Bakla
(tficia faba
L.)'da
İ
lk Geli
ş
me Devresinde
Kök ve Topraküstü Organlar
ı
n Durumu
H. Hüseyin GEÇIT' Diğdem KAYDAN' M. Demir KAYA'
Geliş Tarihi: 04.10.2001
Özet: Araştırma, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü tarlalarında saksı ve tarla denemesi
olarak yürütülmüştür. Çalışmada, iri Turkey bakla çeşidi ile 69 Vi ve 69 V2 bakla hatları materyal olarak kullanılmıştır. Saksıya ekilen tohumlardan çıkan bitkiler, çıkıştan 7, 14 ve 21 gün sonra sökülerek; fide boyu, kök uzunluğu, topraküstü kuru, toprakaltı kuru ve toprakaltı kuru ağırlık / toplam kuru ağırlık oranı özellikleri incelenmiştir. Tarla denemeleri tesadüf blokları deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak yürütülmüş ve bitki boyu ile bitkide tane verimi belirlenmiştir. ilk gelişme devresinde en yüksek fide boyu ve kök uzunluğu elde edilen İri Turkey çeşidi en yüksek bitkide tane verimini vermiştir. Araştırma sonuçlarına göre; ele alınan özelliklerde söküm zamanları ve genotipler önemli farklılıklar oluşturmuştur. Gelişme ilerledikçe fide boyu, kök uzunluğu, topraküstü ve toprakaltı kuru ağırlıkları ve toprakaltı kuru ağırlık / toplam ağırlık oranı tüm genotiplerde belirgin bir artış göstermiştir.
Anahtar Kelimeler: bakla, çimlenme, fide boyu, kök uzunluğu, kök ağırlığı, bitki boyu, bitkide tane verimi
The Status of the Root and Shoots of the Faba Bean
in the First Development Stage
Abstract: This research was conducted as a pot and field research at the experimental fields of Department of Field Crops, Faculty of Agriculture, University of Ankara. In the experiment, iri Turkey variety, 69 V1 and 69 V2 lines were used as material. In the pot research, seedling length, root length, dry shoot weight, dry root weight and dry root weight / total dry weight ratio were determined at 7, 14 and 21 days after emergence. The field experiment was established as randomized block design with tree replications and plant height and seed yield per plant were determined. iri Turkey variety gaye the highest seed yield per plant because the highest shoot and root length were obtained from iri Turkey in first development stage. According to the result of the research, sampling time and varieties constituted significant differences. As the development advanced, seedling length, root length, dry shoot weight, dry root weight and dry root weight / total dry weight ratio showed distinct increases in the all varieties.
Key Words: faba bean, germination, seedling length, root length, root weight, plant height, seed yield per plant
Giriş
Günümüzde, dünyada üretilen besin maddeleri
dünya nüfusunu besleyebilecek düzeyde olmasına karşın,
besin maddesi üretim yoğunluğu ile nüfus yoğunluğu
kıtalara ve ülkelere göre büyük farklılıklar göstermektedir.
Besin maddelerinin üretimindeki yetersizliğin yanı sıra,
depolama kayıplar!, nakliyelerinin hızlı yapılamaması,
stratejik amaçlı baskı unsuru olarak kullanılmaları açlık ve
dengesiz beslenme sorununu ortaya çıkarmaktadır (Geçit
1995).
Yemeklik tane baklagiller sahip oldukları özellikleri
nedeniyle, insan beslenmesinde önemli rol oynayan
hayvansal proteinlerin yeterli olmadığı veya hayvansal
proteinlerin yeterli olmasına rağmen bileşimlerinde
doymuş yağlar ve kolestrolün bulunmasından dolayı,
sağlık bilincinin gelişmiş olduğu ülkelerde bu ürünleri
tüketmeme yönündeki eğilimler, yemeklik tane
baklagillerin önemini artırmaktadır. Insanlar, hayvansal
protein kaynaklarının pahalı olması ve çabuk bozulması
gibi özelliklerinden dolayı, daha ucuz olan ve uzun zaman
bozulmadan saklanabilen bitkisel kaynaklı protein
tüketimini tercih etmektedirler (Akova 1997).
Bakla genellikle Ege ve Akdeniz Bölgesinde yazlık
olarak yetiştirilmektedir. Bu alanlarda bitkinin su ihtiyacını
karşılayan kökün ve bitkinin su tüketiminin yapıldığı
Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü-Ankara
topraküstü organlarının gelişme durumları yetiştiricilik
açısından büyük önem taşımaktadır. İlk gelişme
devrelerinde kökleri daha iyi büyüyen çeşitler, olumsuz
koşullara karşı daha fazla dayanıklı olmakta, bu durumda
çeşidin birim alandan üreteceği tane verimini olumlu yönde
etkilemektedir (Geçit ve ark.1987).
Üç farklı bakla genotipi ile yapılan bu çalışmada,
gelişmenin ilk devresinde çeşitlerin kök ve topraküstü
organlarının durumu incelenmiştir. Çıkıştan 7,14,21 gün
sonraya kadar ki devrede birer hafta aralıklarla sökülen
bitkilerde kök ve topraküstü organlarının durumları
belirlenerek aralarındaki ilişkiler araştırılmış, elde edilen
değerler genotiplerin bazı tarımsal özellikleri açısından
değerlendirilmiştir.
Yapılan literatür çalışmalarında Çiftçi ve ark. (1997),
mercimekte ilk gelişme devresinde fırın kuru ağırlıkları ve
kök / topraküstü kuru ağırlığı oranının kurağa
dayanıklılığın göstergesi olarak ele alınabileceğini ve
kurağa dayanıklı çeşitlerin öncelikle toprakaltı, dayanıksız
çeşitlerin ise topraküstü organlarını geliştirdiklerini;
Caradus ve ark. (1995), ak üçgül çeşitlerinde yaptıkları
çalışmalarında, toprakaltı kuru ağırlık ve toprakaltı /
topraküstü kuru ağırlık oranının çeşitlere göre önemli
GEÇIT, H. H., D. KAYDAN ve M. D. KAYA, "Bakla (Vicia faba L.)'da ilk gelişme evresinde kök ve topraküstü organların durumu" 193
mürdümük, bezelye, mercimek, bakla ve nohut ile yaptıkları çalışmalarında ilk gelişme dönemlerindeki toplam bitki ağırlığı ile erken bakla oluşumu arasında kuvvetli bir ilişki olduğunu; Tosun ve ark. (1973), Geçit ve ark.(1987) buğdayda büyümenin ilk devrelerinde yüksek olan kök / topraküstü kuru madde oranının daha sonraki devrelerde giderek düştüğünü; Lu ve Barber (1985) buğdayda topraküstü organlarının ekimden yaklaşık bir ay sonra daha hızlı bir şekilde artmaya başladığı ve kök kuru ağırlığının topraküstü kuru ağırlığına nazaran zamana bağlı olarak daha düşük oranda arttığını; Sidorov (1984) buğdayda kök sayısının kurağa dayanıklılıkla ilişkili olduğunu bildirmişlerdir.
Materyal ve Yöntem
Araştırma 2000 yılında, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü' nde saks ı ve tarla denemeleri olarak yürütülmüştür. Çalışmada üç bakla genotipinin (İri Turkey bakla çeşidi, 69 Vi ve 69 V2 bakla hatları) üç söküm zamanındaki (Çıkıştan 7, 14 ve 21 gün
sonra) kök ve topraküstü organlarının durumu
incelenmiştir.
Saksı denemeleri tesadüf bloklarında bölünmüş parseller deneme desenine göre dört tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Araştırmada ana parsellere genotipler, alt parsellere de söküm zamanları yerleştirilmiştir. Bakla genotipleri sterilize edilmiş 2/4 tarla toprağı, 1/4 yanmış ahır gübresi, 1/4 kum karışımı ile doldurulmuş, 12 cm derinliğinde ve 12 cm çapındaki plastik saksılarda yetiştirilmiştir. Her saksıya 10' ar tohum gelecek şekilde 07.04.2000 tarihinde 5 cm derinliğe ekilmiştir. Tohumların ekildiği saksılar deneme tarlasında açılan çukurlara saksı
boyu toprak yüzeyine gelecek şekilde toprakla
kapatılmıştır. Toprağa gömülen saksıların üzerine kum elenmiş ve kuş zararını önlemek için saksıların üzerine file gerilmiştir. Deneme süresince bütün saksılar toprak yüzeyi kuruduğunda sulanmak suretiyle nemli tutulmuştur.
Çıkıştan sonra bitkiler 7, 14 ve 21. günlerde köklü olarak sökülmüş ve uniform görünüşlü beş bitkinin kökleri su ile yıkanarak temizlenmiştir. Kök kaybının olmamasına özen gösterilmiştir. Sökülen bitkilerde; fide boyu (cm), kök
uzunluğu (cm) değerleri belirlenmiştir. Bu ölçümlerden sonra bitkiler toprak seviyesinden kesilerek, topraküstü ve kök kısımları petri kaplarında 105 °C sıcaklıkta 3 saat kurutularak toprakaltı kuru ağırlık / toplam kuru ağırlık oranına ait ortalama değerler bulunmuştur.
Tarla denemeleri tesadüf blokları deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Ekim 4 m uzunluğundaki parsellere yapılmış olup, her parsel 30 cm sıra aralıklı 4 bitki sırası içermektedir. Tohum yatağı düzgün bir şekilde hazırlandıktan sonra, her sıraya 80 tohum gelecek şekilde 07.04.2000 tarihinde elle ekim yapılmıştır. Ekimle birlikte dekara saf olarak 4 kg P205 dozunda triplesüperfosfat (TSP %46) uygulanmıştır.
Yetişme süresince yabancı ot mücadelesi yapmak
amacıyla 2 kez el çapası yapılmıştır. Tarla denemelerinde söküm zamanları faktör olarak ele alınmamış, sadece genotiplere ait olgun bitkilerde gözlem yapılmıştır. Tarlada yürütülen denemede hasat zamanında tarladan tesadüfi olarak seçilen 5 bitkide; bitki boyu (cm) ve bitkide tane verimi (g/bitki)'ne ait ölçüm ve tartımlar yapılmıştır.
Bulgular ve Tartışma
Ele alınan üç bakla genotipinde; fide boyu, kök uzunluğu ve toprakaltı kuru ağırlık / toplam kuru ağırlık oranı ile bitki boyu ve bitkide tane verimine ilişkin değerler variyans analizine tabi tutulmuş ve elde edilen değerler Çizelge 1 ve Çizelge 2' de özetlenmiştir.
Çizelge 1' de görüldüğü gibi, fide boyu, toprakaltı kuru ağırlık, topraküstü kuru ağırlık ve toprakaltı kuru ağırlık / toplam ağırlık oranı bakımından genotipler,
söküm zamanları ve genotip x söküm zamanları
interaksiyonu; kök uzunluğu yönünden ise genotip ve söküm zamanları arasındaki farklılıklar 0.01 düzeyinde önemli bulunmuştur.
Çizelge 2. incelendiğinde, bitkide tane verimi bakımından genotipler arasındaki farklıkların 0.01 düzeyinde önemli bulunduğu görülmektedir. Ortalamaların farklılık gruplandırmaları Duncan testi ile belirlenmiş ve sonuçlar Çizelge 3.' de verilmiştir.
Çizelge 1 . Üç bakla genotipinin farklı söküm zamanlarına ilişkin varyans analizi sonuçları
Varyasyon kaynakları
S.D Fide boyu Kök uzunluğu Toprakaltı kuru ağırlık
Topraküstü kuru ağırlık
Toprakalt kuru ağ./ Toplam kuru ağ.
K.O. F K.O. F K.O. F K.O. F K.O. F
Bloklar 3 0.362 0.5157 0.268 0.4031 0.001 1.0148 0.001 1.2478 4.369 1.6309 Genotipler (A) 2 26.849 38.2816"* 51.763 77.7747** 0.031 82.4222** 0.024 24.4352** 52.566 19.6240** Hatat 6 0.701 - 0.666 - 0.001 - 0.001 - 2.679 - Söküm zamanı (B) 2 129.134 225.5298** 18.806 21.1868** 0.031 84.8668** 0.070 193.8895** 38.644 12.8016** A x B 4 2.372 4.1422** 0.168 0.1894 0.002 4.9410** 0.008 22.9357** 30.624 10.1450** Hata 2 18 0.573 - 0.888 - 0.001 - 0.001 - 3.019 -
Çizelge 2. Üç bakla genotipinde tarla denemelerine ilişkin varyans analizi sonuçları
Varyasyon kaynakları
S.D. Bitki boyu Bitkide tane verimi
K.O. F K.O. F
Bloklar 2 2.003 0.1364 0.341 1.2790 Genotipler 2 7.843 0.5339 12.720 47.7444*"
Hata 4 14.692 - 0.266 -
**: 0.01 düzeyinde farklı grupları göstermektedir
Fide boyu: Ara
ş
t
ı
rmada fide boyu bak
ı
m
ı
ndan
genotip, söküm zaman
ı
ve genotip x söküm zaman
ı
interaksiyonu aras
ı
ndaki farkl
ı
l
ı
klar 0.01 düzeyinde önemli
bulunmu
ş
tur. En yüksek fide boyu her üç söküm
zaman
ı
nda s
ı
ras
ı
yla 10.83 cm, 15.35 cm ve 19.00 cm ile
İ
ri Turkey çe
ş
idinde belirlenmi
ş
tir. En dü
ş
ük fide boyu ise
her üç söküm zaman
ı
nda da 69
V2hatt
ı
ndan (s
ı
ras
ı
yla
9.05 cm, 13.08 cm ve 14.58 cm) elde edilmi
ş
tir. Her üç
bakla genotipinde de en yüksek fide boyu 3. söküm
zaman
ı
nda, en dü
ş
ük fide boyu ise 1. söküm zaman
ı
nda
belirlenmi
ş
tir. Tüm genotiplerde zaman ilerledikçe fide
boylar
ı
da artm
ış
ve zamanlar aras
ı
ndaki bu art
ış
istatistiki
olarak önemli düzeyde bulunmu
ş
tur. Geli
ş
me dönemleri
ilerledikçe fide boyunda meydana gelen art
ış
beklenen bir
sonuçtur.
Kök uzunlu
ğ
u: Ara
ş
t
ı
rmada kök uzunlu
ğ
u
bak
ı
m
ı
ndan genotip ve söküm zaman
ı
aras
ı
ndaki
farkl
ı
l
ı
klar 0.01 düzeyinde önemli; genotip x söküm zaman
ı
interaksiyonu ise önemsiz bulunmu
ş
tur.
Söküm zamanlar
ı
ortalamas
ı
olarak en yüksek de
ğ
er
20.071 cm ile 3. söküm zaman
ı
nda, en dü
ş
ük de
ğ
er ise
17.587 cm ile 1. söküm zaman
ı
nda belirlenmi
ş
tir. Kök
uzunlu
ğ
undaki bu art
ış
da beklenen bir sonuçtur.
Genotiplerde ortalama fide boyu en yüksek 21.099 cm ile
İ
ri Turkey çe
ş
idinden elde edilmi
ş
, bunu s
ı
ras
ı
yla 17.925
cm ile 69 V1 hatt
ı
ve 17.192 cm ile 69 V2 hatt
ı
izlemi
ş
tir.
Her üç söküm zaman
ı
nda kök uzunlu
ğ
u bak
ı
m
ı
ndan en
yüksek de
ğ
erler
İ
ri Turkey çe
ş
idinde belirlenmi
ş
tir.
İ
ri
Turkey çe
ş
idinde geli
ş
menin ilk devresinde köklerinin
di
ğ
er hatlara göre daha h
ı
zl
ı
geli
ş
ti
ğ
i görülmü
ş
tür. Tüm
genotiplerde zaman ilerledikçe kök uzunlu
ğ
u da artm
ış
,
zamanlar aras
ı
ndaki bu art
ış
istatistiki olarak önemli
düzeyde bulunmu
ş
tur.
Topraküstü ve toprakalt
ı
kuru
a
ğı
rl
ı
klar
ı
:
İ
nceledi
ğ
imiz üç bakla genotipinde bu karakterlere ait
variyans analiz sonuçlar
ı
nda; genotip, söküm zaman
ı
ve
genotip x söküm zaman
ı
interaksiyonu aras
ı
ndaki
farkl
ı
l
ı
klar 0.01 düzeyinde önemli bulunmu
ş
tur.
Topraküstü kuru a
ğı
rl
ı
k yönünden en yüksek
de
ğ
erler 1. söküm zaman
ı
nda 0.190 g ile 69V1 hatt
ı
ndan,
2. ve 3. söküm zamanlar
ı
nda 0.267 g ve 0.435 g ile
İ
ri
Turkey çe
ş
idinden elde edilmi
ş
tir. En dü
ş
ük topraküstü
kuru a
ğı
rl
ı
k de
ğ
erleri her üç söküm zaman
ı
nda da 69 V2
hatt
ı
ndan elde edilmi
ş
tir. Toprakalt
ı
kuru a
ğı
rl
ığı
bak
ı
m
ı
ndan ise en yüksek de
ğ
erler üç söküm zaman
ı
nda
da
IriTurkey çe
ş
idinde (s
ı
ras
ı
yla 0.160g, 0.265g ve 0.280
g) belirlenmi
ş
tir. En dü
ş
ük toprak alt
ı
kuru a
ğı
rl
ı
k de
ğ
erleri
1. söküm zaman
ı
nda 0.100g ile 69 V1 hatt
ı
ndan, 2. ve 3.
söküm zamanlar
ı
nda ise 0.132g ve 0.170g ile 69 V2
hatt
ı
nda saptanm
ış
t
ı
r.
Söküm zaman
ı
ilerledikçe bütün genotiplerde
topraküstü ve toprakalt
ı
kuru a
ğı
rl
ı
klar
ı
nda belirgin bir art
ış
olmu
ş
tur. Ancak bu art
ış
lar genotiplere göre farkl
ı
zamanlarda ortaya ç
ı
km
ış
t
ı
r.
Çizelge 3. Üç bakla genotipinde incelenen karakterlere ait ortalama değerler ve ortalamaların farklılık gruplandırmalan Genotipler Zamanlar Fide boyu (cm) Kök uzunluğu (cm) Toprakaltı kuru
ağırlık (g)
Topraküstü kuru ağırlık (g)
Toprakaltı kuru ağ. / Toplam kuru ağırlık (%) 1. zaman 9.680 e 45 16.650 0.100 e 6 0.190 ef 5 35.818 e 4* 69 V1 2. zaman 13.225 c 3 17.800 0.193 b 23 0.215 d 4 43.280 ab 12 3. zaman 15.475 b 2 19.325 0.207 b 2 0.288 b 2 40.400 cd 23 Ortalama 12.793 b 2 17.925 b 2 0.167 b 2 0.231 b 2 39.833 b 2 1. zaman 9.050 e 5 15.938 0.105 e 6 0.163 g 6 38.643 d 34 69 V2 2. zaman 13.075 c 3 16.950 0.132 d 5 0.205 de 45 37.885 de 34 3. zaman 14.575 b 23 18.688 0.170 c 34 0.262 c 3 38.058 de 34 Ortalama 12.233 b 2 17.192 b 2 0.136 c 3 0.210 b 2 38.195 c 2 1. zaman 10.825 d 4 20.172 0.160 c 4 0.183 f 56 42.695 bc 12
ki Turkey
2. zaman 15.350 b 2 20.925 0.265 a 1 0.267 c 23 45.427 a 1 3. zaman 19.000 a 1 22.200 0.280 a 1 0.435 a 1 39.928 d 34 Ortalama 15.058 a 1 21.099 a 1 0.235 a 1 0.295 a 1 42.350 a 1 1. zaman 9.852 c 3 17.587 b 2 0.122 c 3 0.178 c 3 39.052 b 2 Zaman ortalamaları 2. zaman 13.883 b 2 18.558 b 12 0.197 b 2 0.229 b 2 42.197 a 1 3. zaman 16.350 a 1 20.071 a 1 0.219 a 1 0.328 a 1 39.128GEÇIT, H. H., D. KAYDAN ve M. D. KAYA, "Bakla (Vicia faba L.)'da ilk gelişme evresinde kök ve topraküstü organların durumu" 195
Incelenen genotipler içerisinde her üç söküm
zamanında da en yüksek toprakaltı kuru ağırlık değerleri
elde edilen İri Turkey çeşidinin gelişmenin ilk devrelerinde
hızlı bir kök gelişimi olduğu, köklerin derinlere indiği
belirlenmiştir. Bu nedenle İri Turkey çeşidinin kurağa daha
fazla dayanıklı olduğu söylenebilir.
Toprakaltı kuru ağırlık / toplam kuru ağırlık oranı:
İncelediğimiz üç bakla genotipinde bu karaktere ait
variyans analiz sonucunda; genotip, söküm zaman ı ve
genotip x söküm zamanı interaksiyonu arasındaki
farklılıklar 0.01 düzeyinde önemli bulunmuştur.
Toprakaltı kuru ağırlık / toplam kuru ağırlık oranı en
yüksek İri Turkey çeşidinin 2. söküm zamanında % 45.43
ve 1. söküm zamanında % 42.70 olarak bulunmuş ve
bunu 69V1 hattının 3. söküm zamanında elde edilen % 40
değeri izlemiştir. En düşük değerler ise 69 V1 hattının 1.
söküm zamanında %35.818 olarak, 69 V2 hattının 2. ve
3. söküm zamanlarında %37.885 ve %38.058 olarak elde
edilmiştir.
Elde ettiğimiz sonuçlar 69 V1 ve 69 V2 hatlarında
gelişmenin ilk devrelerinde iri Turkey çeşidine nazaran
toprakaltı kuru ağırlık / toplam kuru ağırlık oranının düşük
olması, bu hatlarda topraküstü gelişmesinin kök gelişimine
göre daha fazla olduğunu göstermektedir. Bitkide su
alımını sağlayan kök gelişiminin az, bitki başına tüketilen
su miktarı ile ilgili olan toprak üstü gelişiminin fazla olması
kurağa dayanıklılığı azaltmaktadır. Bu sonuçlara göre İri
Turkey çeşidinin 69 V1 ve 69 V2 hatlarına göre kurağa
daha dayanıklı olduğu söylenebilir.
Bitki boyu: İncelediğimiz üç bakla genotipinde bitki
boyuna yönünden genotipler arasındaki farklılıklar
istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. En yüksek bitki
boyu 81.233 cm ile 69 V1 hattından elde edilmiş, bunu
sırasıyla 81.167 cm ile 69 V2 hattı ve 78.400 cm ile İri
Turkey çeşidi izlemiştir.
Gelişmenin ilk devrelerinde İri Turkey çeşidi diğer
hatlara göre daha uzun fide boyu vermesine rağmen, bitki
boyu değerleri bakımından genotipler arasında önemli
farklılıklar belirlenmemiştir. Bu durumda, gelişmenin ileri
dönemlerinde diğer hatların İri Turkey çeşidine göre daha
hızlı bir gelişme gösterdiği söylenebilir.
Bitkide tane verimi: İncelediğimiz üç bakla genotipinde bitkide tane verimi yönünden genotipler
arasındaki farklılıklar istatistiki olarak 0.01 düzeyinde
önemli bulunmuştur. Belirlenen bu farklılıkların önem
düzeyini saptamak amacıyla yapılan LSD testi sonuçları
Çizelge 4.'de verilmiştir.
Çizelge 4.'e göre, bitkide tane verimi bakımından en
yüksek değer 10.307g/ bitki ile İri Turkey çeşidinden elde
edilmiş, bunu 7.987g/bitki ile 69 V2 hattı ve 6.200g/bitki ile
69 V1 hattı izlemiştir. Genotipler arasında bitkide tane
verimi bakımından farklılıkların bulunması beklenen bir
sonuçtur.
Saksı denemelerinde en yüksek fide boyu, kök
uzunluğu, topraküstü kuru ağırlık, toprakaltı kuru ağırlık ve toprakaltı kuru ağırlık / toplam kuru ağırlık oranı değerlerini
veren İri Turkey çeşidinin tarla denemelerinde en yüksek
bitkide tane verimine ulaştığı belirlenmiştir.
Karakterler arasındaki tekli ilişkiler: Ele aldığımız
üç bakla genotipinde fide boyu, kök uzunluğu, topraküstü
kuru ağırlık, toprakaltı kuru ağırlık ve toprakaltı kuru ağırlık / toplam kuru ağırlık oranları arasındaki tekli ilişkiler ayrı
ayrı incelenerek Çizelge 5' de verilmiştir.
Çizelge 5' de görüldüğü gibi incelenen karakterler
arasında olumlu yönde en yüksek ilişki toprak altı kuru
ağırlık / toplam kuru ağırlık oranı ile toprak altı kuru ağırlık
arasında (r=0.900**) bulunmuştur. Toprak üstü kuru ağırlık
ile fide boyu arasında (r=0.764**), toprak altı kuru ağırlık
ile fide boyu arasında (r=0.824**), toprak altı kuru ağırlık /
toplam kuru ağırlık oranı ile fide boyu arasında (r=0.607*),
toprak altı kuru ağırlık ile kök uzunluğu arasında
(r=0.536*), toprak altı kuru ağırlık / toplam kuru ağırlık
oranı ile kök uzunluğu arasında (r=0.600*), toprakaltı kuru
ağırlık ile topraküstü kuru ağırlık arasında (r=0.648")
önemli ve olumlu ilişkiler saptanmıştır.
Ele aldığımız genotiplerde incelediğimiz karakterler
arasında fide boyu arttıkça topraküstü kuru ağırlığının
artışı; kök uzunluğu arttıkça toprakaltı kuru ağırlığının
artışı beklenen bir sonuçtur.
Sonuç
Araştırma sonuçlarımıza göre, incelenen üç bakla
genotipinde fide boyu, kök uzunluğu, toprakaltı kuru
ağırlık / toplam kuru ağırlık oranı İri Turkey çeşidinde her
üç söküm zamanında da en yüksek değerlere ulaşmıştır.
Özellikle kök uzunluğu ve toprakaltı kuru ağırlığının ilk
gelişme devresinde fazla olması kök gelişimi için harcanan
kuru madde miktarının daha fazla olduğunu
göstermektedir. Bu özelliklere dayanarak İri Turkey
çeşidinin diğer iki hatta göre kurağa daha dayanıklı olduğu
sonucuna varılabilir.
Çizelge 4. Üç farklı bakla genotipine ait bitkide tane verimi ortalamaları (g/bitki) ve LSD grupları
Genotipler Ortalamalar
Iri Turkey 10.307 a 1*
69 V2 7.987 b 2
69 V1 6.200 c 2
*: Harfler 0.05, rakamlar 0.01 düzeyinde farklı grupları göstermektedir
Çizelge 5. Üç bakla genotipinde incelenen bazı karakterler arasındaki korelasyon katsayıları
Karakterler 2 3 4 (1) Fide boyu (2) Kök uzunluğu 0.427 (3) Topraküstü kuru ağırlık 0.764** 0.157 - (4) Toprakaltı kuru ağırlık 0.824** 0.536* 0.648*
(5) Toprakaltı kuru ağ. / 0.607* 0.600* 0.254 0.900** Toplam ağırlık
İlk gelişme devresinde kök uzunluğundan ziyade, toprakaltı ve topraküstü kuru ağırlıkları ile toprakaltı kuru ağırlık / toplam kuru ağırlık oranı, kurağa dayanıklılığın göstergesi olarak ele alınabilir. Kurağa dayanıklı bitkilerde ilk gelişme devresinde kök gelişimi için kullanılan kuru madde miktarı ve bunun topraküstü için kullanılan miktarına oranı daha yüksek olarak bulunmuştur. Özetle kurağa dayanıklı çeşitlerin öncelikle toprakaltı, dayanıksız çeşitlerin ise topraküstü organlarını geliştirdikleri sonucuna varılabilir.
Kaynaklar
Akova, Y. 1997. Bakliyat Sektör Araştırması. T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı ihracatı Geliştirme Etüd Merkezi. 39 s., Ankara.
Caradus, J. R., A. D. Mackey, J. Dunlop and J. V. Bosch, 1995. Relationship between shoot and root characteristics of white clover cultivars differing in response to phosphorus. J. of Plant Nut., 18: 12, 2707-2722.
Çiftçi, V., B. Arslan ve M. Erman, 1997. Mercimekte (Lens
culinaris Medik.)'te ilk gelişme döneminde kök ve topraküstü organlarının durumu. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Tarım Bilimleri Dergisi, 3 (3) 16- 19.
Geçit, H. H., H. Y. Emeklier, C. Y. Çiftçi, S. Ünver ve A. Şenay, 1987. Ekmeklik buğdayda ilk gelişme devresinde kök ve topraküstü organlarının durumu. Türkiye Tahıl Simpozyumu Bildirileri, 91-99, Bursa.
Geçit, H. H. 1995. Yemeklik Tane Baklagiller Uygulama Klavuzu. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayınları: 1419, Uygulama Klavuzu: 241. Ankara.
Leport, L., N. C. Turner, R. J. French, D. Tennat, B. D. Thomson and K. H. M. Siddique, 1998. Water relations, gas exchange and growth of cool season grain legumes in a mediterranean type environment. European J. of Agronomy, 9 (4) 295-303.
Lu, N. and S. A. Barber, 1985. Phosphorus uptake rate and growth charecteristics of white roots. Field Crops Abst. Vol. 39, 368.
Sidorov, A. V. 1984. The possibility of increasing the number of seminal roots in spring wheat. Field Crop Abs, 39, 1043. Tosun, O., İ. Genç ve N. Yurtman, 1973. Ekmeklik buğdaylarda
kök ve topraküstü büyümesi ve bunlar arasındaki ilişkiler. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yıllığı, 23 (1-2) 160-168.
