ilmi Araştırmalar 9, İstanbul 2000
TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN SİY ASİHAYATINDA
SERBEST CUMHURİYET FlRKASI
DENEY İMİ ÜZERİNE DÜŞÜNCELER
Cezmi ERASLAN*
Türkiye'de Cumhuriyet idaresinin kurulmasından sonra onun gereklerinden olarak siyasi partilerin oluşumunun tabii karşılanacağı en yetkili ağızlar tarafından ilan edilen bir husustul. Ancak çoğunluğunu, Atatürk'ün yakın çevresini oluştu ran insanların kurduğu Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının faaliyetleri yönetim çevrelerini huzursuz etmişti. Bunda yeni fırkanın kuruluş gerekçesini oluşturan iddiaların keskinliği kadar yeni kurulan sistemin tüm müesseseleriyle işlemesine ve neticelerinin alınmasına imkan tanımadan muhalefetin başlamasının da etkisi vardı. Dolaylı olarak ifade edilen bu iddiaların en önemlilerinin başında mevcut idarenin oligarşik bir mahiyet aldığı, bir baskı rejimi haline geldiği yer almak taydı2. Mecliste gensoru vererek bakan değişikliğine yol açacak derecede etkinlik gösteren Terakkiperver Fırkanın programında yer alan "Fırkanın dini fikirlere ve inançlara hürmetkar olduğu" maddesini ise yöneticiler doğrudan kendilerine yönelik olarak yorumlamışlardı. Fırka kurucularının Cumhuriyetin ilanı esnasın daki tavırlarını muhalif olarak gören Atatürk'ün de vakitsiz ve haksız görerek sert eleştirilerde bulunduğu parti, bazı mensuplarının Şeyh Sait isyanıyla ilişkilerinin olduğu, ayrıca dini siyasete alet ettikleri suçlaması ile kapatıl mı ştı. Yaklaşık yedi ay kadar faaliyette bulunan partinin yönetim açısından hareketlenıneye yol açtığını söylemek yanlış olmayacaktır. Nitekim 5 Kasım 1925'de Atatürk, Türk milleti için ortak bağın bundan sonra Türk Milliyetçiliği olacağını ifade etmiştir3.
*
2 3
Doç. Dr., Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümu
Times'ın Istanbul muhabirinin yazılı sorularına verilen cevap, ll Aralık 1924, Atatürk'ıin
Soy/ev ve Demeçleri, III, Ankara 1997, s. 109-110; Erik Jan Zi.ırcher, Terakkıperver
Cumhuriyet Fırkası, (Terc. Gül Çağalı Güven), Istanbul 1992, s. 83'de bu konuşmaya atıf
yaparken, gazetecinin mülakatının Ingilizce orijinalinde çok daha sert bir yaklaşım sergilediğini ortaya koyuyor, aynı eser, s. 182-184
Partinin gayesi olarak ifade edilen hususların tam metni için bkz. Tarık Zafer Tunaya, Turkiye 'de Siyasi Partiler, Istanbul 1952, s. 615-622.
