Hz. Ömer Dönemi Kurumsallaşma Faaliyetleri

(1)

ISSN 1303-2054 | e-ISSN 2564-7741 - Haziran 2018

Initiativites Of Institutionalization During

omersabuncu@harran.edu.tr ORCID ID: orcid.org/0000-0001-8424-8481

39 (Haziran 2018): 135 154. Makale Bilgisi / Article Information

Makale Türü / Article Types : :

Kabul Tarihi / Accepted : 10 Haziran / June 2018 : 15 Haziran / June 2018 Issue : 39 Sayfa / Pages : 135 154. DOI : 10.30623/harranilahiyatdergisi.372543 Bu Hz. Ömer Dönemi

(2)

Öz

dönemlerinde temelleri

em arz etmekteydi. Hz. Peygamber

-Bu makalede Hz. idrak edebilmek, sonraki döne

Anahtar Kelimeler: Sistemi.

Abstract

Islamic State presents a view that was built by Prophet (p.b.u.h.) and the first chaliph Ebûbekr and that its institutionalization was created by the second way. It can be said that military achivements (fetih) increasingly continued during his time. This situation a

Because, Iraq, Syria, Jazeera and Iran were conquested at that time. To determine significant for sustainability of the State. Beytülmâl which was seen as example in consultation with Ashab and used for distribution of Fey and Juctice Organization at the background of all of these initiatives.

This article tackles of Beytülmâl, Divan and Justice Organizations which were organized by Omar. It is going to be in an effort to explain what kind of reasons forced Omar to do these initiatives. Thus, to understand these reasons

Keywords: System.

(3)

Gir

Hz. Peygamber problemler bekliyordu

Resûlü (s.a.s.) olmadan yönetilecekti. Bu durumun ge ar ve hilafetin iki

m tarihinde, Hz. Peygamber -23/m.

634-içine alan Hz. Ömer

Bu tarihî süreç, ndan

hem de ortaya konan icraatlar sebebiyle slâm tarihinin en önemli dönemlerinden biridir.

Hz. Ömer dönemi (634-

-Pakistan), Thama Çölü (Bombay-Gücerat), kuzeyde Ermenistan, Azerbaycan

a 1

muhtelif milletlerin dinî, siyasî ve iktisadî statülerinin tespit edilmesi zarureti

2 ve Bizans 1 _- _{-müluk, (Kahire:} -16(2003): 185. 2_Hz. _{d ez-Zührî (ö.} 230/844), - -kebîr -Hâncî, 1421/2001), III, II, 107-108.

(4)

1_{Hz. Ömer bu müesseseleri} üzer e 2 n de il 3 4 1. Beytülmâl 2. 3. 4. 5.

1_{Âdem Apak,}

(Hulefâ--166.

2_{Ali Muhammed Sallâbî, Hz. Ömer}

3 _{Kilis 7}

Dergisi, 4. sy., 7 (2017): 142-144.

4_{Adnan Demircan,}

(5)

6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. A. Beytülmâl

Sözlüklerde, (treasury- exchequer/hazine-maliye) olarak geçen ve "mal evi, devlet hazinesi" Beytülmâl bir terim

1_{Beytülmâlin belli} 2

Beytülmâl

(s.a.s.) ganimet, cizye ve harac cinsinden devlet gelirlerini bir araya getirdikten sonra bekletmeksizin gerekli

3_{Bu dönemde ziraî mahsul}

4

Beytülmâl Hz. Ebû Bekir

lifenin Sünh

Beytülmâl bulunuyordu. Buraya gelen mallar derhal gerekli yerlere sarf edilirdi.5 1 90. 2_{Halit Çil,} 3 _el- _-sahîh Zekât 20. 4_{Buhârî, Zekât 60.} 5 _{et-Tabakât, III: 213.}

(6)

ekir

-köle, erkek-

-1_{Nitekim Bahreyn valisi}

-Hadramî (ö. 21/642) zaman, halife ilk önce Hz. Peygamber

(ö. 78/697), Allah -ederek- 2 Hz. Ömer Erkam

Ubeydullah fetihleri sonucunda

muhafaza edilmesi için Abdurrahman b. Avf (ö. 32/652) ile Abdullah b.

Erkam tir.3 Hz. Ömer kez -Âs (ö. 43/664) (ö. 32/652-53) Kûfe 4

5_{Netice olarak ifade}

1 _{et-Tabakât, III: 213.}

2_{Ebû Yusuf,} _{-Harâc (}

-1399/1979), 45.

3_{Ebû Yûsuf,} _{-Harâc, 50-51; Halîfe b. Hayyât,} _-

et-Tarih, thk. Süheyl Zekkar (Beyrut: 1993), 112.

4_{Ebû Yûsuf,} _-Harâc, _{-Abbas Ahmed b. Yahyâ (ö. 279/892),}

Fütûhu'l-büldân, thk. Abdullah Enîs et-Tabbâ, Ömer Enîs et-Tabbâ (Beyrut: 1407/1987),

376; Apak, , 167-168.

(7)

1

B.

2_Beytülmâl

mahiyetinde olan Divan, Beytülmâl Divan

3

ilk defa ihtiyaç duyan Hz. Ömer, fetihler sonucunda elde edilen cizye, harac ra 4 (ö. 58/678) 5 Fîruzân6_{veya Hürmüzân}7 8 e (ö. 40/661) 1_{Corci Zeydan,} , -94. 2_Çil, _{s. 200.}

3_{Abdülaziz Dûrî,} _{Türkiye Diyane} _{c. 9}

; Apak, ,

168.

4 _{et-Tabakât, III: 295-296.}

5_{Ebû Yûsuf,} _{-Harâc, 323-} _{et-Tabakât, II: 300; Belâzürî,} _-Buldân,

635-636.

6_{Sûlî, Ebû Bekir Muhammed,} _{-Kuttâb (Kahire 1341), 190.}

7_Nüveyrî, _- _{-Bekrî et-Teymî}

el- (ö. 733/1333) -Ereb fî fünuni'l-edeb -Kütüb, ts.,), 197.

(8)

(ö. 35/656) insanlara yetecek kadar mal

bölgenin Rum

klerini bildirince, bu öneriyi benimseyen halife Divan kurmaya

1

(ö.

60/680), Mahreme b. Nevfel (ö. 54/674) (ö.

59/678-79)

Ebû Bekir ve kabilesi Tey

2 Divan (s.a.s.) 3_Hz. Ebû Bekir 4_Kendisine

iyi ben bilirim. Bütün

.5

Hz. Ömer

kaydedilmesi gibi yenilikler getirdi.6

1_{Ebû Yûsuf,} _{-Harâc, 48-} _{et-Tabakât, III: 295; Belâzürî,} _-Buldân,

630; Taberî, Tarih, IV: 209-210; Apak, , 169-170.

2_Demircan, _56-57.

3_{Bkz. Ebû Yûsuf,} _{-Harâc, 56-} _{-Emvâl, ter.}

-238.

4_Buhârî, _{-Muvâdea: 4} _{:73; Ebû Yûsuf,} _{-Harâc, I:}

307-et-Tabakât, III: 213.

5_{Ebû Yûsuf,} _{-Harâc, 45-} _{et-Tabakât, III: 296.}

(9)

d 1 sahibi 2 Hz. Ömer Resûlullah suretiyle Hz. Peygamber

3_{Bu esaslar dâhilinde düzenlenen Divan}

(s.a.s.) kabilesinden Bedir

na göre tespit edilmedi.4_Örnekle

Ali ile Benî Ümeyye Hz. Osman

soyundan olup Mekke fethinden sonra Müslüman olan Safvan b. Ümeyye (ö. 41/661 [?]), Medineli ailelerinden sonra kayda geçen (ö. 43/663)

5

1_{Ebû Yûsuf,} _-Harâc, _{et-Tabakât, III: 296; Belâzürî,} _{-Buldân, 632.} 2_{Taberî, Tarih, IV: 211.}

3_Buhârî, _-Ensâr _{et-Tabakât, III: 282, 295-296; Belâzürî,}

-Buldân, 630-632, 641; Taberî, Tarih, III: 613-615, IV:209-210.

4 _{et-Tabakât, III: 301}

(10)

Peygamber Hz. Ömer 1 1- 2- 3- edilmesi.2 döneminde b 3_{fakat ömrü buna} 4 5_Bunu 6 tarihçi - -kebîr 7 -ak kabul

1_{Ebû Yûsuf,} _{-Harâc, I: 332; 295-} _Hz.

,

3, sy. 6(Konya 2005), 265-280.

2_Çil, _{, s. 203-204.}

3 _{et-Tabakât, III: 302, 304.} 4_Apak, _{, s. 166-169.} 5_{Mehmet Azimli, Hz. Ömer} 6_{Sallâbî, Hz. Ömer, 335.}

(11)

2

3

A

4

döneminde adalet hizmeti devletin temel görevlerinden biri olarak ka

daleti uygulamada

5

Hz. Ömer gerek Hz. Peygamber (s.a.s.) gerekse selefi Hz. Ebû Bekir -6 öncülük 7 8 -Derdâ 9 _{(ö. 80/699 [?])}10 1_{Nisâ, 4/105; Mâide, 5/42, 49; Nûr,} 24/48-2_{Nisâ, 4/ 58, 135; Mâide, 5/8, 42, 49.}

3_{Ebû Dâvud} _{-Sicistânî (ö. 275/889), es-Sünen}

-Kazvînî (ö. 273/887), es-Sünen

4 _et- _Sünen

1413/1992),

5_{Çil, Öm} _{, s. 93-95.}

6_{Taberî, Tarih, IV: 213.} 7 _{et-Tabakât, III: 282.}

8 _{, 2: 176.}

9_{Taberî, Tarih, IV: 39, 95.} 10_{Taberî, Tarih, IV: 101.}

(12)

-Hanefî -Lakîtî 1 2

Hz. Ömer

kmak üzere askerî görevi Abdurrahman b. Rebîa el-Bâhilî 3_{Hz. Ömer her hac}

mevsiminde Mekke temyiz mahkemesi kurmak suretiyle vilâyetlerde Ebû Mûsâ

el-verdikten sonra bu hükmün yanl

çekersen, önce buna benzer davalar ve örnekler ara ve önündeki dava

a delil getirebilirse lehte, aksi halde aleyhte hüküm vermen

ise Al

1_{Halîfe b. Hayyât, Tarih, 111.}

2_Apak, _{, 175.}

(13)

1

Hz. Ömer

Peygamber (s.a.s.) ve Hz. Ebû Bekir dönemlerinde bu amaçla geçici . Ümeyye 2_Medine 3 4 enildi. -5 6

1_{Muhammed Hamidullah, el-} _{-Siyâsiyye (Beyrut 1985),}

425--Ebû Mûsa

el-in Atar, sy. 23 (Ankara 1989): 45- sy. 2 (Konya 2003): 85- Türkiye D Merkezi 113-115. 2 3 _, _:

Türkiye Diy Merkezi , 54-55; Apak, ,

174-177.

4 _{Ensâb, II: 187.}

5

(14)

ku

Nihayet Hz. Ömer duru

1_{Takvim reformu Hz. Peygamber (s.a.s.)}

2

Hz. Ömer döneminde Sur

fethedildi ve buradaki arazilere Müslümanlarda daha önce müstakil bir vergi olarak bulunmayan haraç vergisi kondu.3

arazisinin ölçümü için Osman b. Huneyf ve Huzeyfe b. el-Yemân görevlendirildi.4 cerîb5 6_{Böylece Hz.} 7_Bu 8 Belirlemesi 1 _Önde _{, 55.} 2 Fakültesi Dergisi, 9(2000):678.

3_{Bkz. Ebû Yûsuf,} _{-Harâc, 60-62.} 4_{Ebû Ubeyd,} _{-Emvâl, 68-69.} 5_{Hz. Ömer}

Mustafa Fayda, c. 7

6_{Belâzürî, Fütûh, 375.} 7

(15)

riye ve 1 en yirmi dört ve 2_{Hz. Ömer, asgari} 3 Hz. Ömer 4

cerîb [un] olmak üzere insanlara her ay iki cerîb [unu] geçimlik olarak verdi.

Hz. Ömer, mütekabiliyet ilkesine önem verirdi. Müslüman tüccarlar Rivayete göre Basra valisi Ebû Mûsa

el-lerinden, Müslüman

1

Hulefâ--315.

2_{Ebû Ubeyd,} _{-Emvâl, 54-58; Fayda, Hulefâ-} _{, 302.}

3 _{-263; Demircan,} _{, 56.}

(16)

1 H ) fazla mehir 2 dahi ondan -3_âyetlerini okudu. Bunu 4 5_{Hz. Ömer}

ana caddelerin 40 (24 m.), daha küçük caddelerin 30 (18 m.), onlardan daha küçük caddelerin 20 (12 m.) ve

1 _{, 62.} 2 3_{Nisâ 4/21-22.} 4 _{, 62-63.} 5 _{, 63.}

(17)

2 2_{) bir} 2

3

r önce kerpiçten evler yapmak için izin istediler. Hz. Ömer, Kûfelilerin kerpiçten

4 ran Hz. Peygamber 5 -6 bu 1 , c. 3, 411-413. 2_{Taberî, IV: 44.}

3_{el-Mâverdî, el-} _-sultâniyye

4_{Taberî, IV: 44; Demircan,} _{, 63-64.}

5

-6_{Saffet Köse} _{Türkiye D} _,_{c. 40}

(18)

1

Hz. Ömer döneminde aylar süren yolculuklar gerektiren yerlere

uyguluyordu.2

Sonuç

msemesi ve

kabiliyeti ve te kilatç l nda, geli meleri basiretle takip eden mesuliyet ahlâk na sahiptir. Devletin kurumsalla

onularda

1 _{, 64.}

(19)

Kaynakça

Apak, Âdem.

-. 25: 113-115-.

Azimli, Mehmet, Hz. Ömer 016.

16(2003): 185.

. 16: 54-1992.

-Abbas Ahmed b. Yahyâ (279/892). Fütûhu'l-büldân. thk. Abdullah Enîs et-Tabbâ, Ömer Enîs et-Tabbâ. Beyrut, 1407/1987.

el- -sahîh

8 C

Fakültesi Dergisi, 4. sy., 7(2017): 141-157. Çil, Halit,

Demircan, Adnan.

Dûrî, Abdülaziz. . 9:377-381.

2.

Ebû Dâvud -Sicistânî (ö. 275/889). es-Sünen.

-Emvâl

Ebû Yusuf, Sa`d Kûfî (ö. 182/798). -Harâc.

-. 6:90-1992. Fayda, Hz. Ankara , (1981): 169-178. Fayda, Ankara 26, (1983): 327-334. Mustafa Fayda, 7:402

Tarihi içinde, II: 107-108. Fayda, Mustafa.

Hulefâ-Halîfe b. Hayyât, - et-Tarih. thk. Süheyl Zekkar.

(20)

Üniversitesi 9 (2000):678.

- - -

-Azîm. thk. Mustafa

es-med b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen

-Zührî (230/844). - -kebîr. thk. Ali

-Hâncî, 1421/2001.

Türkiye Diyanet . 40: 482-483.

el-Mâverdî. el- -sultâniyye

Tezi, Ankara ÜSBE, 2001.

Nasr b. Akil. Kadâ fi Ahdi Ömer el-Hattâb. I-II, Riyad: 1994.

- -Bekrî

et-Teymî el- (ö. 733/1333). -Ereb fî fünuni'l-edeb. I-XXVII,

-Kütüb: ts.

Sallâbî, Ali Muhammed, Hz. Ömer 2016.

Sûlî, Ebû Bekir Muhammed. -Kuttâb. Kahire: 1341.

3, sy. 6 (Konya 2005): 265-280.

et- -

--mülûk

--maârif, 1969.

et- Es- Sünen