Türkiye 5. Tarla Bitkileri Kongresi l3_17 Ekim 2003, Diyarbakır, Sayfa 276,280
AZOT
VE FOSFORLA GÜBRELEMENİN
DOĞU
ANADOLU YÜKSEK
RAKIMLI
MERALARININ
oT
VERİMi VE
BoTANİr rorvıpozisYoNuNA
ETKiLERİ
Aıi
KoÇ',
Mehmet GÜVEN2, BinaliÇoMAKLt',Ömer
MENTEŞE3,Adiı
BAKoĞıuu
I) akoc(Qqtaıın_i.edu.tr. Ataıürk Üniversitesi Zirqal Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, ERZURUM2) Doğıı Anaclolu Ormancılık Ar«ş!ırma Enştitilsii, ERZURUM 3) Tarla Bitkileri lvlerkez Araş!ırmtı Enstitiisii, ANKARA
4) Fırat Üniversitesi Bingöl Meslek Yüksek Okulu, BİNGOL
özgr
Bu çalışma Azot ve fosforla gübrelenin yüksek rakımlı meraların ot verimi ve botanik kompozisyonuna etkisini belirlemek amacıyla 2000-200l yıllarında Kargapazarı Dağlarında 2400 m rakımlı alanda Erzurum İli Merkez ilçeye bağlı Köşk Köyü meralarında yürütiilmüştür. Çalışmada azotun 0, 5, l0 ve 15 kg/da dozları; a)
tamamı kar kalkar kalkmaz, b) tamamı otlatma olgunluğu saf}ıasında, c) l/3'ü sonbaharda ve kalanı kar kalkar kalkmaz, d) t/3'ü sonbaharda kalanı otlatma olgunluğu safhasında uygulanmıştır. Fosforun 5 ve l0 kğda dozları sonbaharda uygulanmıştır. Bu uygulamaların meranm botanik kompozisyonuna ve ot verimi üzerine etkileri incelenmiştir. İki yıllık sonuçlara göre merada kurak yılda l40.1 kg/da nemli yılda ise 271.8 kğda ot üretimi gerçekleşmiştir. FIem azotlu gübreler hem de fosforlu gübreler ot üretimini artırmıştır. Ancak azot ve fosforun
yalnız başına etkileri düşük düzeyde kalmıştır. Gübreleme ile en yüksek sonuç kombine uygulamadan elde
edilmiştir. Azot merada buğdaygillerin oranını artırırken, baklagil ve diğer familya bitkilerini azaltmıştır. Azot erken dönemlerde uygulaması buğdaygillerde daha fazla artışa neden olmuştur.
Elde
edilen sonuçlardoğrultusunda gübrelerin çevreye olan etkisi, iklimin seyri ve ekonomikliği de dikkate bu ve benzer sahalar için 5 kg/da P2O5 ve 10 kğda N uygulanması önerilmiştir.
Analılor Kelimeler:Yayla Merası, Azot, Fosfor, Ot Yerimi, Botanik Kompozisyon
The EfJecıs of Nitrogen and Plıosphorus on Hay Produclion and Botanical Composition on Higlı Elevalion
AB'TRACT
Rangelands of Eastern AnatolİaThis study was conducted to determine the effects
of
phosphorus doses and, nitrogen doses andapplication time on hay production and botanical composition of high elevation rangelands, where was located 2400 m elevation, of Kargapazari Mountain of Kosk Village of Erzurum, during 2000-200l, The level of
nitrogen doses (0, 5, l0 and 15 kg da'') were applied as follow: a) all doses were broadcasted as soon €üı snow
melting, b) İll doses were applied at the grazing maturity of vegetation, c) |l3 of doses were applied in autumn and remaining portion was applied as soon as snow melting, d) l/3 of doses applied in autumn and remaining portion was applied at the grazing maturiğ of vegetation. The levets of phosphorus doses (0, 5 10 kg da'l) were
applied in autumn.
AlI
fertilizers were applied two years on same ground. According to two years results, rangelands produced more hay in wet year than dry year, 140.1 and27|.8 kg da'l, respectively, Both nitrogenand phosphorus increased the hay production ofthe rangelands, however, the effects ofcombined application of the fertilizers were more pronounced than their single applications. Nitrogen caused increases in grasses ratio
and decreases in legumes and the other families species ratio in the botanical composition. Early application of
nitrogen resulted in more increases in grasses ratio in botanical composİtion than the late applications. Based of
the results, the combination of 5 kg P2O5 da-l and l0 kg dat N should be suggested for research site and similar ecological conditions with considering the effects of fertilizer on environment, çlimatic fluctuation and economy
of fertilization.
Keywords: Upland Rangelands, Nitrogen, Phosphorus, hay Production, Botanical Composition
ciniş
Yüksek
rakımlı
meralaryaz
aylarında merahayvancılığı
için
önemli
bir
yem
kaynağıdurumundadır. Yerleşim yerlerine uzak olmaları nedeniyle erken ilkbahar ve geç sonbahar otlatmasına
maruz kalmadıkları için yerleşim yerlerine yakın alanların meralarına göre daha
iyi
durumdadırlar. Ancakyaz
aylannda otlatma kontrollü yapılmadığıiçin
çoğu zaman ağır otlatma baskısı altında kalmaktadırlar. Gerek buralardaki ağır otlatma baskısını kaldırmak, gerekse otlayan hayvanlara dahakaliteli ve bol yem temin etmek açısından gübreleme alternatif
biryol
olabilir. Zirauygun gübrelemeile
meralardaot
üretimini2-3
kat artırmak mümkündür (Lorenzve
Rogler, 1972;A|tın,
|975; Büyükburç, |999}.Azot ve fosfor ülkemiz topraklarında en çok eksikliği hissedilen besin elementleridir (Sezen,
l99l).
Azot
bitki
bünyesindekiçoğu
organik bileşiğin
yapı taşı
olması,
fbsfor
ise
proteinmetabolizması
ve
enedi
metabolizmasındatemel
ro|
oynaması nedeniylebitki
büyüme vegelişmesinde hayati rollere sahiptirler (Fageria ve ark., 1997). Gübrelemeye bağlı olarak merada ot
üretiminin artmasının yanı sıra otun kalitesini de yi_ikselmektedir (Gökkuş ve
Altın,
1986; Ziliotto veark., 2003).
Azotla
giibrelemenin etkinliği yağışa, giibrenin uygrılama zamanına ve verilen gübremiktarına göre değişmektedir. Yağışlı yıllarda gübrelemenin etkiniiği artmaktadır (Wight ve Black,
L9'l9). Sonbaharda gelişmeyi teşvik edici (gübreIeme, su vs) uygulamalar buğdaygillerde generatif sap gelişmesini, ilkbahar geç dönemdeki uygulamalar
ise
vejetatiI sap gelişmesini teşvik etmektedir(Anon., l97B; Gökkuş ve
Koç,
1996;Koc,200l)
ve buna bağlı olarak da iiretimde farklılık oıtaya çıkabilmektedir. Nitekim Tükel ve ark. (l996) Çukurova'daki tllylli sakalotu meraları için önerdikleril0
kg/da'lık azotun yansının sonbaharda kalanının da ilkbaharda uygulanmasını tavsiye etmişlerdir.Birim
alanaverilecek
azotlu gübremiktarı ekolojiye göre
değişmektedir. Ülkemizde yapılan çalışmalarda bu değerin 5-10 kğda arasında değiştiği kaydedilmiştir(Altın,
l975; Gökkuş ve Altın,1986; Tükel ve ark., l996; Büyükburç, l999).
Fosforlu gübrelemeye karşı da değişik tepkiler alınmaktadır. Ülkemizde yapılan çalışmalarda
meralarda fosforlu gübre önerisi 4
ile
l0
kğda arasında değişmektedir(Altın,
1975; Mermer ve ark., 1996; Tükel ve ark., l996; Büyükburç, 1999). Fosforlu gübreler merada ot üretimini artırmanın yanı sıra azotla birlikte uygulandığı zaman azotun etkinliğini de aılırmaktadır(Black, l968; Bowns, l972;de
Groot
ve
ark.,
2aü).
Cerek
tesisin
kompozisyonunun korunması, gerekse' gübrelemeninetkinliğinin artırılması açısından azot ve fosforun birlikte uygulanması daha akılcı olacaktır.
Gübreleme tesisin tür kompozisyonu üzerine etkili olmaktadır. Genellikle azotlu gübreler tesiste
buğdaygilleri, fosforlu gübreler ise baklagilleri artırmaktadır (Wight
ve Black,
1979;Koç
ve ark., 1994; Hatipoğluve
ark.,200l),
Dolayısıyla meraların gübrelenmesinde yüksek verimin yanı sırauygun tür kompozisyonunun korunmasına da özen gösterilmelidir.
Ülkemizde yüksek rakımlı meraların (yaylalar) diğer meralara göre daha
iyi
durumda olduğu bilinmesine rağmenbu
alanlarınbitki
orttilerinin mevcut durumlarıve
buralarda üretimi artırıcı tedbirler konusunda yeterli çalışma yapılamamıştır.Bu
nedenle buralarınbitki
örtülerinin mevcutdurumlan ve üretimi artırıcı tedbirlerin neler olabileceği konusunda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bu çalışmada Doğu Anadolu Bölgesinin yüksek rakımlı meralarının bitki örtiileri üzerine azot ve fosforlu
gübrenin etkilerinin incelenmesi hedeflenmiştir.
MATERYAı
veyöNrEvı
Bu çalışma Kargapazarı Dağlarında Erzurum
İli
merkez ilçeye bağlıKöşk
Köyü meralannda 2000 ve200l
yıllarında yürütülmüştür. Araştırma sahası 40o 04'N
ve 41o 27'E
koordinatlarında vedenizden 2400 m yükseklikte olup, yaklaşık %10 eğimli güney bakıda yer almaktadır. Araştırma sahasından 0-20 cm derinlikten alınan toprak örneklerinde yapılan analizlere göre toprakların tınlı bünyeye, 6.5 pH'ya, % 4.74 organik maddeye, 6.8
kğda
elverişli P2O5'e ve 0.47 mS/cm elektriksel iletkenliğe sahiptir.Aydın
ve Sezer(l995)'e
göre deneme sahası topraklan "hafif asit" reaksiyonlu, organik maddece "zengin", elverişti fosfor yönünden "orta" ve tuzluluk yönünden "tuzsuz" sınıfta yer almaktadır. Araştırma salrasınaait
meteorolojik kayıtlar tutulamamış olmakla birlikte sahaya kuş uçuşu 30+5 km mesafede bulunan Erzurum Meteoro|oji istasyonu kayıtlarına göre (Anon.,2002) uzun yıllar ortalamasıyıllık
toplam yağış miktan 450 mm veyıllık
ortalama sıcaklık 6 oC'dir. Denemeninilk
yılında 305, ikinci yılında ise 424 mm yağış düşmüştür. İkinci yılda temmuz ayında yaklaşık 40mm yağış düşmüş
olup, bu
değer uzunyıllar
ortalamasının üzerinde olmuştur.Yıllık
ortalamasıcaklıklar ise sırasıyla 5.4 ve 5.9 oC olarak gerçekleşmiştir.
Aynı
yerde tekrarlanan deneme ŞansaBağlı
TamBloklar
deneme deseninde4
tekrarlamalı olarak planlanmıştır. Çalışmada azotun0,5,
l0
ve
15 kg/da'lık miktarları; a) tamamı kar kalkar kalkmaz, b) tamamı otlatma olgunluğu safhasında, c) l/3'ü sonbaharda ve kalanı kar kalkar kalkmaz, d)ll3'ij
sonbaharda kalanı otlatma olgunluğu safhasında uygulanmıştır. Fosforun ise 0, 5 vel0
P2O5kglda'lık miktarları sonbaharda uygulanmıştır.
Merada
hakim
ti.irler (Koyun yumağı (Festııca ovina)) çiçeklendiği dönemde2.5
x
5
m ebadındaki parsellerden 3'er adet 0.5x
0.5 ebadındaki çerçeve içlerinden toprak seviyesinden biçim yapılarak alınan ot örnekleri önce havada daha sonra 78 oC'de 24 saat kı-ırutulduktan sonra tartılıp eldeyılında detayları Gökkuş ve ark. (l995) tarafından açıklanan esaslara uygun olarak her parselde 5'er
m'lik
2 transekt hattında ölçüm yapılarak bitki Ortllsilnün ttir kompozİsyonu ve toprağı kaplama alanı hesaplanmıştır. Denemenin ikinci yılında bitki örttisünün sıklaşmaşı yüzünden transekt ölçümlerinden vazgeçilerek ağırlığa göre botanik kompozisyon belirlenmiştir. Makalede ot verimi 2yıllık,
botanik kompozisyon ise 1yıllık
sonuçlara göre sunulmııştur.Elde edilen
verilere
MS'IATC
bllgisayar
prograırıında varyansanalizi
ııygulanınış ve ortalamalar arasındaki farklılıklar DI.jNCAN çoklu karşılaştırma testi ile ayırt edilmiştir.BULGULAR
veTARTIŞMA
Elde
edilen sontıçlara göre denemeyıllarıııda
kuruot
üretimiyıllara
görefarklı
(P<0.0l) olmuştur. Bütüın faktörlerin oıtalaması olarak kurak geçen birinciyılda
l40.1 kğda
olan kuru otverimiyağışlı geçen ikinci yılda271.8 kg/da'ayükselmiştir. Hem azot hem de fosforuygulamalarının kuru ot verimine etkisi
%l
düzeyinde önemli olurken, ne azotun uygulama zamanı ne de azotunuygulama zamanı ile
i|gili
interaksiyonlar önemli olmamıştır. Azot ve fosforlu gübrelerin uygulama miktarlarındaki artışa paralel olarak meranın kuru ot verimi de artmıştır(Şekil l).
En yüksek kuru otverimleri her iki gübrenin de uygulanan en yüksek miktarlarından elde edilmiştir.
Şekil l
.Yıl,
azot ve fosforla gübrelemenin meranın ot (kuru madde) verimine etkisi.Yapılan varyans analizi sonuçlarına göre her
iki
gübre uygulamasının etkisi yıllara göre farklıolmuştur. Bu nedenle de
yıl x
azotveyıl
x fosfor interaksiyonları önemli (P< 0.0l) bulunmuşfur. Azotverilmeyen parsellerde birinci yılda 83.2 kg/da olan kuru ot verimi verilen azot miktarındaki artışa
bağlı olarak kademeli bir artış göstererek 15 kğda azot verilen parsellerde l87.0 kglda'a ulaşmıştır.
İkinci yılda ise azotverilmeyen parsellerdeki ot üretimi 166,0kğda olmuş ve birinci yılın en yüksek azot veriten parselinin ot üretimine istatistiki açıdan benzerlik göstermiştir. İkinci yılda artan azot
uygulamasma bağlı olarak
hızlı
ve paralel artış sergileyen ot üretimi 15 kg/da azot uygulamasında370.9 kğda'a ıılaşmıştır. Azot uygulamasına bağlı olarak ortaya çıkan üretim artışı eğilimi ikinci yılda birinci yıldakine göre daha yüksek olduğu için yıl x azot interaksiyonu önemli bulunmuştur (Şekil 2).
Birinci yılda fosfor uygulanmayan parsellerdeki ot üretimi I14.0
kğda
olurken 5 ve 10kğda
P2O5 uygulanan parsellerde sırasıyla |45.7ve
|60,7kğda'a
yükselmiştir (Şekil 2). İkinci yılda isefosfor verilmeyen parsellerde 186.5 kg/da
olan
kuru ot üretimi 5 kg/da P2O5 uygulanan parsellerde30l
.l
kğda'a,l0
kg/da P2O5 uygulanan parsellerde ise 327 .9 kğda'a yükselmiştir. Ancak ikinci yılda5
ve
l0
kğda
PzOs
uygulamaları arasındakifark önemli
olmamıştır.
Yıllara
göre
fosfor uygulamalarınınot
üretiminde ortayaçıkardığı
farklılık
yıl
x
fosfor
interaksiyonunun önemli çıkmasına sebep olmuştur.^ 400
ğ
ıoo ,E 2009
ıoo U0 ^ 400}
:oo ,E 200§
ıoo LJ05
l0Azot Miktarı (kğda)
0
5
l0Fosfor Miktarı (kğda) 278.9 A 300
ğ
250ğ
zoo ,E ı50 *b ı00 n= 50v0
05l015
Azot M iktar, (kg/da)
]n
]E
ll
||ıJ
ll
1 1,1 , t,l12
Yıllar 'co' 300Ş
zsoğ
200,E
150,E
100İ50
o0
§
:oo ğoğ
zoo'E
100ö0
b
_,,a-"r--r-"
+z.
yıı- i Şekil 2. Azot ve fosforla glibrelemenin yıllara göre meranın ot verimine etkisi.Azot ve
tbsforlu gübrelerin
birlikte
uygulanmasınınetkileri Şekil 3'de
gösterilmiştir.Azot
verilmeyen parsellerde
fosforlu
gübrelemeninyalnız
başına
kayda
değer
bir
etkisi görülmemiştir.Artan
azot dozlanile
birlikte
fbsforlu gübrelerinverim aıtışındaki
etkisi dahabelirgin
olmtıştur.Aynı
durum azotlu
gübreiçin
de geçerlidir. Örneğin fosfor
verilmeyen parsellerdeen
yiiksek
azot uygulamasındal5l
kg/daolan kuru ot üretimi
enyiiksek
azota İlaveten5 ve
l0
kg/da
P2O5 uygutaınalarında sırasıyla3tB.l
ve
350.0
kğda'a
yükselmiştir. Gübrelerin kombine uygulamasına bağlı olarak ortaya çıkan bu etki azotx
fosfor interaksiyonunun önemli (P<0.0l) çıkmasına sebep olmuştur.^ 400
b
300 .y ,E 2009
ıoo-0
05ıOı5
Azot Miktarı (kg/da)
Şekil 3. Azot ve fosforun birlikte uygulanmasının meranın ot verimine etkisi
Sahanın
tür
kompozisyonuüzerine
uygulanan azotunmiktar
ve
zamanıönemli
etkidebulunurken, fosforun
önemli
bir
etkisi
olmamıştır(Tablo
l).
Azot
uygulanan parsellerde azotverilmeyen parsellerdekine oranla daha yüksek buğdaygil oranı kaydedilirken, daha düşük baklagil ve
diğer familyalara mensup bitki kaydedilmiştir. Artan azot miktarıyla birlikte buğdaygillerde genel bir
artıŞ, diğer familyalarda ise genel bir azalma olsa da 5 kg/da azot uygulamasından sonraki değişimler
istatistiki manada önem arz etmemiştir. Erken dönemde (tamamı
kar
kalkar kalkmaz veyall3'ıi
sonbaharda kalanı ilkbaharda kar kalkar kalkmaz
)
azot uygulanan parsellerde buğdaygil oranı diğer dönemlerde azot uygulanan parsellere'göre daha yüksek olmuştur. Buğdaygillerdearişa
sebep oİan azotun uygulama zamanları diğer familyalarda ise azalışa sebep olmuştur.Baklagil
oranı azotunuYgulama zamanından etkilenmemiştir. Ortalama Yo40.23 olan toprağı kaplama oranı denemenin birinci yılında uygulamalardan etkilenmemiştir (sunulmamış veri).
Tablo l. Azot ve Fosfor Uygulamalarının Meranın Botanik Kompozisyonuna Etkisi t.
Uygl.
Buğdaygiller
Baklasiller
Diğ. Fam.Azotlu Gübreleme
N
0
63.0B
5.0A
32.aA
5
70.2AB
2.4B
27.4AB
l0
74.8A
1.3B
23.9B
15
76.6A
2.1B
21.3 B Fosforlu Gübreleme Pzos0
68.4
3.0
28.65
70.5
2.7
26.8l0
74.6
2.4
23.0Azot Uygulama Zamanları
a
75.9a
3.?
20,9 Bb
69.5c
2.4
28.1AB
c
72.5ab
2.3
25.2AB
d
66,6c
'2.9
30.4A
*: Farkh büYük harfler %l, ki.içük harfler ise ortalamalar arasındaki %5 seviyesindeki farklılığı göstermektedir,
Elde
edilen sonuçlar azotve
fosfor uygulamalarının yüksekrakımlı
alanlarda nispeten iyi durumdaki meraların ot iiretimini artırmada oldukça etkili olduğunu göstermektedir. Nitekim uygungübreleme
ile
birlikte hem ülkemizde, hem de dünyada meralardaot
üretiminin 2-3 kat arrtığınıgösteren sonuçlar mevcuttur (Lorenz ve Rogler, 1972; Altın, 1975; Wight ve
Black,
1979;Altın
veGökkuş, 1986; Mermer ve ark., 1996; Tükel ve ark., 1996; Büyükburç, l999).
Yıllara
göre azotve
fosforabitki
örtüsünün tepkisifarklı
olmuştur. Yağışın yüksek olduğu ikinci yılda gübreler birinciyıla
göre verimi çok daha fazla artırmışlardır.Bu-jurum
gtibrenin İukullanım etkinliğini artırmasından (Wight ve Black, l979; Lorbeer ve ark,, 1994) ve bitkilerin yağışlı
yılda
clalıa fhzla su temin etmeıe.inoen kaynoklanmıştır. Nitekim denemeninyağışlı
geçen ikinci yılında yüksek rakımda bitkileri aktif oldukJirı temmuz ayında uzun yıllar ortalamasından daha tbzla yağış diişmüştiir.yıi
ıı. içiıı
azot ve ..fosfor interaksiyonlanbirlikte
değerlendirildiğinde kurakyıllardı
uygulaıracakgtiu."iın
ekonomik olmayacağı sontıcunavarılabiiir,
çünkti
birinci
yılda gübreııiıı vcrim artışınıietkisi her ne kadar istatistiki açıdan önemli göziikse de miktar olıır;ık sınırlı düzeyde kalmıştır(şetıı
2). Ancak kurak yılJa kullanılamayan besin elementinin önemli bir kısmı bir sonraki yıla devrede.;ğiü;
takip eden yiıou uitı.iırr tarafından kullanılabilir (Lorbeer ve ark,, |994), Bu nectenle gi"ibrenin uygulandığı yılın kurak geçmesi d.unımunda ortaya çıkan kayıp takip eden yılda gi.ibre uygulamama ,.y^"uyguıoiacak miktarı azaltma gibi yotlarla telafi edilebilir,Azot ve fosforun birlikte uygulanmas
ı
yılnız
uygulanmalarına göre verimde.çok daha belirginartışa sebep olmuştur
(şekil
3).
Bu iki
besineleĞnti
bitki
metabolizmasındafarklı
görevler üstlenmektedir.DolayırŞıu
uırinin
eksikliğinde diğerinde diğerinin ya|nız baŞına uYgulanmasıYlaistenilen
pertbrmans"io.
edilememekte"dir. Toğraktanyeterince
fosfor
alamayan bitkilerin yapraklarında sitokinin seviyesi dtışmekteJir (de Gioot,"
.uikr, 2003), Buna bağlı olarak da bitkide metabolik aktivite ve perfbımans aialmaktadıi. Fosforta gübreleme ile verilen azotun alımının arttığı ve buna bağlı olarak tiretimin arttığı diğer araştırıcılar taiafından da ortaya konmuştur (Black, 1968; Bowns, 1971;Lorenz ve Rogler, 1972; Whitehead, 1995),Araştırma sahası topraklarında organik madde ve fosfor miktarının sırasıYla "zengin" Ve "orta" slnıfta yer atmasına rağmen uygulanan gübrelere özelliklecte azot ve fosfor kombinasyonuna yüksek tepkinin ortaya çıkmaŞında
toğak
,,"uİı,g,n,n.da önemli.payı olabitir, Zira, besin elementlerinin bitkileriçin alınabilir
hale gelmesinde mTneralizasyonun önemlibir
payı vardır,yüksek
rakımh sahalardaise
ozellikle
bitkl
gelişme başlangıcında düşük toprak sıcaklığı .besin elementlerinin mineralizasyonunu s,n,rluyanei
tınemlı rakttırjur (Whitehead,.2000), Bu nedenle uygulanan elverişlibesin elementlerini bitkiler kolayca aldığından gübrelemeye tepki de yüksek olmuş olabilir,
Meralarda yapılan gübreleme çalışmalarında, bu çalışmada da tespit edildiği gibi, genel olarak
azotlu
gübrelertür
kompozisyonunda buğdaygiilerinoryllnı
artırdığı baklagilleri
ise
azalttığı ı.uvJ.oılrniştir (Wightu.
'Bıu.k,
1979;Gtıikui
ie
Alın,
1986;Koç
ve ark,, 1994; Tükel ve ark,,l996).
Bu
durum buğdaygillerin azota tepkisini yüksek. olmasından kaynaklanmaktadır, Fosforlugtibreler baklagillerin İ.un,-n, artırıcı etkiye sahip oİmakla birlikte (HatiPoğlu ve ark., 2001) araŞtırma sahasında baklagil oranının düşük olması nedeniyle bu konuda bir tepki kaydedilememiştir,
soNUÇ
Buçalışmadaneldeedilensonuçlaragöreyüksekrakımdayeralannispeteniyidurumdaki
meraların normal veya yağışlı yıllarda gübre-lemeye
iyi
tepki verdiğini söylemek mümkündür, Bu sahalarda gübrelemede' İot ,.
fosfoİ birlikte
duğııntilmelidir.Zira bu
ÇalıŞmadabu
besin elementlerinden birisinin oımuo,g, durumda gübreye tepkinin düşük katdığı kaydedilmiştir, Her nekadar en yüksek tepki 5
ueldapzöie
ilavetenis
tgauN
uygulamasından elde edilmiş olsa da, azotunçevre kirliıiğine sebep
otiası
veyayıllın
kurak geçmesi_ve ilave gübreyle ortaya_çıkan ürün artlşının ekonomikliği gibi konularda dikkate alınarak bu-saİıalarda sonbaharda 5 kğda P2O5 ve 10 kg/da N'unerken ilkbaharda verilmesi uygun olacaktır.
KAYNAKLAR
Altın, M., l975. Erzurum şartlannda azot, fosfor ve potasyumlu gübrelerin tabii çayır ve mçr,anın ot verimine, otun ham protein ve ham kül oranına ve uitlti kompozisyonuna etkileri üzerinde bir araŞtırma, Atatiirk Üniv. Basımevi, Araştırma Serisi No:95, Erzurum,
l4l
s,anonl*,'İsİs. erİn.ıpı" of Seed production. Wetsh Plant Breeding Sta. Tech Bu!.1, AberystwYth, 149 P,
Anonim, 2002.T.C.Başbakanlık Devlet Meteorotoji işl. Gen. Müd., Erzurum.Bölg, Müd, Raporları,
Aydın, A. ve
y.
sezen, 1995. Toprak Kimyası ıaboİatuar Kitabı. Atatürk Üniv. Zir. Fak, Ders YaY, No:174, Erzurum, l45 s.Black, A.L., 1968. Nitrogen and phosphorus fertilization for production of crested wheatgrass and native grass in
Northeastern Montana, Agron. l., 60:213-216, Bowns, l.E., |g72. Low level nitrogen and phosphorus
Manage., 25:.273,27 6.
Büyükburç, U., l999. Tokat İli Çamlıbel Beldesi Dereağzı
araştırma. Türkiye 3. Tarla Bitk. Kong., l5-18 Kasım
fertilization on high elevation rangelands. J, Range Meralarmın ıslah olanakları ve otlatma üzerine bir l999, Adana, Cilt III: 1-5.
de croot, C.C., L.F.M. Marcelis, R.v.d. Boogaard, W.M. Kaiser and H. Lambers,2003, lnteraction of nitrogen and phosphorus nutrition in cletermining growth. Plant andsoil,.248:257,268,
Fageria, ıı.k., Ü.c.galigar and C.A. Jones, ığsİ. crowth and MineralNutrition of Field CroPs. Marcel Dekker
Inc., Madison,624 p.
cökkuş A. ve M. Altın, l986. Değişik ıslah yöntemleri uygulanan mer'alarln kuru ot ve ham protein verimleri iıe botanik koınpozisyonlarİtızerinde araştırmalar. Doğa Ttirk Tar. Ve Onn Derg-, 10:333'342,
Gökkuş, A. aııd A. Koç,
ıııo.
canopy and root devetopmeit o[ç_rested wheatgrass in relation to the quantity ind time of nitroğen application. Tr. J. Agric. And Forestry,20:289,293.Gökkuş, A., A. Koç ve-n. Çomaklı, l995. çay"ır_Mer,a Uygulama Klavuzu, Atatürk |Jniv. Zir Fak, yay, No: l42, Erzurum, 139 s.
Hatipoğlu, R., M, Avcı, N. Kılıçalp, T. Tükel, K. Kökten ve S. Çınar,200l, Çukurova Bölgesindeki taban bir
merada fosforlu gubreleme ve farklı azot dozlarının ot verimi ve kalitesi ile botanik komPozisYona
,
etkileri üzerinde b'lr araştırma. Türkiye 4. Tarla Bitk. Kong., l7-2l EYlül 2001, Tekirdağ, Cilt III: 1-6, ıon.r, b.İ.rı.,ıqsı.
Chemical compositiÖn and nutritive value. tn Sward Measurement Handbook (Ed: J,Hodgson, R.D. Baker,
A.
Davies, A.§. Laidlaw, and J.D. Leaver). British Grassland SocietY Publ,, Berkshire, pp, 243,265.Koc, A., 200l. Autumn and spring drought periods affect vegetation on high elevation rangelands of TurkeY, J, Range Mana ge,, 54: 622,627 .
Koç, A., B. Çomaklı, A_ Gökkuş ve L. Tahtacıoğlu, l994. 4roj
r:
Fosforla Gübreleme ile Korumanın GüzelyurtKöyü (Erzurum) Mer,asinın Bitki Ö.turiın. Etkileri. Tarla Bitk. Kong., Ciıt III Çayır-Mer'a Yembitk,
Bildirileri, 25-29 Nisan, |994, İzmir, 7 8,82.
Lorbeer, S., J. Jacobsen, H. Houlton, D. Lund, J. Martin and G. Carlson, l994. Nitrogen fertilization of dryland
grasses. Montana AgResearch, Spring |994: 7,|l,
Lorenz, R.J. and A. Rogler, 1972, Forage production and botanical composition of mixed prairie as influenced Ly nitrogen and ğhosphorus fertilization. Argon, J,, 64:244-2^49^,
Mermer, A., L. Tahtacroğıu, ıuı. Avcı ve ş. Guvelijı996. Azotve fosforlu gübrelemenin DoEu Anadolu Bölgesi tabii mer,a[artnın ot verimine etkisi, Türkiye
l.
çayır,lvler'a ve Yembitkileri Kong,, 17,19 Haziran 1996, Erzurum, |37,145.Sezen, y., l99l. Gübreler ve Gübreleme. Atatürk Üniversitesi Yay. No: 679,Zir. Fak. YaY, No: 303, Erzurum,
255 s.
Tükel, 'Boİgesinoe T., R. Hatipoğlu, E. Hasar, N. Çeliktaş ve E. Can, L996, Azot ve fosfor gübrelemesinin Çukurova
İuy-lu sakalotu,nun (Hyparrİenia hirta (L.) Satpf) dominant olduğu bir meranın verim ve botanik kompozisyonuna etkilerİ tİzerinde bir araştırma. Türkiye 3. Çayır-Mer'a ve Yembitkileri Kong,,
|'7 -|9 Haziran l 996, Erzurum,59-65.
Whitehead, D.C., l995. Grassland Nitrogen. CABI Publ,, Wallington, 397 p,
Whitehead,
D.c.,
2000. Nutrient Elementsin
Grasİland, Soil-PlançAnimal RelationshiPs.CABI
Publ,, Wallingford,362 p.Wight, J.R. and A.L. Black, l979. Range fertilization: plant response and water use. J. Range manage,, 32:.345,
349.
Ziliotto,U., P. D,ottavio and M. Scotton, 2003. Effect NPK fertilisation on seasonal growth rate, production and
nutritive value
of
alpin grasslands.In
optimal Forage systemsfor
Animal production and the Environment (Ed: A. ıiıriıor, N. Todoron. CABI publ., Wallington, 397 p.Whitehead, D.C., 2000. Nutrient Elements
in
Grassland, Soil-PİanÇAnimal RelationshiPs,CABI
Publ,, Wallingford, 362 p.Wight, J.R. and A.L. nlack, l979. Range fertilization: plant response and water use. J. Range manage,, 32: 345'
349.
Ziliono,U., P. D,ottavio and M. Scotton, 2003, Effect NPK fertilisation on seasonal growth rate, production and
nutritive value