KIRSAL ALANDA KADIN GĠRĠġĠMCĠLĠĞĠNĠN DESTEKLENMESĠNDE KOOPERATĠFÇĠLĠĞĠN ROLÜ
(AMASYA-ÇORUM ĠLLERĠ ÖRNEĞĠ) Nur Ġlkay SÖNMEZ
TARIM EKONOMĠSĠ ANABĠLĠMDALI Doç. Dr. NURAY KIZILASLAN
TOKAT/2011 Her Hakkı Saklıdır
FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ TARIM EKONOMĠSĠ ANABĠLĠM DALI
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
KIRSAL ALANDA KADIN GĠRĠġĠMCĠLĠĞĠNĠN
DESTEKLENMESĠNDE KOOPERATĠFÇĠLĠĞĠN ROLÜ
(AMASYA-ÇORUM ĠLLERĠ ÖRNEĞĠ)
Nur Ġlkay SÖNMEZ
TOKAT 2011
Doç. Dr. Nuray KIZILASLAN danıĢmanlığında, Nur Ġlkay SÖNMEZ tarafından hazırlanan bu çalıĢma 18/08/2011 tarihinde aĢağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiĢtir.
BaĢkan : Doç. Dr. Nuray KIZILASLAN Üye : Doç. Dr. KürĢat DEMĠRYÜREK
Üye : Yard. Doç. Dr. Esen ORUÇ BÜYÜKBAY
TEZ BEYANI
Tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, baĢkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, tezin içerdiği yenilik ve sonuçların baĢka bir yerden alınmadığını, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya baĢka bir üniversitedeki baĢka bir tez çalıĢması olarak sunulmadığını beyan ederim.
i ÖZET
Yüksek Lisans Tezi
KIRSAL ALANDA KADIN GĠRĠġĠMCĠLĠĞĠNĠN DESTEKLENMESĠNDE KOOPERATĠFLERĠN ROLÜ
(AMASYA-ÇORUM ĠLLERĠ ÖRNEĞĠ) Nur Ġlkay SÖNMEZ
GaziosmanpaĢa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım
Ekonomisi Anabilim Dalı
DanıĢman: Doç. Dr. Nuray KIZILASLAN
Bu araĢtırmada Türkiye’de Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının önderliğinde kurulan ortaklarının kadınlardan oluĢtuğu Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri dikkate alınmıĢtır. Bu bağlamda, Türkiye genelinde 29 kooperatif bulunmaktadır. Bu amaçla, Amasya Ġli ġeyhsadi Köyü ve Çorum Ġli KöprübaĢı Köyünde bulunan, kırsal kadınlar tarafından kurulan Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri örneğe alınmıĢtır. AraĢtırma verileri Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerine üye 117 ortak ile yapılan anket çalıĢmasından oluĢturulmuĢtur. AraĢtırmada farklı köylerde bulunan kooperatiflere ortak çiftçiler karĢılaĢtırılmıĢtır. Verilerin istatistiki olarak analizinde Khi-kare ve t-testi kullanılmıĢtır. AraĢtırmada, kooperatif ortaklarının sosyo-ekonomik özellikleri, kooperatif ve giriĢimcilik kavramları ile ilgili bilgileri, kooperatiflerin ortaklarına sağladığı imkanlar, kooperatiflerin amacı, ortakların kooperatifle ilgili beklentileri, kooperatifleĢme bilinci, kooperatifleĢme baĢarısı incelenmiĢ ve bu özelliklerin farklı köylerde bulunan kooperatif ortaklarına etkileri araĢtırılmıĢtır. AraĢtırma sonucunda, farklı illere ait köylerde bulunan kooperatiflerin ortaklarının, ürünlerinin kooperatif aracılığıyla pazarlanması, eĢlerinin ekonomik kararlar alırken danıĢması, kazançlarını değerlendirme, kooperatif dıĢında yaptıkları iĢ, köydeki insanlar tarafından desteklenme, sosyal güvence kaynağı, kooperatif hakkındaki bilgi kaynakları, kooperatifin tanımını bilme, kooperatifle ilgili beklentilerin gerçekleĢme durumları, kooperatifte en çok sözü geçen kiĢi, gelirleri üzerindeki etkisi, kooperatifle birlikte et süt ürünlerini iĢleyecek bir iĢletme kurduklarında çalıĢtırabilmeleri, kooperatifte aktif bir Ģekilde çalıĢma durumları, pazara dönüklük oranları ve brüt üretim değerleri bakımından aralarında anlamlı bir iliĢki bulunmuĢtur. Özellikle kırsal kadın kooperatiflerinin yaygınlaĢtırılması için tarımsal yayım çalıĢmalarına ağırlık verilmesi gerektiği düĢünülmektedir.
2011, 160 sayfa
ii Ms Thesis
THE ROLE OF COOPERATIVES IN SUPPORTING OF WOMEN ENTREPRENEURSHIP IN THE RURAL AREAS
(CASE OF AMASYA AND ÇORUM PROVINCES)
Nur Ġlkay SÖNMEZ Gaziosmanpasa University
Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agricultural Economics Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Nuray KIZILASLAN
This study was considered that Agricultural Development Cooperatives partners are women that established under the leadership of the Ministry of Food Agriculture and Livestock in Turkey. In this context, there are 29 cooperatives in Turkey. To this end, Agricultural Development Cooperatives established by rural women were sampled from Amasya province Seyhsadi village and Çorum province KöprübaĢı village. The research data were cellected from 117 joint Agricultural Development Cooperative members with survey. In this study, cooperative common farmers lived in different villages were compared. Statistical analysis such as Chi-square and t-test was used. In this study, socio economic characteristics of cooperative partners, cooperative and information related to the concepts of entrepreneurship, opportunities provided by partners of cooperatives, cooperative partners’ expectations, awareness of cooperatives, success of cooperatives were examined and the effects of these features were investigated on the situated cooperative partners in the different villages. As a result of research, the cooperative partners lived in two villages of different the provinces, the marketing of products through the cooperatives, counseling the spouses ideas in making economic decision, earning evaluation, their work outside of the cooperative, supported by the village people, source of social security, sources of information about cooperative, to know the definition of the cooperative, situations of the realization of expectation about cooperative, the most influential person in cooperative, the impact on revenues, when they established a business for process dairy-meat products with cooperative, changes to run it, the employment status of an active in the cooperative, in terms of market rotation rates and gross value of production were a significant relationship between them. In particular, thought that agricultural extension activities should be given weight for promote rural women’s cooperatives.
2011, 160 pages
iii
Her baĢlangıcın bir sonu vardır. Her sonda birilerinin emeği vardır. Her emek hatırlandıkça ve paylaĢıldıkça değerlidir. ÇalıĢma süresince tez konumun belirlenmesinde, yönlendirilmesinde, düzenlenmesinde yardımlarını hiç esirgemeyen danıĢman hocam Sayın Doç. Dr. Nuray KIZILASLAN’ a, çalıĢmamla ilgili kaynak bulmamda yardımcı olan Sayın Doç. Dr. KürĢat DEMĠRYÜREK hocama teĢekkürlerimi bir borç bilirim.
Anket çalıĢmalarını yaparken sorularıma sabırla cevap vermeye çalıĢan ve yardımlarını esirgemeyen Amasya ġeyhsadi Köyü ve Çorum Mecitözü KöprübaĢı Kırsal Kalkınma Kooperatifleri baĢkanlarına ve ortaklarına sonsuz teĢekkürlerimi sunarım.
Anket çalıĢmalarımı yaparken yardımlarını esirgemeyen sevgili çalıĢma arkadaĢlarım AraĢ. Gör. Rüveyda KIZILOĞLU’na, Ziraat Yüksek Mühendisi Esra ÖZER’e ve AraĢ. Gör. Mustafa DUMAN’a yardımlarından dolayı teĢekkürlerimi sunarım.
ÇalıĢma süresi boyunca maddi-manevi destek ve yardımlarını esirgemeyen AraĢ. Gör. Samet Hasan ABACI’ya ve hayatımın her anında bana destek olan annem, babam ve kardeĢime sonsuz teĢekkürlerimi sunarım.
Nur Ġlkay SÖNMEZ
iv ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa ÖZET ... i ABSTRACT ... ii ÖNSÖZ ... iii ĠÇĠNDEKĠLER ... iv KISALTMALAR DĠZĠNĠ ... viii ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ ... ix 1. GĠRĠġ ... 1 1.1. Konunun Önemi ... 1 1.2. AraĢtırmanın Amacı ... 4
1.3. AraĢtırmanın Kapsamı ve Ana Hatları ... 4
1.4. AraĢtırmanın Sınırlılıkları ... 5
2. LĠTERATÜR ÖZETLERĠ ... 6
3. MATERYAL VE YÖNTEM ... 17
3.1. Materyal ... 17
3.2. Yöntem ... 17
3.2.1. Verilerin Toplanması AĢamasında Ġzlenen Yöntem ... 17
3.2.2. Örneklem Yönteminde Uygulanan Yöntem ... 18
3.2.3. Verilerin Analizinde Uygulanan Yöntem ... 19
4. KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 22
4.1. Kooperatifin Tanımı ... 22
4.2. Kooperatifçiliğin Ġlkeleri ... 22
4.2.1. Gönüllü ve Açık Üyelik ... 23
4.2.2. Demokratik Yönetim ... 23
4.2.3. Üyelerin Ekonomik Katılımı ... 23
4.2.4. Özerklik ve Tarafsızlık ... 23
4.2.5. Eğitimin GeliĢtirilmesi ... 23
4.2.6. Kooperatif Ġçinde ĠĢbirliği ... 24
4.2.7. Topluma KarĢı Sorumluluk ... 24
4.3. Türkiye’de Kooperatifçiliğin GeliĢimi ... 24
4.3.1. Tarımsal Amaçlı Kooperatifler ... 25
4.3.1.1. Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ... 26
4.3.1.2. Sulama Kooperatifi ... 26
4.3.1.3. Su Ürünleri Kooperatifi ... 26
4.3.1.4. Pancar Ekicileri Kooperatifi ... 26
v
4.5. Türkiye’de Kırsal Alanda Kadın GiriĢimciliği ve Kırsal Kadınlar Tarafından .
Kurulan Kooperatifler ... 28
4.5.1. Amasya Ġli ġeyhsadi Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ... 34
4.5.2. Çorum Ġli KöprübaĢı Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ... 34
5. ARAġTIRMA ALANINA ĠLĠġKĠN BĠLGĠLER ... 36
5.1. Amasya Ġli ġeyhsadi Köyü Hakkında Genel Bilgiler ... 36
5.1.1. ġeyhsadi Köyü YerleĢim Yeri ve Sınırları ... 36
5.1.2. Nüfus ... 37
5.1.3. Ġklim ... 37
5.1.4. Bitkisel ve Hayvansal Üretim ... 37
5.1.5. Eğitim, Sağlık, Altyapı ... 37
5.1.6. Sosyal Durum ... 38
5.2. Çorum Ġli KöprübaĢı Köyü Hakkında Genel Bilgiler ... 38
5.2.1. KöprübaĢı Köyü YerleĢim Yeri ve Sınırları ... 38
5.2.2. Nüfus ... 39
5.2.3. Ġklim ... 39
5.2.4. Bitkisel ve Hayvansal Üretim ... 39
5.2.5. Eğitim, Sağlık, Altyapı ... 39
5.2.6. Sosyal Durum ... 40
6. ARAġTIRMA BULGULARI ... 41
6.1. Kooperatif Ortaklarının Genel Durumları ... 41
6.1.1. Ortakların YaĢ Durumları ... 41
6.1.2. Ortakların Eğitim Durumu ... 42
6.1.3. Ortakların Medeni Durumu ... 43
6.1.4. Ortakların Aile ġekli ... 44
6.1.5. Bitkisel Üretimde Yapılan Faaliyetler ... 46
6.1.6. Hayvansal Üretimde Yapılan Faaliyetler ... 47
6.1.7. Ürünlerin Kooperatif Aracılığıyla Pazarlanması ... 48
6.1.8. EĢlerinin Ortaklara Ekonomik Kararlar Alırken DanıĢması ... 50
6.1.9. Ortakların Kazançlarını Değerlendirmesi ... 51
6.1.10. Ortakların Kooperatif DıĢında ĠĢlerle UğraĢma Durumları ... 52
6.1.11. Ortakların EĢlerini Destekleme Durumu ... 53
6.1.12. Ortakların Üye Olurken Köydeki Ġnsanlar Tarafından Desteklenmesi ... 55
6.1.13. Sosyal Güvence ... 56
6.1.14. Sosyal Güvence Kaynağı ... 57
6.1.15. Sosyal Güvencesinden Faydalanılan KiĢi ... 58
6.1.16. Ortakların Sosyal Güvence Konusundaki Bilgisi ... 59
6.1.17. Ortakların Kooperatifteki Görevleri ... 60
6.1.18. Kooperatif Kelimesinin Ortaklar Tarafından Duyulduğu Yıl ... 61
6.1.19. Ortakların Kooperatif Kelimesini Ġlk Olarak Duydukları Kaynak ... 62
6.1.20. Kooperatif Hakkında Bilgi Toplama ... 63
6.1.21. Kooperatif Hakkındaki Bilgi Kaynakları ... 64
6.1.22. Kooperatife Ortak Olmaya Karar Verme ... 65
6.1.23. Ortakların Kooperatife Ortak Olmadan Önce Yakın Çevrelerindeki ... Kooperatif ÇalıĢmalarını Görmeleri ... 66
vi
6.1.24. Kooperatife Ortak Olmadan Önce Yakın Çevrelerindeki Kooperatiflerin ...
Ortaklarıyla GörüĢme ... 67
6.1.25. Ortakların Kooperatifçiliğin Tanımını Bilme Durumu ... 68
6.1.26. Kooperatiflerin Amaçları ... 69
6.1.27. Ana SözleĢmeyi Okuyup-Okumama ... 70
6.1.28. Genel Kurul Toplantılarına Katılım Düzeyi ... 71
6.1.29. Yönetim Kuruluna Katılım Süreleri ... 73
6.1.30. Yönetim Kurulu Kararlarını Olumlu Bulup Bulmama Durumu ... 74
6.1.31. Kooperatifin Yaptığı Eğitim ÇalıĢması veya Kursa Katılma ... 76
6.1.32. Eğitim ÇalıĢması Yapılmasını Ġsteme ... 77
6.1.33. Kooperatife Ortak Olurken Mikro Krediden Yararlanma ... 79
6.1.34. Ortakların Kooperatiften Beklentileri ... 80
6.1.35. Kooperatiften Beklentilerin GerçekleĢme Durumu ... 81
6.1.36. Kooperatife Ortak Olurken Devlet Desteğinden Yararlanma ... 82
6.1.37. Desteklerden Yararlananların Destek Biçimi ... 83
6.1.38. Ortağı Olunan Kooperatifte En Çok Sözü Geçen KiĢi ... 84
6.1.39. Mevcut Yönetimden Memnun Olup Olmama ... 85
6.1.40. Kooperatif ile Ġlgili Konularda EĢinin Olumsuz Bulduğu Bir Kararda ... Fikrini DeğiĢtirme ... 86
6.1.41. Kooperatifin Ortaklarına Sağladığı Hizmetler ... 86
6.1.42. Kooperatifin Ortaklarına Girdi Temininde Bulunma Durumu ... 88
6.1.43. Kooperatifin Ortaklarına Sağladığı Tarımsal Girdiler ... 88
6.1.44. Kooperatifin Ortak DıĢındaki KiĢilere Girdi Temininde Bulunma Durumu ... 89
6.1.45. Kooperatifin Sağladığı Hizmetlerin Yeterliliği ... 90
6.1.46. Kooperatifin Ortak Geliri Üzerindeki Etkisi ... 91
6.1.47. Ortakların Kooperatifle Birlikte Et-Süt Ürünlerini ĠĢleyecek Bir ĠĢletme ... Kurmak Ġstemeleri... 92
6.1.48. ĠĢletme Kurmada Kooperatif Sermayesinin Yeterlilik Durumu ... 92
6.1.49. Ortakların Kooperatifle Birlikte Et-Süt Ürünlerini ĠĢleyecek Bir ĠĢletme ... Kurduklarında ÇalıĢtırabilmeleri ... 93
6.1.50. Kooperatif Hizmetinden Yararlananlar ... 94
6.1.51. Kooperatiflerin BaĢarı Durumu ... 95
6.1.52. Kadın Ortakların Aktif Bir ġekilde ÇalıĢma Durumları ... 97
6.1.53. Ortakların Kooperatifteki Ortaklık Payını Yükseltip Yükseltememe Durumu . 98 6.1.54. Ortakların Kar Alma Durumları ... 99
6.1.55. Kooperatiflerin Ortaklara Sağladığı Yıllık Kar Miktarı ... 100
6.1.56. Kooperatiflerin Sivil Toplum KuruluĢları ile Ortak Bir ÇalıĢma Yapıp ... Yapmamaları Durumu... 101
6.1.57. Kooperatifin Asıl ĠĢi DıĢında Ortakların Kooperatifte Yapmak ... Ġstediklerinden Vazgeçiren Nedenler ... 102
6.1.58. Ortakların GiriĢimcilik Kavramını Bilme Durumları ... 103
6.1.59. GiriĢimcilik Kavramını Bilen Ortakların Tanımları ... 104
6.1.60. GiriĢimcide Olması Gereken Özellikler ... 105
6.1.61. GiriĢimci için En Önemli Özellikler ... 106
6.1.62. Bir ĠĢ Kurmak ve Bu ĠĢte BaĢarılı Olmak için En Önemli Unsur ... 106
6.1.63. Kadın GiriĢimcilerin GiriĢimcilikte Kilit Becerileri ... 107
6.1.64. Kadınları GiriĢimci Olmaya Ġten Nedenler ... 108
vii
6.1.66. Ortakların Kendini GiriĢimci Olarak Görüp Görmeme Durumu ... 109
6.1.67. Ortakların Kendilerini GiriĢimci Olarak Tanımlama Durumları ... 110
6.1.68. YetiĢtirilen Tarla Ürünleri ... 111
6.1.69. Arazi Tasarruf Durumları ... 112
6.1.70. Hayvan Varlığı ... 113
6.1.71. Toplam Brüt Üretim Değeri ... 114
6.1.72. Pazara Dönüklük Oranları ... 115
6.1.73. Erkek Ortakların Kooperatife Ortak Olmalarının Nedenleri ... 117
6.1.74. Erkek Ortakların Kooperatifin BaĢarılı Olacağına Ġnanıp Ġnanmama ... Durumu ... 118
6.1.75. Erkek Ortakların, Kadın Ortakların Kooperatife Katkısı Olduğunu ... DüĢünüp-DüĢünmeme Durumu ... 119
6.2. Kooperatif BaĢkanlarından Elde Edilen Bilgiler ... 120
7. SONUÇ VE ÖNERĠLER... 123
KAYNAKLAR ... 130
EK 1. KADIN ORTAK ANKET FORMU ... 135
EK 2. ERKEK ORTAK ANKET FORMU ... 145
EK 3. KOOPERATĠF BAġKANI ANKET FORMU ... 155
viii KISALTMALAR DĠZĠNĠ
Kısaltmalar Açıklama
GAP Güneydoğu Anadolu Projesi
KIRKAD Kırsal Kesimdeki Kadınların GiriĢimciliğinin TeĢviki Projesi
MFĠB Merkez Finans ve Ġhale Birimi
ICA Uluslararası Kooperatifler Birliği
IKG-OP Ġnsan Kaynaklarının GeliĢtirilmesi Operasyonel Programı
TEDGEM TeĢkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü
ix
ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ
Çizelge Sayfa
Çizelge 1. Ortakları Kadın Üyelerden OluĢan Tarımsal Amaçlı Kooperatifler ... 32
Çizelge 2. ġeyhsadi Köyünde YetiĢtirilen Bitkisel Ürünler ... 37
Çizelge 3. YaĢ ... 42
Çizelge 4. Eğitim Durumu ... 43
Çizelge 5. Medeni Durum ... 44
Çizelge 6. Aile ġekli ... 46
Çizelge 7. Bitkisel Üretimde Yapılan Faaliyetler ... 47
Çizelge 8. Hayvansal Üretimde Yapılan Faaliyetler ... 48
Çizelge 9. Ürünleri Kooperatif Aracılığıyla Pazarlanması Durumu ... 49
Çizelge 10. EĢlerinin Ortaklara Ekonomik Kararlar Alırken DanıĢma Durumu ... 50
Çizelge 11. Ortakların Kazançlarını Değerlendirme Durumu ... 51
Çizelge 12. Ortakların Kooperatif DıĢında Yaptıkları ĠĢ Durumları ... 52
Çizelge 13. Ortakların Kooperatif DıĢında UğraĢtıkları ĠĢleri ... 53
Çizelge 14. Ortakların EĢlerini Destekleme Durumu ... 54
Çizelge 15. EĢlerinin Desteklediği Ortakların Destek ġekli ... 54
Çizelge 16. Ortakların Üye Olurken Köydeki Ġnsanlar Tarafından Desteklenme ... Durumu ... 55
Çizelge 17. Üye Olurken Ortakları Destekleyen Köydeki Ġnsanların Destek ġekli ... 56
Çizelge 18. Sosyal Güvence ... 57
Çizelge 19. Sosyal Güvence Kaynağı ... 58
Çizelge 20. Sosyal Güvencesinden Faydalanılan KiĢi ... 59
Çizelge 21. Ortakların Sosyal Güvence Konusunda Bilgi Durumu ... 60
Çizelge 22. Ortakların Kooperatifteki Görevleri ... 61
Çizelge 23. Ortakların Kooperatif Kelimesini Duydukları Yıl ... 62
Çizelge 24. Ortakların Kooperatif Kelimesini Ġlk Duydukları Kaynak ... 63
Çizelge 25. Kooperatif Hakkında Bilgi Toplama Durumu ... 64
Çizelge 26. Kooperatif Hakkındaki Bilgi Kaynakları ... 65
Çizelge 27. Kooperatife Ortak Olmaya Karar Verme Zamanı ... 66
Çizelge 28. Kooperatife Ortak Olmadan Önce Yakın Çevrelerindeki ... Kooperatiflerin ÇalıĢmalarını Görme Durumu ... 67
x
Çizelge 29. Kooperatife Ortak Olmadan Önce Yakın Çevrelerindeki ...
Kooperatiflerin Ortaklarıyla GörüĢme Durumu ... 68
Çizelge 30. Ortakların Kooperatifin Tanımını Bilme Durumu... 69
Çizelge 31. Ortak Oldukları Kooperatifin Amacı ... 70
Çizelge 32. Ana SözleĢmeyi Okuyup-Okumama Durumu ... 71
Çizelge 33. Genel Kurul Toplantılarına Katılım Düzeyi ... 71
Çizelge 34. Genel Kurul Toplantılarına Katılma Nedenleri ... 72
Çizelge 35. Genel Kurul Toplantılarına Katılmama Nedenleri ... 73
Çizelge 36. Yönetim Kuruluna Katılma Süreleri ... 74
Çizelge 37. Yönetim Kurulu Kararlarını Olumlu Bulup-Bulmama Durumu ... 75
Çizelge 38. Yönetim Kurulu Kararlarını Olumlu Bulmama Nedenleri ... 76
Çizelge 39. Kooperatifin Yaptığı herhangi Bir Eğitim ÇalıĢması veya Kursa ... Katılma Durumu ... 77
Çizelge 40. Kooperatiften Eğitim ÇalıĢması Yapılmasını Ġsteme Durumu ... 78
Çizelge 41. Eğitim ÇalıĢması Ġsteyen Ortakların Bilgilenmek Ġstediği Konular ... 79
Çizelge 42. Kooperatife Ortak Olurken Mikro Krediden Yararlanma Durumu ... 80
Çizelge 43. Ortakların Kooperatiften Beklentileri ... 81
Çizelge 44. Kooperatiften Beklentilerin GerçekleĢme Durumu ... 82
Çizelge 45. Kooperatife Ortak Olurken Devlet Desteğinden Yararlanma Durumu ... 83
Çizelge 46. Desteklerden Yararlanan Ortakların Destek Biçimi ... 84
Çizelge 47. Ortağı Olunan Kooperatifte En Çok Sözü Geçen KiĢi ... 84
Çizelge 48. Mevcut Yönetimden Memnun Olup-Olmama Durumları ... 85
Çizelge 49. Kooperatif ile Ġlgili Konularda EĢinin Olumsuz Bulduğu Bir Kararda ... Fikrini DeğiĢtirme Durumu ... 86
Çizelge 50. Kooperatifin Ortaklarına Sağladığı Hizmetler ... 87
Çizelge 51. Kooperatifin Ortaklarına Girdi Temininde Bulunma Durumu ... 88
Çizelge 52. Kooperatifin Ortaklarına Sağladığı Tarımsal Girdiler ... 89
Çizelge 53. Kooperatifin Ortak DıĢındaki KiĢilere Girdi Temininde Bulunma ... Durumu ... 89
Çizelge 54. Kooperatifin Ortaklara Sağladığı Hizmetlerin Yeterlilik Durumu ... 90
xi
Çizelge 56. Ortakların Kooperatifle Birlikte Et-Süt Ürünlerini ĠĢleyecek Bir ĠĢletme ...
Kurmak Ġstemeleri Durumu ... 92
Çizelge 57. ĠĢletme Kurmada Kooperatifin Sermayesinin Yeterli Olup-Olmayacağı ... Durumu ... 93
Çizelge 58. Ortakların Kooperatifle Birlikte Et-Süt Ürünlerini ĠĢleyecek Bir ĠĢletme ... Kurduklarında ÇalıĢtırabilme Durumu ... 93
Çizelge 59. Bir ĠĢetme Kurduklarında ÇalıĢtıramayacaklarını DüĢünme Nedenleri ... 94
Çizelge 60. Kooperatifin Hizmetlerinden En Çok Yararlananlar ... 95
Çizelge 61. Kooperatiflerin BaĢarı Durumu ... 96
Çizelge 62. Kooperatifin BaĢarısız Olma Nedenleri ... 97
Çizelge 63. Kooperatifteki Kadın Ortakların Aktif Bir ġekilde ÇalıĢma Durumu ... 98
Çizelge 64. Ortakların Kooperatifteki Ortaklık Payını Yükseltip-Yükseltememe ... Durumu ... 99
Çizelge 65. Ortakların Kooperatifin KuruluĢundan Bu Yana Kar Alıp-Almama ... Durumları ... 100
Çizelge 66. Kooperatiflerin Ortaklarına Sağladığı Yıllık Kar Miktarı ... 101
Çizelge 67. Kooperatiflerin Sivil Toplum KuruluĢları (vakıf, dernek, vb.) ile Ortak ... Bir ÇalıĢma Yapıp Yapmama Durumu ... 101
Çizelge 68. Ortakları Kooperatifin Asıl ĠĢi DıĢında Kooperatifte Yapmak ... Ġstediğinden Vazgeçiren Nedenler ... 102
Çizelge 69. Ortakların GiriĢimcilik Kavramını Bilme Durumu ... 103
Çizelge 70. GiriĢimcilik Kavramını Bilen Ortakların Tanımları ... 104
Çizelge 71. GiriĢimcide Olması Gereken Özellikler ... 105
Çizelge 72. GiriĢimci Ġçin En Önemli Özellikler ... 106
Çizelge 73. Bir ĠĢ Kurmak ve Bu ĠĢte BaĢarılı Olmak Ġçin En Önemli Unsur ... 107
Çizelge 74. Kadın GiriĢimcilerin GiriĢimcilikte Kilit Becerileri ... 108
Çizelge 75. Kadınları GiriĢimci Olmaya Ġten Nedenler ... 108
Çizelge 76. Kadın GiriĢimcilerin KarĢılaĢtıkları Engeller ... 109
Çizelge 77. Ortakların Kendini GiriĢimci Olarak Görüp-Görmeme Durumu ... 110
Çizelge 78. Ortakların Kendini GiriĢimci Olarak Tanımlama ġekli ... 111
Çizelge 79. YetiĢtirilen Tarla Ürünlerine Ait Bilgiler ... 112
xii
Çizelge 81. Hayvan Varlığı (BaĢ) ... 113 Çizelge 82. Toplam Brüt Üretim Değeri ... 114 Çizelge 83. Farklı Ġllerde Bulunan Köylerdeki Kooperatif Ortaklarının Brüt Üretim ... Değerine Göre t-testi Sonuçları ... 115 Çizelge 84. Pazara Dönüklük Oranı ... 116 Çizelge 85. Farklı Ġllerde Bulunan Köylerdeki Kooperatif Ortaklarının Pazara ...
Dönüklük Oranlarına Göre t-testi Sonuçları ... 116 Çizelge 86. Erkeklerin Kooperatife Ortak Olmalarının Nedenleri ... 118 Çizelge 87. Erkek Ortakların Kooperatifin Tüm Ortaklarının Sadece Bayan Olduğu ... Durumda Kooperatifin BaĢarılı Olacağına Ġnanıp-Ġnanmama Durumu .... 118 Çizelge 88. Kooperatifin BaĢarılı Olmayacağına Ġnanma Nedenleri ... 119 Çizelge 89. Erkek Ortakların Kooperatife Ortak Olan Bayanların Kooperatife ...
13 1. GĠRĠġ
1. 1. Konunun Önemi
Toplum ve aile yaĢamının her alanında, üretimde, eğitimde, sağlıkta, gıda ve beslenme alanında erkeklere göre daha fazla sorumluluk yüklenen kadınların kalkınmaya katılımı hem ülke ekonomileri hem de kadının çalıĢma hayatında ve istihdamında statüsünün yükseltilmesi açısından büyük önem taĢıyan öncelikli bir koĢuldur (Tan, 1979; Kazgan, 1982).
GeliĢmekte olan ülkelerdeki fakirler arasında, kırsal bölgelerde yaĢayan kadınlar en fakir ve en hassas olanlarıdır. Ampirik bulgular kırsal alanda yaĢayan kadınların yoksulluğa karĢı erkeklerden daha fazla etki altında olduklarını göstermektedir. Kırsal alanda yaĢayan kadınlar arasındaki yoksulluk oranı geliĢmekte olan ülkelerin çoğunda artmaktadır. Onların kadın ve fakir olma ile cinsiyet önyargısı ve eĢitlik noktası için çifte sorumluluk taĢıması gerekmektedir. Dahası geliĢim için stratejiler ve programlar büyük oranda cinsiyet ayrımcılığını göz ardı etmektedir (Prakash, 2003).
Kırsal alanda kadın, tarımın ve yaĢam kalitesinin geliĢtirilmesinde kaçınılmaz bir Ģekilde önemli rol oynamaktadır. Ancak bu katkıları bazı sosyal engeller ve cinsiyetlerine olan önyargıdan dolayı sık sık gizli kalmaktadır. Hatta hükümet programlarının tarımda kadın üzerine odaklanmaktaki eksikliği, genellikle gıda üretimi, hane geliri geliĢmeleri, beslenme, eğitim, yoksulluğun azaltılması ve nüfus kontrolü ile ilgili potansiyel yararları zayıflatmaktadır. Kırsal bölgelerde yaĢayan kadınların adil bir Ģekilde bütün olanaklardan yararlanmaları onların toplum içerisindeki marjinal durumlarını kurtaracak ve performanslarını kuĢkusuz arttıracaktır. Kırsal refah ve toprak reformu, tarım sistemlerinin geliĢtirilmesi, tarımsal yayım gibi diğer alanlarda kadınların potansiyelini etkili bir Ģekilde arttırmaktadır.
Türkiye’de besin maddelerinin yarısından fazlası kırsal alan kadınları tarafından üretilmektedir. Ancak asırlık gelenekleri ve inançlarına bağlı toplumlarda büyüyen kadınlar için ciddi kısıtlamalar vardır. Ataerkil toplumlar ve onların uygulamaları, dini yaptırımların yorumları ve cehalet sosyal etkileĢimlerde daha fazla çeĢitli hareketi
2
seçmek için kadınların özgürlüğünü engellemektedir. Bu durumlarda ortaya çıkan tarım ve ekonomideki diğer sektörler için kadının katkısının ekonomik performans ölçümünü görüntüleme için gizli ve hesaplanmamıĢ kalmasıdır (Prakash, 2003). Sonuç olarak, kadınlar genellikle planlarda ve programlarda görünmemektedirler. Bu durum geliĢmiĢ ülkelerle, değiĢime uyum sağlamakta yetersiz kalan az geliĢmiĢ ülkeler arasındaki ekonomik farkın giderek açılmasına neden olmaktadır.
Bir ülkenin eksiksiz olarak kalkınabilmesi için, o ülkede bölgeler arası dengesizliğin giderilmesi gerekmektedir. Geri kalmıĢ bölgelerde kalkınmanın sağlanabilmesi için, diğer faktörlerle (teĢvik, kredi, vb.) birlikte o bölgenin kendi dinamiklerinin de ortaya çıkarılması oldukça önemlidir. Bunların baĢında da kalkınmanın harekete geçirilmesinde motor görevi üstlendiği bilinen “giriĢimcilik” gelmektedir (MemiĢ ve ark., 2007).
GiriĢimci, üretim faktörlerinden biridir. Diğer üretim faktörlerinin (emek, doğal kaynak, sermaye) bir arada veya ayrı ayrı bulunması, üretim yapılması ya da ekonomik bir faaliyetin gerçekleĢtirilmesi için yeterli değildir. Bu faktörlerin bir araya getirilerek üretim sürecine dahil edilmesi, bunların ekonomik bir değer üretmek üzere organize edilmesi için giriĢimciye gereksinim duyulmaktadır (Çakır, 2011).
GiriĢimcilik, sadece kiĢinin kendi iĢini kurması değil, mevcut iĢini revize etmesi veya yeni bir sektöre açılması Ģeklinde ifade edilmektedir (Anonim, 2011a). “Kadın giriĢimci” kavramı “iĢ kadını” kategorisinin bir alt dalı olmakla beraber, Türkiye’de “kadın giriĢimci” çoğu zaman “iĢ kadını” ile eĢ anlamlı olarak kullanılmaktadır. Oysa kadın giriĢimci, kendi adına çalıĢan kadındır (Çivici, 2007). En kısa ifade ile kadın giriĢimci, iĢinden elde ettiği kazancın yatırım ve kullanım alanları üzerinde söz sahibi olan kadındır (Ecevit, 1993). Daha geniĢ bir ifade ile piyasa ekonomisi içinde kendi iĢinin sahibi olan, tek baĢına çalıĢan ya da yanında iĢçi çalıĢtıran, mal ve hizmet üretip satan, kredi kaynaklarını araĢtıran, iĢle ilgili acil problemlerin üstesinden gelebilen, yeni koĢullara adapte olabilen ve alanında deneyim sahibi olmaya çalıĢan kadın “giriĢimci kadın” olarak tanımlanmaktadır (Ġyicil, 2006).
3
Kırsal alanda yaĢayan kadınların giriĢimcilik potansiyellerini artırmak amacıyla bazı bölgelerde kırsal kadınlar tarafından kurulan kooperatifler, kırsal kadın istihdamının arttırılmasını sağlamaktadır. Kadın istihdamının arttırılması ile kalkınma sürecine sadece erkeklerin değil aynı zamanda kırsal kadınlarında katkısı olacaktır. Köylerde ki cinsiyet ayrımcılığını ortadan kaldırarak eĢitlik sağlandığında kalkınma da sağlanacağından kırsal alanda kadın istihdamının arttırılması önemli görülmektedir. Kırsal alanda yaĢayan kadınların kalkınmalarının desteklenmesi, kadın ve erkek arasındaki eĢitliğin dengelenmesi, eğitim düzeylerini arttırarak geliĢmelerini sağlamaktadır ve kadınların iĢ hayatına kazandırılarak aktif nüfus içerisinde yer alan kadın iĢgücünün ekonomiye kazandırılması bölgesel dengesizliği giderebilmektedir. Tarımsal üretimi arttırmanın, kaliteli ürün elde etmenin ve tarımla uğraĢanların yaĢam düzeylerini yükseltmenin en önemli yollarından biri, çiftçilerin etkili bir Ģekilde örgütlenmeleridir. GeliĢmiĢ ülkeler incelendiğinde, tarımın geliĢip sanayileĢtiği ve üreticilerinde örgütlendiği görülür. Çünkü tarım politikalarını oluĢturmak, uygulama koĢullarını belirlemek ve böylece politik mekanizmaları etkileyebilmek, pazarda etkin olabilmek, çağdaĢ üretim yöntemlerini kullanıp verimliliği arttırarak kırsal alan kalkınmasını gerçekleĢtirmek, örgütsel güçle yani örgütlü çiftçilerle olmaktadır (Ġnan ve ark., 2000).
Kırsal alanda yaĢayan ve tarımsal üretim faaliyetinin büyük bir çoğunluğunu yapan kadın çiftçilerin, yayım çalıĢmaları sonucu modern teknolojileri uygulayabilmeleri, sahip oldukları üretim kaynaklarını daha etkin kullanabilmeleri, tarımsal girdileri uygun koĢullarda ve uygun fiyatlarla temin edebilmeleri, ürünlerini en iyi Ģekilde değerlendirerek pazarlayabilmeleri, kamu hizmetlerinden daha etkin bir Ģekilde yararlanabilmeleri ve sahip oldukları avantajları bilmeleri ancak bir araya gelerek örgütlenmeleri ile mümkün olabilmektedir.
Kadınların üretimin her aĢamasında yer alması dikkate alındığında kadınların örgütlü çiftçi olmalarının önemi daha iyi anlaĢılmaktadır. Kırsal alanda pozitif ayrımcılığı sona erdirmek, kadınların ücretli iĢe yerleĢtirilmesine imkân sağlamak ve mesleki eğitimle kadınların vasıflılık düzeylerini arttırmak amacı ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı TeĢkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen
4
çalıĢmalar sonucu giriĢimci olmaya aday kırsal kadınlara eğitim verilmesinin ardından onlara hibe sağlanarak Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri kurmalarına destek olunmuĢtur. AraĢtırma bölgesi olarak seçilen Amasya Ġli ġeyhsadi Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ve Çorum Ġli Mecitözü Ġlçesi KöprübaĢı Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi kırsal alanda kadın giriĢimciliği için bir yeniliktir. Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri ekonomik açıdan darda ve zorda olan kadınların ekonomik geliĢmeleri için oldukça önemli araçlardır. Kadınların gelirini artırmak için kurulan bu kooperatifler, kredi, pazarlama vs. konularda çalıĢmalarını yürütmektedir.
Tüm bu nedenlerle çalıĢmada belirlenen illerde kırsal alan kadınları tarafından kurulan kooperatiflerin kırsal alandaki kadın giriĢimciliğinin desteklenmesindeki rolü incelenerek, bu kooperatiflerin görünürlüklerini ve sürdürülebilirliklerini arttırmaya yönelik çözüm önerileri getirilmeye çalıĢılmıĢtır.
1. 2. AraĢtırmanın Amacı
AraĢtırmada, kırsal alandaki kadınların aktif nüfus içerisinde yer almasında kooperatiflerin rollerinin belirlenmesi, ekonomik açıdan darda ve zorda olan kadınların ekonomik olarak geliĢmelerinde kooperatiflerin öneminin ortaya koyulması, kırsal alanda giriĢimci kadın istihdamının arttırılmasına yönelik kooperatiflerin mevcut durumunun belirlenmesi, kırsal alandaki kadınların giriĢimcilik potansiyellerini yükseltme, sosyo-ekonomik sorunlarına çözüm bulmada kooperatiflerin etkisinin ortaya koyulması, kırsal alanda kadın giriĢimciliğinin ve kredi kaynaklarına eriĢmenin mevcut durumunun ortaya koyulması, kadınların giriĢimciliğini ve kredi kaynaklarına eriĢimini zorlaĢtıran veya engelleyen faktörlerin belirlenmesi ve bu faktörlerin ortadan kaldırılmasına yönelik çözüm önerilerinin geliĢtirilmesi amaçlanmıĢtır.
1. 3. AraĢtırmanın Kapsamı ve Ana Hatları
AraĢtırma ana hatlarıyla yedi bölümden oluĢmaktadır. Birinci bölümde araĢtırma genel hatlarıyla tanıtılmıĢtır. Ġkinci bölümde araĢtırmayla ilgili olarak yapılmıĢ olan literatürlerin özetleri yazılmıĢtır. Üçüncü bölümde araĢtırmada izlenen plan ve yöntem açıklanmıĢ, yararlanılan örnekleme metodu ve büyüklüğü, veri analizinde izlenen
5
yöntemlerden bahsedilmiĢtir. Dördüncü bölümde araĢtırmanın kavramsal çerçevesi ortaya konularak, kooperatifçilik ve kadın giriĢimciliği kavramlarına değinilmiĢ ve Türkiye’deki kooperatifçiliğin geliĢiminden bahsedilmiĢtir ve Türkiye’de kırsal alanda kadın giriĢimciliğinden ve kırsal kadınlar tarafından kurulan kooperatifler hakkında bilgi verilmiĢtir. BeĢinci bölümde, araĢtırma alanlarının, yerleĢim yeri ve sınırları, nüfus, iklim, bitkisel ve hayvansal üretim durumu, eğitim, sağlık, altyapı ve sosyal durumlarına ait bilgiler yer almaktadır. Altıncı bölümde, araĢtırma sonucu elde edilen bulgular yer almaktadır. Yedinci bölümde, araĢtırmanın sonucu ve kırsal alandaki kadın giriĢimciliğinin geliĢimine ait öneriler bulunmaktadır.
1. 4. AraĢtırmanın Sınırlılıkları
Alan araĢtırmalarında; zamanın darlığı, mali imkânların yetersizliği, alana ulaĢım konusunda zorlukların yaĢanması gibi sınırlılıklar yaĢanmaktadır. Bu araĢtırmada da zaman dıĢındaki konularda sınırlılıklarla karĢılaĢılmıĢtır. Veri toplama yöntemi olarak tercih edilen anket çalıĢmaları dıĢında, deneklerin sorulara açıklıkla cevap vermelerini ve çekinmemelerini sağlamak için sesli ve görsel kayıtların kullanılmaması da araĢtırmanın diğer sınırlılıkları içerisinde gösterilebilir. Anket yapılırken deneklerin bazı kavramların tanımlarına ve gelirleri ile ilgili bilgilere cevap verirken çekindikleri ve doğru göstermeye çalıĢtıkları tespit edilmiĢtir.
6 2. LĠTERATÜR ÖZETLERĠ
Kızılaslan (1997), Tokat Ġli Merkez Ġlçede Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerine Katılımı Etkileyen Sosyo-Ekonomik Faktörler Üzerine Bir AraĢtırma isimli doktora tezinde; kooperatiflerin yaygınlaĢtırılmasına yönelik yayım çalıĢmaları için önemli görülen, kırsal toplumdaki bireylerin sosyo-ekonomik faktörleri incelemiĢtir. Bunun için, Tokat ili Merkez Ġlçede bulunan tarımsal kalkınma kooperatiflerine ortak olan ve olmayan üreticiler sözü edilen faktörler itibariyle ayrı ayrı karĢılaĢtırılarak değerlendirilmiĢtir. AraĢtırmada kooperatiflere katılım düzeyi belirlenmiĢ ve kooperatife ortak olup olmama kararında etkili olabileceği düĢünülen faktörlere göre çiftçilerin kooperatife katılımı ortaya koyulmuĢtur. Bu aĢamada verilerin özelliğine göre, Khi-kare ve varyans analizi, t-testi yöntemlerinden yararlanılmıĢtır. Bununla beraber, kooperatife katılımı etkileyen faktörler ekonometrik bir yaklaĢımla değerlendirilmiĢ, regresyon analizleri yapılmıĢtır. AraĢtırma sonucunda ise, kooperatife ortak olanlarla olmayanlar arasında istatistiksel olarak, otorite Ģekli, sosyal statü, geliĢmiĢ tarım teknolojisini benimseme ve uygulama, iĢbirliği eğilim düzeyi, kooperatifçilik bilinç düzeyi, sosyal katılım, kitle haberleĢme araçları kullanım düzeyi, yatay mobilite, yaĢam düzeyi, empati yeteneği, geçim sağlama kaynakları, tarım dıĢı gelir, tarımsal gelir, ihtisaslaĢma düzeyi ve kooperatiften yararlanma durumunda farklılıklar belirlenmiĢtir.
Kantar (1999), GiriĢimcilik ve Kırsal Kadınlar isimli makalesinde, Türkiye’de gerek kırsal kadınların istihdamını arttırmada, gerekse kırsal kalkınmada bir araç olarak kullanılabilecek olan kırsal kadın giriĢimciliğinin mevcut durumunu, özelliklerini ve sorunlarını incelemeyi amaçlamıĢtır. Ayrıca bu araĢtırmada Türkiye’deki kırsal kadınların giriĢimcilik özelliklerinin benzemesinden dolayı 3. Dünya ülkelerindeki kırsal kadınların da mevcut durumlarına değinilmiĢtir. Daha sonra kırsal kadınların giriĢimci olup olmadıkları tartıĢılmıĢ ve son olarak da kırsal kalkınmada bir araç olarak kullanılabilecek olan kırsal kadın giriĢimciliğini geliĢtirmek için öneriler yapılmıĢtır. AraĢtırma sonucunda kırsal kadınların mikro giriĢimci tanımı altında ifade edildiği belirtilmiĢtir. Kırsal kadınları hedef alan bir çalıĢma bulunmadığı, giriĢimci kadın kategorisi içine kimlerin dâhil edilip kimlerin dıĢarıda bırakılması gerektiği üzerine henüz bir ortaklık sağlanamadığı sonucuna varılmıĢtır.
7
Özgen ve Ufuk (2000), Kırsal Kesimde Kadın Eğitimi isimli makalelerinde, kadınların üretimin her aĢamasında önemli roller üstlendikleri halde, kalkınmanın olanaklarından eĢit pay alamadıklarını ifade etmiĢlerdir. AraĢtırma sonucunda pek çok Avrupa ülkesinde okuryazar olmayan kadına rastlanmazken, Türkiye’de bu oranının %22,3 olduğu belirtilmiĢtir. Kadınların örgün eğitime katılmalarının sağlanarak, genel, mesleki ve teknik eğitime önem verilerek okullaĢma oranlarının yükseltilmesinin kaçınılmaz olduğunu belirtmiĢlerdir. Bunun için baĢarılı projeler üretmek ve projelerin kalıcı olabilmesi için disiplinler arası bir yaklaĢımla ele alınması ve katılımcı kuruluĢlar arasında etkin bir koordinasyon sağlanması gerektiğini vurgulamıĢlardır.
Gönüllü ve Ġçli (2001), ÇalıĢma YaĢamında Kadınlar: Aile ve ĠĢ ĠliĢkileri adlı araĢtırmalarının konusunu, Denizli ilinde faaliyet gösteren üç tekstil fabrikasında çalıĢan kadınların aile ve iĢ iliĢkileri oluĢturmaktadır. Aynı zamanda, çalıĢan kadınların demografik nitelikleri, çalıĢma durumları, aile iliĢkileri, çocuğa iliĢkin görüĢleri, boĢ zamanlarını değerlendirme biçimleri, gelecekten beklentileri gibi konularda ortak noktalar da belirlenmeye çalıĢılmıĢtır. AraĢtırma üç fabrikada çalıĢan kadınların belirlediği evrenden çekilen örnekleme giren kadınlar üzerinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Veri toplamada anket tekniğinden faydalanılmıĢtır. Sonuçta, hem ev kadınlarının hem de çalıĢma hayatındaki kadınların statüleri ve bu statülerinden kaynaklanan sorunlar ülkenin içinden geçmekte olduğu geliĢim süreciyle ilgili olduğu vurgulanmıĢtır.
Fazlıoğlu (2002)’nun, Kadının Kırsal Kalkınmadaki Yeri: GAP Örneği isimli çalıĢmasına göre, GAP Bölgesinde meydana gelen ekonomik büyüme ve sosyal değiĢim kadın ve erkeği eĢit derecede etkilememekte ve hane içindeki kalkınma etkileri de eĢit paylaĢılmamaktadır. Cinsiyetler arası eĢitsizlikten olumsuz etkilenen kadınlar, GAP Bölgesi’nin kırsal yerleĢimlerinde çeĢitli sosyal ağlar oluĢturarak bir taraftan köy içi bilgi dolaĢımını sağlamakta ve gündelik yaĢamın sürdürülmesinde etkin rol oynamakta, diğer taraftan daha iyi yaĢam sürmesine yol açacak uygun araç ve gereçleri tanımamakta veya kullanamamakta dolayısıyla da modernleĢme sürecinin kenarında kalmaktadır. Öyle ki kadınlar erkeklere göre yönetim ve karar alma süreçlerine daha az katılmakta, temel sağlık ve eğitim hizmetlerinden daha az yararlanmakta, gelir kaynaklarına ulaĢmakta güçlük çekmekte ve teknolojiden daha az yararlanmaktadır. Bölgede kırsal alanda yüksek düzeydeki topraksızlığın, az topraklılığın ve küçük aile iĢletmelerinin
8
yaygın olması ve çok çocuk sahipliği kadının iĢ yükünü artırmaktadır. Kadınlar daha çok domestik rollere ve erkeğe bağımlı dezavantajlı bir grup olarak yaĢamını idame ettirmekle birlikte son zamanlarda bölgede meydana gelen ekonomik büyüme ve sosyal değiĢme sonucu kadınların mevcut durumlarında gözle görülür iyileĢmeler kaydedilmektedir. Ayrıca kadını özne kabul eden projeler ve programlar hayata geçmeye baĢlamıĢtır.
Saydam (2002), KOBĠ Kapsamında GiriĢimcilik, Ekonomik GeliĢme ve Bölgesel Kalkınmada Kooperatifler ve Kooperatifçilik isimli çalıĢmasında Kıbrıs’taki kooperatiflerin ve kooperatifçiliğin KOBĠ kapsamındaki yerini ve önemini ortaya koymayı amaçlamıĢtır. ÇalıĢmada KOBĠ kavramının ve KOBĠ ölçeğinin ülkeden ülkeye göre değiĢiklik gösterdiği, genel olarak KOBĠ denildiğinde akla hep kiĢisel veya ailesel giriĢimler ve iĢletmeler geldiği ve küçük Ģahıs iĢletmeleri veya küçük aile iĢletmelerinin KOBĠ olarak tanımlanmakta olduğu, bu açıdan bakıldığında KKTC’deki tüm iĢletmelerin KOBĠ olduğu belirtilmiĢtir. KOBĠ’lerin sadece özel teĢebbüse ve özel sermayeye ait olmayacağı, toplumsal dayanıĢmaya bireylerin maddi ve manevi güçlerini birleĢtirmelerine ve ortak paylaĢım esasına dayanan ve sosyal sermayeye ait olan kooperatiflerin birer KOBĠ olduğu ayrıca çalıĢmada vurgulanmıĢtır.
KarataĢ ve Can (2003) tarafından yapılan Türkiye’de ĠĢgücü Piyasalarının Yapısı Ve Kadının Yeriadlı çalıĢmaya göre Türkiye’de kadınların iĢgücüne katılımının, ekonomik kalkınma için önemli olduğu kabul edilmekle birlikte, iĢgücüne katılım oranları düĢüktür. Türkiye’de kadınların çalıĢma hayatına istenilen düzeyde katılımı sağlanamamıĢ; çağdaĢ anlamda ücretli çalıĢma kadınlar için yaygınlaĢmamıĢtır. Doğal olarak bu durum iĢgücü piyasasının yapısı üzerinde olumsuz etkiler yaratacaktır.
Özer ve Biçerli (2003), Türkiye’de Kadın ĠĢgücünün Panel Veri Analizi isimli çalıĢmalarında, Türkiye’de kadınların ĠĢgücüne Katılım Oran’ını etkileyen unsurları tespit etmeye çalıĢmıĢ ve 1988–2001 dönemi için; Türkiye geneli, kırsal ve kentsel alanlara iliĢkin panel veri kullanılarak kısıtlı en küçük kareler regresyonu ile birimlere özgü sabit terimlerle sabit etkiler ve rassal etkiler modelleri kullanmıĢlardır. Modellerde denenen çok sayıda makro özellikli değiĢkenlerden anlamlı bir sonuç elde edilemezken; kadın aktif nüfusu içinde ev kadınlarının oranı, istihdam edilen kadın iĢgücü içinde
9
ücretsiz aile iĢçilerinin oranı ve 12 yaĢ üzeri nüfus içinde toplam emeklilerin oranı değiĢkenlerinden beklenen yönde ve anlamlı sonuçlar elde edilmiĢtir. Bu araĢtırma için Türkiye’de kadın iĢgücüne katılımının makro nitelikteki değiĢkenlere karĢı doğrudan duyarlı olmayıp, gruba özgü ve mikro özellik taĢıyan değiĢkenlerden etkilenmesi önemli bir ampirik bulgudur. Bu sonuç Türkiye’de kadın iĢgücünün emek piyasalarına katılım kararında; ücretler, enflasyon, büyüme oranı, iĢsizlik oranı gibi unsurların doğrudan etkili olmadığı ve kadın iĢgücünün emek piyasaları ile yeterince bütünleĢemediği anlamına gelmektedir.
Özüdoğru (2004), Köy-Koop Kırklareli Birliği’nin Ekonomik Analizi ve Yöneticilerin Kooperatif ĠĢletmelerinin BaĢarısına Etkilerinin Değerlendirilmesi isimli doktora tezinde, kooperatif baĢarısında yöneticilerin kiĢisel bilgi ve tecrübeleri ile kiĢisel yetenekleri önemli bir faktör olduğunu, yöneticilerin %60,00’ının kooperatifçilikle ilgili bir yayın takip etmekte olduğu ve yöneticilerin %33,33’ünün Birlik tarafından düzenlenen kooperatifçilik eğitimi faaliyetine katıldığını belirtmiĢtir. Ġncelenen kooperatif yöneticilerinin %80’inin gönüllü ve serbest giriĢi ilkesini benimsediği görülmüĢtür. Yapılan değerlendirme sonucunda, Birlik kooperatif yöneticilerinin üretim ve pazarlamayla ilgili hedeflerini büyük oranda gerçekleĢtirdikleri, birim kooperatif yöneticilerinin bu alandaki amaçlarına eriĢmede ortalama %50 düzeyinde baĢarılı oldukları görülmüĢtür.
Çoban (2006), An Evaluation of The Women’s Entrepreneurship Support Activities in Turkey (Türkiye’de Kadın GiriĢimciliğini Destekleme Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi) isimli tezinde; Türkiye’de kadın giriĢimciliğini artırmaya yönelik çabaların dünya deneyimine paralel olarak görünürlük ve yaygınlık açısından giderek daha dikkat çekici bir hal aldığını vurgulamaktadır ve bu çabaların sivil toplum örgütlerinin kadınlara yönelik ortak atölye oluĢturmasından, giriĢimcilik eğitimlerine, ortak pazar alanlarından iĢletme inkübasyon merkezlerinin kurulmasına kadar uzanmakta olduğunu belirtmiĢtir. Kadın örgütleri, devlet kurumları, özel Ģirketler, odalar, ulusal ve uluslararası kalkınma örgütleri bu alandaki proje fonlaĢmasının desteğine dayanarak kadın giriĢimciliğine yönelik kendi stratejilerini geliĢtirmekte olduğunu düĢünmektedir. Bu çabaların, kalkınma pratiği sınıfında görülebilir ve bir dizi amacı gerçekleĢtirmek üzere kadın giriĢimciliğine destek verilmesini savunan yeni bir
10
stratejinin göstergesi olarak düĢünülebileceğini vurgulamıĢtır. Öte yandan bir kalkınma politika stratejisi olarak kadın giriĢimciliğinin desteklenmesi, diğer kadın istihdamının artırılması amacına sahip programlarda uygulanan projelerin sayısı ve hedeflenen sonuçların çokluğu açısından farklılık göstermekte olduğunu düĢünmektedir. Kadın giriĢimciliğinin desteklenmesine yönelik bu program ve proje bazlı çabalar temel olarak kadın istihdamının artırılması ve böylelikle kadınların üretkenliklerinin artırılması, kadın yoksulluğunun azaltılması ve kadınların sosyal güçlenmesine katkı sağlamak amaçlarına sahip olduklarını belirtmiĢtir. Bu çalıĢmada, ön planda tutulan amaca göre kadın giriĢimciliğinin desteklenmesine yönelik pratiğe yön veren farklı paradigmaların belirlenebileceği öne sürülmektedir. AraĢtırmada ekonomik etkinlik temelli, yoksulluk azaltma temelli ve kadının güçlenmesi temelli üç farklı yaklaĢımın tespit edilmesi mümkün olmaktadır. Bu çalıĢma tarif edilen kategorizasyon kullanılarak Türkiye’de kadın giriĢimciliğinin desteklenmesine yönelik farklı yaklaĢımları belirlemekte ve bunları temel aldıkları varsayımlar ve uygulamada doğurdukları farklılıklar açısından karĢılaĢtırmalı olarak analiz etmektedir. Bu analiz alanda geniĢ varlık gösteren örgütlerin temsilcileri ile yapılan 17 görüĢme, raporlar ve alanda yer alan temel aktörlerin arĢiv bilgilerine dayandırılmıĢtır.
ĠĢçi ve Görgülü (2006), AB Sürecinde Türkiye’de Kadın ĠĢgücü Ġstihdamı isimli çalıĢmalarında Avrupa Birliği üye ülkeleri ile Türkiye’de kadın iĢgücünün karĢılaĢtırılmasını yapmıĢlar ve Türkiye ve AB ülkelerinde yapılan reformsal düzenlemelerden bahsetmiĢlerdir. ÇalıĢmanın sonucuna göre, AB ve Türkiye, mevzuatlarında “eĢit iĢe, eĢit ücret” ilkesini kabul etmiĢ olduklarını ve cinsiyete dayalı ücret ayrımcılığına itiraz eden iĢçiye hizmet akdinin feshedilmesine karĢı koruma sağlandığı fakat buna rağmen Türkiye’de, aynı iĢyerinde aynı niteliklerdeki iĢlerde aynı verimle çalıĢan kadınlarla erkeklere farklı ücret ödenebilmekte olduğu ve bu nedenle ücret eĢitliğinin bozulduğu belirtilmiĢtir. Mevzuatlarda getirilen değiĢikliklerin olumlu olmakla birlikte kadın ve erkeğin kamu ve özel sektör çalıĢma hayatında eĢit duruma getirilmesi hakkında, batılı ülkelerdeki örneklerine uygun yeni bir kanuni düzenleme yapılması gerektiği, hamilelik ve analık durumlarına iliĢkin olarak getirilen düzenlemelerin AB yönergesine uyumlu olduğu ancak Avrupa Birliği Meclisi tarafından meslek sahibi olan anne ve babanın meslek ve aile yaĢamlarının yükünü
11
hafifletmek amacıyla belirtilen esaslara iliĢkin bir düzenleme yapılacağı çalıĢmanın sonunda vurgulanmıĢtır.
Ġyicil (2006), Avrupa Birliğine GiriĢ Sürecinde Türkiye’deki Kadın GiriĢimciliğinin Ġrdelenmesi isimli master tezinde, Avrupa Birliği’ne giriĢ sürecinde kadın giriĢimcilerin durumunu ortaya koymaya çalıĢmıĢ, Avrupa Birliği’ne üye olan bazı ülkelerdeki kadın giriĢimcilerin durum ve geliĢimini incelemiĢtir. AraĢtırma sonucunda Türkiye’deki kadın giriĢimcilerin çoğunluğunun 31-50 yaĢ arasında, kamu ve özel sektörde çalıĢan, evli ve de üniversite mezunu olduğunu bulmuĢtur. ÇalıĢma sonucunda kadınların giriĢimci olabilmesi için, finansal destek, psikolojik destek ve eğitim desteğine ihtiyacı olduğu ancak bunların içinde en çok eğitim desteğini önemli buldukları görülmüĢtür. AraĢtırmada Avrupa Birliğine giriĢ sürecinde bu topluluğa üye ülkelerin seviyesini, refah düzeyini yakalayabilmek için yapılması gereken en önemli destek kadınların sadece diploma alanında değil, giriĢimci olabilmeleri için iĢ kurma ve yürütme konularında da bilgilendirilip eğitilmeleri gerektiğini vurgulanmıĢtır.
Kutlu (2006), Türkiye’de Kadın GiriĢimciliği isimli master tezinde, giriĢimcilik kavramını temel olarak ele almakta ve bu temel üzerinden kadınların çalıĢma hayatındaki yeri ve giriĢimcilik faaliyetlerini incelemektedir. Bununla ilgili olarak Türkiye’de ve Dünya ülkelerinde kadın giriĢimciliği ve kadın giriĢimciliğini teĢvik eden çalıĢmalar incelenerek karĢılaĢtırılmıĢ ve Türkiye’nin kadın giriĢimciliği konusundaki durumu çeĢitli boyutlarıyla ele alınmıĢtır. ÇalıĢma sonucunda giriĢimciliğe verilen desteğin hala yetersiz olduğu ve yasalar, teĢvikler, kamu ve sivil toplum kuruluĢları açısından değerlendirildiğinde gerek AB gerekse diğer Dünya ülkelerinden geride olduğu belirtilmiĢtir. Bu çalıĢmada kadının çalıĢma hayatındaki yerine iliĢkin olarak kadının ilkel dönemlerden günümüze dek tarihsel sürecin her döneminde ortam ve niteliklere bağlı olarak çeĢitli statülerde ekonomik faaliyetlere katıldığını görmekteyiz. Sidhu ve Kaur (2006)’a göre giriĢimcilik kırsal alanda giderek artan gençliğin istihdamı için tek çözümdür. Kendi sosyal sistemi içinde insanların çoğu için istihdam oluĢturmaya yardımcı olur. Bu durum çiftlik, ev ve hayvancılık merkezli görevlere dikkat çekerken, onları aile geliri eklemelerine olanak sağlamak gibi kırsal alanda yaĢayan kadınlar için daha faydalıdır. Kırsal bölgelerde yaĢayan kadın, sürdürülebilir
12
bir teĢebbüsün bol kaynaklarına sahiptir. Çiftlik ve hayvancılığa dayalı hammaddenin ve diğer kaynakların kolay eriĢilebilirlik faydasına sahiptirler. Dolayısıyla o etkili bir Ģekilde hem üretim hem de iĢleme odaklı iĢletmelere giriĢebilir. Ama baĢarılı bir giriĢimci olmak için kadınların aile ve devlet kuruluĢlarının desteği yanında bazı temel yöntem nitelikleri olmalıdır. Aynı zamanda kırsal kadınlar arasında giriĢimci geliĢtirme, sadece kiĢi yeteneklerini değil aynı zamanda bir toplum da ve aile de bir bütün olarak karar verme durumunu geliĢtirmek için yardımcı olduğunu düĢünmektedirler.
Boylu ve Terzioğlu (2007), Kadının ÇalıĢtığı ve ÇalıĢmadığı Ailelerde Gelirin Kullanım Biçimi isimli çalıĢmalarında, kadının çalıĢtığı ve çalıĢmadığı ailelerin ekonomik faaliyetlerini incelemek, aileler arasında bu konulardaki benzerlik ve farklılıkları ortaya çıkarmak amacıyla planlanmıĢ ve yürütülmüĢtür. AraĢtırma Hacettepe Üniversitesinden Tabakalı Rastgele Örnekleme Yöntemi ile seçilen toplam N=230 aile üzerinde yürütülmüĢtür. AraĢtırma sonuçlarına göre, gerek kadının çalıĢtığı, gerekse çalıĢmadığı ailelerde ana harcama grupları içinde gıda grubunun gelir içinde en büyük payı aldığını belirtilen ailelerin önde geldiği, bunu sırasıyla konut ve eğitim grubunu belirtenlerin izlediği, kadının çalıĢtığı ailelerde tasarruf yapanların kadının çalıĢmadığı ailelerde oranla yüksek olduğu gelecek için tasarruf yapanların önde geldiği, gerek kadının çalıĢtığı gerekse çalıĢmadığı ailelerde efektife yatırım yapanların ilk sırada yer aldığı, kadının çalıĢtığı ailelerde her zaman borçlananların önde geldiği bulunmuĢtur.
Ecevit (2007), “Türkiye’de Kadın GiriĢimciliğine EleĢtirel Bir YaklaĢım” adlı çalıĢmasında Türkiye’de kadın giriĢimciliği ile ilgili devlet ve devlet dıĢı kurumlar ile uluslararası örgütlerin yaptığı çalıĢmaları gözden geçirmekte, raporun sonunda ise kadın giriĢimciliği konusunda gerçekleĢtirilen proje ve programlardan yola çıkarak genel bir değerlendirme yapmaktadır. Kırsal alanda kadın giriĢimciliği açısından Ecevit'in değerlendirmesinde önemli olan bulgu ise Ģudur: "GiriĢimciliği destekleme programları hazırlanırken, kadınlar sanki türdeĢ bir grupmuĢ gibi ele alınamaz. Hedef grubu oluĢturan kadınlar, beĢeri sermaye düzeylerine (eğitimleri, beceri düzeyleri ve iĢ deneyimleri) ve yaĢam döngülerine göre birbirinden ayrıĢtırılmıĢ alt gruplar olarak analiz edilmelidir. Örneğin, kentsel ortamlardaki, daha eğitimli, pazarlanabilir becerilere sahip ve iĢleri için parasal birikimlerini harekete geçirebilecek kadınlar, kentlerin çeperlerinde ve kırsal kesimde yaĢayan, eğitimsiz ve diğer beĢeri sermaye
13
öğelerinden yoksun kadınlardan farklı ele alınmalıdır. Birinci gruptaki kadınlar genellikle giriĢimciliğe mesleki geliĢimlerinin bir parçası olarak yönelirken, ikinci gruptakiler giriĢimcilik bir yaĢam ve geçim stratejisidir."
Gürol ve MarĢap (2007), GeçmiĢte ve Günümüz YaĢamında Ücretsiz ve Ücretli ĠĢgücü Olarak Kadın isimli çalıĢmalarının özetine göre, günümüz toplumlarında kadının rol ve iĢlevlerinin önceki dönemden farklı olduğu, ekonomik düzeydeki değiĢmenin üst yapıda neden olduğu kültürel, sosyal ve ahlaki boyutlardaki belirgin farklılaĢmaların kadının sosyal konumuna iliĢkin anlayıĢ ve düĢünce biçimlerine de belirgin farklılaĢmaların kadının sosyal konumuna iliĢkin anlayıĢ ve düĢünce biçimlerinde de belirgin dönüĢümlere neden olduğunu ifade edilmiĢtir. Günümüzde ataerkil toplumsal yapıların geçmiĢteki etkinliklerini yitirmeleri ile iĢ yaĢamı ve özellikle giriĢimcilik alanında kayda değer bir yer edinen kadının bu yöndeki geliĢimine ket vuran engeller yalnızca ulusal değil, aynı zamanda uluslararası karakterdedir. Uluslararası kuruluĢlar ve örgütler belli olanaklara sahip olmalarına rağmen kendilerinden bekleneni ortaya koyamamaktadır. Bu nedenle kadın giriĢimciliği küresel bir organizasyonun ortaya çıkarabileceği olumlu sonuçlardan yoksun bırakılmıĢtır.
MemiĢ ve arkadaĢları (2007), Bölgesel Kalkınmada Kadın GiriĢimciliğinin Önemi: GAP Bölgesinde bir araĢtırma isimli makalelerinde, bölgelerarası dengesizliğin giderilmesinde kadınların çalıĢma hayatına katılımlarının arttırılması, kadın giriĢimciliğinin yeri ve önemini ortaya koymaya çalıĢmıĢlardır. AraĢtırmalarında BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı tarafından desteklenen GAP Bölgesi’ndeki Sosyo-Ekonomik Kalkınmada Kadın ĠĢgücü Projesi kapsamında Gaziantep, Adıyaman, Mardin ve Siirt illerinde kadınlar tarafından kurulan kooperatiflere üye kadın giriĢimcilerle anket çalıĢması yapılmıĢ ve anket yoluyla elde edilen veriler, SPPS’te “Crosstab Yöntemi” ile eğitim düzeylerine göre tablolaĢtırılarak açıklanmıĢtır. Daha sonra yapılan Ki-kare Uyum iyiliği Testi ile kadın giriĢimcilerin eğitim düzeylerine göre belirttikleri görüĢlerinde anlamlı farklılıklar olup olmadığı analiz edilmiĢtir. Anket sonuçlarına göre, ankete katılan kadın giriĢimcilerin eğitim düzeyleri sırasıyla; okur-yazar %4, ilköğretim %30, üniversite %30 ve ortaöğretim %36’dır. Ankete katılan kadın giriĢimcilerin bir iĢ kurmak ve bu iĢte baĢarılı olmak için en önemli unsurun “motivasyon ve sıkı çalıĢma” olduğunu, bir giriĢimcinin en önemli özelliğinin “cesaret”
14
olduğunu, giriĢimcilikte kilit beceriyi “tek baĢına iĢletmenin iĢlerini yürütebilmek” olduğunu belirtmiĢlerdir.
Toksöz (2007), Türkiye'de Kadın Ġstihdamının Durumu isimli çalıĢmasında Türkiye'de kadın istihdam durumunu güncel istatistiklerle ortaya koymaktadır. Bununla birlikte kadın istihdamına yönelik kamu politikaları ile gönüllü kuruluĢların rolleri de çalıĢmada değerlendirilmektedir. ÇalıĢmada giriĢimcilik ile ilgili bir bölüm bulunmaktadır. Fakat hem bu bölümde hem de raporun genelin kırsal alanda kadın giriĢimciliği ile ilgili bilgiler yoktur. Raporda tarım sektöründe çalıĢan kadınların durumu ile ilgili çeĢitli bilgiler mevcuttur. Bu bilgiler daha çok tarımsal üretimde cinsiyete dayalı iĢ bölümü üzerine yoğunlaĢmaktadır. Kadın giriĢimcilerinin oranının arttırılması için rapor pozitif ayrımcılık önermektedir.
Ghiasy ve arkadaĢları (2009), Ġran'daki tarımsal kooperatiflerde giriĢimciliğin geliĢimi etkileyen faktörler hakkında kendi algılamalarını keĢfetmek amacıyla tarım kooperatiflerinin yöneticilerini araĢtırmıĢtır. Bu çalıĢmada açıklayıcı ve kantitatif araĢtırmanın bütün olduğu bir metodoloji kullanmıĢlardır. Ġran’ın 6 ilinde yapmıĢ oldukları çalıĢmada tarımsal kooperatiflerin toplam 250 yöneticisi nüfusu oluĢturmuĢtur. Katılımcıların algılarına ve sıralı faktör analizine dayanarak faktörler, biliĢsel/psikolojik, eğitim, ekonomik, örgütsel, finansal, kiĢisel özellikleri, düzenleyici ve sosyal etkiler büyüklüğü sırasına göre 8 gruba ayrılmıĢtır.
Toparslan (2009), Tarımsal Amaçlı Kooperatiflerde Yöneticilerin Eğitim Sorununu incelediği master tezinde, Ankara Tarım Ġl Müdürlüğü’ne kayıtlı 75 Tarımsal Amaçlı Kooperatif ve Tarım Kredi Kooperatifleri Ankara Bölge Birliği’ne bağlı 30 Tarım Kredi Kooperatifi olmak üzere 105 kooperatif yöneticisi ile anket çalıĢması yapmıĢtır. Anket sonuçlarına göre yöneticilerin %71’i ilköğretim mezunu, %29’u ise yüksek öğretim mezunu olup %67’si 3-12 yıl tecrübeye sahip olduğu bulunmuĢtur. AraĢtırmanın bir diğer önemli sonucu da %98’inin erkek olmasıdır. AraĢtırmanın sonuçlarına göre, Tarım Kredi Kooperatiflerinin yönetici eğitimine diğer kooperatif türlerine göre daha çok önem verdiği dikkat çekmektedir. AraĢtırmada ayrıca yüksek öğretimde kooperatifçilik eğitimi incelenmiĢ, Meslek Yüksek Okullarının Kooperatifçilik programlarında Kooperatifçilik derslerinin yanında iĢletmecilik derslerinin ağırlıkta
15
olduğu gözlenmiĢtir. AraĢtırmada kooperatifçilik eğitiminin yalnızca örgün eğitim kurumlarında verilmesi, yöneticilerin eğitimi için örgün eğitim dıĢında kurslar, seminerler ve konuya yabancı yöneticiler için üst örgütler tarafından hizmet içi eğitimler düzenlenmesi gerektiği, kurs ve seminerlere katılımın az olmasını engellemek için kooperatife ortak olacaklara ortaklık öncesi eğitim ve seminerlere katılım Ģartı ve göreve baĢlaması için eğitim sertifikası istenmesi, kooperatif üst örgütleri reklam faaliyetlerini arttırarak halkı bilinçlendirmeye yardımcı olunması Tarımsal Amaçlı Kooperatiflerde Yöneticilerin Eğitim Sorunlarına çözüm önerileri olarak gösterilmiĢtir. Ghiasy ve Hosseini (2010), tarafından Ġran’daki Tarımsal kooperatiflerde giriĢimciliğin geliĢtirilmesini etkileyen zorluklar hakkında kendi algılamalarını keĢfetmek amacıyla tarım kooperatiflerinin yöneticileri araĢtırılmıĢtır. AraĢtırma aracı ankettir, uzman heyeti tarafından geçerlilik kapsamı metodu ile anket güvenilirliği oluĢturulmuĢtur ve pilot testin uygulanması ve Cronboach’s alfa katsayısının uygulanması (0,86) ile anket güvenilirliği onaylanmıĢtır. Metodoloji, kırsal kooperatif giriĢimlerindeki geliĢimler için en önemli zorluklar ve engeller olduğunu düĢündükleri faktörler üzerine ana paydaĢların algılarını ölçmeyle ilgili olmaktadır. Aynı zamanda veri kalitatif ve kantitatif analiz içermektedir. Örneklemede Ġran’daki 6 ilde tarımsal kooperatif Ģirketlerinin yöneticilerinden rastgele 250 kiĢi seçilmiĢtir. Veriler SPSS_13 paket programı ile analiz edilmiĢtir. Katılımcıların algısı ve sıralı faktör analizine dayalı olarak etki büyüklüğü ile sıralanan zorluklar bilgisel, tekniksel, pazarlama, yapısal, yönetsel, yasal ve mali etkiler adıyla yedi grupta sınıflandırılmıĢtır. Yapılan çalıĢmada regresyon analizi tarımsal kooperatiflerde geliĢmekte olan giriĢimcik üzerine finansal, tekniksel, bilgisel ve yasal sorunların büyük etkileri olduğunu göstermiĢtir. Ayrıca sonuçlar bilgisel, finansal ve teknik sorunların tarımsal kooperatiflerdeki küçük firmaların sayısı üzerine önemli bir etkiye sahip olduğunu göstermiĢtir.
Prasada Rao ve arkadaĢları (2011)’ na göre kırsal alanda yaĢayan kadınlar arasında kadın giriĢimini geliĢtirmek için artan bir ihtiyaç vardır. Bu amaçla küçük iĢletmelere mikro finans sağlamak önemli bir rol oynamaktadır. DüĢük gelir ve mevcut bankacılık hizmetlerinin bilgi eksikliği ile kırsal bölgelerde yaĢayan kadınlar kendilerinin bankacılık alıĢkanlıklarının büyüme için küçük tesisli küçük Ģeyler yapabilir. Bunun için, somut bir çabanın, toplum, hükümet ve bankacıların kendileri tarafından,
16
bankacılık alıĢkanlıklarını geliĢtirmek için kadınların standartlarını geliĢtirilmesi ile ele alınması gereklidir. Hükümet kadınları güçlendirmek amacıyla özellikle kırsal alanlarda baĢarılı olmak için eğitim teĢvikleri ve diğer özellikleri sağlayan bir tarz ile önemli bir katalizör olarak ortaya çıkmıĢtır. ÇalıĢmalar göstermiĢtir ki onlar SGHs (kendi kendine yardım grupları) içinde organize olursalar, yoksullar için mikro finans sağlanması verimli, etkili ve daha az masraflıdır. Ġstihdam olanaklarının azlığından sonra ortaya çıkan en iyi istihdam olan serbest meslek, Asya ve Güney Doğu Asya'da kadınlar için çok önemli bir geçim kaynağı olarak ortaya çıkmaktadır. Özellikle Andhra Pradesh ve genel Hindistan’daki kendi kendine yardım grupları (SGH) hareketleri, anlaĢılır Ģekilde kırsal alanda ekonomik senaryo değiĢimine sahip olduğunu düĢünmektedirler.
17 3. MATERYAL VE YÖNTEM
3. 1. Materyal
Bu araĢtırmanın kapsamı Amasya Ġli ġeyhsadi Köyü ve Çorum Ġli KöprübaĢı Köyünde kurulan Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerine üye ortaklarla sınırlıdır.
AraĢtırmanın ana materyalini, yapılan anket çalıĢmaları sonucu elde edilen birincil nitelikli veriler oluĢturmaktadır. AraĢtırmada 3 farklı içerikli anket formu kullanılmıĢ ve ilgili kiĢilere uygulanmıĢtır. Bunlar;
Amasya ili ġeyhsadi Köyü ve Çorum Ġli KöprübaĢı Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifine ortak olan kadın üyelere uygulanan anket formu,
Amasya ili ġeyhsadi Köyü ve Çorum Ġli KöprübaĢı Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi BaĢkanlarına uygulanan anket formu,
Çorum ili KöprübaĢı Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifine ortak olan erkek üyelere uygulanan anket formu.
AraĢtırmanın diğer materyalini, bu konuda daha önce yayınlanmıĢ ve hazırlanmıĢ olan derleme, inceleme, araĢtırma ve tezlerden elde edilen bilgiler oluĢturmaktadır.
3. 2. Yöntem
3. 2. 1. Verilerin Toplanması AĢamasında Ġzlenen Yöntem
Verilerin toplanması aĢamasında ilk olarak, konu ile ilgili daha önce yapılmıĢ olan araĢtırmalar incelenerek, sorunları belirlemek ve konuyu daha iyi kavramak açısından hangi verilerin gerektiği, bu verilerin elde edilmesinde ve analizinde hangi yöntemlerin uygulanmasının doğru olacağı ortaya koyulmaya çalıĢılmıĢtır.
AraĢtırmanın amacına ve kapsamına uygun olarak araĢtırma yöresinde bulunan kooperatiflerden kadınları örgütlendirmek amacı ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından kurulmasına destek verilen Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri seçilmiĢtir. Bu kooperatifler, kırsal alan kadınları tarafından kurulduğundan kırsal için
18
bir yeniliktir. Bu nedenle bu kooperatiflere ortak olan kadınların kooperatiflerin kuruluĢ aĢamasında ne yaptıklarını incelemek, giriĢimcilik kavramını irdelemek, kadın kooperatiflerinin, kooperatifleĢme sürecini incelemede bir karĢılaĢtırma olanağı bulmak, kooperatife ortak olanların sosyo-ekonomik yapılarını ortaya koymak açısından araĢtırmada kadın kooperatifleri seçilmiĢtir.
AraĢtırma yöresinde Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinin belirlenmesinde, Tarım Bakanlığı kayıtlarından Türkiye’de kırsal alanda yer alan Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinin yer aldığı illeri içeren listeye ulaĢılmıĢtır. Tokat iline ulaĢım açısından yakın olduğundan dolayı araĢtırma için Amasya ve Çorum illerine bağlı köylerde bulunan kooperatifler seçilmiĢtir. AraĢtırmaya dahil edilecek kooperatifler seçildikten sonra araĢtırma yöresindeki Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerine ortak olanlar belirlenmiĢ ve anket yapılacak örnek ortaya koyulmuĢtur.
3. 2. 2. Örneklem Yönteminde Uygulanan Yöntem
AraĢtırmada örnekleme kapsamında iki kooperatif seçilmiĢtir. Bu kooperatifler kırsal alan kadınları tarafından kurulan kooperatifler olup Çorum ve Amasya illerinde bulunmaktadır. Ġki ilde bulunan iki kooperatifin tüm ortakları ve kooperatif baĢkanları ile anket çalıĢması yapılmıĢ olup tam sayım yöntemi kullanılmıĢtır.
AraĢtırma kapsamına giren Amasya Ġli ġeyhsadi Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifinin 63 ortağı bulunmakta olup tüm ortakları bayanlardan oluĢmaktadır. Kooperatife ortak olanların 28’i ġeyhsadi Köyünde bulunmakta olup diğer ortakları çevre köylerdendir. (Yolyanı (7), YeĢilöz (12), Keçili(5), Ġbecik (6) köyleri ve Aydınca kasabası (5))
Çorum Ġli KöprübaĢı Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifinin ise 75 ortağı bulunmakta olup, 50 ortağı kadın ve 25 ortağı erkektir. Kooperatif ortaklarının tümü KöprübaĢı köyünde bulunmaktadır.
Anket çalıĢması esnasında bazı kooperatif ortaklarının sağlık problemleri nedeniyle köy dıĢında olması ve bazı ortakların anket yapmak istememelerinden dolayı 11 kadın ve 10
19
erkek ortak ile anket çalıĢması yapılamamıĢtır. Toplamda 102 kadın ortak olmak üzere 117 ortak ile anket çalıĢması gerçekleĢtirilmiĢtir.
3. 2. 3. Verilerin Analizinde Uygulanan Yöntem
Verilerin analizinde uygun analiz türünün seçilmesi için verilerin homojen dağılıp dağılmadığı incelenmiĢtir. Verilerin normal dağılıma uygunluğu Tek Örneklem Kolmogorov Smirnov Testiyle belirlenmiĢtir.
Fo: Gözlenen kümülatif nisbi frekans
Fe: Beklenen kümülatif nisbi frekans SD değeri için;
Tek Örneklem Kolmogorov Smirnov Testi; (Bircan ve ark., 2003).
Normal dağılım gösteren verilerin analizinde parametrik analiz yöntemlerinden t-testi, z-testi, Varyans Analizi (ANOVA), normal dağılım göstermeyen verilerin analizlerinde parametrik olmayan analiz yöntemlerinden Ki-kare, Run Testi, Mann-Whitney U Testi, Wald-Wolfowıtz Testi, ya da Wilcoxon Sıgned Rank Testlerinden veri setlerine uygun olanları seçilerek kullanılır. Bu araĢtırmada veri setinin normal dağılım göstermediği durumlarda, iki veya daha fazla değiĢken grubu arasında farklılık bulunup bulunmadığını incelemek için kullanılan Khi-kare bağımsızlık testi ve normal dağılım gösteren verilerin analizinde ise t-testi kullanılmıĢtır. Verilerin istatistiki analizinde SPSS 17 paket programı kullanılmıĢtır.
Khi-kare bağımsızlık testinin uygulanabilmesi için gözlem sonuçlarının sınıflandırılmıĢ veya gruplandırılmıĢ bileĢik seriler Ģeklinde gösterilmesi gerekmektedir. Bu gösterim Ģekline kontenjans tablosu denilmektedir. Bu tablo değiĢkenlerin sınıflarının yer aldığı satır ve sütunlardan oluĢmaktadır. Tablodaki satır (row) sayısı (r) ve sütun (column) sayısı (c) ile gösterilirse (r*c) lik bir kontenjans tablosu elde edilmektedir. Bu Ģekilde
