, yaz 0,007 mg/L, güz 0,038 mg/L ve kýþ 0,061 mg/L olarak belirlenmiþtir. Nitritin en düþük deðeri Temmuz 2003'te 0,005 mg/L'dir ve en yüksek deðeri ise Ocak 2004'te 0,068 mg/L'dir. Araþtýrma süresince göldeki nitrit ortalamasý 0,032 mg/L hesaplanmýþtýr. Reyhanlý Yeniþehir Gölü'nde nitratýn en düþük ve en
Þekil 1. Hatay ili ve Yeniþehir Gölü konumu.
Þekil 2. Göldeki aylýk sýcaklýk (ºC) ve pH seviyeleri. Tablo 1. Su kalitesi parametrelerinin yýllýk ortalama
yüksek seviyesi nitritte olduðu gibi Temmuz 2003'te en düþük 4,1 mg/L, Ocak 2004'te ise en yüksek 6,2 mg/L'dir. Nitratýn mevsim ortalamalarý; bahar 4,9 mg/L, yaz 4,26 mg/L, güz 5,26 mg/L, kýþ 5,93 mg/L ve yýllýk ortalama 5,09 mg/L olarak belirlenmiþtir. Amonyaðýn yýllýk ortalamasý 0,25 mg/L, yýl boyunca en düþük deðeri 2003 yýlý Temmuz ayýnda 0,073 mg/L ve en yüksek deðeri 2004 yýlý Ocak ayýnda 0,409 mg/L olarak kaydedildi. Amonyak deðerleri mevsim ortalamalarý; bahar 0,208 mg/L, yaz 0,088 mg/L, güz 0,294 mg/L ve kýþ 0,397 mg/L olarak seyretmiþtir (Þekil 4).
Tuzluluk beklendiði gibi yýl boyu deðiþmeyip 0,2 ve 0,3 ppt ölçülmüþtür. Buharlaþmanýn fazla olduðu aylar olan yaz mevsiminde tuzluluk deðerleri artmýþ ve 0,3 ppt olarak kaydedilmiþtir. Diðer aylarda göl suyunun tuzluluk deðeri 0,2 ppt olarak kaydedilmiþtir. Toplam alkalinite deðerleri mevsim ortalamalarý bahar ve güz aylarýnda birbirine oldukça yakýn deðerler göstermiþtir. Yaz mevsimine doðru azalan alkalinite deðerleri en düþük deðere 2003 yýlýnýn Temmuz ayýnda 164 mg CaCO3/L olarak ve
kýþ mevsimine doðru en yüksek deðerine 2004 yýlý
Ocak ayýnda 177 mg CaCO3 /L olarak
gerçekleþmiþtir. Toplam alkalinite mevsim ortalamalarý sýrasýyla bahar 172 mg CaCO3 /L, yaz 165 mg CaCO3 /L, güz 171 mg CaCO3 /L ve kýþ mevsiminde 177 mg CaCO3/L olup yýllýk ortalama toplam alkalinite deðeri 172 mg CaCO3/L þeklinde gerçekleþmiþtir (Þekil 5). Toplam sertlik deðerleri mevsim ortalamalarý bahar 303 mg CaCO3 /L, yaz 299 mg CaCO3 /L, güz 302 mg CaCO3 /L ve kýþ mevsimi ortalamasý 304 mg CaCO3 /L olarak gerçekleþmiþtir. En düþük toplam sertlik deðeri 298 mg CaCO3 /L Temmuz ayýnda, en yüksek toplam sertlik deðeri Ocak ve Þubat aylarýnda 305 mg
CaCO3 /L gerçekleþmiþtir (Þekil 5).
Sucul yaþamýn verimliðini etkileyen, önemli bir besleyici mineral olan fosfat ortalama 2,7 mg/L bulunmuþtur. Nisan 2003'te en düþük deðerde 1,8 mg/L ve Aðustos 2003'te en yüksek 4 mg/L olarak belirlenmiþtir. Yaz aylarýnda fosfat deðerleri artýþa geçmiþ (ort. 3,5 mg/L), sonbahar (3,1 mg/L), kýþ (2,2 mg/L) ve baharda (1,96 mg/L) daha düþük seyretmiþtir (Þekil 6).
Silis yýl boyunca ortalama olarak 9,85 mg/L seviyelerinde seyretmiþtir. Aðustos 2003'te en düþük 8,1 mg/L ve Ocak 2004'te 12,5 mg/L olarak en yüksek seviyede çýkmýþtýr. Yaz aylarýnda ortalama silis seviyesi 8,53 mg/L olarak bulunmuþtur. Sonbahar ve bahar aylarýnda ortalama seviyeleri birbirine yakýn (9,4 ve9,6 mg/L) çýkmýþtýr. Kýþ aylarýnda silis yükseliþe geçmiþ ve ortalama 11,86 mg/L bulunmuþtur.
Potasyum ve Sodyum tuzlarý konsantrasyonlarý yaz mevsiminin son ayýna kadar düþmüþ ve Aðustos ayýndan sonra Ocak ayýna kadar yükseliþe geçmiþtir. Potasyum yýl boyu ortalama 6 mg/L, en düþük deðer Aðustos 2003'te 4mg/L ve en yüksek Ocak 2004'te 8,1 mg/L olarak gerçekleþmiþtir. Potasyum seviyeleri yaz aylarý ortalamasý 4,23 mg/L, baharda ortalama 5,33 mg/L sonbaharda ortalama 6,63 mg/L ve kýþ aylarý ortalamasý 7,83 mg/L olarak diðer mevsimlerden yüksek bulunmuþtur. Sodyum yýl boyu ortalama 58 mg/L ve en düþük Temmuz 2003'te 51 mg/L, en yüksek deðer Ocak 2004'te 66 mg/L seviyelerinde bulunmuþtur. Sodyum tuzunun mevsimlere göre seviyeleri yaz aylarý ortalama 52,33 mg/L, sonbahar ve bahar ortalamalarý birbirine yakýn (58 mg/L ve 57,66 mg/L) çýkmýþ ve kýþ aylarýnda ise ortalama deðer 62,66 mg/L olarak diðer mevsim ortalamalarýndan yüksek bulunmuþtur (Þekil 7).
Klor çalýþmanýn baþlangýcý olan Nisan 2003 ayýndan 0,142 mg/L en düþük seviyeden baþlayarak yavaþ artýþlarla Ekim ayýna kadar artýþýný sürdürmüþ ve en yüksek 0,217 mg/L seviyesine geldikten sonra araþtýrmanýn sonuna kadar düþüþe geçerek baþlangýç seviyelerine gerilemiþtir (0,144 mg/L). Klorun mevsimlere göre ortalamasý, yaz 0,194 mg/L, sonbahar 0,203 mg/L, bahar 0,15 mg/L ve kýþ 0,203 mg/L bulunmuþtur (Þekil 8).
Sülfit, Nisan ayýndan Aðustos ayýna kadar 8,8 mg/L den 4,7 mg/L seviyelerine kadar gerilemiþtir ve bu arada en düþük seviyesini Aðustos ayýnda gerçekleþtirmiþtir. Aðustos ayýndan sonra Ocak ayýna kadar artmýþtýr ve en yüksek deðeri olan 16,7 mg/L seviyesine ulaþmýþtýr. Ocak ayýndan sonra sülfit miktarlarý düþerek araþtýrma sonunda 10,8 mg/L seviyesine inmiþtir. Çalýþma süresince sülfit deðeri yýllýk ortalamasý 9,3 mg/L olarak seyretmiþtir.
Þekil 4. Çalýþmanýn aylýk Nitrat, Nitrit ve Amonyak (mg/L) seviyeleri.
Sülfat, Eylül ve Ekim aylarý dýþýnda yeknesak bir dalgalanma göstererek 87 ve 242 mg/L arasýnda deðerlerde seyretmiþtir. En düþük deðerine 87 mg/L ile Temmuz ayýnda ve en yüksek deðerine 242 mg/L ile Ekim ayýnda gerçekleþmiþtir. Yýl içinde 137 mg/L ortalama ile seyretmiþtir (Þekil 9). AKM (Askýda Katý Madde) seviyesi çalýþmanýn baþlangýcý olan Nisan ayýndan itibaren artýþa geçmiþ ve en yüksek
deðeri olan 38 mg/L'ye (Temmuz 2003) kadar çýkmýþtýr daha sonra deneme içerisinde gerçekleþen en düþük seviyesi olan 23 mg/L'ye (Ekim 2003) kadar inmiþtir. Kýþ aylarýnda tekrar yükseliþe geçmiþ ve bahar aylarýnda düþmüþtür. AKM'nin yýllýk ortalamasý 28,91 mg/L'dir. Bahar ve Sonbahar aylarý ortalamalarý birbirine yakýn deðerlerde çýkmýþtýr (26,66 mg/L ve 25,33 mg/L). En yüksek 35,66 mg/L ile Temmuz ayýnda ve en düþük ise 28 mg/L ile Ekim ayýnda ölçülmüþtür (Þekil 10).
TARTIÞMA
Hatay ili Reyhanlý ilçesinde yer alan Yeniþehir Gölü'nde yapýlan çalýþmada, bir yýl boyunca her ay ölçülen su kalitesi parametrelerinin yýllýk ortalama deðerleri Tablo 1'de verilmiþtir. pH deðerleri bahar, yaz ve güz aylarýnda 8,00 civarýnda birbirine yakýn seyretmiþ ancak Kasým ayýndan itibaren küçük bir azalma görülür. Bu düþüþ kýþ aylarýnda göle giren yaðmur sularýndan kaynaklanýyor olabilir. Sudaki pH deðeri, suda bulunan CO2 miktarýndaki deðiþimle orantýlý olarak deðiþim gösterir.
Þekil 7. Çalýþmanýn aylýk sodyum (Na+), potasyum (K+) (mg/L) seviyeleri.
Þekil 6. Çalýþmanýn aylýk fosfat (PO43-) ve silis (mg/L) seviyeleri.
Fotosentez sonucu fitoplankton ortamda bulunan CO2'i tüketip pH deðerini yükseltirler. Genellikle yaz aylarýnda gölde bulunan fitoplankton topluluðu fotosentez yaparak CO2 tüketip, pH miktarýnda artýþa sebep olurlar (Boyd 1990). Göl suyunda, yýl boyunca fitoplankton geliþimi gözlenmediðinden, pH deðerleri araþtýrma süresince, mevsimsel
ortalamalarýnda deðiþime neden olmamýþtýr (Tepe ve Mutlu 2004).
Ýlk dokuz ay çözünmüþ oksijen içeriði aydan aya fazla deðiþim sergilemezken son üç ay olan Ocak, Þubat ve Mart aylarýnda ani artýþ ile 10-12 mg/L seviyesine yükselmiþtir. Bu ani artýþ muhtemelen kar sularýnýn göl suyuna karýþýmý olabilir. Oksijence zengin bu dað sularýnýn göle karýþýmýnýn yaný sýra sýcaklýðýnda bu aylarda en düþük seviyelerde olmasý termal tabakalaþmayý engelleyerek oksijen tüketimini azaltmýþtýr (Wetzel 1975).
Yeniþehir Gölet'inde Aðustos ayýndan, Þubat ayýna kadar KOÝ deðerinin giderek artmasýnýn sebebi yaðýþlarla oluþan organik maddelerce zengin yüzey akýþlarýnýn göle katýlmasýdýr. (Karakoç ve ark. 2003). Bu yüzey akýþlarý köydeki arazilerden göle mevcut organik kirlilik yaratýcý kaynaklarý (gübre, havyan atýklarý vb.) taþýmýþ olabilir.
Suyun toplam alkalinitesi titre edilebilir bazlarýn toplam konsantrasyonlarýnýn bir indeksidir. Doðal sularýn alkalinite deðerleri 5 ile 500 mg/L CaCO3 arasýndadýr ve su havzasýnýn jeolojisi ile yakýndan iliþkilidir. Çoðu sularda karbonat (CO3-2) ve
bikarbonat (HCO3-) sulara alkalilik verir. Sularýn
sertliði ise kalsiyum (Ca+2) ve magnezyum (Mg+2)
iyonlarýndan kaynaklanýr. Kireçli topraklar üzerinde kurulan göletler orta ve yüksek seviyelerde toplam alkalinite ve sertlik deðerlerine sahip olup, çoðu zaman bu iki parametre deðeri yaklaþýk birbirine eþittir (Boyd ve Tucker 1998).
Toplam alkalinite ve sertlik deðerleri yýl boyunca birbirinden farklý deðerlerde seyretmiþtir. Sertlik deðerleri tüm yýl boyunca alkalinite deðerlerinden yaklaþýk iki kat fazla kaydedilmiþtir. Yeniþehir Gölü'ndeki bu durum, gölün dibinde bulunan kayaçlarýn mineral yapýsýndan ileri geliyor olmasý muhtemeldir. Dip kayaçlarýnýn kimyasal yapýsýnda Ca+2 ve Mg+2 iyonlarýnca zengin minerallerinin
bulunmasý, bunun yanýnda CO3-2 ve HCO3
-iyonlarýnca fakir minerallerin olmasý ile bu durum açýklanabilir (Tepe ve ark. 2004).
Azot türevleri olan amonyak, nitrit ve nitrat seviyelerinde yýl içinde oluþan dalgalanma birbirlerine paralel seyrederek, yaz aylarýnda düþük, kýþ aylarýnda ise yüksek olmuþlardýr. Amonyak, hayvansal atýklardan oluþan en temel azotlu atýk üründür. Amonyak ayný zamanda azotlu organik maddelerin ayrýþmasý sonucu da açýða çýkar (Tomasso 1994). Suda amonyak birikimi, sucul organizmalara toksik olduðundan istenmez ve toksik
Þekil 9. Çalýþmanýn aylýk sülfit (Na2SO3), sulfat (SO4-2)
(mg/L) seviyeleri.
etkisi pH ve su sýcaklýðý arttýkça artar (Emerson ve ark. 1975). Yeniþehir Gölü'nde yýl boyunca amonyak seviyesinde önemli bir artýþ olmamýþ ve daima tehlike yaratmayan düzeylerde kalmýþtýr. Nitrit, amonyak azotunun gram negatif kemo-ototrofik aerobik bakteriler tarafýndan iki basamaklý oksidasyon olayý olan nitrifikasyon olayýnýn orta ürünüdür. Ortamda birikim yapmaz ve ara ürün olduðundan hemen nitrata dönüþür (Boyd ve Tucker 1998). Göl suyunda nitrit seviyeleri amonyaða çok yakýn paralellikte deðiþim göstererek ortalama 0,032 mg/L gibi oldukça önemsiz seviyelerde seyretmiþtir. Bu ortalama deðer toksik üst deðer olan 0,3 mg/L 'den on kat daha azdýr. Doðal sulardaki nitrat, inorganik bileþik azotun yaygýn formudur ve kirlenmemiþ göllerde bulunan nitrat nitrifikasyonun son ürünüdür. Yeniþehir Gölü'nde yýllýk ortalama 5,09 mg/L olan nitrat deðeri, doðal sularda beklenen ortalama 2 mg/L' den biraz fazladýr. Ortalama yýllýk su sýcaklýðý yýl boyunca 15ºC'nin altýna düþmediði için nitrifikasyon durmamýþ olabilir. Hatta yýllýk ortalama su sýcaklýðý ve pH deðerleri nitrifikasyon bakterileri için uygun yaþam koþullarý arasýnda kalmasý yada yakýn deðerlerde seyretmesi nedeniyle ortamda bulunan organik maddelerin ayrýþýp, nitrifikasyonun son ürünü olan nitrata dönüþmesi yýl boyunca durmamýþ olabilir. Nitrifikasyon ara ürünü olan nitritin göl suyundaki miktarýnýn azlýðý bu nedenlerle de açýklanabilir (Boyd ve Tucker 1998).
Anahtar bir ürün olan fosfor, kirlenmemiþ doðal sularda oldukça küçük miktarlarda (0,01-0,03 mg L-1) bulunur ve tatlý su kaynaklarýnýn özellikle plankton gibi sucul organizmalarýn verimliliðini belirler (Tepe ve Boyd 2003). Fosfat seviyesinde oluþan yaz aylarýndaki yükselmenin havadan fosfat baðlayabilen mavi yeþil alglerin artýþýndan veya fosfatlý gübrelerin kullanýmýndan kaynaklandýðý þeklinde yorumlanabilir (Tepe ve Boyd 2001). Ayrýca bu aylarda geliþen köklü su bitkileri de topraktaki fosforun suya geçmesine yardýmcý olabilirler (Boyd 1990). Bunun yanýnda pH seviyesinin 7.00'ye yakýn seyretmesi, suda fosfat baðlayan Ca+2, Al+2ve Fe+2
iyonlarýnýn (PO4-3) iyonlarý ile bileþik yapma hýzý en
yavaþ durumda olduðundan toplam sertliðin ve fosfatýn ortalama deðerlerinin yüksek olmasý bu durum ile de açýklanabilir (Boyd 1998). Ancak, fosfat seviyesinin yüksek olmasýnýn ana sebebi olarak, gölün etrafýndaki yerleþimlerden kaynaklanan evsel atýklarýn göle sýzmasý ile göl
etrafýndaki tarýmsal arazilerde fosfat içerikli gübrelerin kullanýlmasýnýn bir sonucu olabileceði de düþünülmelidir.
Potasyum doðal sularda 1-10 mg/L arasýnda deðiþim gösterir (Boyd 1998) ve potasyum için çalýþmada ortalama 6 mg/L deðeri hesaplanmýþtýr. Sodyum tuzu ise doðal sularda 2-100 mg/L arasýnda bir deðer gösterir. Ortalama sodyum deðeri 58 mg/L çýkmýþtýr. Kurak bölgelerde bulunan göllerde sodyum, potasyum ve klorit yaðýþlý bölge göllerine nazaran daha fazla olmasý beklenir. Silisyum doðal sularda 2-20 mg/L arasýnda bulunur ve bu çalýþmada da ortalama 9,85 mg/L seviyesinde bulunmuþtur.
Bu çalýþmada ölçülen sülfit Na2SO3 sodyum
sülfit'tir ve ortalama 9,3 mg/L bulunmuþtur. Sülfat deðeri (SO4-2) doðal sularda 5-100 mg/L arasýnda
deðiþim gösterir ve mevcut çalýþmada ortalama 137 mg/L bulunmuþtur. Doðal su kaynaklarýnda biyolojik verimin artmasý için ortamda sülfatýn bulunmasý gerekir. Çalýþmada kayýt edilen deðerin yüksek oluþu göl çevresinin ziraata ve yerleþime açýk olmasý sonucu olabilir. Sülfür döngüsü de azot döngüsü gibi biyolojik olaylardan kuvvetle etkilenir. Organik maddelerdeki sülfür çoðunlukla proteinde bulunur. Aerobik þartlarda sülfür, sülfata okside olur ve zararlý form olan hidrojen sülfit'e dönüþmez. Çalýþmanýn yürütüldüðü su ortamý aerobik þartlarda olduðu için, sülfür döngüsü sülfür'ün sülfata okside olmasý ile sonuçlanmýþtýr.
SONUÇ
Bu çalýþmada analiz edilen parametrelerin yýl içindeki seviyeleri ve deðiþimleri göz önüne alýndýðýnda gölün oligotrof- mezotrof göllerin özelliðine sahip olduðu ve bazý su ürünlerinin yetiþtiriciliði için uygun þartlarý saðladýðý gözlenmiþtir (Boyd 1990). Yeniþehir Gölü'ne karýþan önemli bir kirlilik kaynaðý yoktur. Bu durum içme suyu da alýnan göl için sevindiricidir. Ancak üzülerek belirtmek gerekir ki son yýllardaki küresel ýsýnma ile beraber iyice belirginleþen kuraklýk sorunu Yeniþehir Gölü'nü de vurmuþtur. Göldeki su kaynaklarýnýn son derece yetersiz oluþu gölün kuraklýða karþý yenik düþmesine neden olmuþtur.
Yeniþehir Gölü'nde yapýlan bu çalýþmada sadece bir istasyondan alýnan yüzey suyu örnekleri analize tabi tutulmuþtur. Gelecek yýllarda farklý istasyonlardan alýnan periyodik su örneklerinin incelenmesi, göldeki su kalitesinin doðal veya insan etkisi ile nasýl deðiþtiðinin izlenebilmesi ve ayrýca balýk yetiþtiriciliði, tarýmsal sulama ve hayvan
yetiþtiriciliði gibi bir çok faaliyetlerde kullanýlan suyun uygunluðunun tespiti açýsýndan önemli olacaktýr.
TEÞEKKÜR
Saha ve laboratuar çalýþmalarýnýn bir bölümü Hatay Tarým Ýl Müdürlüðü'nün katkýlarýyla yapýlmýþtýr.
KAYNAKLAR
Boyd CE (1990) Water quality in ponds for aquaculture. Auburn University, Alabama Agricultural Experiment Station Press. Auburn, Alabama.
Boyd CE, Tucker CS (1992) Water quality and pond soil analyses for aquaculture. Alabama Agricultural Experiment Station, Auburn University, Alabama.
Boyd CE (1998) Water Quality for Pond Aquaculture. Alabama Agricultural Experiment Station, Research and Development Series No. 43, Auburn.
Boyd CE, Tucker CS (1998) Pond aquaculture water quality management. Kluwer Academic Publishers. Norwell, Massachusetts.
Egemen Ö, Sunlu U (1996) Su Kalitesi. Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yayýn No: 14, Ege Üniversitesi Basýmevi Bornova-Ýzmir.
Emerson K, Russo RC, Lund RE, Thurston RV (1975) Aqueous ammonia equilibrium calculations: Effect of ph and temperature. Journal of the Fisheries Research Board of Canada 32, 2379-2388.
Karakoç G, Erkoç FÜ, Katýrcýoðlu H (2003) Water quality and impacts of pollution sources for Eymir and Mogan Lakes (Turkey). Environment International 29, 21-27.
Tepe Y, Boyd CE (2001) A sodium-nitrate-based, water-soluble, granular fertilizer for sport fish ponds. North American Journal of Aquaculture 63, 328-322.
Tepe Y, Boyd CE (2003) A reassessment of nitrogen fertilization for sunfish ponds. Journal of World Aquaculture Society 34, 4, 505-511.
Tepe Y, Mutlu E, Ateþ A, Baþusta N (2004) Samandað Karamanlý göleti (Hatay) su kalitesi. Türk Sucul Yaþam Dergisi, 2,3, 408-414.
Tepe Y, Mutlu E (2004) Hatay Harbiye kaynak suyu'nun fizikokimyasal özellikleri. Dumlupýnar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 6, 77-88.
Tommasso JR (1994) The toxicity of nitrogenous wastes to aquaculture animals. Rewiews of Fisheries Science 2, 291-314.
Wetzel RG (1975) Limnology. W. B. Saunders Company. Philadelphia, PA.
Zalidis G, Stamatiadis S, Takavakoglou V, Eskridge K, Misopolinos N (2002) Impacts of agricultural practices on soil and water quality in the Mediterranean region and proposed assessment methodology. Agriculture, Ecosystems and Environment 88, 137-146.
