Mimari tasarıma bir girdi olarak doğal aydınlatma, Konya'daki ofis binalarının doğal aydınlatma bakımından incelenmesi

(1)

T.C.

SELÇUK ÜNøVERSøTESø FEN BøLøMLERø ENSTøTÜSÜ

MøMARø TASARIMA BøR GøRDø OLARAK DOöAL AYDINLATMA,

KONYA'DAKø OFøS BøNALARININ DOöAL AYDINLATMA BAKIMINDAN

øNCELENMESø

Dilek TAùOLUK YÜKSEK LøSANS TEZø

MimarlÕk Anabilim DalÕ

OCAK-2014 KONYA Her HakkÕ SaklÕdÕr

(2)

(3)

iii

TEZ BøLDøRøMø

Bu tezdeki bütün bilgilerin etik davranÕú ve akademik kurallar çerçevesinde elde edildi÷ini ve tez yazÕm kurallarÕna uygun olarak hazÕrlanan bu çalÕúmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kayna÷Õna eksiksiz atÕf yapÕldÕ÷ÕnÕ bildiririm.

DECLARATION PAGE

I hereby declare that all information in this seminar document has been obtained and presented in accordance with academic rules and ethical conduct. I also declare that, as required by these rules and conduct, I have fully cited and referenced all material and results that are not original to this work.

Dilek TAùOLUK Tarih: 21.01.2014

(4)

iv ÖZET

YÜKSEK LøSANS

MøMARø TASARIMA BøR GøRDø OLARAK DOöAL AYDINLATMA, KONYA'DAKø OFøS BøNALARININ DOöAL AYDINLATMA BAKIMINDAN

øNCELENMESø

Dilek TAùOLUK

Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü MimarlÕk Anabilim DalÕ

DanÕúman: Yrd.Doç.Dr. Fatih CANAN 2014, 239 Sayfa

Jüri

Doç.Dr. Mustafa TOSUN Yrd.Doç.Dr. Fatih CANAN

Yrd.Doç.Dr. Seyfettin Sinan GÜLTEKøN

ÇalÕúma, Konya'daki ofis binalarÕnÕ do÷al aydÕnlatma bakÕmÕndan de÷erlendirmeyi hedeflemektedir. Bir mimari tasarÕm girdisi olarak ele alÕnan do÷al aydÕnlatmanÕn, en önemli görsel konfor úartlarÕndan olan aydÕnlÕk düzeyini sa÷lamasÕ istenmektedir.

Tez 6 bölümden oluúmaktadÕr. Birinci bölümde tezin amacÕ, kapsamÕ ve tezde kullanÕlan yöntem açÕklanmÕútÕr. Konya'daki ofis binalarÕnÕn aydÕnlÕk düzeyinin yerinde ölçüm yöntemiyle analizinin yapÕldÕ÷Õ tez, ofislerde iúleve uygun gerekli aydÕnlÕk de÷erinin sa÷lanmasÕnÕ amaçlamaktadÕr.

økinci bölümde mimari tasarÕm ve aydÕnlatma kavramlarÕndan, aydÕnlatmanÕn özellikleri, geliúim süreci, estetik ve psikolojik boyutundan bahsedilmiútir. Do÷al aydÕnlatmanÕn mimari tasarÕmla iliúkisi incelenmiú, do÷al aydÕnlatmanÕn bina tasarÕmÕnda etkisi ve do÷al ÕúÕ÷Õn bina içerisine alÕnmasÕ açÕklanmÕútÕr. AydÕnlÕk düzeyi kavramÕ ile iliúkili olan gün ÕúÕ÷Õ çarpan kavramÕ ifade edilmiútir.

Üçüncü bölümde ofis binalarÕ, özellikleri, sÕnÕflandÕrÕlmasÕ ve ofis binalarÕnÕn do÷al aydÕnlatma ile iliúkisi üzerinde durulmuútur. øyi bir aydÕnlatmanÕn sa÷lanmasÕ için gerekli kriterler incelenmiú, ofis binalarÕnda olmasÕ gereken aydÕnlÕk düzeyi de÷erleri belirlenmiútir.

(5)

v

Dördüncü bölümde Konya'daki ofis binalarÕnÕn genel özelliklerine ve ölçüm yapÕlan odalarÕn detaylÕ özelliklerine yer verilmiútir. Ölçüm yapÕlan noktalarÕn ve ölçüm de÷erlerinin de yer aldÕ÷Õ dördüncü bölümde odalara iliúkin saydamlÕk oranÕ, pencere oranÕ, engel açÕsÕ, yön, çevre dokusu yo÷unlu÷u gibi her ofiste farklÕlÕk gösteren de÷erler bulunmuútur.

Beúinci bölümde, dördüncü bölümde elde edilen veriler de÷erlendirilmiútir. Ofis binalarÕna ait odalar birçok de÷ere bakÕlarak irdelenmiútir. Odalara ait farklÕ saatlerdeki ortalama aydÕnlÕk de÷erleri, gün içi ortalama aydÕnlÕk de÷erleri ve ortalama gün ÕúÕ÷Õ çarpan de÷erleri incelenmiútir. OdalarÕn pencere ve saydamlÕk oranlarÕ kÕyaslanarak odalarÕn aydÕnlÕk düzeyi incelenmiútir. OdalarÕn ölçüm de÷erlerine göre ofis binalarÕ için iúleve uygun gerekli aydÕnlÕk düzeyini sa÷layÕp sa÷lamadÕklarÕ analiz edilmiútir.

AltÕncÕ bölüm ise sonuç bölümüdür. YapÕlan ölçümler neticesinde elde edilen verilerle, ofis binalarÕnda aydÕnlÕk düzeyini etkileyen etkenler de÷erlendirilmeye çalÕúÕlmÕútÕr.

Anahtar kelimeler: AydÕnlÕk düzeyi, Do÷al aydÕnlatma, Gün ÕúÕ÷Õ çarpanÕ, Mimari TasarÕm, Ofis BinalarÕ

(6)

vi ABSTRACT

MS THESIS

NATURAL LIGHTING AS AN INPUT FOR ARCHITECTURAL DESIGN, EXAMINATION OF OFFICES IN KONYA IN CASE OF NATURAL

LIGHTING

Dilek TAùOLUK

Selcuk University

Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Architecture

Supervisor: Assist.Prof.Dr. Fatih CANAN 2014, 239 Pages

Jury

Assoc.Prof.Dr. Mustafa TOSUN Assist.Prof.Dr. Fatih CANAN

Assist.Prof.Dr. Seyfettin Sinan GÜLTEKøN

This study aims to evaluate office buildings in Konya in terms of natural lighting. It is desired from natural lighting which is considered to be an architectural design input, to provide the level of lighting which is the one of most important visual comfort conditions.

The thesis consists of 6 chapters. In the first part aim, scope and methods used in the thesis are described. The thesis, including the analysis of lighting level of office buildings in Konya that was performed by the method of in-situ measurement, aims to provide the necessary brightness value at offices.in accordance of functions

In the second part architectural design and lighting notions, characteristics development process, aesthetic and psychological dimensions of lighting are mentioned. The relationship of natural lighting with architectural design is examined, the effect of natural lighting in building design and natural light to be taken into the building is described. The notion of illumination level that is associated with notion of daylight factor is expressed.

(7)

vii

In the third chapter its focused on office buildings, properties, classification and relationship with the natural lighting and office buildings. Required criterias to ensure a good lighting are examined, required values of illumination level in office buildings are determined.

In the fourth chapter general characteristics of the office buildings in Konya and detailed specifications of the rooms where measurements were done, have been given. In the fourth section which also includes measurement points and values, values were found that differs at every office concerning rooms such as transparency rate, window rate, obstacle angle, direction, surrounding texture density.

In the fifth chapter, the obtained data in the fourth chapter was analyzed. Rooms belonging to office buildings were examined by looking at the many values. Average brightness values, average luminance values of intraday and average daylight factor values at different times belong to rooms were examined. The lighting level of the rooms has examined by comparing windows and transparency rates of rooms. According to the measured values of rooms it is analyzed whether they provide the required illumination level accordance in function for office buildings.

The sixth chapter is the epilogue. Datas, obtained as result of performed measurements and factors, affecting the level of brightness in office buildings were studied to be evaluated.

(8)

viii

(9)

ix ÖN SÖZ

"Mimari TasarÕma Bir Girdi Olarak Do÷al AydÕnlatma, Konya'daki Ofis BinalarÕnÕn Do÷al AydÕnlatma BakÕmÕndan øncelenmesi" çalÕúmamÕn oluúumunda ve tüm evrelerinde bana yardÕmcÕ olan, görüú ve önerileri ile çalÕúmamÕ yönlendiren, De÷erli DanÕúmanÕm Yrd. Doç. Dr. Fatih Canan’a teúekkür ederim.

ønceleme yaptÕ÷Õm ofislerde, bana yardÕmlarÕyla destek olan ve ölçümler esnasÕnda kolaylÕk sa÷layan ønúaat Mühendisi Mehmet Uzbaú'a, Mali Müúavir Ali Ünlü'ye, Mimar ùenay YÕlmaz'a, Avukat Tu÷ba BatÕ'ya, Mali Müúavir TarÕk Kuúçu'ya, Mali Müúavir Recai øúleyici'ye, Mimar Hasan Özdemir'e, Mali Müúavir Serkan Çerezci'ye, Mir Ajans Genel Müdürü Ali Ayvat'a, Korkmaz Beton Yönetim Kurulu Üyesi Vezir Korkmaz'a ve Seha YapÕ A.ù.'ye teúekkür ederim.

Ölçümlerim esnasÕnda bana yardÕmcÕ olan ve benimle birlikte emek harcayan de÷erli arkadaúlarÕm Hanife Gürler'e, Saliha YÕlmaz'a ve ùükran Oflaz DazkÕrlÕ'ya teúekkür ederim.

"Konya'daki Ofis BinalarÕnÕn Morfolojik Geliúimi” adlÕ tez çalÕúmasÕndaki tecrübe ve bilgilerini benimle paylaúan Yüksek Mimar Serdar Ekizer'e ve iú merkezlerinin projelerini temin etmemi sa÷layan Konya Selçuklu Belediyesi arúiv sorumlusu ùuayip Aksoy'a teúekkür ederim.

En önemli ve son olarak;

Tez çalÕúmam boyunca bana her türlü deste÷i ve anlayÕúÕ gösteren sevgili eúim ønúaat Mühendisi Emrah Do÷an Taúoluk'a, tüm hayatÕm boyunca deste÷ini hep yanÕmda hissetti÷im kÕymetli annem Müúerref Tunç’a ve bana okumayÕ ve ö÷renmeyi bir hayat anlayÕúÕ olarak benimseten de÷erli babam Durmuú Ali Tunç'a en derin teúekkürlerimi sunarÕm.

Dilek TAùOLUK KONYA-2014

(10)

x øÇøNDEKøLER TEZ BøLDøRøMø ... iii ÖZET ... iv ABSTRACT ... vi ÖN SÖZ ... ix øÇøNDEKøLER ... x

RESøM LøSTESø ... xii

ÇøZELGE LøSTESø ... xvi

1. GøRøù ... 1

1.1.Amaç ... 3

1.2.Kapsam ... 3

1.3.Yöntem ... 3

2. MøMARø TASARIM VE DOöAL AYDINLATMA ... 4

2.1. Mimari tasarÕm ... 4

2.2. AydÕnlatma ... 5

2.2.1. AydÕnlatmanÕn geliúim süreci ... 7

2.2.2.AydÕnlatmanÕn estetik ve psikolojik boyutu ... 10

2.2.3. AydÕnlatmanÕn nicelik ve nitelik özellikleri ... 14

2.2.3.1. AydÕnlatmanÕn niceli÷i ... 14

2.2.3.2. AydÕnlatmanÕn niteli÷i ... 16

2.3. Gün IúÕ÷Õ ve Do÷al AydÕnlatma ... 17

2.3.1. Gün ÕúÕ÷Õ (do÷al ÕúÕk) ... 17

2.3.2. Do÷al aydÕnlatma ... 18

2.3.3. Do÷al ÕúÕ÷Õn (gün ÕúÕ÷Õ) bina içerisine alÕnmasÕ ... 19

2.3.3.1. Düúey pencerelerle aydÕnlatma ... 20

2.3.3.2. Tepeden ÕúÕklandÕrma ... 27

2.3.3.3. Atrium ... 32

2.3.4. Bina tasarÕmÕ ve gün ÕúÕ÷Õ ... 36

2.3.4.1. Bina tasarÕmÕnda do÷al çevreye iliúkin tasarÕm kriterleri ... 36

2.3.4.2. Bina tasarÕmÕnda yapma çevreye iliúkin tasarÕm kriterleri ... 38

3.5. Gün IúÕ÷Õ ÇarpanÕ ve Gök Modelleri ... 47

3. OFøS BøNALARI VE OFøS BøNALARINDA DOöAL AYDINLATMA ... 52

3.1. Ofis BinalarÕ ve Do÷al AydÕnlatma ... 52

3.2. Ofis BinalarÕnÕn SÕnÕflandÕrÕlmasÕ ... 53

3.2.1. Hücre planlÕ ofis mekanlarÕ ... 54

3.2.2. AçÕk planlÕ ofis mekanlarÕ ... 56

3.2.3. Serbest planlÕ ofis mekanlarÕ ... 58

(11)

xi

3.2.5. Karma planlÕ ofis mekanlarÕ ... 60

3.3. Ofis BinalarÕnda Görsel Konfor ve Do÷al AydÕnlatma ... 65

3.4. øyi Bir AydÕnlatmanÕn Sa÷lanmasÕ øçin Gerekli Kriterler ve Ofislerde Gerekli AydÕnlÕk Düzeyleri ... 68

4. KONYA'DAKø OFøS BøNALARININ GENEL ÖZELLøKLERø VE SEÇøLEN OFøSLERøN DOöAL AYDINLATMA BAKIMINDAN øNCELENMESø ... 72

4.1. Adalhan øú Merkezi ... 76

4.1.1. Kat 1 oda 1 (Uz YapÕ ønúaat Ofisi) ... 79

4.1.2. Kat 1 oda 2 (Uz YapÕ ønúaat Ofisi) ... 84

4.1.3. Kat 5 oda 3 (Mali Müúavir Ali Ünlü Muhasebe Ofisi) ... 88

4.1.4. Kat 5 oda 4 (Mali Müúavir Ali Ünlü Muhasebe Ofisi) ... 92

4.2. Kemerli øú Merkezi ... 96

4.2.1. Kat 4 oda 1 (Mimar ùenay YÕlmaz MimarlÕk Ofisi) ... 99

4.2.2. Kat 4 oda 2 (Avukat Tu÷ba BatÕ Hukuk Ofisi) ... 103

4.2.3. Kat 4 oda 3 (Mali Müúavir TarÕk Kuúçu Muhasebe Ofisi) ... 107

4.2.4. Kat 4 oda 4 (Mali Müúavir Recai øúleyici Muhasebe Ofisi) ... 112

4.3. HazÕm Uluúahin øú Merkezi ... 116

4.3.1. Kat 2 oda 1 (ElmacÕ ønúaat Ofisi) ... 120

4.3.2. Kat 2 oda 2 (Mali Müúavir Serkan Çerezci Muhasebe Ofisi) ... 124

4.3.3. Kat 2 oda 3 (Mir Ajans Reklam Ofisi) ... 129

4.4. Kule Plaza øú Merkezi ... 133

4.3.1. Kat 33 oda 1 (Seha YapÕ ønúaat Ofisi) ... 137

4.3.2. Kat 33 oda 2 (Seha YapÕ ønúaat Ofisi) ... 141

4.3.3. Kat 12 oda 3 (Korkmaz Beton ønúaat Ofisi) ... 146

5. DEöERLENDøRME ... 151

5.1. Adalhan øú Merkezi ... 153

5.2. Kemerli øú Merkezi ... 163

5.3. HazÕm Uluúahin øú Merkezi ... 173

5.4. Kule Plaza øú Merkezi ... 186

6. SONUÇ VE ÖNERøLER ... 196

KAYNAKLAR ... 201

EKLER ... 208

(12)

xii

RESøM LøSTESø

Resim 2.1. Pantheon ... 9

Resim 2.2. Mor Gabriel ManastÕrÕ, Midyat, Mardin ... 9

Resim 2.3. østanbul ùehzade Camii ... 10

Resim 2.4. Notre Dame du Haut ùapeli, Le Corbusier, Ronchamp, Fransa ... 12

Resim 2.5. IúÕk Kilisesi, Tadao Ando, Japonya ... 13

Resim 2.6.Yahudi Müzesi, Daniel Libeskind, Berlin ... 13

Resim 2.7. Dives in Misericordia Kilisesi, Richard Meier, Roma ... 14

Resim 2.8. Pencereden giren do÷al ÕúÕkla aydÕnlatÕlan ofis ... 25

Resim 2.9. Bir sÕnÕfta göz hizasÕnda ve tavana yakÕn bölümde olmak üzere farklÕ iki kotta tasarlanan pencereler ile do÷al aydÕnlatmanÕn sa÷lanmasÕ... 26

Resim 2.10. Provincetown Sanat Müzesi, çatÕ penceresi ile do÷al aydÕnlatma ... 26

Resim 2.11. Marina Bay Kongre Merkezi, pencereden giren do÷al ÕúÕk ... 27

Resim 2.12. Galerie Vivienne, Paris; çatÕda yer alan ÕúÕklÕk ile do÷al aydÕnlatma ... 30

Resim 2.13. Estonya Sanat Müzesi; çatÕ ÕúÕklÕ÷Õndan alÕnan gün ÕúÕ÷ÕnÕn, mekan içinde yönlendirici ö÷e olarak kullanÕlmasÕ. ... 30

Resim 2.14. Kuzey Jutland Sanat Müzesi, Elissa ve Alvar Aalto, Finlandiya ... 31

Resim 2.15. Mario Botta, Stabio’da Konut, gün ÕúÕ÷ÕnÕn içeri alÕnmasÕ için birlikte tasarlanmÕú tepe ÕúÕklÕ÷Õ ve düúey pencereler. ... 31

Resim 2.16. Zürih Üniversitesi Kütüphanesi atriumu, øsviçre. ... 34

Resim 2.17. Cocoon Exclusive Office; Atriumdan alÕnan do÷al ÕúÕ÷Õn, sirkülasyonla bir bütün olarak tasarlanmasÕ. ... 34

Resim 2.18. Ankara Noterler Birli÷i BinasÕ Atriumu ... 35

Resim 2.19. Guggenheim Müzesi atriumu, Frank Lloyd Wright ... 35

Resim 3.1. ølk Ofis binasÕ olarak kabul edilen Uffizzi ofis binasÕ. ... 53

Resim 4.1. Lazermetre ... 73

Resim 4.2. Lüksmetre ... 73

Resim 4.3. Adalhan øú Merkezi Görünüúü ... 76

Resim 4.4. Adalhan øú Merkezi Kat 1 Oda 1 Görünüúü ... 81

Resim 4.8. Kemerli øú Merkezi Görünüúü ... 96

Resim 4.9. Kemerli øú Merkezi Kat 4 Oda 1 Görünüúü ... 101

Resim 4.13. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Görünüúleri ... 117

Resim 4.14. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Kat 2 Oda 1 Görünüúü ... 121

Resim 4.17. Kule Plaza øú Merkezi Görünüúü ... 134

Resim 4.18. Kule Plaza øú Merkezi Kat 33 Oda 1 Görünüúü ... 139

Resim 5.1. MT. Airy Public Library IúÕk RafÕ KullanÕmÕ ... 183

Resim 5.2. Do÷a Kütüphanesi, Singapur IúÕk RafÕ KullanÕmÕ ... 184

(13)

xiii

ùEKøL LøSTESø

ùekil 2.1. AydÕnlatma Düzeyi ... 15

ùekil 2.2. IúÕk AkÕsÕ ... 15

ùekil 2.3. FarklÕ Pencere Tipleri ... 19

ùekil 2.4. FarklÕ Pencere Tiplerinin Sa÷ladÕ÷Õ IúÕk Da÷ÕlÕmÕ ... 20

ùekil 2.5. Pencerelerle plan ve kesitte gün ÕúÕ÷Õ da÷ÕlÕmlarÕ ... 21

ùekil 2.6. Tek Cephede Penceresi Olan Odadaki IúÕk Da÷ÕlÕmÕ ... 22

ùekil 2.7. øki Cepheli Bir Odadaki IúÕk Da÷ÕlÕmÕ ... 22

ùekil 2.8. IúÕk Yönünün Oda Derinlerine Do÷ru De÷iúimi ... 22

ùekil 2.9. AydÕnlatmanÕn oda derinli÷ine göre de÷iúimi ... 23

ùekil 2.10. Pencere yan yüzeylerinin do÷al ÕúÕ÷Õ yansÕtmasÕ ... 23

ùekil 2.11. IúÕ÷Õn mekana giriú úeklini de÷iútiren pencere çeúitleri ... 24

ùekil 2.12. FarklÕ seviyelerde bulunan pencere açÕklÕklarÕnÕn ÕúÕk da÷ÕlÕmlarÕnÕn karúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 24

ùekil 2.13. Do÷al ÕúÕ÷Õn mekâna alÕnmasÕnda pencere yüksekliklerinin etkileri ... 25

ùekil 2.14. Do÷al ÕúÕ÷Õn mekâna alÕnmasÕnda pencere yükseklik ve yerlerinin etkileri ... 25

ùekil 2.15. Do÷al ÕúÕ÷Õn mekâna üstten alÕnma biçimleri ... 28

ùekil 2.16. ÇatÕ Penceresinden Da÷Õlan Gün IúÕ÷Õ ... 29

ùekil 2.17. ÇatÕ Penceresinden Da÷Õlan Gün IúÕ÷Õ ... 29

ùekil 2.18. Testere Diúli ÇatÕ Penceresinden Gün IúÕ÷Õ Da÷ÕlÕmÕ ... 29

ùekil 2.19. Atriumdan Gün IúÕ÷Õ Da÷ÕlÕmÕnÕn Görünüúü ... 32

ùekil 2.20.Yerleúme tasarÕmÕnda binalarÕn konumlandÕrÕlmasÕ ve engel açÕsÕ ... 39

ùekil 2.21. Kat sayÕsÕna göre engel açÕsÕ (EA) de÷iúimi ... 39

ùekil 2.22. Hacme iliúkin de÷iúkenler ... 41

ùekil 2.23. IúÕ÷Õn bir yüzeye veya malzemenin katmanÕna geldi÷i zaman yansÕma, geçirim ve so÷urma meydana gelmesi ... 46

ùekil 2.24. Gün ÕúÕ÷Õ çarpanÕ ... 48

ùekil 2.25. CIE gök modelleri... 50

ùekil 2.26. CIE açÕk hava ve kapalÕ hava gök modellerinden örnekler ... 51

ùekil 3.1. Hücre planlÕ ofis mekanÕ ... 55

ùekil 3.2. Hücresel planlÕ ofis mekanÕ ... 56

ùekil 3.3. AçÕk planlÕ ofis mekanÕ ... 57

ùekil 3.4. AçÕk planlÕ ofis mekanÕ, West Grup BinasÕ ... 57

ùekil 3.5. Serbest düzenli ofis mekanÕ, Ford BinasÕ ... 58

ùekil 3.6. Serbest düzenli ofis mekanÕ ... 59

ùekil 3.7. Grup planlÕ ofis mekanÕ ... 59

ùekil 3.8. Grup planlÕ ofis mekanÕ ... 60

ùekil 3.9. Karma planlÕ ofis mekanÕ, Campbell-Ewald West BinasÕ ... 61

ùekil 3.10. Karma planlÕ ofis mekanÕ ... 61

ùekil 3.11. Derinli÷i Az Olan Büro MekanÕ Örnekleri Tek Bölge, Tek Bölge ve Alternatif Çekirdekli, Çift Bölge ... 62

ùekil 3.12. Orta Derinlikte Büro Örnekleri ... 63

ùekil 3.13. Derin mekan örnekleri ... 64

ùekil 3.14. Çok derin mekan örnekleri ... 64

ùekil 3.15. AydÕnlÕk ùiddetiyle Yorgunluk ve øú Verimi ArasÕndaki øliúki ... 69

ùekil 4.1. Adalhan øú Merkezi Vaziyet PlanÕ ... 77

ùekil 4.2. Adalhan øú Merkezi Normal Kat PlanÕ... 77

ùekil 4.3. Adalhan øú Merkezi Engel AçÕsÕ I-I Kesiti ... 78

ùekil 4.4. Adalhan øú Merkezi Engel AçÕsÕ II-II Kesiti ... 78

ùekil 4.5. Pusula (Kuzey ile yapÕlan açÕnÕn belirlenmesi) ... 79

ùekil 4.6. Adalhan øú Merkezi OdalarÕn Kuzey øle YaptÕ÷Õ AçÕlar ... 79

ùekil 4.7. Adalhan øú Merkezi Kat 1 Oda 1 PlanÕ ... 80

ùekil 4.8. Adalhan øú Merkezi Kat 1 Oda 1 A Kesiti ... 81

ùekil 4.9. Adalhan øú Merkezi Kat 1 Oda 1 Pencere Görünüúü ... 82

ùekil 4.10. Adalhan øú Merkezi Kat 1 Oda 1 Ölçüm NoktalarÕ ... 83

(14)

xiv

ùekil 4.23. Kemerli øú Merkezi Vaziyet PlanÕ... 97

ùekil 4.24. Kemerli øú Merkezi Normal Kat PlanÕ ... 97

ùekil 4.25. Kemerli øú Merkezi Engel AçÕsÕ I-I Kesiti ... 98

ùekil 4.26. Kemerli øú Merkezi Engel AçÕsÕ II-II Kesiti ... 98

ùekil 4.27. Kemerli øú Merkezi OdalarÕn Kuzey øle YaptÕ÷Õ AçÕlar ... 99

ùekil 4.28. Kemerli øú Merkezi Kat 4 Oda 1 PlanÕ ... 100

ùekil 4.29. Kemerli øú Merkezi Kat 4 Oda 1 A Kesiti ... 100

ùekil 4.30. Kemerli øú Merkezi Kat 4 Oda 1 Pencere Görünüúü ... 101

ùekil 4.31. Kemerli øú Merkezi Kat 4 Oda 1 Ölçüm NoktalarÕ ... 102

ùekil 4.44. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Vaziyet PlanÕ ... 117

ùekil 4.45. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Normal Kat PlanÕ ... 118

ùekil 4.46. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Engel açÕlarÕ I-I kesit ... 119

ùekil 4.47. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Engel açÕsÕ II-II kesit ... 119

ùekil 4.48. HazÕm Uluúahin øú Merkezi OdalarÕn Kuzey øle YaptÕ÷Õ AçÕlar ... 119

ùekil 4.49. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Kat 2 Oda 1 PlanÕ ... 120

ùekil 4.50. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Kat 2 Oda 1 A Kesiti ... 121

ùekil 4.51. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Kat 2 Oda 1 Pencere Görünüúü ... 122

ùekil 4.52. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Kat 2 Oda 1 Ölçüm NoktalarÕ ... 123

ùekil 4.61. Kule Plaza øú Merkezi Vaziyet PlanÕ ... 134

ùekil 4.62. Kule Plaza øú Merkezi 33. Kat PlanÕ ... 135

ùekil 4.63. Kule Plaza øú Merkezi 12. Kat PlanÕ ... 135

ùekil 4.64. Kule Plaza øú Merkezi Engel AçÕsÕ I-I Kesiti ... 136

ùekil 4.65. Kule Plaza øú Merkezi OdalarÕn Kuzey øle YaptÕ÷Õ AçÕlar ... 137

ùekil 4.66. Kule Plaza øú Merkezi Kat 33 Oda 1 PlanÕ ... 138

ùekil 4.67. Kule Plaza øú Merkezi Kat 33 Oda 1 A Kesiti ... 138

ùekil 4.68. Kule Plaza øú Merkezi Kat 33 Oda 1 Pencere Görünüúü ... 139

ùekil 4.69. Kule Plaza øú Merkezi Kat 33 Oda 1 Ölçüm NoktalarÕ ... 140

ùekil 4.71. Kule Plaza øú Merkezi Kat 33 Oda 2 A Kesiti ... 142

(15)

xv

ùekil 5.1. Adalhan øú Merkezi Oda 1 Ölçüm NoktalarÕ AydÕnlÕk De÷erleri ... 154

ùekil 5.5. Adalhan øú Merkezi Ortalama AydÕnlÕk De÷eri ... 156

ùekil 5.6. Adalhan øú Merkezi Oda 1 Ölçüm NoktalarÕ Gün IúÕ÷Õ Çarpan De÷erleri ... 156

ùekil 5.10. Adalhan øú Merkezi Ortalama Gün IúÕ÷Õ Çarpan De÷eri ... 158

ùekil 5.11. Kemerli øú Merkezi Oda 1 Ölçüm NoktalarÕ AydÕnlÕk De÷erleri ... 164

ùekil 5.15. Kemerli øú Merkezi Ortalama AydÕnlÕk De÷eri ... 166

ùekil 5.16. Kemerli øú Merkezi Oda 1 Ölçüm NoktalarÕ Gün IúÕ÷Õ Çarpan De÷erleri ... 166

ùekil 5.20. Kemerli øú Merkezi Ortalama Gün IúÕ÷Õ Çarpan De÷eri ... 168

ùekil 5.21. Pencere üzerinde yapÕlan basit gölgeleme sistemleri ... 171

ùekil 5.22. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Oda 1 Ölçüm NoktalarÕ AydÕnlÕk De÷erleri ... 174

ùekil 5.25. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Ortalama AydÕnlÕk De÷eri ... 176

ùekil 5.26. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Oda 1 Ölçüm NoktalarÕ Gün IúÕ÷Õ Çarpan De÷erleri ... 177

ùekil 5.29. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Ortalama Gün IúÕ÷Õ Çarpan De÷eri ... 178

ùekil 5.30. IúÕk RafÕ ÇalÕúma Prensibi ... 182

ùekil 5.31. IúÕk RafÕ ... 183

ùekil 5.32. Anidolik sistem ... 184

ùekil 5.33. Anidolik sistem sayesinde ÕúÕ÷Õn yo÷unlaútÕrmasÕ ... 185

ùekil 5.34. Anidolik sistem detayÕ ... 185

ùekil 5.35. IúÕk rafÕ ve anidolik sistemin karúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 185

ùekil 5.36. Kule Plaza øú Merkezi Oda 1 Ölçüm NoktalarÕ AydÕnlÕk De÷erleri ... 187

ùekil 5.39. Kule Plaza øú Merkezi Ortalama AydÕnlÕk De÷eri ... 189

ùekil 5.40. Kule Plaza øú Merkezi Oda 1 Ölçüm NoktalarÕ Gün IúÕ÷Õ Çarpan De÷erleri ... 190

(16)

xvi

ÇøZELGE LøSTESø

Çizelge 2.1. BazÕ IúÕk KaynaklarÕnÕn IúÕk AkÕlarÕ ... 15

Çizelge 2.2. Hacim øçi Yüzeylerin Kirlenmesine øliúkin Düzeltme ÇarpanÕ De÷erleri (BKK) ... 42

Çizelge 2.3. De÷iúik Cam Türleri için IGÇ (t) de÷erleri ... 43

Çizelge 2.4. Cam Kirlilik Düzeltme ÇarpanÕ De÷erleri (CKÇ) ... 44

Çizelge 2.5. BazÕ Yüzeylerin YansÕtma ÇarpanlarÕ ... 45

Çizelge 2.6. Mekanlarda olmasÕ gereken ortalama ve min gün ÕúÕ÷Õ çarpanÕ (DF) de÷erleri ... 49

Çizelge 3.1. Mekanda gerekli olan aydÕnlÕk düzeyleri, UluslararasÕ AydÕnlatma Komisyonu’nun belirlemiú oldu÷u de÷erlerden oluúturulmuútur. ... 70

Çizelge 3.2. Ofis mekanlarÕnda yapÕlacak isin türüne göre CIE ‘nin önerdi÷i aydÕnlÕk düzey De÷erleri .. 71

Çizelge 4.1. Örnek øú Merkezi Oda Özellikleri... 75

Çizelge 4.2. Örnek øú Merkezi Pencere Özellikleri ... 75

Çizelge 4.3. Örnek øú Merkezi Malzeme Özellikleri ... 75

Çizelge 4.4. Örnek øú Merkezi Ölçüm De÷erleri ... 75

Çizelge 4.5. Adalhan øú Merkezi Kat 1 Oda 1 Özellikleri ... 82

Çizelge 4.6. Adalhan øú Merkezi Kat 1 Oda 1 Pencere Özellikleri ... 82

Çizelge 4.7. Adalhan øú Merkezi Kat 1 Oda 1 Malzeme Özellikleri ... 82

Çizelge 4.8. Adalhan øú Merkezi Kat 1 Oda 1 Ölçüm De÷erleri ... 83

Çizelge 4.12. Adalhan øú Merkezi Kat 1 Oda 2 Ölçüm De÷erleri... 87

Çizelge 4.21. Kemerli øú Merkezi Kat 4 Oda 1 Özellikleri ... 101

Çizelge 4.22. Kemerli øú Merkezi Kat 4 Oda 1 Pencere Özellikleri ... 102

Çizelge 4.23. Kemerli øú Merkezi Kat 4 Oda 1 Malzeme Özellikleri ... 102

Çizelge 4.24. Kemerli øú Merkezi Kat 4 Oda 1 Ölçüm De÷erleri ... 103

Çizelge 4.37. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Kat 2 Oda 1 Özellikleri ... 122

Çizelge 4.38. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Kat 2 Oda 1 Pencere Özellikleri ... 122

Çizelge 4.39. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Kat 2 Oda 1 Malzeme Özellikleri ... 122

Çizelge 4.40. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Kat 2 Oda 1 Ölçüm De÷erleri ... 123

Çizelge 4.49. Kule Plaza øú Merkezi Kat 33 Oda 1 Özellikleri ... 139

(17)

xvii

Çizelge 4.51. Kule Plaza øú Merkezi Kat 33 Oda 1 Malzeme Özellikleri ... 140

Çizelge 4.52. Kule Plaza øú Merkezi Kat 33 Oda 1 Ölçüm De÷erleri ... 141

Çizelge 4.54. Kule Plaza øú Merkezi Kat 33 Oda 2 Pencere Özellikleri ... 144

Çizelge 4.58. Kule Plaza øú Merkezi Kat 12 Oda 3 Pencere Özellikleri ... 149

Çizelge 5.1. Adalhan øú Merkezi Oda Özellikleri ... 160

Çizelge 5.2. Adalhan øú Merkezi Pencere Özellikleri ... 160

Çizelge 5.3. Adalhan øú Merkezi Ölçüm De÷erleri ... 161

Çizelge 5.4. Adalhan øú Merkezi Malzeme Özellikleri ... 163

Çizelge 5.5. Kemerli øú Merkezi Oda Özellikleri ... 169

Çizelge 5.6. Kemerli øú Merkezi Pencere Özellikleri... 169

Çizelge 5.7. Kemerli øú Merkezi Ölçüm De÷erleri ... 172

Çizelge 5.8. Kemerli øú Merkezi Malzeme Özellikleri ... 173

Çizelge 5.9. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Oda Özellikleri ... 180

Çizelge 5.10. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Pencere Özellikleri ... 180

Çizelge 5.11. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Ölçüm De÷erleri ... 181

Çizelge 5.12. HazÕm Uluúahin øú Merkezi Malzeme Özellikleri ... 186

Çizelge 5.13. Kule Plaza øú Merkezi Oda Özellikleri ... 193

Çizelge 5.14. Kule Plaza øú Merkezi Pencere Özellikleri ... 193

Çizelge 5.15. Kule Plaza øú Merkezi Ölçüm De÷erleri ... 194

(18)

1. GøRøù

Günümüz tasarÕm anlayÕúÕnda; ekolojik ve sürdürülebilir tasarÕm kapsamÕnda yenilenebilir enerji kaynaklarÕnÕn kullanÕmÕ büyük önem kazanmÕútÕr. En önemli yenilenebilir enerji kayna÷Õ olan Güneú, tasarÕm aúamasÕnÕn baúlangÕcÕndan itibaren önemli bir girdi olarak ele alÕnmaktadÕr. Bu ba÷lamda güneú enerjisinden binalarda yararlanma amaçlarÕndan bir tanesi de do÷al aydÕnlatmadÕr. Do÷al aydÕnlatma, görsel konfor úartlarÕnÕn sa÷lanabilmesi için nitelikli gün ÕúÕ÷Õ ile gerekli ve yeterli aydÕnlÕ÷Õn, mekan içinde sa÷lanmasÕdÕr. Do÷al aydÕnlatmanÕn aktif veya pasif olarak kullanÕmÕnÕn önemi her geçen gün artmaktadÕr. Türkiye’de “toplam elektrik enerjisi tüketimine bakÕldÕ÷Õnda aydÕnlatma enerjisine düúen pay % 20 - % 25 olmaktadÕr” (Küçükdo÷u,2003). Enerji tüketiminin bina türlerine göre da÷ÕlÕmÕ yapÕldÕ÷Õnda “ofis binalarÕ % 18’lik payla en çok enerji harcayan ikinci bina türüdür” (Enercan,2004). “Ofislerde tüketilen toplam enerjinin yaklaúÕk %40 ’Õ aydÕnlatma amaçlÕ harcanmaktadÕr” (Çolak,2003). Tüm bu veriler göz önüne alÕndÕ÷Õnda gün içinde aktif kullanÕlan ofis binalarÕnda gün ÕúÕ÷Õ kullanÕmÕna önem veren yaklaúÕmlarÕn, aydÕnlatma için harcanan enerjiden ciddi bir oranda tasarruf sa÷lamasÕ beklenmektedir.

“GünÕúÕ÷Õ, tasarÕmda yeni bir kavram de÷ildir. GünÕúÕ÷Õ mekansal kaliteyi arttÕran ve insanÕn do÷a ile bütünleúmesini sa÷layan önemli bir mekansal tasarÕm girdisidir” (ArpacÕo÷lu,2010). Gün ÕúÕ÷ÕnÕn etkin kullanÕmÕnÕ sa÷layan bir tasarÕm, yerleúme ölçe÷inden baúlamak üzere bina, hacim, yapÕ elemanÕ ve malzeme ölçeklerinde alÕnacak kararlara ba÷lÕdÕr” (Erlalelitepe, Aral, Kazanasmaz, 2011). “Pencerelerin boyutu ve pozisyonu, mekânÕn derinli÷i ve úekli, iç yüzeylerin rengi, dÕú mekânda ÕúÕ÷Õn yerden ve di÷er binalardan yansÕmasÕ, çevre yapÕlarÕn günÕúÕ÷ÕnÕ engelleme oranÕ önemli kriterlerdir” (Lam,1999). Bu ba÷lamda, gün ÕúÕ÷Õ, binanÕn çevre analizinin yapÕlmasÕyla birlikte; binanÕn yönü, formu, cephesindeki dolu-boú oranÕ, iç hacim dizaynÕ gibi birçok tasarÕm kriterinde etkin rol oynamaktadÕr. Bu tezde, farklÕ çevre dokusuna sahip, farklÕ yönlere bakan, farklÕ yüksekliklerde bulunan, farklÕ cephe kurgusu ve pencere tipleri olan ofis mekanlarÕ incelenmiú ve aydÕnlÕk düzeyi uygunluklarÕ belirlenmiútir. Gün ÕúÕ÷ÕnÕn hangi úartlarda hacim içi aydÕnlÕk düzeyini sa÷ladÕ÷ÕnÕn tespit edilmesi, do÷al aydÕnlatmanÕn etkin kullanÕlmasÕ bakÕmÕndan önemlidir.

(19)

Bu özellikleri sebebiyle do÷al aydÕnlatma birçok araútÕrmanÕn konusu olmuútur. AydÕnlatma baúlÕ baúlÕna görsel konfor úartÕ oldu÷u için aydÕnlatmanÕn hem mekandaki etkisi hem de kalitesi analiz edilmiútir. Do÷al aydÕnlatmanÕn hem mekana kattÕ÷Õ anlam hem de enerji mimarlÕ÷Õ kapsamÕndaki önemi bir çok kiúiyi bu konuya yönlendirmiútir. Do÷al aydÕnlatmanÕn yelpazesi çok geniútir. Bu ba÷lamda literatür incelendi÷inde do÷al aydÕnlatmanÕn; konut mekanlarÕnda, müzelerde, sergi salonlarÕnda, kütüphanelerde, üniversitelerde, alÕúveriú merkezlerinde, otellerde, yeme içme alanlarÕnda, ofis mekanlarÕnda incelendi÷i görülmüútür. Yöntemlerinde farklÕlÕk olan bu çalÕúmalarda, do÷al ÕúÕ÷Õn hacim içine alÕnmasÕnda ve do÷ru bir úekilde kullanÕlmasÕnda etkili olan etkenler ve do÷al ÕúÕ÷Õn hacim içine girmeden karúÕlaútÕ÷Õ hacim dÕúÕ engeller incelenmiútir. Do÷al ÕúÕ÷Õn insan üzerindeki psikolojik etkisi ve do÷al aydÕnlatmanÕn estetik boyutu da tez çalÕúmalarÕna konu olmuútur.

Zaman içerisinde yapay aydÕnlatmanÕn istenen zamanda istenen yerde aydÕnlÕk ihtiyacÕnÕ karúÕlamasÕ do÷al aydÕnlatmayÕ geri plana atsa da, hem do÷al ÕúÕ÷Õn kendine has yapÕsÕnÕn insan üzerindeki olumlu etkisi hem de enerji mimarlÕ÷Õ kapsamÕnda yenilenebilir bir enerji kayna÷Õ olmasÕ do÷al aydÕnlatmayÕ her daim önemli bir tasarÕm kriteri yapmÕútÕr. Bu çalÕúmada özellikle do÷al aydÕnlatmanÕn mimari tasarÕm ile iliúkisi üzerinde durulmuútur. TasarÕma yön vermesi istenen do÷al aydÕnlatmanÕn özellikleri incelenmiútir. Do÷al aydÕnlatma, birbiri ile ba÷lantÕlÕ birçok tasarÕm kararÕnÕn do÷ru verilmesi ile verimli kullanÕlabilmektedir. Bu tasarÕm kararlarÕnÕn tüm yönleriyle özümsenmesi sonucunda yeterli ve kaliteli do÷al aydÕnlatma, tasarÕmda sa÷lanmÕú olacaktÕr. Lam’a göre, “Gün ÕúÕ÷Õ ile ilgili çalÕúmalarÕn 4 temel alanÕ vardÕr. Bunlar; 1. Kentsel tasarÕm; sokaklar, yollar büyük ölçekli yerleúimler,

2. Bina yerleúimi; bölgenin lokasyonuna göre yerleúim, yönelme, yaklaúÕm sÕnÕrlarÕ, 3. YapÕ Kabu÷u tasarÕmÕ; iç mekânla dÕú mekân arasÕndaki ara yüz tasarÕmÕ,

4. MekânÕn iç özellikleri; geometrisi, kaplama malzemelerinin özellikleri, duvarlar, bölücüler, tefriútir” (Lam,1986).

(20)

1.1.Amaç

Do÷al aydÕnlatma, geçmiúten bugüne tasarÕma yön veren bir kriter olmuútur. Bu ba÷lamda, gün ÕúÕ÷ÕnÕ daha verimli kullanÕp, hacim içi eylemlere uygun aydÕnlÕk düzeyini oluúturmak önemli bir tasarÕm artÕsÕdÕr. Bu tezde amaç, Konya'daki farklÕ niteliklere sahip ofis mekanlarÕnÕn, mevcut gün ÕúÕ÷Õ yeterlili÷ini irdelemek ve karúÕlaútÕrmalÕ olarak sonuç elde etmektir. ÇÕkarÕlan bu sonuçlarÕn bundan sonra yapÕlacak ofis binalarÕnÕn do÷al aydÕnlatma tasarÕmÕnda fikir vermesi amaçlanmÕútÕr.

1.2.Kapsam

"Mimari TasarÕma Bir Girdi Olarak Do÷al AydÕnlatma, Konya'daki Ofis BinalarÕnÕn Do÷al AydÕnlatma BakÕmÕndan øncelenmesi" tez çalÕúmasÕnda; do÷al aydÕnlatma ile ilgili kavramlara, ofis binalarÕna ve özelliklerine yer verilmiútir. Gün ÕúÕ÷Õ aydÕnlatma de÷erlerinin analizinin yapÕldÕ÷Õ tezin kapsamÕ, Konya’da seçilen ofis binalarÕnÕn bazÕ odalarÕnÕn, belli zaman aralÕklarÕnda aydÕnlÕk düzeyi seviyesinin incelenmesi ile sÕnÕrlandÕrÕlmÕútÕr.

1.3.Yöntem

Konya'daki ofis binalarÕn do÷al aydÕnlatma bakÕmÕndan de÷erlendirilmesini amaçlayan bu tezde, özellikleri birbirinden farklÕ iú merkezleri belirlenmiútir. Bu iú merkezlerine ait kat planlarÕ elde edilmiútir. De÷erlendirmeye alÕnacak ofis odalarÕn, baktÕklarÕ yön, bulunduklarÕ kat ve cephe, oda en-boy ölçüleri, pencere boyutlarÕ ve özellikleri farklÕ nitelikte seçilmiútir. Tüm odalara ait ölçümler yapÕlmÕú, pencere ve saydamlÕk oranlarÕ bulunmuútur. FarklÕ çevre dokusuna sahip iú merkezlerinden seçilen örneklerde çevre dokusunun yo÷unlu÷u da irdelenip, bina arasÕ mesafeler ve bina yüksekli÷inin gün ÕúÕ÷Õ eriúimine etkisi incelenmiútir. Tüm odalarÕn gün ÕúÕ÷Õ alÕmÕnÕ etkileyen komúu binalarÕn engel açÕlarÕ hesaplanmÕútÕr. AydÕnlÕk de÷erleri bulunurken lüksmetre ile yerinde ölçüm yöntemi kullanÕlmÕútÕr. Bu yöntemde hem iç ortam hem de dÕú ortam aydÕnlÕk de÷erleri ölçülmüú, bunlara ba÷lÕ olarak da gün ÕúÕ÷Õ çarpan de÷erleri hesaplanmÕútÕr.

(21)

2. MøMARø TASARIM VE DOöAL AYDINLATMA

2.1. Mimari tasarÕm

TasarÕm ve mimari tasarÕm kavramlarÕnÕ kÕsaca ifade etmek gerekirse; tasarÕm sözcü÷ünün kelime anlamÕ Türk Dil Kurumu sözlü÷ünde "zihinde canlandÕrÕlan biçim, tasavvur” ya da "bir sanat eserinin, yapÕnÕn veya teknik ürünün ilk tasla÷Õ, tasar çizim, dizayn” olarak yer almaktadÕr (TDK, 2013). "TasarÕm, bir sorunun çözümü için geliútirilmiú plan ya da fikirdir. TasarÕm, öncelikle, zihinde var olan bir fikirdir; ama bu fikir bir biçim (form) verme dinami÷ini içerir ve bu oluúum süreci içinde biçim kazanmÕú bir nesne (object) olarak dÕúlaúÕr, somutlaúÕr. Buna göre, her tasarÕm olgusunda bir fikir ve o fikre göre biçimlenmiú bir nesne bulunur” (TunalÕ, 2009). Di÷er bir tanÕmla; "TasarÕm, koúullar (kÕsÕtlamalar) dahilinde iúleyen bir araútÕrma ve problem çözme eylemidir. Söz konusu eylemin hedefi, problem tanÕmÕnda belirtilen ihtiyaçlarÕ karúÕlayan gerçekleúebilir çözümler bulmak ve sunmak olacaktÕr" (Giaccardi ve Fischer, 2008).

Onat (2006)’a göre, mimari tasarÕm; mekansal bir düzenleme ve biçimlendirme elde etmek amacÕyla, zihinsel süreçlere dayalÕ bir arayÕútÕr. Mimari tasarÕmÕn bir süreç içerisinde ilerledi÷ini vurgulayan bir di÷er tanÕm ise úu úekildedir: “Mimari tasarÕm, özelde yüksek seviyede karmaúÕk iliúkiler ve kÕsmen ani ilhamlarla, fakat ço÷unlukla deneme yanÕlmalar ile ilerleyen bir süreçtir” (Mitchell, 1999).

MimarlarÕn tasarÕm süreci, çok katmanlÕ ve çok aktörlü zihinsel bir süreç olarak da de÷erlendirilmektedir. Süreç boyunca çok sayÕda kararÕn ilgili aktörlerle aynÕ anda ve birbirleri ile iletiúim halinde alÕnmasÕ gerekmektedir” (KÕzÕlÕrmak, 2010).

Mangan (2006)’ya göre; Mimarlar tasarÕmÕn ilk safhasÕnda, birtakÕm tasarÕm hedeflerini belirlemektedirler. Bu hedefleri etkileyen ve de÷iútiren pek çok parametre bulunmaktadÕr. Bu parametreler birbirleriyle uyum halinde olabilece÷i gibi ço÷u kez çeliúebilmektedir. Örne÷in, bir pencerenin alanÕ, manzara, do÷al aydÕnlatma, kÕú gündüzlerinde güneúten ÕsÕ kazancÕnÕn arttÕrÕlmasÕ açÕsÕndan büyük tutulurken, kÕú gecelerinde ÕsÕ kayÕplarÕnÕn azaltÕlmasÕ, yazÕn aúÕrÕ ÕsÕnmanÕn engellenmesi açÕsÕndan küçültülmektedir. Bu ba÷lamda tasarÕm dengesini sa÷lamak önemlidir. Bina tasarÕmÕ, tasarÕm hedeflerinin gerçekleútirilmesine yönelik olarak birbiri ile çeliúen parametreler

(22)

ba÷lamÕnda çözülmeyi bekleyen sistemler arasÕ optimizasyon problemidir. Böylesine karmaúÕk, birbiri ile çeliúen pek çok parametrelerin optimizasyonuna dayalÕ kararlarÕn oluúturulmasÕnda farklÕ disiplinlerden bilgi ve deneyime gereksinim oldu÷unu kabul ederek disiplinler arasÕ iúbirli÷inin önemini kavramÕú olmak gerekmektedir.

2.2. AydÕnlatma

AydÕnlatma "bir ÕúÕk kayna÷ÕnÕn bir baúka nesneye ya da belli bir çevreye ÕúÕk yollayarak, onun görünürlü÷ünü sa÷lamasÕ” anlamÕna gelir. Yalman’a göre aydÕnlatma mekanlarÕ ve içinde bulunan nesneleri gerçek büyüklükleri ile fark etmemiz için do÷al ve yapay aydÕnlatma araçlarÕ ile nesnelerin üzerine ÕúÕk göndererek görmemizi sa÷layan oluúumdur"(Yalman, 2001).

AydÕnlatma, UluslararasÕ AydÕnlatma Komisyonu (CIE = Commission ønternationale de I’Eclairage) tarafÕndan “çevrenin ve nesnelerin gere÷i gibi görülmesini sa÷lamak amacÕyla ÕúÕk uygulamak” olarak tanÕmlanmÕútÕr (Ünver,2002). Bu tanÕmda, aydÕnlatma ile elde edilen görüntünün belli bir amaca, bir iste÷e uygun olmasÕ, konuya teknik açÕdan bakmanÕn yanÕnda sanatsal ve mimari yönden bakmanÕn da gere÷i ortaya konulmaktadÕr (Özkum, 2011). AynÕ zamanda aydÕnlatma özellikleri gere÷i, “kiúilerin asgari görme ihtiyacÕnÕ sa÷layan, ÕúÕ÷Õn üretim ve da÷ÕlÕmÕnÕ kontrol eden, ekonomik koúullar altÕnda görme konforuna ba÷lÕ olarak iú verimini yükseltmeyi amaç edinen özel bir bilim dalÕ haline gelmiútir” (Demirdeú, 1993).

AydÕnlatma kavramÕna teknik açÕdan bakÕldÕ÷Õnda ise; AydÕnlatma tekni÷i, insan gözünün ÕúÕk ve renk görme özelliklerinin, ÕúÕk kaynaklarÕnÕn ve aydÕnlatma armatürlerinin türlü özelliklerini, yüzeylerin ve gereçlerin ÕúÕk yansÕtma ve geçirme özelliklerini, estetik ve mimari kavramlarÕ, türlü ölçme tekniklerinin kullanÕldÕ÷Õ ve oldukça karmaúÕk hesaplarÕ içeren, bilimsel veri ve bilgilerden yararlanÕlan bir bilim, sanat ve uzmanlÕk alanÕdÕr (Esen, 2005).

IúÕk kayna÷Õna göre aydÕnlatma iki úekilde gerçekleúmektedir:

a) Do÷al aydÕnlatma; IúÕk kayna÷Õ Güneú olan ve güneú ve gök ÕúÕ÷ÕnÕn de÷iúik oranlarda birleúmesinden oluúan aydÕnlatmadÕr.

(23)

b) Yapay aydÕnlatma; Güneú dÕúÕnda çeúitli aydÕnlatma elemanlarÕyla sa÷lanan aydÕnlatmadÕr. Do÷al ve yapay aydÕnlatma; aynÕ amaca hizmet etmelerine ra÷men çok farklÕ özelliklere sahiptir.

Sirel (1991)’e göre aydÕnlatma, mekanlarÕ ve içinde bulunan nesneleri gerçek büyüklükleri ve do÷al renkleri ile fark edebilmemiz için, do÷al ve yapay aydÕnlatma araçlarÕ ile nesnelerin üzerine ÕúÕk göndererek görmemizi sa÷layan sistemlerdir.

Mevcut nesneleri görebilmek için aydÕnlatma iki úekilde yapÕlabilir:

a) Genel aydÕnlatma; Mekanlardaki aydÕnlÕk düzeyinin, mekanÕn tüm bölümlerine eúit olarak da÷ÕtÕlmasÕ amacÕyla yapÕlan aydÕnlatmadÕr. Tuncel (2009)’a göre; fizyolojik aydÕnlatma da denilen genel aydÕnlatmada esas amaç, belirli bir düzlemde aydÕnlÕ÷Õ, görsel algÕlamanÕn en iyi ve en uygun düzeyine getirmektir. Görsel konfor özelliklerini sa÷layabilen bir genel aydÕnlatma tasarÕmÕ, ideal olarak kabul edilmektedir.

b) Bölgesel aydÕnlatma; Mekan içinde belli bir bölümün daha yüksek aydÕnlÕ÷a ihtiyaç duymasÕ ve bu bölümün vurgulanmasÕ amacÕyla yapÕlan aydÕnlatmadÕr. Bir mekanda bölgesel aydÕnlatma yapÕlÕrken, mekanÕn bütününde genel aydÕnlatma iyi bir aydÕnlÕk düzeyi seçilerek yapÕlmalÕdÕr. “Bölgesel aydÕnlatmanÕn ön plana çÕkarÕlmasÕ için yapÕlan aydÕnlatma düzeyinin, genel aydÕnlÕk düzeyinden en az üç kat daha fazla olmasÕ gerekmektedir” (Sirel, 1992).

Görsel algÕlamanÕn koúulu aydÕnlatmadÕr. Bu bakÕmdan iúlevi ne olursa olsun, insanlarÕn içinde yasadÕ÷Õ açÕk ya da kapalÕ tüm mekanlar görmenin eksiksiz ve kusursuz olmasÕ, yani iyi görme koúullarÕnÕn sa÷lanmasÕ amacÕyla aydÕnlatÕlmalÕdÕr (ølter, 1999). AydÕnlatmanÕn amacÕ; ÕúÕk kayna÷ÕnÕn de÷il bu kayna÷Õn aydÕnlattÕ÷Õ çevre ve nesnelerin görünür duruma gelmesidir (Esen, 2000).

Sirel (2001)’e göre; aydÕnlatmada görünürlü÷ün sa÷lanmasÕ, iyi bir görüntünün elde edilmesi ve görüntünün gere÷i gibi olmasÕnÕn sa÷lanmasÕ olmak üzere üç amaç vardÕr:

1) Görünürlü÷ün sa÷lanmasÕnda amaç¸ nesnelerin varlÕklarÕnÕn görsel yolla anlaúÕlÕr duruma gelmesi gibi tanÕmlanabilir. Bu yaklaúÕmda amaç yalnÕzca aydÕnlÕ÷Õn niceli÷i yani kaç lüx aydÕnlÕk elde edildi÷idir. UygulamanÕn çok büyük bir bölümünde bu yaklaúÕm söz konusudur.

(24)

2) øyi bir görüntünün elde edilmesinde, aydÕnlÕ÷Õn niceli÷i yanÕnda ve ondan çok daha önemli olarak aydÕnlÕ÷Õn niteli÷i konusu devreye girer. Görme koúullarÕnÕn “iyi” olarak nitelendirilmesi, aydÕnlatma tekni÷inde aúa÷Õdaki sonuçlarÕn elde edilmiú olmasÕ koúuluna ba÷lanmÕútÕr.

a- Görünmesi gereken en ufak parçalarÕ kolayca görebilmek, b- Yüzey biçimleri ve dokularÕ do÷ru algÕlayabilmek,

c- Devingenli÷i, yön, hÕz, ivme vb. bileúenleri ile do÷ru algÕlayabilmek, d- Renkleri do÷ru görebilmek ve en ufak renk ayrÕmlarÕnÕ fark edebilmek, e- “øyi görme” yi yorulmadan uzun süre görebilmek.

Bu sonuçlardan gerekli olanlarÕn seçimi ve bunlarÕn sa÷lanmasÕ, aydÕnlatma tekni÷inin eksiksiz uygulanmasÕna ba÷lÕdÕr.

3) AydÕnlatma ile elde edilen görüntünün gere÷i gibi olmasÕ, yani belli bir amaca, bir iste÷e uygun olmasÕ, konuya yalnÕz teknik açÕdan de÷il, buna ek olarak sanatsal ve mimari açÕdan da yaklaúmayÕ zorunlu kÕlar. Bu durumda aydÕnlatma tekni÷i belli estetik kurallar bir mimari anlayÕú içinde uygulanmalÕdÕr.

Tüm bu bilgiler kapsamÕnda Esen (2000), uygun aydÕnlatmayÕ, amacÕ iyi tespit edilmiú, bu amaca ve aydÕnlatma tekni÷inin gereklerine uygun olarak projelendirilmiú, projesinde de gerek ÕúÕk kaynaklarÕ, gerekse aydÕnlatma armatürleri yönünden kullanÕm amacÕna en uygun seçimler yapÕlmÕú olan aydÕnlatma olarak ifade eder.

øyi bir aydÕnlatma ile özet olarak aúa÷Õdaki yararlar sa÷lanÕr:

•Gözün görme yetene÷i (kontrast duyarlÕlÕ÷Õ, úekil duyarlÕlÕ÷Õ, hÕz ve benzeri) artar. •Göz sa÷lÕ÷Õ korunur.

•Kazalar azalÕr.

•YapÕlan iúin verimi yükselir. •Ticarette iú hacmi büyür. •Ekonomik potansiyel artar. •Güvenlik sa÷lanÕr.

•Estetik hislere ve konfor gereksinimine yanÕt verilir. 2.2.1. AydÕnlatmanÕn geliúim süreci

AydÕnlatmanÕn tarihi çok eskiye dayanmaktadÕr. Ateúin bulunuúuyla baúlayan süreç, elektri÷in bulunuúuyla günümüze kadar devam etmiútir. AydÕnlatmanÕn insan

(25)

yaúamÕnÕn konforunu arttÕrmasÕ ve insana verdi÷i emniyet duygusu sebebiyle aydÕnlatma, tasarÕmda önemli bir yere sahip olmuútur.

“Gündüz güneú, gece ay ÕúÕ÷Õyla yetinen insan, birçok gereksinimini karúÕlayan ve yüzyÕllarca insanlarÕn dünyasÕnÕ aydÕnlatan çok önemli bir buluú olarak tarihe geçen ateú ile gecelerini daha aydÕnlÕk ve güven içinde geçirmeye baúlamÕútÕr. Yaúayan ve araútÕran insan uzun bir geliúim sürecinde çÕrayÕ, mumu, gaz ya÷ÕnÕ, ya÷ kandillerini, hava gazlÕ aydÕnlatma elemanlarÕnÕ ve elektrik enerjisiyle çalÕúan aydÕnlatma araçlarÕnÕ keúfetmiútir“ (Payzano÷lu, 1998).

ønsano÷lu, yüzyÕllardÕr ÕúÕ÷Õ mimarinin vazgeçilemeyen bir parçasÕ olarak görmüútür. Özmen (2010)’in de ifade etti÷i gibi, günümüzde ilk insanlarÕn, ma÷aralarÕn karanlÕk iç mekânlarÕnÕ çeúitli ritüeller için kullanÕrken, zamanlarÕnÕn ço÷unu ma÷aralarÕn do÷al ÕúÕ÷Õn sÕzabildi÷i giriúe yakÕn alanlarÕnda geçirdikleri kabul edilmektedir. Yine Antik MÕsÕr’da tanrÕsal nitelik atfedilen güneúin ve onun yaydÕ÷Õ ÕúÕ÷Õn önemi tartÕúÕlmazdÕr. Piramitlerde ve bazÕ tapÕnaklarda yÕlÕn belli zamanlarÕnda güneúin konumuna ba÷lÕ olarak güneú ÕúÕnlarÕnÕn iç mekanlarda önceden tasarlanmÕú yerler hedeflenerek alÕnmasÕ ve bunun kutsal bir ritüel karakteri taúÕmasÕ do÷al ÕúÕkla mimarinin iliúkisi açÕsÕndan dikkate de÷erdir. Antik Yunan ve ardÕlÕ olan Roma mimarlÕ÷Õnda gerek Antik MÕsÕr’a benzer úekilde ritüel de÷eri taúÕyan, gerekse bugünkü anlamda bir do÷al ÕúÕk-mimari yapÕ iliúkisine sÕk sÕk rastlanmaktadÕr.

HalÕcÕo÷lu (2001), yaúamÕn vazgeçilmez parçasÕ olan ÕúÕ÷Õn mimaride ilk önce do÷al ÕúÕ÷Õn yorumlanmasÕyla etkileyicili÷ini gösterdi÷ini söylemiú ve yüzyÕllardÕr do÷al ÕúÕ÷Õn mimarinin vazgeçilmez bir parçasÕ olarak kullanÕldÕ÷ÕnÕ vurgulamÕútÕr.

Tarihi süreçte do÷al ÕúÕ÷Õn kullanÕldÕ÷Õ yapÕlar dendi÷inde akla ilk gelen eserlerden olan ve Roma döneminin simge yapÕlarÕndan biri olarak kabul edilen Pantheon’dur. Kubbesinin ortasÕndaki delikten giren güneú ÕúÕnlarÕ gün boyunca iç mekanÕ aydÕnlatmaktadÕr (Resim 2.1.).

(26)

Resim 2.1. Pantheon

(http://www.rome-roma.net/panteon.html)

Tarihi dönemde do÷al ÕúÕ÷Õn kullanÕma iliúkin bir örnek de ülkemizde yer alan Mor Gabriel ManastÕrÕ’dÕr. FarklÕ kotlarda yer alan pencerelerin bulundu÷u duvar yüzeyi hem kalÕn hem e÷imli oldu÷u için mekana giren gün ÕúÕ÷Õ farklÕ etkiler sunmaktadÕr (Resim 2.2.).

Resim 2.2. Mor Gabriel ManastÕrÕ, Midyat, Mardin

(http://indigodergisi.com/2013/10/mor-gabriel-manastiri-ile-demokratik-donusum/)

Mimar Sinan’Õn çÕraklÕk eseri olan østanbul ùehzade Cami’nde ise kubbelerdeki farklÕ kotlarda konumlanmÕú pencereler ile gün ÕúÕ÷Õ içeri alÕnmÕútÕr (Resim 2.3.).

(27)

Resim 2.3. østanbul ùehzade Camii

(http://www.mimarsinaneserleri.com/fotograf_albumu/Istanbul_Sehzade_Camii/slides/Istanbul_Sehzade_ Camii_9.html)

2.2.2. AydÕnlatmanÕn estetik ve psikolojik boyutu

Bir mekanda istenilen etkiyi ve görsel kaliteyi sa÷lamada aydÕnlatma tasarÕmÕnÕn önemi büyüktür. Gün ÕúÕ÷Õ, canlÕ ve hareketli yapÕsÕyla mekana hem estetik katkÕda bulunmakta hem de mekan içinde günün farklÕ saatlerinde farklÕ etkiler oluúturmaktadÕr. Özmen (2010)’in ifade etti÷i gibi, mimari mekânda do÷al ÕúÕk, mekânda gerçekleúen eylemin gerektirdi÷i görsel úartlarÕ sa÷lamak ve estetik özellikleri vurgulamak için kullanÕlmaktadÕr. Mekânda gerçekleúen eylem, do÷al ÕúÕkla yaratÕlan estetik etki ve görsel konforun mekânÕn genel yapÕsÕyla bütünleúmesi açÕsÕndan dikkate alÕnmasÕ gereken önemli bir etkendir. Do÷al ÕúÕk, kullanÕldÕ÷Õ mekân içinde gerçekleútirilen eylemlere göre farklÕ kullanÕm özelliklerine sahiptir. DolayÕsÕyla do÷al ÕúÕ÷Õn mimarlÕkla etkileúimini incelerken, mekânda gerçekleúen eylemi ve özelliklerini iyi bilmek ve aydÕnlatma tasarÕmÕnÕ yapÕnÕn iúleviyle bütünleúecek biçimde yorumlamak gerekmektedir.

Cimcöz (2001), “Mekanda Gün IúÕ÷Õ” yazÕsÕnda gün ÕúÕ÷Õ mimari mekan iliúkisini úu sözlerle ifade etmiútir. Gün ÕúÕ÷ÕnÕn mimari mekanÕ görünür kÕlma dÕúÕnda iç

(28)

mekan plasti÷inin oluúumuna bizzat bir estetik de÷er olarak katÕlmaktadÕr. Özellikle ve öncelikle ÕúÕk, kendisine yüklenilmek istenen anlama göre mekanÕn biçimini oluúturmaktadÕr. AdÕ geçen olgu ÕúÕ÷Õn kendi anlamÕ olup, úekillendirme genellikle mekana gün ÕúÕ÷ÕnÕn nereden ve nasÕl alÕnaca÷Õ sorusuna verilen bir yanÕttÕr. økinci olarak da ÕúÕk verilen strüktürel kararlar ile biçimsel oluúuma algÕsal bakÕmdan bir tasarÕm elemanÕ olarak katÕlmaktadÕr. Böylece kurgusal bütünlük içerisinde yine yerini almÕú bulunmaktadÕr.

Le Corbusier (1999), do÷al ÕúÕk ve mimarlÕk iliúkisini úu sözleriyle vurgulamÕútÕr: “MimarlÕk ÕúÕkta bir araya getirilmiú kütlelerin ustaca, do÷ru ve muhteúem oyunudur. Gözlerimiz formlarÕ ÕúÕkta görmek için yapÕlmÕútÕr; ÕúÕk ve gölge bu formlarÕ açÕklar.”

“IúÕk yere ba÷lÕ olarak, mekân sayesinde insana ulaúÕr ve insanda bazÕ psikolojik tepkilerle cevabÕnÕ bulur. IúÕ÷a karsÕ oluúan temel psikolojik davranÕú halleri; gerilim, rahatlÕk, korku, neúe, dalgÕnlÕk, dinamik hareket, heybet, kutsallÕk gibi duygulardÕr. Bu hisler, ÕúÕ÷Õn mekâna alÕnÕú biçimleri ve karúÕlaútÕ÷Õ yüzeylerdeki renk, doku, malzeme gibi özelliklere ba÷lÕ olarak çeúitlilik gösterir. IúÕ÷Õn mekanÕ kimliklendiren bu özelli÷i, tasarÕmcÕlar tarafÕndan do÷ru kullanÕldÕ÷Õnda, herhangi bir oda, mimari bir mekâna dönüúür” (Özmen, 2010).

Do÷rusoy (2001), ÕúÕ÷Õn anlamsal ve estetik bir de÷er oldu÷unu úu sözlerle ifade etmiútir: øúlevsel de÷erinin yanÕnda ÕúÕ÷Õn anlamsal ve estetik bir de÷er olarak mimari tasarÕmda yer almasÕ, renk, doku ve biçim özelliklerinin ÕúÕk aracÕlÕ÷Õyla tanÕmlanÕp algÕlanmasÕnÕn ve mekânsal nitelik ile mimari ifadenin do÷al ÕúÕkla geliútirilebilece÷inin anlaúÕlmasÕnÕn bir sonucudur. IúÕ÷Õn mimari mekânla kurdu÷u anlamsal iliúki ile mimari kabu÷un iúlenmiúli÷i arasÕnda do÷rudan bir ba÷ söz konusudur. Do÷al ÕúÕk, yapÕ kabu÷unun karakterini biçimlendirerek, iç mekânda mimari ifadeyi güçlendiren bir anlatÕm aracÕ halini almÕútÕr. Louis Kahn, Frank Lloyd Wright, Le Corbusier ve Alvar Aalto gibi birçok önemli mimarÕn do÷al ÕúÕ÷Õ mimari tasarÕmÕn ayrÕlmaz bir parçasÕ olarak görmesinin ve yapÕtlarÕnda hem iúlevsel hem anlamsal bir tasarÕm aracÕ olarak kullanmasÕnÕn temel nedeni budur.

Le Corbusier’in eserleri arasÕnda yer alan Notre Dame ùapeli’nde, ÕúÕ÷Õn dolaylÕ aydÕnlatmasÕ vurgulanmÕútÕr. YapÕnÕn duvarlarÕ eúit olmayan boyutlarda açÕklÕklarla

(29)

delinmiútir. Cimcöz (2001)’nin anlatÕmÕyla, dÕúarÕdan küçük gözetleme deliklerine benzeyen bu açÕklÕklar, içeride geniú beyaz meyilli pervazlarla açÕlarak loú mekana bol yansÕmÕú ÕúÕk almÕútÕr (Resim 2.4.).

Resim 2.4. Notre Dame du Haut ùapeli, Le Corbusier, Ronchamp, Fransa (http://www.galinsky.com/buildings/ronchamp/)

Do÷al ÕúÕ÷Õn anlamdÕrÕlmasÕ ba÷lamÕnda en güzel örneklerden biri mimar Tadao Ando’nun IúÕk Kilise’sidir. Bir duvarÕ kesiúen çizgiler halinde dört parçaya bölmüútür, bu parçalar arasÕnda bÕraktÕ÷Õ yarÕklardan içeriye süzülen ÕúÕk hac úeklini almaktadÕr. TanrÕ’yÕ ÕúÕkla sembolize etti÷i ifade edilen eseri HristiyanlÕk dini için önemli bir yere sahiptir (Resim 2.5.).

(30)

Resim 2.5. IúÕk Kilisesi, Tadao Ando, Japonya

(http://openbuildings.com/buildings/church-of-the-light-profile-2976)

Berlin Yahudi Müzesi’nde Daniel Libeskind, farklÕ tasarÕmÕ ve duvar yüzeyinde de÷iúik form ve boyuttaki pencereleri ile iç mekanda ÕúÕ÷Õn farklÕ algÕlarÕnÕ kullanmÕútÕr (Resim 2.6.).

Resim 2.6.Yahudi Müzesi, Daniel Libeskind, Berlin (http://tr.wikipedia.org/wiki/Berlin_Yahudi_Muzesi)

(31)

Roma’da bulunan Dives in Misericordia Kilisesi’ni tasarlayan Richard Meier ÕúÕ÷Õ mekanÕ anlamlandÕrmak ve mekanÕ okumak için kullanmÕútÕr. IúÕ÷Õ Ana tasarÕm ö÷esi oldu÷unu ifade etmiútir (Resim 2.7.).

Resim 2.7. Dives in Misericordia Kilisesi, Richard Meier, Roma

(http://www.portofrome.it/god-the-merciful-father-church-of-the-third-millennium/)

2.2.3. AydÕnlatmanÕn nicelik ve nitelik özellikleri

2.2.3.1. AydÕnlatmanÕn niceli÷i

Gereksinim duyulan aydÕnlÕ÷Õn azlÕ÷Õ çoklu÷u, yani niceli÷i, yapÕlan eylem türüne, dolayÕsÕyla hacim iúlevine ba÷lÕ olarak de÷iúir. AydÕnlÕ÷Õn niceli÷i (lm/m²), belli büyüklükteki alana (m²) düsen ÕúÕk akÕsÕnÕn (lümen; lm) bu alana bölümü olup, aydÕnlÕk düzeyi terimi ile anlatÕlÕr. AydÕnlÕk düzeyinin mekanÕn kullanÕm amacÕna, yani eyleme uygun olarak sa÷lanmasÕ gerekir (ùahin, 2006).

AydÕnlÕk düzeyi, CIE (UluslararasÕ AydÕnlatma Komisyonu)’ye göre; yüzeyin bir noktasÕnÕ çevreleyen sonsuz küçük parçacÕ÷Õn aldÕ÷Õ ÕúÕk akÕsÕnÕn, bu yüzey parçacÕ÷ÕnÕn alanÕna bölümüdür (Ünver, 1985).

AydÕnlÕk düzeyi; bir yüzeyin birim alanÕna birim zamanda düúen ÕúÕk akÕsÕ miktarÕdÕr. Birimi lüks’tür. 1 lüks= 1 lx. (ùekil 2.1.)

(32)

ùekil 2.1. AydÕnlatma Düzeyi (http://www.lamp83.com/pro_temelbilgi.php)

IúÕk akÕsÕ; IúÕk kayna÷Õndan çÕkan ve normal gözün gündüz görmesine ait spektral duyarlÕk e÷risine göre de÷erlendirilen enerji akÕsÕdÕr. IúÕk ölçümü için en temel veridir" (Sirel,1997).Ɏ harfi ile gösterilir. Birimi lumendir. Lumenin simgesi "lm"dir (ùekil 2.2.).

ùekil 2.2. IúÕk AkÕsÕ (http://www.lamp83.com/pro_temelbilgi.php) Çizelge 2.1. BazÕ IúÕk KaynaklarÕnÕn IúÕk AkÕlarÕ

(web.itu.edu.tr/~onaygil/eut339/isik_fotometrik_buyuklukler.doc ) Bulutsuz bir yaz gününde ö÷le vakti 100000 lx

Bulutsuz bir yaz gününde gölgede 10000 lx ParçalÕ bulutlu havada 5000 lx øyi aydÕnlatÕlmÕú ofiste 1000 lx

Orta aydÕnlatÕlmÕú oturma odasÕnda 100 lx AydÕnlatÕlmÕú yol yüzeyinde 5-30 lx

AçÕk bir akúam ay ÕúÕ÷Õnda 0.25 lx

Gözbebe÷i de÷iúik alanlardaki aydÕnlÕk düzeyi de÷iúimlerine uyum sa÷layÕp, karanlÕ÷a veya çok aydÕnlÕ÷a alÕúabilir. Gözümüz iste÷e ba÷lÕ olmaksÕzÕn her durum ve koúulda kendini aydÕnlÕk düzeyine uydurulabilmektedir (Bal, 2005).

(33)

2.2.3.2. AydÕnlatmanÕn niteli÷i

“AydÕnlÕ÷Õn niceli÷inin tek boyutlu bir kavram olmasÕna karúÕn aydÕnlÕ÷Õn niteli÷i ise çok boyutlu ve karmaúÕk bir kavramdÕr. AydÕnlÕ÷Õn niteli÷inin, görsel algÕlama konusunun özelliklerine göre belirlenmesi gerekir. Böylelikle görme en iyi biçimde olur. Görsel algÕlama konusunun (yani görülmesi gereken nesne ya da nesneler bütününün) özelliklerine uygun olmayan bir aydÕnlÕk niteli÷i gerekli görme koúullarÕnÕ sa÷layamaz. Görme organÕ da aydÕnlÕk düzeyinde oldu÷unun aksine bu durumda yanlÕú niteli÷e uyarak görme koúullarÕnÕ düzeltemez. Gözün bu tür bir uymasÕ kesinlikle söz konusu de÷ildir. Çünkü göz kendi dÕúÕndaki görüntüyü de÷iútiremez. Bu karúÕlaútÕrma úöyle özetlenebilir: øyi görme koúullarÕnÕn sa÷lanmasÕ için gerekli aydÕnlÕk düzeyi sa÷lanmalÕdÕr” (Sirel, 1992).

Sirel (1992)’in ifade etti÷i gibi; aydÕnlÕ÷Õn niteli÷i uygunsa, yeterli minimum aydÕnlÕk düzeyleri ile iyi görme koúullarÕ sa÷lanÕr. Biraz yetersiz aydÕnlÕk düzeylerinde bile kÕsa süreler için göz uyma yapar ve iyi görme koúullarÕ elde edilir. AydÕnlÕ÷Õn niteli÷i uygun de÷ilse, aydÕnlÕk düzeyinin yükseltilmesi ile iyi görme koúullarÕ sa÷lanamaz. Hatta daha kötü sonuçlar bile do÷abilir. AyrÕca elektrik enerjisi boúuna harcanmÕú olur. Niteli÷i do÷ru belirlenmemiú bir aydÕnlÕ÷Õn bu kusurunu göz uyma ile gideremez.

“Nitelik belirlemeleri dört grupta toplanarak incelenebilir: •AydÕnlÕ÷Õ oluúturan ÕúÕ÷Õn rengi (tayfsal yapÕsÕ)

•AydÕnlÕ÷Õ oluúturan ÕúÕk akÕsÕnÕn do÷rultusal yapÕsÕ •AydÕnlÕkta oluúan gölgelerin niteli÷i (gölge niteli÷i) •AydÕnlÕk düzeyinin da÷ÕlÕm özellikleri (de÷iúimleri)

Belirli bir alana düúen ÕúÕ÷Õn niceli÷i dÕúÕnda kalan tüm özellikleri, aydÕnlÕ÷Õn niteli÷ini oluúturur. AydÕnlÕ÷Õn niteli÷i, aydÕnlÕ÷Õn niceli÷inin aksine hesaplanabilen bir kavram de÷ildir. Ancak, niteli÷i etkileyen faktörler yardÕmÕ ile kontrol edilebilir. Bunun yanÕnda unutulmamalÕdÕr ki; aydÕnlÕk niteli÷i sa÷lanamayan mekanlarda aydÕnlÕ÷Õn niceli÷ini de÷iútirmek mekanda istenen etkiyi sa÷lamaya yetmez” (Tuncel, 2009).

(34)

2.3. Gün IúÕ÷Õ ve Do÷al AydÕnlatma

Güneú, galaksimiz olan samanyolundaki yaklaúÕk yüz milyar yÕldÕzdan yalnÕzca bir tanesidir ve en büyü÷üdür. ÇapÕ 1,4 milyon km. olan bu dev küre dünyadan 150 milyon km. uzaklÕkta bulunur (AvcÕ, 2010).

Çevresine ÕsÕ ve ÕúÕk yayan güneúi bizim için evrendeki en önemli yÕldÕz yapan özellikleri; büyüklü÷ü, etrafÕndaki gezegenlerle olan ba÷lantÕsÕ ve yaydÕ÷Õ özel ÕúÕnlardÕr. Güneú, dünyada canlÕ bir yaúamÕn oluúabilmesi ve devam edebilmesi için gereken en ideal de÷erlere sahiptir. øúte bu nedenle bilim adamlarÕ güneúi, yeryüzündeki canlÕlÕ÷Õn "yaúam kayna÷Õ" olarak nitelendirmektedirler. Güneú dünyanÕn günlük olarak ihtiyaç duydu÷u enerjinin 15.000 katÕnÕ verebilecek kapasitededir. Güneú yeryüzü için do÷al enerji ve ÕúÕk kayna÷ÕdÕr (AvcÕ, 2010).

Güneú enerjisi bilinen en eski birincil enerji kayna÷ÕdÕr. Temizdir, yenilenebilir ve dünyamÕzÕn her tarafÕnda fazlasÕyla mevcuttur. Hemen hemen bütün enerji kaynaklarÕ direkt veya endirekt olarak güneú enerjisinden türemiúlerdir. Güneú enerjisi kesikli ve de÷iúkendir. Günlük ve mevsimlik de÷iúimleri vardÕr (Berktan, 2006).

Güneú, do÷al enerji ve do÷al aydÕnlatma kayna÷ÕdÕr. Enerjinin son derece önem kazandÕ÷Õ günümüzde gün ÕúÕ÷Õ ile aydÕnlanma uygulamalarÕ maliyet tasarrufunun yanÕ sÕra, do÷al kaynaklarÕn kullanÕlarak çevreye olumsuz etkilerinin önlenmesi açÕsÕndan da önemlidir (Okutan, 2008).

2.3.1. Gün ÕúÕ÷Õ (do÷al ÕúÕk)

Güneú içindeki atom parçalanmalarÕ enerjiye dönüútü÷ünde bu enerjinin bir kÕsmÕ da ÕúÕk olarak yayÕlÕr. Dünya için güneúten direk olarak gelen ÕúÕk, atmosferden, aydan, dünya üzerinden yansÕyan ÕúÕk do÷al ÕúÕk olarak adlandÕrÕlÕr. “Tek do÷al ÕúÕk kayna÷Õ güneú de÷ildir. Güneú dÕúÕndaki do÷al ÕúÕk kaynaklarÕ úimúekler, ateúböcekleri, yÕldÕrÕmlar, yÕldÕzlar ve deniz diplerinde yaúayan bazÕ balÕklardÕr (AvcÕ, 2010).

Do÷al ÕúÕktan kastedilen gün (gündüz) ÕúÕ÷ÕdÕr. GünÕúÕ÷Õ, güneú ÕúÕ÷ÕnÕn ve gök ÕúÕ÷ÕnÕn de÷iúik oranlarda birleúmesinden oluúur. Gök ÕúÕ÷Õ, so÷uk renkli ve do÷rultusuz,

(35)

güneú ÕúÕ÷Õ ise sÕcak renkli ve do÷rultuludur. GünÕúÕ÷ÕnÕn oluúumunda iklimlerin, mevsimlerin, hava koúullarÕnÕn sürekli de÷iúkenli÷i unutulmamalÕdÕr (ùahin, 2006).

“Do÷al ÕúÕ÷Õn temel üç kayna÷Õ vardÕr.

Gün IúÕ÷Õ: Gün ÕúÕ÷Õ buluttan geçerek, ya da bulutlu gökyüzünde kÕsmen yayÕlmasÕ Güneú IúÕ÷Õ: Güneú ÕúÕ÷Õ bulutsuz ya da bulutlu havalarda direkt güneú ÕúÕ÷ÕnÕn gelmesi DÕúarÕdan YansÕyan IúÕk: IúÕ÷Õn do÷al ya da insan yapÕmÕ yüzeylerden yansÕmasÕ” (Egan, Olgyay, 2001).

2.3.2. Do÷al aydÕnlatma

Do÷al aydÕnlatma; güneú ve gök ÕúÕ÷ÕnÕn de÷iúik oranlarda birleúmesinden oluúur. Mevsimlere, iklimlere ve günün saatlerine göre devamlÕ de÷iúir. Gün ÕúÕ÷ÕnÕ yapay ÕúÕktan ayÕran en önemli özellik de÷iúken ve monoton olmayan yapÕsÕdÕr. Gün ÕúÕ÷ÕnÕn yo÷unlu÷u ve ortaya çÕkardÕ÷Õ renkler, gün içinde bile sÕnÕrsÕz bir çeúitlilik sunarken; yÕl boyunca yaúanan mevsimsel farklÕlÕklarÕ göz önünde bulundurdu÷umuzda mekânda sÕnÕrsÕz bir ÕúÕk çeúitlili÷i oluúmaktadÕr. Bu özellikleri ile günÕúÕ÷Õ canlÕ, devingen bir nitelik gösterir. Bu insan do÷asÕna çok uygun bir özelliktir (Koçu, 2008).

Do÷al aydÕnlatmanÕn iúlevsel açÕdan en önemli avantajÕ hacimleri, cisimleri, renkleri, dokularÕ gerçe÷ine en yakÕn ve do÷al haliyle görmemizi ve algÕlamamÕzÕ sa÷lamasÕdÕr (Özkum, 2011).

Yener (2008), kullanÕcÕlarÕn fizyolojik ve psikolojik konforunun sa÷lanmasÕnÕn yanÕ sÕra enerji tüketiminin azaltÕlmasÕ için hacimlerin gün ÕúÕ÷Õ ile aydÕnlatÕlmasÕndaki ana hedefleri úu úekilde sÕralamÕútÕr:

•Gün ÕúÕ÷ÕnÕn etkin kullanÕmÕ,

•Olabildi÷ince düzgün bir aydÕnlÕ÷Õn sa÷lanmasÕ,

•Direkt güneú ÕúÕ÷Õndan korunarak kamaúma kontrolü sa÷lanmasÕ, •DÕú çevre ile görsel iliúki kurulmasÕ,

•DÕú aydÕnlÕk düzeyinin gün içindeki niteliksel ve niceliksel farklÕlÕklarÕnÕn hissedilmesi, •øklim kontrolü ve gurultu kontrolü gibi di÷er fiziksel çevresel konularla uyumlu bir tasarÕmÕn gerçekleútirilmesi,

(36)

2.3.3. Do÷al ÕúÕ÷Õn (gün ÕúÕ÷Õ) bina içerisine alÕnmasÕ

BinalarÕn gün ÕúÕ÷Õ ile aydÕnlatÕlmasÕ genellikle pencereler veya çatÕ ÕúÕklarÕ kullanÕlarak gerçekleútirilmektedir.

Mimari mekanlarÕn güneú ÕúÕ÷Õyla olan iliúkisini sa÷layan yapÕsal elemanlarÕn en önemlisi olan pencerelerin uygulanÕúÕnÕn en temel amaçlarÕndan biri günÕúÕ÷ÕnÕn binaya girebilmesi oldu÷u için, boyutlarÕnÕn ve konumunun tasarlanmasÕ, do÷al aydÕnlatma tasarÕmÕna da do÷rudan etki eder (AvcÕ, 2010).

FarklÕ pencere tipleri ve sa÷ladÕklarÕ ÕúÕk da÷ÕlÕmÕ ùekil 2.3. ve ùekil 2.4'te gösterilmiútir.

(37)

ùekil 2.4. FarklÕ Pencere Tiplerinin Sa÷ladÕ÷Õ IúÕk Da÷ÕlÕmÕ (Loe ve di÷erleri, 1999)

2.3.3.1. Düúey pencerelerle aydÕnlatma

"Pencereler, düúey veya düúeye yakÕn e÷imli, bina dÕú duvarlarÕnda yer alan ve çalÕúma düzleminde istenen aydÕnlÕk düzeyini sa÷lamayÕ amaçlayan günÕúÕ÷Õ açÕklÕklarÕdÕr" (Yener, 2008). Pencere açÕklÕ÷Õ iç mekanla dÕú mekan arasÕnda görsel ba÷lantÕ kurmamÕzÕ sa÷lamaktadÕr. Pencere tasarÕmÕnÕn bulundu÷u bölgenin iklim gibi kendine özgü úartlarÕna uygun olabilmesi için ilk aúamada ele alÕnmasÕ gerekmektedir.

YapÕnÕn içine ÕúÕk ve hava girmesini, iç ile dÕúÕn görüú ve geçiú bakÕmÕndan ba÷lanmasÕnÕ, hacimlerin birbirleriyle ba÷lantÕ kurmalarÕnÕ sa÷layan boúluklar pencere olarak adlandÕrÕlmÕútÕr (øzgi, 1975). AdÕ boúluk, açÕklÕk, açÕt olarak farklÕlaúsa da pencere ortak adÕ ile adlandÕrÕlan bu camlÕ açÕklÕklar, öncelikle iúlevleri ile var olurlar. Amaç, gerekli ÕúÕ÷Õ içeri almakla baúlayan iç ve dÕú arasÕndaki etkileúimi sa÷lamaktÕr. øç mekânÕ dÕú mekân ile buluúturan bu boúluklar ile sÕnÕrlÕ mekân anlam kazanÕr. Bunun yanÕ sÕra ÕsÕ alÕúveriúi ve havalandÕrma sa÷lanÕr. DolayÕsÕyla pencereler öncelikle iúlevseldir (Üçüncü, 1995).