e-ISSN 2667-6575
Ş İ
Cilt: 10, Say : 23, Aral k 2019
Ş
Vol.: 10, Issue: 23, December 2019
Kur’ân- Kerîm’in Tesettüre Bak ş
The Qur’an’s View on the Veiling
Mustafa KARA
Doç. Dr., Ondokuz May s Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Kur’ân- Kerîm Okuma ve K raat İlmi Ana Bilim Dal
Associate Professor, Ondokuz May s University, Faculty of Divinity, Department of Qur’an Reading and Recitation Scientific
Samsun, Turkey mustafakara@omu.edu.tr https://orcid.org/0000-0002-5497-1131
Makale Bilgisi / Article Information
Makale Türü / Article Types: Araşt rma Makalesi / Research Article Geliş Tarihi / Received: 07 Ağustos / August 2019
Kabul Tarihi / Accepted: 17 Ekim / October 2019 Yay n Tarihi / Published: 15 Aral k / December 2019 Cilt / Volume: 10 Say / Issue: 23 Sayfa / Pages: 684-717
At f / Cite as: Kara, Mustafa. “Kur’ân- Kerîm’in Tesettüre Bak ş [The Qur’an’s View on the Veiling]”. Ş rnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi – Ş rnak University Journal of Divinity Faculty 10/23 (December 2019): 684-717.
https://doi.org/10.35415/sirnakifd.603362
Copyright © Published by Ş rnak Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi / Ş rnak, Türkiye (Ş rnak University, Faculty of Divinity, Ş rnak, 73000 Turkey).
Öz
Bu makalede “Kur’ân- Kerîm’in Tesettüre Bak ş ” konusu işlenmektedir. Ma-kalenin amac , Yüce Allah’ n (cc) bir emri olan tesettür hakk nda Kur’ân mer-kezli bir analiz yapabilmek ve bu konuda güncel bir duyarl l k oluşturmakt r. Araşt rman n temel hipotezi, tesettürün Kur’ân’ n en önemli emirlerinden birisi olduğu, ancak bu konuda uygulamaya yönelik baz aksakl lar n yaşand ğ d r. Bu hipotez, tesettür konusuna Kur’ân merkezli yaklaşman n önemini de ortaya koymaktad r. Makalenin kapsam , Kur’ân’da yer alan tesettürle doğrudan ilgili âyetlerle s n rl tutulmaktad r. Araşt rman n yöntemi, literatür taramas na da-yanmaktad r. Bu doğrultuda, sözü edilen âyetler ş ğ nda Hz. Peygamber’in (s) hadisleri, tefsir külliyat nda yer alan bilgiler ve yap lan diğer çal şmalar sentez-lenerek değerlendirilmektedir.
Makale, Giriş k sm n takip eden dört alt başl ktan meydana gelmektedir. Bu alt başl klar şunlard r: i. Kavramsal Çerçeve. ii. Kur’ân’da Tesettürle İlgili Âyetlerin Tahlili. Bu kapsamda, A‘râf Sûresi 26-27, Nûr Sûresi 30-31, 60, Ahzâb Sûresi 33 ve 59. âyetler araşt rmaya konu olmaktad r. iii. Tesettüre Bürünmenin Amaçlar . Bu doğrultuda tesettürün takvâ elbisesine bürünmek, edep yerlerini gizlemek, süslenmek, şeytan ve taraftarlar n n sald r lar na karş tedbirli olmak, gözleri harama bakmaktan sak nd rmak, namus ve iffeti korumak, zîneti teşhir etme-mek, Yüce Allah’ n emrine itaat etetme-mek, tan nmak, sözlü ya da fiili tacize uğ-rat lmamak, güzel görünmek, soğuktan ve s caktan korunmak gibi amaçlar olduğu anlaş lmaktad r. iv. Tesettüre Uygun Elbisenin Taş mas Gereken Nitelik-ler. Tesettüre uygun elbisenin takvâya uygun, temiz, insan vücudunu/tenini göstermeyecek şekilde kal n, vücut hatlar n teşhir etmeyecek düzeyde geniş olmas ve kad n elbisesinin erkek k yafetine, erkek k yafetinin de kad n
elbise-sine benzememesigibi nitelikler taş mas gerektiği anlaş lmaktad r.
Anahtar Kelimeler: Tefsir, Kur’ân, Tesettür, Takvâ, Başörtüsü. Abstract
What the Qur’an says about veiling is discussed in this article. The aim of this article is to analyze the veiling, which is a command of Almighty Allah, based on the Qur’an, and to create a current sensitivity. The basic hypothesis of the research is that the veiling is one of the most important orders of the Qur’an, but there are some disruptions to the practice. This hypothesis reveals the impor-tance of approaching the Qur’an to the Qur’an-centric approach. The scope of the article is confined to verses in the Qur’an concerning veiling. The method of research consists of the literature review on the veiling. Accordingly, and in the light of afore-mentioned verses, Prophet Muhammad’s sayings, relevant data existed in the tafsir works and other works done on the subject are evaluated. The article includes the four sections following its introduction. These sub-headings are as follows. i. Conceptual Framework. ii. The Analysis of the Verses Regarding the Veiling in the Qur’an. The surahs al-Araf (26-27), an-Nur (30-31, 60) and al-Ahzab (33, 59) regarding the veiling in the Qur’an are handled. iii. The Purpose of the Veiling. It is inferred that the veiling has purposes such as wearing the piety clothing (taqwa), covering the private parts of the body, pro-tection from the attacks of the satan and its followers, refraining from the illicit glance, protecting the honor and chastity, not revealing women’s adornment, obeying Almighty Allah’s command, protecting women from being harassed verbally and physically, looking beautiful and protecting women from hot and cold weather as part of the purpose of the veiling. iv. The Features of the Cloth in accord with the Veiling. It comes to light that clothing should be in accord with the taqwa, clean, thick enough not to show the body, loose not to display the shape of the body and female clothing must not resemble the male’s clothing within the context of subhead ‘features of the cloth in accord with the veiling. Keywords: Qur’an, Tafsir, Veiling, Taqwa, Headscarf.
Extended Abstract
What the Qur’an says about veiling is discussed in this article. The aim of this article is to analyze the veiling, which is a command of Almighty Allah, based on the Qur’an, and to create a current sensitivity. The basic hypothesis of the research is that the veiling is one of the most impor-tant orders of the Qur’an, but there are some disruptions to the practice. This hypothesis reveals the importance of approaching the Qur’an to the Qur’an-centric approach. The scope of the article is confined to verses in the Qur’an concerning veiling. The method of research consists of the literatu-re literatu-review on the veiling. Accordingly, and in the light of afoliteratu-re-mentioned verses, Prophet Muhammad’s sayings, relevant data existed in the tafsir works and other works done on the subject are evaluated.
The article includes the four sections following its introduction. These sub-headings are as follows.
i. Conceptual Framework. This title consists of two sub-headings. a. The etymology of the word ‘veiling’. In this context, it means “cover, to wear, to put a curtain between others and itself, or to hide in or behind something”, in the dictionary, and as we use the term, means “to cover specific parts of the body because of a natural, conventional or religious reason in a certain way which is determined by religion. b. The concepts related to the veiling in the Qur’an. The concepts ‘libâs, h mâr/humur, sevb/siyâb and cilbâb/ celâbîb are handled in the first subhead.
ii. The Analysis of the Verses Regarding the Veiling in the Qur’an. The su-rahs al-Araf (26-27), an-Nur (30-31, 60) and al-Ahzab (33, 59) regarding the veiling in the Qur’an are handled. It is possible to express the results of these verses as follows:
Surah al-Araf (verse 26):
· Veiling is a commandment of Almighty Allah.
· The cloth to be veiled and embellished is a blessing from Almighty Allah to the human family.
· Veiling is a behaviour that is appropriate to human nature. · The essential thing in the veiling is to wear the dress taqwa.
· It is to grasp the truth that is expected from people due to the blessings of Almighty Allah, and thus to serve Allah whole-heartedly.
Surah al-Araf (verse 27):
· One of the most significant aims of Satan is to make people uncover the private parts of their bodies and thus to remove their taqwa clothes. · People can’t see satan and his followers; but they see people.
· Satan is the only friend of non-believers. Surah an-Nur (verse 30):
· Veiling is not only an issue regarding women, but also is an issue concer-ning both men and women.
· It is primarily the duty of men to refrain from the illicit glance and to save the honor.
· Not to refrain from the illicit glance is an act that opens door to adultery. · It is the duty of men to preserve the chastity and honor of people under
their responsibility. Surah an-Nur (verse 31):
· Women, like men, are obliged to refrain from the illicit glance and to preserve their chastity and honor.
· Women (except what is acceptable such as hand and face) are responsible for not displaying their ornaments, letting their headscarves fall to cover their necklines and not stamping their feet in order to draw attention to their hidden ornaments.
· It is not enough to cover the dress taqwa only to cover his dress; it needs to be reflected in behavior and transformed into a lifestyle.
Surah an-Nur (verse 60):
· There are exceptional provisions for older women on veiling.
· Older women can take off their outer clothes without revealing their adornments.
· Whatever the age of the woman, it is essential to keep chastity. Surah al-Ahzab (verse 33):
· Almighty Allah gave warnings about social life, hymn and worship to all the women of the ummah through the wives of the Prophet (pbuh). · All instructions given by Almighty Allah in this verse and to obey these
instructions by the wives of the Prophet in general and all the women and even the ummah in general are important in terms of purifying themselves.
Surah al-Ahzab (verse 59):
· To wear their jilbabs when they go out is a commandment of Almighty God to women.
· The main reason why women wear their jilbabs when they go out is that they should be recognized and shouldn’t be verbally or actually harassed. · Women were in social life through revelation as it is today.
iii. The Purpose of the Veiling. It is inferred that the veiling has purposes such as wearing the piety clothing (taqwa), covering the private parts of the body, protection from the attacks of the satan and its followers, refraining from the illicit glance, protecting the honor and chastity, not revealing women’s adornment, obeying Almighty Allah’s command, protecting women from being harassed verbally and physically, looking beautiful and protecting wo-men from hot and cold weather as part of the purpose of the veiling.
iv. The Features of the Cloth in accord with the Veiling. It comes to light that clothing should be in accord with the taqwa, clean, thick enough not to show the body, loose not to display the shape of the body and female clothing must not resemble the male’s clothing within the context of sub-head ‘features of the cloth in accord with the veiling.
GİRİŞ
Bilindiği üzere Kur’ân- Kerîm, insanlar taraf ndan okunsun, anla-ş ls n ve evrensel ilkeleri hayata aktar ls n diye (el-‘Ankebût 29/45; Yâsîn 36/69-70; es-Sâd 39/29; vb.) Yüce Allah (cc) taraf ndan Cebrail arac l ğ yla Hz. Peygamber’e (s) indirilmiş olan ilâhî bir mesajd r. Kur’ân ayn zaman-da muttakîler için bir rehber, bir yol gösterici ve bir hizaman-dayet kaynağ d r (el-Bakara 2/2).
Kur’ân, insanlara rehberlik etmek ve onlara Yüce Allah’ n dosdoğru yolunu göstermek için baz emir ve yasaklar içermektedir. Bu emirlerden birisi de tesettür, yani örtünmektir. Tesettür, Kur’ân ve Sünnet ekseninde dini boyutlar yla incelenmesi gereken önemli bir konudur. Tesettür ko-nusunu doğru şekilde anlayabilmek için Kur’ân’da bu konuyla doğrudan ilişkili âyetleri ve Hz. Peygamber’in bu husustaki hadislerini bir bütünlük içerisinde incelemek gerekmektedir. Aksi takdirde parçac yaklaş mlarla sağl kl sonuçlara ulaşmak mümkün olamayacakt r.
Tesettür konusunda bu zamana kadar yap lan baz çal şmalar şunlar-d r:
· Neşe Öztimur, Tesettürlü Meslek Sahibi Kad nlar: 1990’lar Bursa’s nda Teset-türlü Kad nlar n Gündelik Yaşam Stratejileri (Doktora Tezi, İhsan Doğrama-c Bilkent Üniversitesi, 1999).
· Fatma Sünda, Tesettürün Mant ğ : Türkiye’de Eğitimli İslamc Kad nlar n Toplumsal Cinsiyet Bak m ndan Günlük Yaşamlar (Doktora Tezi, ODTÜ Üniversitesi, 2002).
· Abdurrahman Ensari, Hicab ve Zina Ayetlerinin Yorumunda Ortaya Ç kan Problemler (İstanbul: Kahraman Yay nlar , 2004).
Qualitati-ve Analysis For Interpreting The Veiled Turkish Women’s Changing Clothing Practices (Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2013).
· Fatma Özbek, İslam’da Tesettür (Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, 2013).
· Büşra Özüdoğru, Farkl Nesillerde Tesettür Alg s (Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2017).
· Hilal Çetin, Moda ve Tesettür Alg s Üzerine Bir Araşt rma (Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz May s Üniversitesi, 2018).
· Merve Müftüoğlu, Örtünmenin Tesettüre Dönüşme Sürecinde Nur Suresi 31. Ayetin Rolü (Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, 2018).
“Kur’ân- Kerîm’in Tesettüre Bak ş ” başl kl bu çal şmam zda biz s ra-s yla, tera-settür kelimera-sinin etimolojik yap ra-s n , Kur’ân’da ra-sözü edilen kelime ile ilişkili kavramlar , Kur’ân’da tesettürle ilgili âyetleri, Kur’ân âyetleri ş -ğ nda tesettürün amaçlar n ve tesettüre uygun k yafette bulunmas gere-ken nitelikleri incelemek istiyoruz.
1. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
1.1. Tesettür Kelimesinin Etimolojik Yap s
Tesettür ﺮﱡﺘ َﺴَﺗ kelimesi Arapça’da “örtmek, gizlemek, perdelemek, engel olmak”1 anlamlar na gelen (ر-ت-س) s-t-r kök harflerinden türemiştir. Kelime
sözlükte “örtünmek, örtüye bürünmek, kuşanmak, başkalar ile kendisi aras na perde koymak, bir şeyin içinde ya da arkas nda gizlenmek”2
mana-lar na gelir. Tesettür kelimesi terim omana-larak “insan n f trî, tabiî, örfî veya dinî bir gerekçe ile ilgilileri ve ölçüleri dinen belirlenmiş bir şekilde vücudunun belli yerlerini örtmesi”3 demektir. Örtünme üzerinden görünür hale gelen
bir Müslüman bilinçlenmesi olarak da tan mlanan4 tesettür, Müslümana
kimlik kazand ran bir değerdir.5 Tesettür, ayn zamanda örtünmenin ge-1 Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-Ezherî, “Str”, Tehzîbu’l-luġa (Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife,
2001), 2: 1624-1625; Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd Cevherî, “Str”, es-S ḥâḥ ’l-luġa ve’l-‘ulûm (Beyrut: Dâru’l-Hadârati’l-‘Arabiyye, 1974), 1: 566; Ebu’l-Kâs m Huseyn b. Muhammed Râğ b el-Isfehânî, “Str”, el-Müfradât fî ġarîbi’l-Ḳur’ân (Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.), 396; Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem el-M srî İbn Manzûr, “Str”, Lisânü’l-‘Arab (Beyrut: Dâr Sâd r, 2003), 7: 121.
2 Ezherî, “Str”, 2: 1624-1625; Cevherî, “Str”, 1: 566; Isfehânî, “Str”, 396; İbn Manzûr, “Str”, 7: 121. 3 Ezherî, “Str”, 2: 1624-1625; Cevherî, “Str”, 1: 566; Isfehânî, “Str”, 396; İbn Manzûr, “Str”, 7: 121. 4 Fatih Tok - Merve Müftüoğlu, “Nur Suresi 31. Ayetin Tesetür Bağlam nda İncelenmesi”,
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (Aral k 2018): 80.
5 Büşra Özüdoğru, Farkl Nesillerde Tesetür Alg s (Yüksek Lisans Tezi, Necmetin Erbakan
rekli olduğunu bilen, bunun ölçülerinin fark nda olan ve bu duyarl l kla hareket eden bireyin ortaya koyduğu bir sorumluluk,6 Müslüman n inanç
değerlerine sadakatinin, safiyet, aidiyet ve yaşam biçiminin ifadesidir.7
Ayr ca tesettür, dini duyarl l ğ n göstergesi şeklinde ortaya ç kan, insan-lar karş cinslerinden farkl laşt ran ve sosyal hayatta dindarl ğ n sembolü olarak anlam kazanan bir değerdir.8 Tesettür kelimesinin bahsi geçen
söz-lük ve terim anlamlar , örtünmenin f trî, doğal, sosyal, kültürel ve ahlâkî boyutlar bulunan bir bilinçlenme olduğunu göstermektedir.9 Nitekim
tesettür, örtünme, korunma, utanma-gizlenme, süslenme ve cazibe gibi maddi işlevlerinin yan s ra iletişim, etkileşim, bireysel ifade, sosyal rol, ekonomik güç, politik sembol ve dini değerler gibi kültürel yönleri de olan bir konudur.10
Arapça’da tesettür sözcüğü ile ayn kökten türemiş olan başka kelime-ler de mevcuttur. Bu bağlamda, ﺮْﺘِﺳ sitr kelimesi gerçek anlam yla “gizlen-meye yarayan engel, perde, siper vb. şeyler”, mecaz olarak da “çekinme, korku, edep, hayâ”11 manalar nda kullan lmaktad r. Yine bu kökten
türe-yen ﺮَﺘَﺳ seter “kalkan”12 demektir; ﺮﻴِﺘَﺳ setîr ve رﻮُﺘ ْﺴَﻣ mestûr ise mecazen
“iffetli, edepli, hayâ sahibi”13 anlamlar na gelir.
Arapça’da tesettürle ilgili olarak (ر-د-خ) h-d-r kök harflerinden türeyen ve “örtmek, gizlemek”14 anlamlar na gelen رْﺪِﺧ h dr kelimesi de yayg n
olarak kullan lmaktad r. Yine (ك-ت-ه) h-t-k kökünden türeyen ve “y rtmak, yarmak”15 manalar na gelen ﻚْﺘَﻫ hetk sözcüğü de (ر-ت-س) s-t-r kök
harflerin-den türeyen kelimelerle birlikte kullan ld ğ nda “ar ve hayâ perdesinin y r-t lmas , bu duygular n parçalanmas , insan onur ve haysiyer-tinin yar lmas ,
6 Merve Müftüoğlu, Örtünmenin Tesetüre Dönüşme Sürecinde Nur Suresi 31. Ayetin Rolü
(Yük-sek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, 2018), 2.
7 Fatma Özbek, İslam’da Tesetür (Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, 2013), 80.
8 Ali Arslan - Melek Çaylak, “Tesetür Giyimi Etkileyen Tüketim Kültürü Faktörleri Üzerine
Uygulamal Bir Araşt rma”, Akademik İncelemeler Dergisi 13/1 (Nisan 2018): 43.
9 H. Yunus Apayd n, “Tesetür”, Türkiye Diyanet Vakf İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV
Ya-y nlar , 2011), 40: 538.
10 Nurullah Abal , Geleneksellik ve Modernizm Aç s nda K l k K yafet (İstanbul: İlke Yay nlar ,
2009), 15; Hilal Çetin, Moda ve Tesetür Alg s Üzerine Bir Araşt rma (Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz May s Üniversitesi, 2018), 33.
11 Ezherî, “Str”, 2: 1624; Cevherî, “Str”, 1: 566; Isfehânî, “Str”, 396; İbn Manzûr, “Str”, 7: 121. 12 Cevherî, “Str”, 1: 566-567; Isfehânî, “Str”, 396; İbn Manzûr, “Str”, 7: 121.
13 Ezherî, “Str”, 2: 1625; Isfehânî, “Str”, 530-531; İbn Manzûr, “Str”, 7: 121.
14 Ezherî, “Hdr”, 1: 991; Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyyâ İbn Fâris, “Str”, Mücmelü’l-luġa
(Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986), 2: 278-279; Cevherî, “Hdr”, 1: 332-333; İbn Manzûr, “Hdr”, 5: 26.
vakar n yitirilmesi”16 anlamlar na gelir. Bununla ilişkili olarak insan içine
ç k lamayacak düzeyde utan lacak, yüz karas bir vaziyeti ise ﻚﻴِﺘَﻫ hetîke ke-limesi ifade eder.17
Arapça’da “edep ve hayâ perdesi y rt lm ş” anlam nda ﺮْﺘﱢﺴﻟا ُكﻮُﺘْﻬَﻣ mehtûkü’s-sitr deyimi kullan l r.18 Bu deyim “bir kişinin ay plar n n
orta-ya ç kmas , o kişinin toplum içerisinde rezil-rüsva olmas ” manas na gelir ve mecazen “Allah onun örtüsünü yani hayâ perdesini y rtt ”19 demektir.
Araplar ayr ca “giysi” anlam ndaki بﺎَﻴِﺛ siyâb kelimesini de erdem, edep, iffet ve hayâdan kinaye olarak kullan rlar.20
S-t-r (ر-ت-س) kök harflerinden türeyen kelimeler Kur’ân- Kerîm’de üç âyette (el-İsrâ 17/45; el-Kehf 18/90; el-Fuss let 41/22) zikredilmektedir. Bu bağlamda Fuss let sûresi 22. âyetteki نوُﺮِﺘَﺘْﺴَﺗ testetirûne fiili “kaç nmak”, İsrâ sûresi 45. âyetteki رﻮُﺘ ْﺴَﻣ mestûr kelimesi “gizli”, Kehf sûresi 90. âyetteki ﺮْﺘِﺳ sitr ifadesi de “siper” anlam na gelmektedir.
1.2. Kur’ân’da Tesettürle İlişkili Kavramlar
Kur’ân- Kerîm’de tesettürle ilişkili olarak سﺎَﺒِﻟ libâs, رﺎَﻤِﺧ/ﺮُﻤُﺧ h mâr/humur, بْﻮَـﺛ/بﺎَﻴِﺛ sevb/siyâb ve بﺎَﺒْﻠِﺟ/ﺐﻴِﺑ َﻼَﺟ cilbâb/celâbîb kavramlar kullan lmaktad r. Şimdi bu kelimeleri etimolojik aç dan incelemek ve Kur’ân’daki kullan m-lar na göz atmak istiyoruz.
1.2.1. Libâs Kavram
Libâs سﺎَﺒِﻟ kelimesi Arapça’da “giyinmek, örtünmek, kuşkuya düşür-mek, şüphelendirdüşür-mek, kar şt rmak, ay rmak”21 anlamlar na gelen (س-ب-ل)
l-b-s kök harflerinden türemiştir. Bu kelime terim olarak “insan bedenini örten elbise”22 demektir.
L-b-s (س-ب-ل) kök harflerinden türeyen kelimeler Kur’ân- Kerîm’de yirmi üç yerde zikredilmekte; giysi (Bakara 2/187; A‘râf 7/26, 27; el-Hacc 22/23; el-Fât r 35/33), örtü (el-A‘râf 7/26; el-Furkân 25/47; en-Nebe’ 78/10), z rh (el-Enbiyâ 21/80), s k nt (en-Nahl 16/112), şüphe (el-Kâf 50/15), giyinmek (en-Nahl 16/14; el-Kehf 18/31; el-Fât r 35/12; ed-Duhân 44/53),
16 Ezherî, “Htk”, 4: 3711; İbn Manzûr, “Htk”, 15: 19. 17 Ezherî, “Htk”, 4: 3711; İbn Manzûr, “Htk”, 15: 19. 18 Ezherî, “Htk”, 4: 3712; İbn Manzûr, “Htk”, 15: 19. 19 Ezherî, “Htk”, 4: 3712; İbn Manzûr, “Htk”, 15: 19. 20 Apayd n, “Tesetür”, 40: 538.
21 Ezherî, “Lbs”, 4: 3228-3229; İbn Fâris, “Lbs”, 3: 801; Cevherî, “Lbs”, 2: 430; Isfehânî, “Lbs”,
734-735; İbn Manzûr, “Lbs”, 13/161-162.
22 İbn Fâris, “Lbs”, 3: 801; İbn Manzûr, “Lbs”, 13: 161; Ebû ‘Alî Emînüddîn el-Fazl b. el-Hasen
ay rmak (el-En‘âm 6/65), kuşkuya düşürmek, şüphelendirmek (el-En‘âm 6/65) ve kar şt rmak (el-Bakara 2/42; Âl-i İmrân 3/71; el-En‘âm 6/82, 137) anlamlar nda kullan lmaktad r.23
1.2.2. H mâr/Humur Kavram
H mâr رﺎَﻤِﺧ (ç. ﺮُﻤُﺧ humur, ةَﺮِﻤْﺧأ ehmira, ﺮْﻤُﺧ humr) kelimesi Arapça’da “örtmek, gizlemek, saklamak”24 anlamlar na gelen (ر-م-خ) h-m-r kök
harfle-rinden türemiştir. Bu kelime terim olarak “kad n n baş ve boynunu örten ve yakas na kadar uzanan örtü”25 yani başörtüsü demektir. H mârla ayn
kökten türeyen ﺮْﻤَﺧ hamr da akl örten ve onun sağl kl kullan m n engelle-yen şarap ve diğer alkollü içkiler için kullan l r.26 Yine ayn kökten türeyen
ve “korumak, perdelemek” manalar na gelen يَﺮْﻤُﺧ humra ise “namaz k lan bir müslüman n, yüzünü toz, toprak ve diğer cisimlerden korumak ama-c yla seama-cde ettiği yere koyduğu küçük has r veya bez parças ”27 demektir.
H-m-r (ر-م-خ) kök harflerinden türeyen kelimeler Kur’ân- Kerîm’de yedi defa geçmekte; başörtüsü (en-Nûr 24/31), meşrubat (Muhammed 47/15) ve içki (el-Bakara 2/219; el-Mâide 5/90, 91; Yûsuf 12/36, 41) anlamla-r nda kullan lmaktad anlamla-r.28
1.2.3. Sevb/Siyâb Kavram
Sevb بْﻮَـﺛ (ç. بﺎَﻴِﺛ siyâb) kelimesi Arapça’da “giymek, giydirmek, katla-mak, art rmak”29 anlamlar na gelen (ب-ي-ث) s-y-b kök harflerinden
türemiş-tir. Kelime sözlükte “elbiseler”,30 terim olarak ise “insan bedeninin
tama-m n örten d ş giysiler, üstlükler, d ş elbiseler”31 anlamlar na gelir.
S-y-b (ب-ي-ث) kök harflerinden türeyen kelimeler Kur’ân- Kerîm’de elbise (Hûd 11/5; el-Kehf 18/31; el-Hacc 22/19; en-Nûr 24/58, 60; Nûh 71/7; el-İnsân 76/21; el-Müddessir 74/4), giydirilmek,cezaland r lmak
(el-23 Geniş bilgi için bkz. Muhammed Fuâd ‘AbduBâkī, “Lbs”, el-Mu‘cemüMüfehras li Elfâẓ
’l-Ḳur’âni’l-Ḳerîm (Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2001), 744-745; Mehmet Okuyan, Çok Anlaml l k Bağla-m nda Kur’ân Sözlüğü (İstanbul: Düşün Yay nlar , 2015), 735-737.
24 İbn Fâris, “Hmr”, 2: 302; Cevherî, “Hmr”, 1: 371-373; Isfehânî, “Hmr”, 298-299; İbn Manzûr,
“Hmr”, 5: 152-153.
25 Ezherî, “Hmr”, 1: 1099-1101; İbn Fâris, “Hmr”, 2: 302; Cevherî, “Hmr”, 1: 371-373; Isfehânî,
“Hmr”, 298-299; İbn Manzûr, “Hmr”, 5/154.
26 Isfehânî, “Hmr”, 298-299; İbn Manzûr, “Str”, 5: 152.
27 Ezherî, “Hmr”, 1: 1099-1101; Isfehânî, “Hmr”, 298-299; İbn Manzûr, “Str”, 5: 154; Geniş
bilgi için bk. Apayd n, “Tesetür”, 40: 539.
28 Geniş bilgi için bk. ‘Abdu’l-Bâkī, “Hmr”, 301-302; Okuyan, Kur’ân Sözlüğü, 310. 29 İbn Fâris, “Svb”, 1: 164-165; Isfehânî, “Svb”, 179-180; İbn Manzûr, “Svb”, 3: 51-52. 30 İbn Fâris, “Svb”, 1: 164-165; Isfehânî, “Svb”, 179-180; İbn Manzûr, “Svb”, 3: 52. 31 Isfehânî, “Svb”, 179-180; İbn Manzûr, “Svb”, 3: 52.
Mutaffifîn 83/36), katlamak, artt rmak, kedere boğmak, bolca ödül vermek (Âl-i İmrân 3/153; el-Mâide 5/85; el-Feth 48/18), mükâfat (Âl-i İmrân 3/145, 148, 195; en-Nisâ’ 4/134; el-Kasas 28/80), karş l k (el-Kehf 18/31) ve sevap yeri (el-Bakara 2/125) manalar nda kullan lmaktad r.32
1.2.4. Cilbâb/Celâbîb Kavram
Cilbâb بﺎَﺒْﻠِﺟ (ç.ﺐﻴِﺑ َﻼَﺟ celâbîb) kelimesi Arapça’da “çekmek, getirmek, toplamak, birleştirmek, toplanmak”33 anlamlar na gelen (ب-ل-ج) c-l-b kök
harflerinden türemiştir. Kelime terim olarak “kad n n, kendiliğinden gö-rünen el, yüz ve ayaklar d ş nda bedeninin tamam n örten d ş giysi, ka-d nlar n ka-d şar ya ç kt klar nka-da baştan ayağa kaka-dar örtünmek üzere giyin-dikleri d ş elbise, ferace,34 car,35 çarşaf, üstlük”36 manalar na gelmektedir.37
Yap lan tan mlardan بﺎَﺒْﻠِﺟ cilbâb kelimesinin, kad n n vücut hatlar n belli etmeyecek ölçüde bol ve normal elbise üzerine giyilen bir d ş giysi olduğu anlaş lmaktad r.38
C-l-b (ب-ل-ج) kök harflerinden türeyen kelimeler Kur’ân- Kerîm’de iki âyette (el-İsrâ 17/64; el-Ahzâb 33/59) geçmektedir. Bu çerçevede İsrâ sûresi 64. âyetteki ﺐِﻠ ْﺟَأ eclib fiili “üzerine gitmek, üzerine yürümek, k şk rtmak, yaygara koparmak”, Ahzâb sûresi 59. âyetteki ﺐﻴِﺑ َﻼ َﺟ celâbîb kelimesi de “d ş giysiler, d ş elbiseler” anlam na gelmektedir.
Tesettür kelimesinin etimolojik yap s ndan ve Kur’ân’da tesettürle ilgi-li keilgi-lime ve kavramlar n içerdiği manalardan anlaş lmaktad r ki örtünme insanî, f trî, tabiî, dinî ve örfî bir ihtiyaçt r ve bir Müslüman için tesettür kabul edilebilecek örtünmenin şart ve ölçülerini İslâm dini
belirlemekte-32 Geniş bilgi için bk. ‘Abdu’l-Bâkī, “Clb”, 198-199; Okuyan, Kur’ân Sözlüğü, 192-193.
33 Ezherî, “Clb”, 1: 626-629; İbn Fâris, “Clb”, 1: 194; Isfehânî, “Clb”, 198-199; İbn Manzûr,
“Clb”, 3: 167-170.
34 Ferace, “kad nlar n, başörtüsüyle birlikte sokakta giydikleri üst elbisesidir.” (Hülya Tezcan,
“Ferace”, Türkiye Diyanet Vakf İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yay nlar , 1995), 12: 349-350).
35 Car, “185x215 cm boyutlar nda dikişsiz bir bez/kumaş parças olup, kad n n baştan ayağa
örtünebilmesi için en kullan l şl sokak k yafetidir.” (Sargon Erdem, “Car”, Türkiye Diyanet Vakf İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yay nlar , 1993), 7: 157).
36 Ezherî, “Clb”, 1: 626-629; Isfehânî, “Clb”, 198-199; İbn Manzûr, “Clb”, 3: 170; Nasr b.
Mu-hammed es-Semerkandî, Tefsîru Ebi’l-Leys: Baḥru’l-‘ulûm (Beyrut: y.y., 1996), 3: 73; Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Ḳur’ân (Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1988), 22: 46; Ebu’l-Kās m Mahmûd b. Ömer b. Muhammed ez-Zemahşerî, el-Keşşâf ‘an ḥaḳā ḳ ’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-eḳāvîl fî vucûhi’t-te’vîl (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, 1995), 4: 542; Reinhart Pieter Anne Dozy, Dictionnaire Détaillé Des Noms Des Vêtements Chez Les Arabes (Amsterdam: Jean Müller, 1845), 122.
37 Cilbâb hakk nda geniş bilgi için bk. Abdurrahman Ensari, Hicab ve Zina Ayetlerinin
Yoru-munda Ortaya Ç kan Problemler (İstanbul: Kahraman Yay nlar , 2004), 13-16.
dir. Kur’ân’da tesettürle ilişkili birden fazla kelime ve kavram kullan lma-s n n lma-sebebi ilma-se örtünmeye atfedilen değeri ortaya koymak, takvâya uygun tesettürün sadece başörtüsünden ibaret olmad ğ n belirtmek ve sosyal ha-yat n bir parças olan Müslüman kad nlar n çocukluk, gençlik, orta yaşl l k ve ihtiyarl k gibi toplumsal durumlar n aç klamak olsa gerektir.
2. KUR’ÂN’DA TESETTÜRLE İLGİLİ ÂYETLERİN TAHLİLİ
Kur’ân’da tesettürle doğrudan ilgili olarak A‘râf Sûresi 26-27, Nûr Sûresi 30-31, 60, Ahzâb Sûresi 33 ve 59. âyetler zikredilmektedir. Şimdi bu âyetleri detayl bir şekilde incelemek istiyoruz.
2.1. A‘râf Sûresi 26. Âyet
ْﻦِﻣ َﻚِﻟٰذ ٌﺮْـﻴَﺧ َﻚِﻟٰذ ىٰﻮْﻘﱠـﺘﻟا ُسﺎَﺒِﻟَو ﺎ ًﺸﻳِرَو ْﻢُﻜِﺗٰاْﻮَﺳ يِراَﻮُـﻳ ﺎًﺳﺎَﺒِﻟ ْﻢُﻜْﻴَﻠَﻋ ﺎَﻨْﻟَﺰْـﻧَا ْﺪَﻗ َمَدٰا ٓﻲِﻨَﺑ ﺎَﻳ َنوُﺮﱠﻛﱠﺬَﻳ ْﻢُﻬﱠﻠَﻌَﻟ ِﻪّٰﻠﻟا ِتﺎَﻳٰا
Ey Âdemoğullar ! Size edep yerlerinizi örtecek giysi ve süslenecek el-bise verdik. As l hay rl olan ise takvâ elel-bisesidir. İşte bu (giysiler), hakika-ti anlas nlar diye Allah’ n (size ikram ethakika-tiği) âyetlerindendir.
Âyetin nüzûl sebebi: Bu âyetin nüzûl sebebi hakk nda kaynaklarda şu bilgiler mevcuttur:
i. Bu âyet, baz Araplar n Ka‘be’yi ç plak olarak tavaf etmeleri üzerine indirilmiştir.39
ii. Kureyşli Ahmesîler ile onlar n izinden giden Evs, Hazrec, Huzâa, Sakîf, Âmir b. Sa‘sâa oğullar , Kinâne b. Bekr kabilesinin evlatlar gibi Arap kabileleri hac mevsiminde et yemezler, evlerine arkadan girip ç -karlar, yün ve k ldan yap lm ş elbise giymezler, kendileri ve çocuklar sadece deri elbise giyerler; Kureyş d ş ndakiler ise Ka‘be’yi ç plak olarak tavaf ederlerdi. Tavaf için Ka‘be’ye geldiklerinde elbiselerini ç kar p atar-lar ve “Bunatar-lar, Rabbimize karş hata ve günahatar-lar m zdan ar nd ğ m z el-biselerimizdir” derler; sonra da Kureyşlilerden ödünç peştamal isterlerdi. Eğer ödünç peştamal bulabilirlerse onu giyer; aksi takdirde ç plak olarak Ka‘be’yi tavaf eder ve tavaf bitince de ç karm ş olduklar elbiselerini giyip Ka‘be’den ayr l rlard . İşte bu âyet, sözü edilen Arap kabileleri hakk nda nazil olmuştur.40
39 Ebu’l-Ferac Cemâlüddîn ‘Abdurrahman b. ‘Ali b. Muhammed İbnu’l-Cevzî, Zâdü’l-mesîr fî
‘ lmi’t-tefsîr (Beyrut: y.y., 1994), 3: 181.
40 Ebu’l-Fazl Celâlüddîn ‘Abdurrahmân b. Muhammed es-Suyûtî, ed-Dürru’l-mensûr ’t-tefsîr
bi’l-me’sûr (Beyrut: y.y., 1993), 3: 433-434. A‘râf sûresi 26. âyetin nüzûl sebebi hakk nda geniş bilgi için bk. Bedreddin Çetiner, Fâtiha’dan Nâs’a Esbâb- Nüzûl -Kur’ân Âyetlerinin İniş Sebepleri- (İstanbul: Çağr Yay nlar , 2013), 1: 392-393.
Bütün insanl k ailesine yönelik mesajlar n yer ald ğ bu âyette dikkat çeken hususlar şunlard r:
· Bu âyette, Yüce Allah’ n Âdemoğluna yönelik bir dizi ikram ndan bah-sedilmektedir. Bu çerçevede insanoğluna edep yerlerini örtecek giysi ve süslenecek elbise ikram gündeme getirilmektedir.
· Âyette, Ka‘be’yi ç plak olarak tavaf eden baz Araplar üzerinden, insa-noğluna elbise kullanmak suretiyle örtünmenin anlaml hale gelmesinin yolu gösterilmekte ve örtünmenin iki gerekçesi üzerinde durulmaktad r: Edep yerlerini örtmek/gizlemek ve süslenmek. Bu bağlamda âyette ge-çen sev’ât kelimesi “edep ve avret yerleri”,41 rîş kelimesi de “anlaml bir
hayat için gerekli olan her şey, güzellik ve zarafet, süs elbisesi”42
anlamla-r na gelmektedianlamla-r. Dolay s yla bu âyette insanoğluna bianlamla-rinin öanlamla-rtünmeyle, diğerinin de süslenmeyle ilgili olmak üzere iki elbise çeşidinin ikram edildiği anlaş lmaktad r.43
· İnsanoğlu için ç plakl ğ örtmek/kapatmak hem Yüce Allah’ n aç k bir emri hem de bir ihtiyaçt r. Dünya hayat n n devam için ihtiyaç duya-cağ say s z nimeti insanoğluna ikram eden Yüce Allah (İbrâhîm 14/34), örtünme nimetini de ona lütfetmiştir.
· Bu âyeti, ayn sûrenin 22. âyeti ile ilişkilendirmek de mümkündür. Bu doğrultuda, 22. âyette dile getirilen ve Hz. Âdem ve eşinin, cennetteki yasakl meyveden yemeleriyle birlikte edep yerlerinin aç lmas neticesin-de orada bulunan yapraklarla üzerlerini kapatmaya çal şmalar şeklin-deki örtünme faaliyeti, bu âyette gerçek örtünmeye dönüştürülmüştür, denebilir. Hatta A‘râf sûresi 22. âyetten hareketle tesettürün/örtünmenin insanl k tarihiyle yaş t bir mesele, bir değer olduğunu ve sözü edilen değerin hem erkekleri hem de kad nlar kuşatt ğ n söyleyebiliriz.
· Âyette, örtünmenin takvâ boyutuna vurgu yap lmaktad r. Bu noktada as l örtünmenin ve hay rl olan n takvâ elbisesine bürünmek olduğuna dikkat çekilmektedir. Bu da âyette geçen libâsu’t-takvâ “takvâ elbisesi” terkibiyle vurgulanmaktad r. Takvâ “Yüce Allah’a sayg göstermek, O’na karş sorumluluğunun bilincinde olmak, O’nun âyetlerine karş duyar-l davranmak ve O’nun koyduğu kuraduyar-lduyar-lar ihduyar-laduyar-l etmekten sak nmak”44 41 Isfehânî, “Sve”, 441-442; İbn Manzûr, “Sve”, 7: 292-293.
42 İbn Fâris, “Ryş”, 2: 409; Cevherî, “Ryş”, 1: 524; Isfehânî, “Ryş”, 372; İbn Manzûr, “Ryş”, 6:
276-277.
43 Taberî, Câmi‘u’l-beyân, 8: 148; Zemahşerî, el-Keşşâf, 2: 93.
44 Ezherî, “Vky”, 4: 3940-3941; Cevherî, “Vky”, 2: 709-710; Isfehânî, “Vky”, 881-882; İbn
Manzûr, “Vky”, 15: 265-267. Takvâ konusunda geniş bilgi için bk. Mustafa Çağr c , “Say-g ”, Türkiye Diyanet Vakf İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yay nlar , 2009), 36: 211; Hatice
demektir.45 Dolay s yla bu âyetten anlaş lmaktad r ki, insanoğlunun
giy-diği elbise belki bir şekilde bedeni örtebilir; ancak onun tesettür olarak tan mlanmas ve dinî bir değer ifade etmesi takvâ elbisesi olup olmad ğ -na bağl d r. Zira bedensel örtü ancak ruhun örtünmesiyle anlam kaza-nabilir. Takvâ elbisesinin “çok daha hay rl ” olarak tan t lmas ndaki as l amaç da bu olsa gerektir.
· Bu âyette takvâ elbisesinden, Nahl sûresi 112. âyette ise açl k ve korku el-bisesinden söz edilmektedir. Bu kapsamda, açl k ve korku insan kuşat-t ğ nda, onun sağl kl yaşam n ve dünyevî huzurunu kuşat-tehdikuşat-t ederken, takvâ elbisesi kişiyi tüm bu olumsuzluklardan emin k lar ve birey için huzurun kaynağ olur. Bu noktada takvâ, adeta bireyi dünyevî olumsuz-luklara karş koruyan bir kalkana dönüşür.46
· Bu âyeti, Şems sûresi 8. âyetle ilişkilendirdiğimizde, takvân n Yüce Allah’ n insanoğluna ikram ettiği başl baş na bir nimet olduğunu söy-lemek mümkündür.47 Zira ilgili âyette insana fücûrun yan s ra takvân n
da ilham edildiğine dair (eş-Şems 91/8) aç k bir vurgu söz konusudur. · Bu âyetteki “as l hay rl olan, takvâ elbisesidir” ifadesinden, ister kad n
olsun isterse erkek, insanlar n edep ve hayâ duygular n muhafaza et-melerinin ve müslümanca bir duruş sergileet-melerinin zorunlu olduğu anlaş lmaktad r. Bu doğrultuda, Yüce Allah’ n emir ve yasaklar na karş duyarl insanlardan, dünyevî tüm işlerinde olduğu gibi örtünme konu-sunda da O’nun murad ettiği hassasiyeti esas almalar ve O’nun r zas n kazanmay amaçlamalar istenmektedir.
· Bu âyetteki takvâ elbisesi terkibinden anlaş lmaktad r ki, örtünmenin ruhu takvâd r. Nas l ki ruhsuz ceset bir anlam ifade etmiyorsa, takvâdan uzak bir örtünme de anlams zd r.
Netice itibariyle A‘râf sûresi 26. âyette tesettürün yani örtünmenin Yüce Allah’ n bir emri ve insan f trat na uygun bir davran ş olduğu, örtün-mek ve süslenörtün-mek için Yüce Allah’ n insanl k ailesine elbise ikram ettiği, tesettürde aslolan n takvâ elbisesine bürünmek olduğu ve Yüce Allah’ n lütfettiği nimetlerden dolay insanlardan hakikati kavramalar n n ve ger-çek anlamda kulluk yapmalar n n beklendiği vurgulanmaktad r.
Şahin, Kur’ân’da ‘Takvâ’ Kavram (Samsun: Etüt Yay nlar , 2011), 29-35.
45 Kur’ân’da takvâ kelimesinin geçtiği âyetler için bk. Bakara 2/197, 237; Mâide 5/2, 8;
el-A‘râf 7/26; et-Tevbe 9/108, 109; et-Tâhâ 20/132; el-Hacc 22/32, 37; Muhammed 47/17; el-Feth 48/26; el-Hucurât 49/3; el-Mücâdile 58/9; el-Müddessir 74/56; eş-Şems 91/8; el-‘Alak 96/12.
46 Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ömer Fahreddîn er-Râzî, Mefâtîḥu’l-ġayb (Beyrut: y.y., ts.), 14:
51-52.
2.2. A‘râf Sûresi 27. Âyet
ْﻦِﻣ ُﻪُﻠﻴِﺒَﻗَو َﻮُﻫ ْﻢُﻜﻳٰﺮَـﻳ ُﻪﱠﻧِا ﺎَﻤِﻬِﺗٰاْﻮَﺳ ﺎَﻤُﻬَـﻳِﺮُﻴِﻟ ﺎَﻤُﻬَﺳﺎَﺒِﻟ ﺎَﻤُﻬْـﻨَﻋ ُعِﺰْﻨَـﻳ ِﺔﱠﻨ َﺠْﻟا َﻦِﻣ ْﻢُﻜْﻳَﻮَـﺑَا َجَﺮ ْﺧَا ٓﺎَﻤَﻛ ُنﺎَﻄْﻴﱠﺸﻟا ُﻢُﻜﱠﻨَـﻨِﺘْﻔَـﻳ َﻻ َمَدٰا ٓﻲِﻨَﺑ ﺎَﻳ َنﻮُﻨِﻣْﺆُـﻳ َﻻ َﻦﻳِﺬﱠﻠِﻟ َءٓﺎَﻴِﻟْوَا َﻦﻴِﻃﺎَﻴﱠﺸﻟا ﺎَﻨْﻠَﻌَﺟ ﺎﱠﻧِا ْﻢُﻬَـﻧْوَﺮَـﺗ َﻻ ُﺚْﻴَﺣ
Ey Âdemoğullar ! Şeytan, ana-baban z , edep yerlerini kendilerine göstermek için elbiselerini soyarak cennetten ç kard ğ gibi sizi de aldat-mas n. Çünkü o ve taraftarlar , sizin onlar göremeyeceğiniz yerden sizi görürler. Şüphesiz biz, şeytanlar , iman etmeyenlerin dostlar yapt k.
Bu âyetin nüzûl sebebine dair kaynaklarda herhangi bir bilgiye rast-layamad k.
Bir önceki âyette olduğu gibi hitab n tüm insanl k ailesine yöneltildiği bu âyette öne ç kan konular şunlard r:
· Âyette Yüce Allah, şeytan n vesvesesine karş uyan k olunmas konusun-da çok önemli bir uyar konusun-da bulunmaktad r. Hat rlanacağ üzere şeytan, edep yerlerini kendilerine göstermek için elbiselerini soyarak Hz. Âdem ve eşini aldatm ş; onlar n cennetten ç kar lmalar na sebep olmuştu (el-Bakara 2/36-39; el-A‘râf 7/20-22). Bundan dolay şeytan ve avanesinin aldatmalar na karş teyakkuzda olmak o denli önemlidir ki Yüce Allah bu uyar y ُﻢُﻜﱠﻨَـﻨِﺘْﻔَـﻳ َﻻ lâ yeftinenneküm şeklinde te’kidli olarak yapmaktad r. Bu çerçevede, ُﻢُﻜﱠﻨَـﻨِﺘْﻔَـﻳ َﻻ ifadesi baz müfessirler taraf ndan “şeytan n insa-noğlunu Yüce Allah’a itaatten al koyamamas ve onu nimet bahçesinden men edememesi,48 yani insan aldatamamas gerektiği49” şeklinde
anla-ş lmaktad r. Zaten kelimenin sonundaki “anla-şeddeli nûn” harfi meselenin son derece önemli olduğunun göstergesidir.
· Şeytan n en önemli hedeflerinden birinin insanlar n edep yerlerinin aç l-mas n sağlamak olduğu bu âyetten anlaş lmaktad r. Bunu bir önceki âyette geçen takvâ elbisesi terkibiyle ilişkilendirmek gerekirse, ar perde-sinin y rt lmas şeklinde de yorumlamak mümkün gözükmektedir. Bir başka ifade ile insan n bu olumsuz durumla karş laşmas için takvâ elbi-sesini ç karmas yeterli olacakt r. Şeytan n Hz. Âdem ve eşini cennetten ç karmak istemesinin temelinde de onlar bu değerden uzaklaşt rma he-definin yatt ğ aç kt r. Ayr ca insan takvâ elbisesini ç kar p edep ve hayâ duygular n kaybedince, onun maddi ve manevi anlamda daha pek çok şeyi kaybedebileceği de izahtan varestedir. Şeytan bu durumu gayet iyi bildiğinden diğer insanlara da ayn aç dan yaklaşmak istemektedir. Tam da bu noktada tesettürün ne denli önemli bir duyarl l k göstergesi
oldu-48 Semerkandî, Baḥru’l-‘ulûm, 1: 509. 49 Taberî, Câmi‘u’l-beyân, 8: 151.
ğu sadece bu âyetten bile rahatl kla anlaş lmaktad r. Yine tesettür yok-sunluğunun, cinselliğin fark edilmesine ve cinsel ahlâks zl klara yol aça-bileceği de bir gerçektir. Bundan dolay şeytan n, takvâdan uzaklaşt r p cinsellik ve edep yerlerinin aç lmas yoluyla insan sapt rmas na f rsat vermemek gerektiği âyette srarla vurgulanmaktad r.
· Şeytan ve taraftarlar , insanlar onlar n göremeyecekleri yerlerden gö-rürler. Kanaatimizce bu bağlamda vurgulanmas gereken en önemli husus, şeytan n da mensubu olduğu (el-Kehf 18/50) cinlerin insanlarca görülemeyeceğinin bilinmesidir. Zaten âyette geçen yeftinenne fiili “çok ağ r ve ince bir imtihan”50 anlam na gelmektedir. Bu kelimenin tercih
edilme nedeninin, şeytan ve taraftarlar n n insanlar onlar n kendilerini göremeyecekleri yerden görebilecekleri, dolay s yla onlarla mücadele etmenin zorluğu sebebiyledir. Zira insan, görebildiği düşman na karş daha kolay tedbir al r; düşman n görünmediği durumlarda ise çok daha dikkatli olmak gerekir.
· Âyette şeytan n inanmayanlar n dostu olduğu aç kça beyan edilmekte-dir. Bundan da anlaş lmaktad r ki şeytanlar insanlara musallat olmuyor, aksine zaten Yüce Allah’a iman etmemiş ve O’nun dosdoğru yolundan sapm ş olan kişilere dost ediliyorlarm ş.51 Bir başka deyişle iman
etme-yecek kişilere şeytanlar dost k l nmaktad r. Buradaki ifadenin ﻦﻴِﻃﺎَﻴﱠﺸﻟا eş-şeyâtîn şeklinde çoğul getirilme sebebinin de bu ifadenin kapsam na in-san şeytanlar n n dâhil edilebileceği olsa gerektir. Kald ki En‘âm sûresi 112. âyette insan ve cin şeytanlar n n düşmanl ğ ndan söz edilmektedir.
Hulasa A‘râf sûresi 27. âyette Yüce Allah, Hz. Âdem ve eşinin maruz kald ğ durum üzerinden şeytan n aldatmalar na karş insanoğlunu güçlü bir şekilde uyarmakta ve böylelikle tesettürün iffet, edep ve hayâ aç s n-dan ne kadar önemli olduğunu beyan etmektedir. Âyette ayr ca şeytan n yaln zca inanmayanlar dost edindiği ve onun en önemli amac n n insa-noğlunu takvâ ve kulluktan uzaklaşt rmak olduğu bildirilmektedir.
2.3. Nûr Sûresi 30. Âyet
َنﻮُﻌَـﻨ ْﺼَﻳ ﺎَﻤِﺑ ٌﺮﻴِﺒَﺧ َﻪّٰﻠﻟا ﱠنِا ْﻢُﻬَﻟ ﻰ ٰﻛْزَا َﻚِﻟٰذ ْﻢُﻬَﺟوُﺮُـﻓ اﻮُﻈَﻔ ْﺤَﻳَو ْﻢِﻫِرﺎ َﺼْﺑَا ْﻦِﻣ اﻮ ﱡﻀُﻐَـﻳ َﻦﻴِﻨِﻣْﺆُﻤْﻠِﻟ ْﻞُﻗ
(Ey Peygamber!) Mü’min erkeklere söyle! Gözlerini (harama bakmak-tan) sak ns nlar/k ss nlar ve namuslar n korusunlar. (Zira) bu, onlar için
50 Ezherî, “Ftn”, 3: 2738-2741; İbn Fâris, “Ftn”, 3: 711; Cevherî, “Ftn”, 2: 223-224; Isfehânî,
“Ftn”, 623-625; İbn Manzûr, “Ftn”, 11: 125-127.
51 Bu konuyla ilgili başka âyetler için bk. İbrâhim 14/22; Meryem 19/83; eş-Şu‘arâ’ 26/221-222;
daha nezihtir/uygundur. Şüphesiz Allah, onlar n yapmakta olduklar ndan haberdard r.
Âyetin nüzûl sebebi: Medine’de yolda yürüyen bir adam yine yolda yürümekte olan bir kad nla karş l kl olarak birbirlerini beğenen bir gözle bak şt lar. Adam, dalg nl ğ ndan dolay karş s na ç kan duvar göremedi; ona çarpt ve burnu yar l p kanamaya başlad . Yapt ğ yanl ş n fark na va-ran adam, “Vallahi, Hz. Peygamber’in huzurunda suçumu itiraf etmeden bu yaran n çaresine bakmayacağ m ve akmakta olan kan da silmeyece-ğim” dedi. Hz. Peygamber’in huzuruna geldi ve olup bitenleri anlatt . O da “Bu yaşananlar, işlediğin günah n cezas d r” dedi ve bunun üzerine Nûr sûresi 30. âyet indirildi.52
Mü’min erkeklere yönelik talimatlar n yer ald ğ bu âyette dikkat çe-ken hususlar şunlard r:
· Bu âyet, A‘râf sûresi 26. âyetle ilişkilendirilirse, tesettürün sadece kad n-lar ilgilendiren bir mesele olmad ğ , erkeğin de tesettürünün olduğu söylenebilir. Özellikle A‘râf 26. âyetteki takvâ elbisesi terkibinden yola ç -k l rsa, bu elbisenin -kad n-er-ke-k tüm Müslümanlar ad na önemli olduğu rahatl kla anlaş l r.
· Bu âyetin, kad nlara yönelik ilâhî talimatlar n s raland ğ bir sonraki âyetin önünde yer almas göstermektedir ki, gözleri harama bakmak-tan sak nd rma/k sma ve namusu koruma konusunda öncelikle erkekler dikkatli ve duyarl olmak zorundad rlar.
· Âyetin, Hz. Peygamber’e yönelik ْﻞُﻗ kul “de ki” emri ile başlamas , gözleri harama bakmaktan sak nd rman n ve namusu koruman n aç k birer ta-limat olduğunu ortaya koymaktad r. Bu çerçevede âyetteki اﻮ ﱡﻀُﻐَـﻳ yağuddû ifadesi “k sarlar” değil de “k ss nlar” şeklinde anlamland r lmal , اﻮُﻈَﻔ ْﺤَﻳ yahfezû kelimesi de ayn şekilde “korurlar” değil de “korusunlar” mana-s nda anlaş lmal d r.
· Âyette geçen ْﻢِﻫِرﺎ َﺼْﺑَا ْﻦِﻣ min ebsârihim terkibindeki ْﻦِﻣ min edat ba‘z yet ifade etmektedir ve bu ifade biçiminden bak şlar n tamam n n değil de bir k s-m n n k s ls-mas n n es-mredildiği anlaş ls-maktad r. Zira insanlar gözlerinin tamam n kapatarak ve bak şlar n tamamen k sarak hayatlar n devam ettiremezler. Dolay s yla burada vurgulanmak istenen husus, gözleri ha-rama bakmaktan sak nd rmak yani al koymakt r, denilebilir.
· Namahrem kad nlara bakman n ölçüsü konusunda Hz. Peygamber’in Hz.
52 Ebu’l-Fadl Mahmûd Âlûsî, Rûḥu’l-me‘ânî tefsîri’l-Ḳur’âni’l-‘aẓîm ve’s-seb‘ ’l-mesânî (Beyrut:
Ali’ye yönelik şu ifadesi önem arz etmekte ve mü’minlerin önünü açmak-tad r: “Ey Ali! Peş peşe bakma. Haydi diyelim birincisi senin hakk n olsun, ama diğeri (ikincisi) senin hakk n değildir.”53 Hz. Peygamber’in
ifadesin-den de anlaş lacağ üzere birinci bak ştan korunmak genellikle mümkün değildir. Ancak ikinci ve bunu takip eden diğer bak şlar n tehlikeli olduğu aşikârd r. Bu arada evlenmek niyetiyle bir kad na bakmakta bir beis yok-tur. Bu hususta Hz. Peygamber’in şu ifadesi mühimdir. “Sizden birisi bir kad na evlenme teklifinde bulunmak istediğinde ona s rf evlenmek niye-tiyle bakarsa onun bakmas nda bir sak nca yoktur.”54
· Bu âyette önce bak şlar n bir k sm n k sman n daha sonra da namusu koruman n emredilmesi, zinan n bu tür haram bak şlardan sonra mey-dana gelmesi sebebiyledir. Bu sebeple zina gibi haram bir eylemden ko-runabilmek için ona götürecek yollardan da uzak durmak gerekmekte-dir. İsrâ’ sûresi 32. âyette zinaya yaklaş lmamas n n emredilmesindeki hikmet de bu olsa gerektir.
· Yukar da da belirtildiği üzere namusu korumak erkeklerin bir görevidir. Bu kapsamda âyette geçen ْﻢُﻬَﺟوُﺮُـﻓ اﻮُﻈَﻔ ْﺤَﻳَو ve yahfezû furûcehum “namuslar n korusunlar” talimat dikkat çekicidir. Ayr ca ْﻢِﻫِرﺎ َﺼْﺑَا ْﻦِﻣ min ebsârihim terki-bindeki ْﻦِﻣ min edat veya başka herhangi bir edat bu ifadede yoktur. Bu da namus ve iffete halel getirecek her çeşit tutum ve davran ştan kaç n lmas gerektiğini ortaya koymas bak m ndan manidard r. Yine sözü edilen ifa-dede geçen َجوُﺮُـﻓ furûc (t. ferc) kelimesi Kur’ân’da zikredildiği yerlerde hem kad n hem de erkek için kullan lmakta (el-Enbiyâ’ 21/91; el-Mü’minûn 23/5; en-Nûr 24/30, 31; el-Ahzâb 33/35; et-Tahrîm 66/12; el-Me‘âric 70/29) ve “namus, iffet” anlamlar na gelmektedir. Bu kelime, Kâf sûresi 6. âyette ise “yar k, çatlak” manas nda geçmektedir.
· Bu âyette erkeklere yöneltilen harama bakmama ve namusu koruma ta-limat , sonu zinaya uzanabilecek tehlikeleri önlemeye yönelik olsa ge-rektir. Bu nedenle tesettür veya harama bakmama meseleleri aç ld ğ nda konunun direkt kad nlarla ilişkilendirilip erkeklerin göz ard edilmesi doğru değildir. Dahas böyle bir tutum, Kur’ân’ n bu konudaki önemli bir uyar s n dikkate almamakt r. Buradan da namus ve iffet konusunda ilk dikkat etmesi gerekenlerin erkekler olduğu anlaş lmaktad r.
· Bu âyette erkeklerin hem bak şlar n kontrol etmeleri hem de namuslar -n korumalar emredilmektedir. Bu doğrultuda erkekler -z m-ne-n- sadece
53 Tirmizî, “Edeb”, 28. 54 Ebû Dâvûd, “Nikâh”, 18.
kendi namusunu değil, ailesinin ve sorumluluğu alt ndaki diğer insanla-r n namuslainsanla-r n koinsanla-rumakla da mükelleftiinsanla-r, denilebiliinsanla-r. Bunu başainsanla-rabilen bir erkeğin tutumu, sonu cennete uzanan bir duyarl l kt r ki Kur’ân’da buna dikkat çekilmektedir (Mü’minûn 23/5-11; Ahzâb 33/35; el-Me‘âric 70/29-35).
· Bu âyetten anlaş lmaktad r ki Yüce Allah’ n, harama bakmamak, namus ve iffeti korumak gibi talimatlar na uyanlar, hem nezih bir davran ş orta-ya koorta-yacaklar hem de kendilerini hatalardan ar nd rmay başaracaklar-d r.
· Yüce Allah bu âyetin sonunda insanlar taraf ndan gerçekleştirilen tüm tutum ve davran şlardan haberdar olduğunu bildirmekte ve böylelikle emir ve yasaklar na duyarl kişilere moral, diğerlerine ise adeta gözdağ vermektedir.
Sonuç olarak Nûr sûresi 30. âyette Yüce Allah, tesettürün sadece ka-d nlarla ilgili bir mesele olmay p hem erkekleri hem ka-de kaka-d nlar ilgilen-dirdiğini, gözleri harama bakmaktan sak nma ve namusu koruma görevi-nin öncelikle erkeklere ait olduğunu, dolay s yla hem kendilerigörevi-nin hem de sorumluluğu alt ndaki insanlar n iffet ve namusunu korumakla mükellef k l nd klar n bildirmektedir. 2.4. Nûr Sûresi 31. Âyet ﱠﻦِﻬِﺑﻮُﻴُﺟ ﻰٰﻠَﻋ ﱠﻦِﻫِﺮُﻤُﺨِﺑ َﻦْﺑِﺮ ْﻀَﻴْﻟَو ﺎَﻬْـﻨِﻣ َﺮَﻬَﻇ ﺎَﻣ ﱠﻻِا ﱠﻦُﻬَـﺘَﻨﻳِز َﻦﻳِﺪْﺒُـﻳ َﻻَو ﱠﻦُﻬَﺟوُﺮُـﻓ َﻦْﻈَﻔ ْﺤَﻳَو ﱠﻦِﻫِرﺎ َﺼْﺑَا ْﻦِﻣ َﻦ ْﻀ ُﻀْﻐَـﻳ ِتﺎَﻨِﻣْﺆُﻤْﻠِﻟ ْﻞُﻗَو ﱠﻦِﻬِﺗاَﻮَﺧَا ٓﻲِﻨَﺑ ْوَا ﱠﻦِﻬِﻧاَﻮ ْﺧِا ٓﻲِﻨَﺑ ْوَا ﱠﻦِﻬِﻧاَﻮ ْﺧِا ْوَا ﱠﻦِﻬِﺘَﻟﻮُﻌُـﺑ ِءٓﺎَﻨْـﺑَا ْوَا ﱠﻦِﻬِﺋٓﺎَﻨْـﺑَا ْوَا ﱠﻦِﻬِﺘَﻟﻮُﻌُـﺑ ِءٓﺎَﺑٰا ْوَا ﱠﻦِﻬِﺋٓﺎَﺑٰا ْوَا ﱠﻦِﻬِﺘَﻟﻮُﻌُـﺒِﻟ ﱠﻻِا ﱠﻦُﻬَـﺘَﻨﻳِز َﻦﻳِﺪْﺒُـﻳ َﻻَو َﻦْﺑِﺮ ْﻀَﻳ َﻻَو ِءٓﺎ َﺴﱢﻨﻟا ِتاَرْﻮَﻋ ﻰٰﻠَﻋ اوُﺮَﻬْﻈَﻳ ْﻢَﻟ َﻦﻳِﺬﱠﻟا ِﻞْﻔﱢﻄﻟا ِوَا ِلﺎَﺟﱢﺮﻟا َﻦِﻣ ِﺔَﺑْرِْﻻا ﻲِﻟ۬وُا ِﺮْﻴَﻏ َﻦﻴِﻌِﺑﺎﱠﺘﻟا ِوَا ﱠﻦُﻬُـﻧﺎَﻤْﻳَا ْﺖَﻜَﻠَﻣ ﺎَﻣ ْوَا ﱠﻦِﻬِﺋٓﺎَﺴِﻧ ْوَا َنﻮ ُﺤِﻠْﻔُـﺗ ْﻢُﻜﱠﻠَﻌَﻟ َنﻮُﻨِﻣْﺆُﻤْﻟا َﻪﱡﻳَا ﺎًﻌﻴِﻤَﺟ ِﻪّٰﻠﻟا ﻰَﻟِا آﻮُﺑﻮُﺗَو ﱠﻦِﻬِﺘَﻨﻳِز ْﻦِﻣ َﻦﻴِﻔ ْﺨُﻳ ﺎَﻣ َﻢَﻠْﻌُـﻴِﻟ ﱠﻦِﻬِﻠُﺟْرَﺎِﺑ
Mü’min kad nlara da söyle! Gözlerini (harama bakmaktan) sak n-s nlar/k n-sn-s nlar, namun-slar n korun-sunlar, (yüz ve el gibi) görünen k n-s m-lar müstesna zînetlerini teşhir etmesinler ve başörtülerini tâ yakam-lar n n üzerine kadar sals nlar. Zînetlerini kocalar , babalar , kocalar n n babalar , kendi oğullar , kocalar n n oğullar , erkek kardeşleri, erkek kardeşlerinin oğullar , k z kardeşlerinin oğullar , kendi kad nlar , ellerinin alt nda bu-lunan (köleler), erkeklerden ailenin kad n na şehvet duymayan (hizmetçi vs.) tâbi kimseler ve henüz kad nlar n mahrem bölgelerinin fark nda ol-mayan çocuklardan başkas na göstermesinler. Gizledikleri zînetleri bilinip (farkedilsin) diye ayaklar n yere vurmas nlar. Ey mü’minler! Hep birlikte Allah’a yönelin ki kurtuluşa eresiniz.
Âyetin nüzûl sebebi: Bu âyetin sebeb-i nüzûlüne ilişkin kaynaklarda yer alan baz rivayetler şöyledir:
i. Hariseoğullar na ait mekan nda (hurmal ğ nda) bulunduğu s rada Esma binti Mürşide’nin yan na izar (üst elbise) giymemiş, ayaklar nda hal-hallar, göğüsleri ve saç örgüleri görünür halde aç k olan kad n misafirleri gelmişti. Esma, “Bu ne çirkin bir hal!” demiş ve bunun üzerine sözü edilen âyet nazil olmuştur.55
ii. Alt na bir s ra boncuk dizili gümüşten iki halhal tak nm ş olan bir kad n sokakta bir topluluğun aras ndan geçerken ayaklar n yere vurunca boncuklar n üzerine düşen halhal ses ç kard . Bu olay üzerine Yüce Allah söz konusu âyeti indirdi.56
Mü’min kad nlara yönelik emirlerin yer ald ğ bu âyette öne ç kan ko-nular şunlard r:
· “Mü’min erkeklere söyle, gözlerini (haramdan) sak ns nlar...” “Mü’min kad nlara da söyle, gözlerini haramdan sak ns nlar...” “Bu ayetlerden bi-rincisinin ihtiva ettiği mana, ‘Kur’an’daki bütün umumi hitaplar n hem erkeklere hem de kad nlara şamil olduğu’ kural göz önünde bulundu-rulacak olursa, ikincisinin ihtiva ettiği manay da kapsay c özellikte ol-duğu rahatl kla anlaş l r; ancak Yüce Allah hükmü ehemmiyetine binaen ve kad nlar için de bağlay c olduğu hususunda en ufak bir tereddüde mahal kalmas n diye tekrar etmektedir.”57
· Bir önceki âyette erkeklerden istenen duyarl l k bu kez kad nlardan is-tenmektedir. Bu kapsamda kad nlar n da t pk erkeklere verilen talimat-larda olduğu gibi gözlerini (harama bakmaktan) sak nmalar /k smalar ve namuslar n korumalar emredilmektedir. Bu kapsamda müfessir-lerce, âyette geçen “gözlerini (harama bakmaktan) sak ns nlar” ifadesi “Yüce Allah’ n bak lmas n yasaklad ğ hiçbir şeye bakmamak”,58
“na-muslar n korusunlar” emri de “kad nlar n kendilerine namahrem olan bütün erkeklere karş son derece dikkatli bir biçimde hareket etmeleri ve örtünmeleri gerektiği”59 şeklinde yorumlanmaktad r.
· Bu âyette, bir önceki âyete göre kad nlara yönelik olarak baz ilave hü-kümler yer almaktad r. Bunlar; (yüz ve el gibi) görünen k s mlar müstes-na zînetlerini teşhir etmemek, başörtülerini tâ yakalar n n üzerine kadar
55 Ebu’l-Fidâ İsmâîl İbn Kesir, Tefsîru’l-Ḳur’an’il-aẓîm (Kahire: y.y., 2000), 10: 216; Ebu’l-Fazl
Celâlüddîn ‘Abdurrahmân b. Muhammed es-Suyûtî, Lübâbü’n-nükûl fî esbâbi’n-nüzûl (Lüb-nan: Müessesetü’l-Kütübi’s-Seka yye, 2002), 1: 187.
56 Taberî, Câmi‘u’l-beyân, 18: 97. 57 Ensari, Hicab ve Zina, 37. 58 Taberî, Câmi‘u’l-beyân, 18: 256.
59 Ebû Muhammed Huseyn b. Mes‘ûd el-Beğavî, Me‘âlîmü’t-tenzîl (Riyad: Dâru Tayyibe,
salmak, zînetlerini mahrem ya da özel durumlu kişilerden başkas na göstermemek ve gizledikleri zînetleri anlaş ls n diye ayaklar n yere vur-mamakt r.
· Âyette geçen zînet kelimesi ile neyin kastedildiği noktas nda farkl ka-naatler söz konusudur. Bu bağlamda baz lar zîneti, kad nlar n takt klar süs eşyalar , baz lar bu süslerin tak ld ğ yarat l ştan sahip olunan or-ganlar, baz lar sürme, kaş boyas , el ve ayaklara yak lan k na gibi beden üzerindeki müdahaleler, baz lar ise yüzük, bilezik, halhal, gerdanl k, taç, kemer, küpe şeklinde aç klam şlard r.60 “Her mescide girişinizde
zi-netinizi tak n n (güzel elbiselerinizi giyinin)” (el-A‘râf 7/31) âyetinden hareketle buradaki zînetin vücuda sonradan tak lan süs ve tak lar oldu-ğu kanaatindeyiz.
· Baz âlimler, âyette zikredilen zînetlerin kendiliğinden görünen yerle-rinden kast n, kad nlar n yüz ve elleri olduğunu ifade etmektedirler.61
Zira bu bölgelerin aç kta kalmas hayat şartlar gereği bir tercih değil, zorunluluktur. Dolay s yla yüz ve eller hariç olmak üzere vücuda tak -lan süsleri açmak yasak-land ğ na göre, o süslerin tak ld ğ organlar ka-patmak öncelikli olarak farzd r ve o organlar aç p göstermek haramd r, diyebiliriz. Bu noktada Hz. Peygamber’in “Kad n ergenliğe erişince ondan görülebilecek olan ancak yüzü ve avuç içidir.”62 ifadesi, mevzuyu izahta
ye-terli ve aç klay c d r.
· Âyette geçen ﺎَﻬْـﻨِﻣ َﺮَﻬَﻇ ﺎَﻣ ﱠﻻِا “(yüz ve el gibi kendiliğinden) görünen k s m-lar müstesna” ifadesinden hareketle örfe göre kendiliğinden görülecek k s mlarda baz farkl l klar olabileceği düşünülse de “Nikâh ummayan (yani evlenme ümidi taş mayan) yaşl kad nlar n, zînetlerini teşhir et-meksizin d ş elbiselerini ç karmalar nda kendileri için bir günah yok-tur.” (en-Nûr 24/60) âyetine istinaden bunun da bir s n r n n olduğunu söylemek gerekmektedir ki bu âyette özellikle “zînetlerini teşhir etmek-sizin” kayd düşülmüştür.63 Bu durum örfün k s tlanmas ve ilâhî s n
r-lar aşmamas gerektiğini göstermesi aç s ndan manidard r.
60 Zemahşerî, el-Keşşâf, 3: 225; Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. ‘Abdillâh el-Ferrâ,
Me‘âni’l-Ḳur’ân (Beyrut: ‘Ilmu’l-Kütüb, 1983), 2: 249; ‘Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San‘ânî, Tefsîru’l-Ḳur’ân (Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1989), 2: 56; Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî, el-Baḥru’l-muḥîṭ (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, 1993), 6: 412; Semerkandî, Baḥru’l-‘ulûm, 2: 531; Taberî, Câmi‘u’l-beyân, 18: 117-120.
61 İbn Kesir, Tefsîru’l-Ḳur’an’il-aẓîm, 10: 217; Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b.
Mahmûd el-Mâturîdî, Te’vîlâtü ehli’s-sünne (Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, 2005), 7: 544. Bu konudaki tart şmalar için bk. Ensari, Hicab ve Zina, 66-104.
62 Ebû Dâvûd, Libâs, 31.
· Yüce Allah bu âyette kad nlar n başörtülerini yakalar n n üzerine salma-lar n aç k ve net bir şekilde emretmektedir. ﱠﻦِﻬِﺑﻮُﻴُﺟ ﻰٰﻠَﻋ ﱠﻦِﻫِﺮُﻤُﺨِﺑ َﻦْﺑِﺮ ْﻀَﻴْﻟَو “Başörtü-lerini yakalar n n üzerine kadar sals nlar.” ifadesinden anlaş lmaktad r ki câhiliye dönemi kad nlar da başlar n örtüyorlar yani başörtüsü kul-lan yorlard ; ancak başörtülerini yakalar n n üzerine değil de gerdanlar aç k kalacak şekilde arkalar na doğru sal yorlard .64 İşte bu âyette kad
n-lar n başn-lar n örttükleri o örtülerle aç kta b rakt kn-lar gerdan ve yakala-r n kapatmalayakala-r kendileyakala-rinden istenmektediyakala-r.
· Bu âyet, A‘râf sûresi 26. âyetteki libâsu’t-takvâ terkibiyle ilişkilendiril-diğinde, tesettür/örtünme ilgili hükümlerin Yüce Allah’ n âyetlerinden olduğu anlaş lmaktad r. Bu durumda inkâr edilmediği sürece örtünme-mek kişiyi günahkâr yapar; ancak “örtünmeye gerek yoktur” kabilinden sözler, sahibini âyetleri inkâr eder konuma getirir. Bu nedenle konunun hassasiyetini görmezlikten gelmemek, Yüce Allah’ n insanl kla yaş t bu emrini mutlak surette önemsemek ve gereğini yapmak gerekir. Bu doğ-rultuda başörtüsü bizzat Hz. Peygamber’in evinde ve diğer Müslüman-lar n hayat nda uygulanm ş, yaşayan sünnet oMüslüman-larak da o günden bugüne kadar uygulana gelmiştir.
· Bu âyette kad nlar n zînetlerini kocalar , babalar , kocalar n n babalar , kendi oğullar , kocalar n n oğullar , erkek kardeşleri, erkek kardeşleri-nin oğullar , k z kardeşlerikardeşleri-nin oğullar , kendi kad nlar , ellerikardeşleri-nin alt n-da bulunan (köleler), erkeklerden ailenin kad n na şehvet duymayan (hizmetçi vs.) tâbi kimseler ve henüz kad nlar n mahrem bölgelerinin fark nda olmayan çocuklardan oluşan on iki grup insandan başkas na aç p göstermemeleri emredilmektedir. “Dedeler” ve “dedelerin babas ” âyette geçen baba mesabesinde, “amcalar” ve “day lar” da “kardeşler” ve “kardeş çocuklar ” mesabesinde kabul edildikleri için ayr ca kendi-lerinden söz edilmemiştir. Zira herhangi bir konuda indirilen bir âyet, ayn manay veren diğerlerini de kapsam na al r.65
· Âyette geçen ﱠﻦِﻬِﺋٓﺎ َﺴِﻧ“kendi kad nlar ” ifadesinden kas t, kendi evlerinde çal şt rd klar kad nlar, yani hizmetçiler olabileceği gibi bütün kad nlar da olabilir.66 Yine ﱠﻦُﻬُـﻧﺎَﻤْﻳَا ْﺖَﻜَﻠَﻣ ﺎَﻣ“ellerinin alt nda bulunanlar” ifadesinden
maksad n genel anlamda “köleler” olmas n n yan nda meşru şekilde sa-hip olduklar erkek hizmetçileri içerdiğini söylemek de yanl ş olmasa gerektir.
64 Semerkandî, Baḥru’l-‘ulûm, 2: 531. 65 Semerkandî, Baḥru’l-‘ulûm, 2: 531.
· Âyetteki ِلﺎ َﺟﱢﺮﻟا َﻦِﻣ ِﺔَﺑْرِْﻻا ﻲِﻟ۬وُا ِﺮْﻴَﻏ َﻦﻴِﻌِﺑﺎﱠﺘﻟا“erkeklerden, (ailenin kad n na) şehvet duymayan kimseler” ifadesi ile cinsel arzu ve isteklerden yoksun hiz-metçiler, evin yaşl ve yard mc elemanlar , ihtiyarlar kast ediliyor olma-l d r. Zira âyette geçen ﺔَﺑْرِْﻻا eolma-l-irbeh keolma-limesi “ihtiyaç hissetmek, düşkün olmak, arzu duymak”67 anlamlar na gelmektedir. Bu kelimenin baş
n-da ﺮْﻴَﻏ ğayr sözcüğü bulunduğu için ifade olumsuz anlam kazanmakta; dolay s yla bunlar n “cinsel arzusu olmayan kişiler” manas na al nmas gerekmektedir.68 Bu ifade ayr ca yemeklerin ard ndan insanlar n
peşin-den koşan, onlar takip epeşin-den, onlara tabi olan ve cinsel arzular bulun-mayan kişileri de içermektedir; bu çerçevede baz müfessirler âyetteki ﻦﻳ۪ﻊِﺑﺎﱠﺘﻟا et-tâbi‘în kelimesinden ilk maksad n “yemek art klar kovalayan ve cinsel ihtiyaçlar bulunmayan kişiler” olduğunu belirtmişlerdir.69
· Bu âyette geçen ٓﺎ َﺴﱢﻨﻟا ِتاَرْﻮَﻋ ﻰٰﻠَﻋ اوُﺮَﻬْﻈَﻳ ْﻢَﻟ َﻦﻳِﺬﱠﻟا ِﻞْﻔﱢﻄﻟا“(henüz) kad nlar n mahrem böl-gelerinin fark nda olmayan çocuklar” ifadesi ile gizli kad nl k hususiyet-lerinin fark nda olmayan çocuklar kastediliyor olmal d r. Zira ifadedeki اوُﺮَﻬْﻈَﻳ ْﻢَﻟ lem yazherû fiili “henüz muzahir olamamak, fark nda olmamak”70
demektir. Ayr ca âyetin bu k sm nda küçük çocuklardan söz edilince, bir önceki maddede zikredilenlerin de “yaşl erkekler” olduğunu söyle-yebiliriz.
· Âyetteki ﱠﻦِﻬِﺘَﻨﻳِز ْﻦِﻣ َﻦﻴِﻔ ْﺨُﻳ ﺎَﻣ َﻢَﻠْﻌُـﻴِﻟ ﱠﻦِﻬِﻠُﺟْرَﺎِﺑ َﻦْﺑِﺮ ْﻀَﻳ َﻻَو “Gizledikleri zînetleri bilinip (farkedil-sin) diye ayaklar n yere vurmas nlar!” cümlesiyle vurgulanmak istenen husus, kad nlar n dikkatleri üzerine çekecek tarzda yürümemeleridir. Bu ifade ile ayr ca kad nlar n ayaklar na takt klar halhal gibi süslerin fark edilmesi, kad nlar n namahrem erkeklere karş cazibelerini ortaya koyma-lar ve gizledikleri zînetlerinin belli olmas maksad yla yürürken ayakla-r n h zl ca yeayakla-re vuayakla-rmalaayakla-r yasaklanmaktad ayakla-r.71 Nihayetinde kad nlar için
özel olarak zikredilen bu yasak, “kibirli yürümemek” şeklinde İsrâ’ sûresi 37 ve Lokmân sûresi 18. âyetlerde kad n-erkek bütün insanlara yasaklanan bir davran ş biçimidir. Demek ki sadece örtünmek yetmemektedir; bunu davran şlara yans tmak da gerekmektedir. Bu kapsamda takvâ elbisesinin bir yaşam biçimi olmas ve bütün hayat kuşatmas gerektiği
vurgulan-67 Ezherî, “Rbh”, 1: 1354. 68 Râzî, Mefâtîḥu’l-ġayb, 23: 208.
69 Semerkandî, Baḥru’l-‘ulûm, 2: 532; Taberî, Câmi‘u’l-beyân, 18: 121-123; Râzî, Mefâtîḥu’l-ġayb,
23: 208. Geniş bilgi için bk. Ensari, Hicab ve Zina, 140-145.
70 Ezherî, “Zhr”, 3: 2259; İbn Fâris, “Zhr”, 2: 602-603; Cevherî, “Zhr”, 2: 68-70; Isfehânî, “Zhr”,
540-541; İbn Manzûr, “Zhr”, 9: 200.
maktad r. Böylelikle Kur’ân, kad n örnek vererek toplumu bilinçlendir-mek istebilinçlendir-mektedir.
· Âyetin son k sm nda Yüce Allah, bireysel ve toplumsal hayat aç s ndan son derece önemli duyarl l k göstergeleri olan gözleri harama bakmak-tan al koyma, iffet ve namusu koruma, zîneti gizleme, tesettür, mahrem-namahrem ilişkisi, sokakta yürürken nas l davran lmas gerektiği gibi hususlar bütünüyle Allah’a yönelmekle ilişkilendirmekte, bunlar n bi-rer mü’min hassasiyeti olduğunu belirtmekte ve kurtuluşa ermek için topluca Allah’a yönelmek gerektiğine dikkat çekmektedir. Zira kurtu-luşa ermenin temel esas , Allah’a yönelmektir. Bu kapsamda mü’minler topluca ayn değerleri sahiplenmek, bir bedenin uzuvlar gibi bir ve be-raber olduklar n ispatlamak ve toplumsal bir duyarl l k ortaya koymak-la mükelleftirler.
Netice itibariyle Nûr sûresi 31. âyette, kad nlar n da t pk erkekler gibi gözlerini (harama bakmaktan) sak nmak ve iffet ve namuslar n korumakla mükellef k l nd klar , buna ilaveten onlar n (yüz ve el gibi) görünen k s mlar hariç zînetlerini teşhir etmemek, başörtülerini tâ yakalar n n üzerine kadar sark tmak/salmak, zînetlerini mahrem ya da özel durumlu kişilerden baş-kas na göstermemek ve gizledikleri zînetleri anlaş ls n diye ayaklar n yere vurmamakla da sorumlu tutulduklar belirtilmektedir. Âyette ayr ca takvâ elbisesine bürünmek için sadece örtünmenin yeterli olmad ğ ; tesettürü dav-ran şlara yans tmak ve yaşam biçimine dönüştürmek icap ettiği ve kurtuluşa ermek için hep birlikte Yüce Allah’a yönelmek gerektiği bildirilmektedir.
2.5. Nûr Sûresi 60. Âyet
ٌﺮْـﻴ َﺧ َﻦْﻔِﻔْﻌَـﺘ ْﺴَﻳ ْنَاَو ٍﺔَﻨﻳِﺰِﺑ ٍتﺎ َﺟﱢﺮَـﺒَﺘُﻣ َﺮْـﻴَﻏ ﱠﻦُﻬَـﺑﺎَﻴِﺛ َﻦْﻌ َﻀَﻳ ْنَا ٌحﺎَﻨُﺟ ﱠﻦِﻬْﻴَﻠَﻋ َﺲْﻴَﻠَـﻓ ﺎ ًﺣﺎَﻜِﻧ َنﻮ ُﺟْﺮَـﻳ َﻻ ي۪ﺖّٰﻟا ِءٓﺎ َﺴﱢﻨﻟا َﻦِﻣ ُﺪِﻋاَﻮَﻘْﻟاَو ٌﻢﻴِﻠَﻋ ٌﻊﻴِﻤَﺳ ُﻪّٰﻠﻟاَو ﱠﻦُﻬَﻟ
Nikâh ummayan (yani evlenme ümidi taş mayan) yaşl kad nlar n, zînetlerini teşhir etmeksizin d ş elbiselerini ç karmalar nda kendileri için bir günah yoktur. Ancak yine de iffetli davranmalar kendileri için daha hay r-l d r. Ar-lr-lah her şeyi işitendir; her şeyi bir-lendir.
Yaşl kad nlara yönelik özel hükümlerin yer ald ğ bu âyetin nüzûl sebe-bine ilişkin kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlayamad k.
Âyette öne ç kan hususlar şunlard r:
· Bu âyette geçen ِءٓﺎ َﺴﱢﻨﻟا َﻦِﻣ ُﺪِﻋاَﻮَﻘْﻟا ifadesi “oturan (yaşl ) kad nlar, oturmuş, çocuktan kesilmiş kad nlar, hay zdan kesildiği için kocaya ihtiyaç
hisset-meyen kad nlar”,72 sonras nda gelen ﺎ ًﺣﺎَﻜِﻧ َنﻮُﺟْﺮَـﻳ َﻻ ﻲِﺘّٰﻟا ifadesi ise bu anlam
destekler ve tamamlar mahiyette “nikah yani cinsel ihtiyac kalmayan, evlenme arzusu duymayan” anlamlar na gelmektedir.73 Söz konusu
ifadeler, âyette sözü edilen ayr cal kl düzenlemenin toplumsal hayat-ta zina, zina iftiras , şehvet gibi konularda herhangi bir istismara kap aralama ihtimali kalmayan yaşl kad nlara özel olduğunu aç kça ortaya koymaktad r.
· Bu âyette, yaşl kad nlar n zînetlerini teşhir etmemek şart yla d ş elbi-selerini ç karabilecekleri, dolay s yla tesettür/örtünme konusunda esnek bir hükme sahip k l nd klar ifade edilmektedir. Bu doğrultuda toplu-mun önemli bir parças n oluşturan yaşl kad nlar n tesettür noktas nda diğerlerinden farkl bir durumlar söz konusu olsa da iffetli davranma-lar n n kendileri için daha hay rl olacağ vurgulanmaktad r.
· Âyette geçen ٍﺔَﻨﻳِﺰِﺑ ٍتﺎَﺟﱢﺮَـﺒَﺘُﻣ َﺮْـﻴَﻏ “zînetlerini teşhir etmeksizin” ifadesi, yaşl da olsa kad nlar n zînet denebilecek organlar n n bulunduğunu ve on-lar aç p saçmamaon-lar n n şart olduğunu bildirmektedir. Bu noktada saç, boyun, gerdan ve yakalar n, kad nlar n zînetleri kapsam nda olduğu ve başörtüsünün bütün bu zînetleri örttüğü bilinmektedir. Dolay syla âyette zikredilen siyâb n d ş elbise olduğu kanaatindeyiz.
· Bu âyette Yüce Allah, yaşl kad nlar için özel bir esneklik belirlese de buna bir s n rlama getirmekte ve bu kapsamda zînetlerini teşhir etmeme-lerini hükme bağlad ktan sonra yukar da sözü edilen esnekliğe rağmen iffetli davranmalar n n kendileri için çok daha hay rl olacağ n bildir-mektedir. Bundan hareketle diyebiliriz ki, kuşkusuz tesettür konusunda nikâh umudu kalmam ş yaşl kad nlar genç bayanlar gibi değildir; ancak şartlar ne olursa olsun iffetli davranmak esast r.
· Âyetin son k sm nda Yüce Allah, ﻊﻴِﻤَﺳ semî‘ ve ﻢﻴِﻠَﻋ ‘alîm s fatlar na yer vere-rek kimlerin neyi, nerede, nas l ve niçin yapt klar n , kimlerin hangi düşün-celere sahip olduklar n ve kimlerin kimlerle ve nelerle ilgili ne düşündük-lerini ve ne söyledikdüşündük-lerini gayet iyi işittiğini ve her şeyi hakk yla bildiğini belirterek, insanlar her konuda olduğu gibi tesettür konusunda da duyarl olmaya davet etmekte ve bu hayatta olup biten her şeyin hesab n soracağ mesaj n vermektedir.
Hulasa Nûr sûresi 60. âyette Yüce Allah, tesettür konusunda yaşl yani
72 Semerkandî, Baḥru’l-‘ulûm, 2: 547; Taberî, Câmi‘u’l-beyân, 18: 165; Zemahşerî, el-Keşşâf, 2:
248; Râzî, Mefâtîḥu’l-ġayb, 24: 33.
