ESKİ ASUR ve ANADOLU’DA KASSUM
GÖREVLİSİ
H a şa n A li Ş A H İN*
Bilindiği üzere, M .Ö. II. bin yıl başlarında Eski A sur Devleti ile Anadolu B eylikleri arasında bir antlaşm a yapılarak, A surlu tüccarlar, A nadolu şehirlerinde ticaret yapm a im tiyazı elde etm işlerdir. A surlu tüccarların, A nadolu’da varlığından haberdar olduğum uz kraliyet saraylarının ihtiyaçlarını karşılam ak şartıyla ticari im tiyaza kavuşm uş oldukları anlaşılm aktadır. Böylece, A surlu tüccarlar pek çok A nadolu şehrinde yerleşm ek suretiyle başta kalay olm ak üzere sarayın ihtiyacı olan diğer mamul ve ham m addeyi sağlam ışlardır.
A surlu tüccarlar yerleştikleri şehirlerde yerli beyden aldıkları im tiyaz gereği, serbestçe ticaret yapabilm ekte, aralarındaki davaları kendi m ahkem elerinde çözm ekteydiler. A surlu tüccarların A nadolu’daki tem silcilerinin olduğunu bilm ekteyiz. H er şeyden önce, onların kurdukları karum teşkilatı bulunm aktadır. Burası bir tür ticaret odası görevini üstlenm iştir. T üccarlar buraya vergi ödem ekte ve m allarını depo etm ektedirler. Ayrıca, faiz oranları, taıtı ve ölçülerin de kontrolünü bu daire yapm aktadır. Tüccarların aralarındaki antlaşm azlıkların çözüm ünde yine bu dairenin devreye girdiği görülm ektedir.
Kassum “A nadolu’da yüksek dereceli bir m em ur” 1 “bir kült görevlisi”“ olarak , yorum lanm ıştır. Ancak, belgelerim izde, kassum
adı verilen bu şahısların pek çok fonksiyonunun bulunduğunu görm ekteyiz, Kassum m em urunun resmi bir dairesi bulunduğu, vergi aldığı, tapınakta görevli olduğu ve kendisine ticari mal em anet edildiğini ve hamustumluk görevini üstlendiğini gösteren belgeler m evcuttur. Şimdi bu belgeler ışığında kassum’un görevleri ve yetkileri üzerinde durm ak istiyoruz.
Erciyes Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi, KAYSERİ.
1 CAD, K, s.292b-3. 2 A Hw , s. 906.
Kas sum Dairesi,
Kassam 'un resmi bir sıfatı bulunduğu ve bir dairesinin olduğunu anlıyoruz. Bu bağlam da A surlu tüccarlar aralarındaki bazı anlaşm azlıkların bu dairede çözüldüğünü görüyoruz. Söz konusu bir belgeden3 Manııki-Assur, Su-Belum ve Ennam-Assur isim li üç A surlunun şahitler tuttukları ve kassum dairesinin bunlarla ilgili hüküm verdiği anlaşılm aktadır. Bir başka belgede4 ise, Mama şehrinde
Aba isimli kassum’un evinde 91 top kum aşla ilgili olarak, hesap yapıldığım okuyoruz.
A sur şehrinde ve A nadolu’daki koloni m erkezlerinde m ahkem elerin tapm ak içerisinde kutsal bir m ekan olan hamrum
odasında yapıldığı bilinm ektedir. Anadolu ve A su r’daki tapınaklarda kassum adı verilen bir özel odanın varlığını bilm ekteyiz. Bu mekan A nadolu’daki Anna tapınağında bulunduğu gibi A su r’da da Assıır
tapınağında yer almaktaydı^. Kassum K ültepe’de bulunan Asur Kralı ¡ru h u n u n kitabesinde geçm ekte ve m abet avlusu olarak tercüm e edilm ektedir6. A nadolu’da bulunan Anna tapınağını kralın da ziyaret etm iş olduğu görülm ektedir7. Kralın tapm ağı ziyaretinde bu odaya girdiği anlatılm aktadır. Hurri tanrısı olarak bilinen A nna'm n A nadolu, Suriye ve A su r’da yaşayan Hurrilerot tapınım gördüğünü belirtelim . B öylece, bu tapm ak ve bu kültün A sur halkınca bilindiği ve bu yüzden de onun adına düzenlenen bayram gününü tüccarların vade tespitinde kullandıklarını biliyoruz. Ayrıca, bir belgede Tanrı A ssur’un
huzurunda, Tanrı A nna'nın huzurunda ve kralın huzurunda yem in edecektir ifadesinden bu tanrıların yerli beylerle A surlular arasındaki antlaşm alarda yem in tanrısı olarak karşılıklı değiştirilm iş olm aları da m üm kündür. Kassum 'un resmi bir görevli olduğu ve onun dairesinde ya da m abedin bir bölüm ünde, tüccarların m eselelerini hallettikleri görülüyor.
Kassumların V ergi A ldığı Şehirler;
Kassumlara genellikle K anis’in doğusundaki şehirlerde yapılan ödem elerden bahsedilm ektedir. Bunlardan biri yukarıda bahsettiğim iz, Mama şehridir. M asraf listesi olarak adlandırdığım ız
204 HAŞAN ALİ ŞAHİN
3 Kl. b/k 144 B. 4 A K T II, 34. 5 Kt. 83/k 164.
6 B. Landsberger-K. Balkan, “A sur Kralı Irisum ’un 1948’de K ültepe’de Bulunan Kitabesi” , B elleten, C. VIX. S: 54 s. 171-217, Ankara 1950.
7 S. Çeçen, “Yerli Kralların Mabetleri Ziyareti ve Çıkan N eticeler”, III. Uluslararası
ESKİ ASUR ve A NA DOLU'DA KASSUM GÖREVLİSİ 205 ve çeşitli ödem elerin yapıldığını gösteren bir belgede8 1 seqel güm üş
kassum m em uruna ödenm iştir. Mama şehrinde kassum m em urunun bulunduğunu ve bu şahsın A surlu tüccarlardan vergi aldığını ve onların aralarındaki anlaş-m azlıkları da hallettiğini görüyoruz.
Asurlu tüccarların krallık saraylarına ödem iş oldukları
nishatum vergisinin aynı zam anda kassum görevlisi tarafından da alındığını görm ekteyiz. B una örnek teşkil eden bir belgede ise9, “senin ölçünle Timelkia’dan gelen kumaşlardan kassum memuru vergi alacağım söylüyor” denilm ektedir. Söz konusu olayla ilgili bir başka belgede ise10, “Onun iki çuvalına karşılık, Vı seqel 22 Vı SE gümüşü nishatum vergisi olarak kassum ’a verdim ” ifadeleri yer alm aktadır.
B ir evlenm e belg esinde11 “Tanrı A ssu r’un mabedinde belgeye kaydettiğimiz hamustuma ait 4 Vı seqel gümüşü kassum ’un nishatum vergisi olan 6 Vı seqelgüm üşü katip karşılayacak” denilm ektedir.
Kassum görevlisinin atından bahseden bir belge de bulunm aktadır12. Su-Belum Isma-Adad ile Alee isimli şahısları dava ettiği bir m ahkem e zabtında, “Hurumhasim şehrinde görevli olan ka ssu m ’un atının parasına biz kefiliz” denilm ektedir. Hurumhasim
şehri A surlu tüccarların geçtikleri Asur-Kanis arasında bir yerde bulunuyordu. M uhtem elen buradan geçerken kassum görevlisinden aldıkları bir atın parasının ödenm esini burada davacı olan şahıs istem ekte ve diğer Asurlu da bunu ödeyeceğini belirtm ektedir. Davayı ise, Upe wabartumu karara bağlam ıştır.
B elgelerim izde geçen kassumların çoğunun K ani? in doğusundaki şehirlerle ilgili olduğundan bahsetm iştik, bunun haricinde bir belgede T uz gölünün kuzeyine lokalize edilen
Wahsusana şehrinde yapılan çeşitli harcam aların yanında, 5 mana
bakır kassum m em uruna ödenm iştir13. Timelkia şehrinden ayrılarak gidilen bir yer olan Kipitta şehrinin kassumun dan da
X C C T 5 30 A. 1-3: 1 GİN KÜ.BABBAR i-na Ma-a-ma i-ııa kâ-si-im a-di-in.. 9 Karaduman 1994, h/k 117.
10 Kt. a/k 1181.
S. Bayram-S-Çeçen, “ 6 Neue Urkunden Über Heirat und Scheidung aus K anis” ,
A rchivum Anatolicum, S .l, s. 1-12, Ankara 1995.
12 A K T III, 56.
H. Sever “Kültepe M etinlerine Göre Birtum Kelimesinin Yeni A nlanır’, X. T .T.K ongresi’nden ayrıbasım, Ankara 1990, s. 469-479.
206 HASAN ALİ ŞAHİN
bahsedilm ektedir14. Burası da m uhtem elen K aniş'in doğusunda olması gerektir.
Kassumlar özellikle Kaniş’in doğusundaki şehirlerle ilgili olarak görülm ektedir. Bu bölgede harcam aların kalayla yapıldığını bilm ekteyiz. Bu cüm leden olm ak üzere, kassumlara da kalay olarak ödem e yapıldığını görm ekteyiz. Bir belgede 17 V2 seqel kalay
Kurumasu isimli kassum"a ödenm iştir15. Bir diğer belgede yine
kassuma kalay ödenm iştir16. Bir m asraf listesinde17 kassuma ve eşine ödenen az m iktardaki kalaydan bahsedilir. B urada Sihwa’nın kralına ve saraya verilen kalaydan da söz edilm ektedir.
Kassum ’a Ticari M alın E m anet Edilm esi
Belgelerimizde, kassum görevlisine ticari malın em anet edildiğini görmekteyiz. D aha önce tüccarların kassum dairesinde hesap yaptıkları gibi bir belgeden18 de anlaşılacağı üzere ticari malı em anet olarak kassum m em uruna bıraktıkları görülm ektedir. Belge bir m asraf listesi olup, Sirun şehrinin rabisumuna ve kassumuna ödenen paradan da bahsedilir. Hurumhasim şehrinde ticari malın kassuma
teslim edildiğini belirten bir b elge19 de bulunm aktadır. Belgeden diğer birkaç şehirde de ticari m alların bırakıldığı anlaşılm aktadır.
14 Kt. i/k 5; 5-1 1; C. Günbattı, “Yeniden İşlenen Bir Kültepe Tableti”, Belleten C.L1, S: 199, s. 1-10, Ankara 1987.
15C C T 1 26 B. 10-15: 10 SUNIGIN 2 1/3 ma-na 1/2 GIN2 i-na Ta-ra-ki-im-m a A-ni-na-a is-qul a-ha-ma 17 1/2 GIN2 AN.NA a-na kâ-si-i ku-ru-ma-sü a-di-in 16 C C T 5 4 4 C , 1-3.
17 Kt. c/k 441. 5 1/2 GİN AN.N A a-na kâ-si-i sa ku-nu-kam 2 1/4 GİN AN.NA a-na ki-ra-nim 1 1/2 GİN AN.NA a-na DAM kâ-si-im 6 1/2 GİN AN.NA i-na sa-du-im a-na m a-sû-e 7 du-ul-ba-tinı 1 mu-lu-ha-am ü sâ-he-er-tâm 5 GİN AN.NA a-na DAM A-du ru-ba-im sa Si-ih-wa 5/6 ma-na AN.NA a-na E.GA L.lim sa Si-ih-wa 2 GİN AN.NA a-na GAL-a-nim 3 GİN AN.NA a-na na-pâ-hi-im 2 GİN AN.NA a-na ki-ra-nim 15 GİN AN.NA a-na kâ-si-im sa Si-ih-wa 1/2 ma-na 5 GİN AN.NA a-ma mu-qâ-ri-bi^-ni nıi-ma a-nim i-na e-ra-bi-<a> a-di-in
ıs VS 26 148; sâ-he-er-tâm a-na kâ-si-im sa Si-ru-un a-di-in GİN AN.NA a-na ra-bi^-şi-im sa Si-ru-un a-di-in
19 Kt. c/k 216; 10: 5 du-ul-ba-tiın ü sâ-he-er-tam a-Pâ-na-kâ 5 du-ul-ba-tinı u sâ-he- er-tâm i-Hu-ma-hi-im a-na llEN.LÎL-/x/-«i 1/3 ma-na URUDU a-sar e-m a-ru-ni i-zi-zu-ni i-Hu-ma-hi-im 15 GİN URUDU i-Zu-ur-zi-im 1/2 m a-na URUDU a-m a-sû-im sa A-si-hi-im 1/2 ma-na LÂ 1/2 GİN AN.NA 10 du-ul-ba-tiın u 2 '""'"-su i-li-pi-im İ.SAG û sâ-he-er-tâm a-na E.GA L/'"' 5 GİN AN.NA 5 du-ul-ba- tinı û m a-la i-li-pi-im İ.SAG u sâ-he-er-tâm a-na kâ-si-im i-Hu-ru-um-ha-si-im.
ESKİ ASUR ve ANADOLU'DA KASSUM GÖREVLİSİ 207 Kassum'un Hamustumlıık G örevini Ü stlenm esi
Eski A sur takvim inde 5 günlük bir hafta ve bu hafta boyunca görevli olan iki kişiyi belirtm ek üzere kamustum terim ine K ültepe m etinlerinde rastlam aktayız.. Eski A sur iktisadi yapısında vâde tespitinde bu terim sıkça geçm ektedir. Yine zamanı belirtm ek için yıl
{limum) ay (warhum) ve hafta (kamustum) senetlerde belirtilm ekteydi.
Hamustumların görev süreleri ile ilgili olarak çeşitli yorum lar yapılm ıştır. B. Landsberger20 “beş günlük bir hafta’' olarak, J. L ew y21 ise, önce yılın 1/5’T sonra da 50 günlük bir dönem olacağını belirtm iştir. K. B alkan22 ise, tüccarların daha önceden hamustumların
kim olacağını bildiklerini belirterek özellikle, Kt. c/k 387 nolu m etinde geçen “ istu hamustim sa Pusu-ken adi hamustim sa Elama ü Kurub-Istar 22 hamsatum illikm a” ibaresini kanıt olarak sunm aktadır. Buna benzer belgede2-1, “ istu hamustim sa kassim adi hamustim Naram-ZU ü Harmanim 30 hamsatum illikam a” şeklinde geçen ibareden, kassum' un da bu görevi olağanüstü bir durum da devralm ayıp, bilakis ne zaman görev yapacağının belli olduğunu görm ekteyiz.
B elgelerim izde geçen “istu humustum sa kassim sa qati
P N ” ibaresinden hamustumların görevinin bitim inden itibaren bu görevi kassumun devralm ak suretiyle yürüttüğü anlaşılm aktadır.
Kassumlann genellikle bu görevi Allanatum ayı olan Asur takvim inin son ayında yaptıkları dikkat çekm ektedir. Ay isim lerinin belirtildiği sekiz belgeden beşinde Allanatum ayında24, birinde belti ekallim25 ayında, birinde Sibum26 ayında, birinde Tiinatim ayında, birinde ise, sa kinatim ayında27 kassum bu görevi üstlenm iş bulunm aktadır.
Kassumların m uhtem elen artık aylarda bu görevi üstlenm iş olm aları müm kün gözükm ektedir.
Kassumun hamustumluk yaptığı bir belgede28, Allanatum
ayında limum Akutum isimli şahıs olarak görülm ektedir. Aynı şekilde
2(1 B. Landsberger, OLZ 1925, s. 232 2' J. Lewy, EL 39, 6
22 K.Balkan, “ Old Assyrian W eek” AS 16, s. 159-174, Chicago 1965. 23 Kt. n/k 1145.
24 PR A G 427; C C T 1 5B; Kt. c/k 33; Kt. c/k 601; Kt. 90/k 109; C C T 1,2-3; 25 Kt. 90/k 109.
26 Kt. c/k 601.
Kt. b/k 665.' is-tu ha-mu-us-ti-im sa ka-si-im ITU.KAM sa ki-na-lim li-mu-um sa qa-li l-na-a
208 HASAN ALİ ŞAHİN
kasnın un Ennanum1 dan devralarak hamustumluk yaptığı Allanatum
ayında bu defa Umum sa qati ifadesi geçm ektedir. Toplu kayıt belgesi olduğu anlaşılan C C T 1, 2-3 m etninde limum sa qati olarak geçm esi ilginçtir. Zira bu belgede A kutum 'dan sonra gelen Umumda.
zikredilm iştir. D olayısıyla, Akutum' dan sonra gelen Umumun
bilinm esi durum unda halen Umum sa qati ifadesinin geçm esi, ayrıca aynı yıl ve aynı ayda bir şahsın hem Umum hem de sa qati Umum diye geçm esi, bu yılda Allanatum ayına ikinci bir ay ilave edilm iş ve bu yüzden ilave ayda, limum sa qati ifadesinin kullanılm ası zorunluluğu doğm uş olabilir. Belgede, borçlular da farklı şahıslardır. Bu aydan sonra gelen ve bu mali yılın ilk ayı olan, Belti-ekallim ayında ise,
hamustumlar görevlerini sürdürm ektedirler29. B enzer bir belgede30 ise yine, Allanatum ayından önce görev yapan iki kamustum görevlerini
kassıuna devretm işlerdir. Limum ise Ahmarsi olup, Sarru-ken’in 24. yılı M.Ö. 1890 yılına tekabül eder. M uhtem elen Idi-Assur’un Umumluk yaptığı yıl olan Sarru-ken'in 26. yılının Tiinatim. ayında ise, yine Laqep ile İli-alim isimli şahıslardan sonra kassum görevi devralm ıştır31. Assur-damiq"m Umumluk yaptığı yılda, Tiinatim ve Kuzali aylarında hamustumluk yapan Idi-Assur ve Ikunum isimli şahısların Allanatum ayında görevi kassum 'a devrettikleri anlaşıl m aktadır32.
Kassum m em urunun hamustumluk görevini üstlendiğine dair birkaç belge daha vardır ki, bunlardan birinde ay adı ve limum adı bahsedilm ez33. D iğerinde ise yalnızca Kassum'un devraldığı
29 C C T 1 2-3: 42 ma-na 1 GÍN KÜ.BABBAR şa-ru-pâ-am i-sé-er Ah-sa-lim DUMU Bu-zu-ta-a ü A-sur-ta-ak-lá-ku DUMU A-lâ-hi-im dEN.LÎL-/?a-m i-su is-tü ha- m us-tim sa Lu-zi-na a-na 46 ha-am -sa-tim i-sa-qú-lu su!-ma! lá is!-qü-lu 1 GIN2.TA a-na 1 m a-na-em i-ııa ITU.KAM sí-ib-tám ú-sú-bu ITU.KAM be-el-té- É.GA L/'"' li-mu-um sa qá-tí A-gUytim
3,1 PRAG 427: 2/3 ma-na 8 GÍN LÁ 22 1/2 SE KI A-lâ-hi-im ü S[a-li]m-dm is-tü
ha-mus-tim sa qá-tí Lá-qé-ep [ú] I-lí-a-lim ITU.KAM a-lá-na-tim li-mu-um Ah-m ar-si a-na 45 ha-am-sa-tim i-sa-qal [x+] 3 2/3 m a-na KI Lu-lu DUMU A-zu-a ha-mus-tim sa ká-s[í-i]m sa qá-tí Lá-qé-ep ú I-lí-a-lim li-mu-um A h-m ar-sí 31 PRAG 427: 15 1/2 ma-na 9 1/2 GÍN KI La-[ ]Su-áIlaprat is-tü ha-m us-tim sa
kci-sí-im sa qá-tí Lá-qé-ep ü I-lí-a-lim ITU.KAM té-i-na-tim li-mu-um I-d[í- ] a-na 40 ha-am -s\a-tim \ i-sa-[qal]
Kt. c/k 33: 10 ma-na KU.BABBAR x[a-ru-p]á-am i-sé-er A -sür-DUio ü A-m ur- dUTU A-sür-be-el-a-wa-tim i-su is-tü ha-m u-us-tim sa ká-sí-im sa i-qá-tí l-dí-A-sür ü I-ku-nim il5-qé-ú ITU.KAM A-la-na-tim li-mu-um A -sür-SIG5 ...
33 IC K I 40 B.}: 1 1/2 nıa-na kaspanı şa-ru-pâ-am i-sé-er Ta-i-a K á-m a-li-a ú Nu-nu A-sur-m a-lik i-su is-tü ha-mu-us-tim sa ká-sí-im a-na 15 ha-am-sa-tim i-sa-qú-lu
ESKİ ASUR ve A NADOLU'DA KASSUM GÖREVLİSİ 209 hamustum’un adı yer alm aktadır34. Bir diğer belgede35 ise, sadece
Kassuın un hamustum.luğundan bahsedilir.
B elgelerim izde, kassumların, Belti-ekallim, Sibum, Tiinatim ve Allanatim aylarında hamustumluk yaptıklarını görm ekteyiz. A sur takvim inde hem bir haftayı hem de bu hafta içerisinde görev yapan şahsı belirten kamustum’ların 7 günlük bir haftanın 6 gününde görev yaptıklarını ve 7. günde yani sapattum denilen günde ise, kassum ların bu görevi üstelenm iş olduğunu kabul edebiliriz. B una göre, On iki ay olan Asur takvim im in 8 ayı 4 hafta yani 28 gün iken, geri kalan 4 ay 5 hafta yani 35 gün etm ektedir. B öylece,ay yılı ile güneş yılı arasındaki zaman farkı da ortadan kalkm aktadır. Zira buna göre 1 yıl toplam 364 gün etm ektedir. B elgelerim izde geçen hamustumların ayların kaçıncı haftasında görevli olduklarını bel ¡itm em ektedirler. Bu yüzden aynı ayların diğer haftalarında hamustumlar görevlerini ifa ederken, söz konusu ayların son haftalarında kassumların bu görevi üstelendikleri anlaşılm aktadır.B öylece, kassumların sapattum denilen 7 günlük haftanın son gününde ve Belti-ekallim, Sbum, Tiinatim ve Allanatim
aylarının son haftalarında bu görevi üstlenm işlerdir diyebiliriz. Bir
hamustum listesi olduğu kabul edilen A K T II 13 num aralı belgenin de, bir yıllık değil de bir buçuk yıl boyunca hamustumluk yapan görevlilerin listesi olması gerektir. Zira 12 ay boyunca 4 ’er haftadan 48 haftada 96 kişi, 6 ay boyunca 24 haftada 48 kişi olm ak üzere toplam 144 kişi hamustumluk görevini üstlenm işlerdir diyebiliriz.
Kassum G ö rev lisin in sapattumluğu
A sur m onolojilerinde 7. 14. 19. 21. 28. günleri artık günler olarak kabul eder. Herhangi bir devrin resmi takvim lerinde bunu görem eyiz. Babilde ayın 15. günü sapattu diye adlandırılır. Bu sözcük, “Ayın kalan günü” olarak bilinir36.
Kültepe m etinlerinde, kassumların sapattumluk görevinden bahsedilm ektedir. Belgelerim izden birinde'17, istu hamustim sa kassum sa qati A.DINGIR sapattum illikma kaspam ilqe; “kassumun P N ’den sonra ki hamustumluğundan itibaren sapattum geçecek ve parayı
34 ICK I 9: I m a-na K U .B A B B A R sa-ru-pa-am i-se-er A-ta Sa-at-A-na a-si-ti-su u Ha-nu me-er-i-su A-sur-m a-lik i-su is-tu ha-mus-tim sa ka-si-im sa qa-ti En-na-
Su-eiif, a-na 4 ha-am-sa-tim i-sa-qu-lu
" Kt. c /k 797; 5-8; istu hamustim sa kassim ana a ham satim isaqqal
Langdon, Babylonian M enologies and TheSem itic Calenders, s. 90, London 1935.
alacak” denilm ektedir. D iğer bir belgede ise, 2/3 mana kaspam sarrupam 1/3 mana amaram iser Dadania Assur-imitti isu ıstu sapattim sa kassum V2 seqel 1. ITU .K A M sibtam ussab”, “2/3 mana s a f gümüşü 1/3 mana Amurrıı cinsi gümüşü Dadania borçludur, Assur-imitti alacaklıdır, kassum ’un sapattuluğundan itibaren, ayda Z2
seqel fa iz ilave edecek” sözleri yer alm aktadır. Eski A sur takvim inde,
Umum ve kamustum gibi sapattum da belli bir dönem i içerm ektedir. Ancak, Umum ve hamustumda olduğu gibi bu dönem de görevli olan bir sapattum m em urundan bahsedilm eyip, bilakis kassum m em urunun bu süre içinde görev yaptığı anlaşılm aktadır. Şayet sapattum 15 günlük bir süre ise, o zaman her yıla ilave edilen 15 günlük sürede bunlar görev yapm aktadırlar. Eğer her ayın 7. 14. 21. ve 28. günleri artık günler olarak kabul edilirse, yine bu günlerde Kassumlar sapattumluk görevini üstlenm işlerdir diyebiliriz.
İsim leri Bilinen Kassum G örevlileri
Mama şehrinde bulunan kassum görevlisi Aba isimli bir şahıs olup, A surca bir isim taşım aktadır38. D iğer bir kassum görevlisi ise,
Tumana isimli şah ıstır'9. Tumana isimli bir başka şahıs ise, hazinedar (rabi-massartim) unvanıyla şahit olarak gözükm ektedir. Bu şahsın yerli olduğunu kabul edebiliriz40. Aynı isimli şahsın birkaç belgede yine şahit olarak geçtiğini görm ekteyiz41. Bu belgelerde geçen
Tumana isimli şahıslar yerlidir. Ancak bir başka belgede îphurum ’un
oğlu olarak geçm ekte ve A surlu olduğu kesinlik kazanm aktadır. Bu belge4' aynı zam anda Hamustumların bir listesi olarak bilinm ektedir. Dolayısıyla, burada geçen şahsın m uhtem elen hamustumluk görevini üstlenm iş bulunan kassum Tumana olabilir. Eğer hamustumların 5
gün süreyle görev yaptıklarını kabul edersek, A sur takvim inin 10. ayının ilk haftasında bu görevi üstlenm iştir diyebiliriz. Tuli isimli şahsın kassum görevlisi olduğunu bir belgeden öğrenm ekteyiz4'1. Bir başka belgede ise, belgede Kurumasu isimli şahsın kassum görevlisi olduğunu öğrenm ekteyiz.44.
210 HAŞAN ALİ ŞAHİN
38 A K T II, 34. 39 K T K 96; 11;
40 T M H 1. 18 D; IGI Tü-ma-n[a ...] GAL m a-0a-ar-t[im] 41 Kay 300; PR A G 513
42 A K T II, 13. 43 Kt. a/k 825.
44 C C T 1 26 B. 13-15; SUNIGIN 2 1/3 ma-na 1/2 GIN2 i-na Ta-ra-ki-im -m a A-ni-na-a is-qül a-ha-ına 17 1/2 GIN2 AN.NA a-na kâ-si-im ku-ru-ma-sü a-dı-in
ESKİ ASUR ve ANADOLU'DA KASSUM GÖREVLİSİ 211 Sonuç olarak, hem yerli hem de A surlu şahısların kassum
olarak görev yaptıklarının bilinm esi, bu kurum un her iki ülkede de varlığının bir kanıtı olsa gerektir. A s u f da tanrı Assur m abedinin bir bölüm ünün kassu diye anılm ası, A nad o lu 'd a Anna tapınağında bir özel odanın aynı adla anılm ası ve Kaniş’’in doğusundaki yerleşim birim lerinde bu görevlinin bulunm ası, bu kurum un Hurrilere ait olabileceğini gösterm ektedir. Zira A sur halkı içinde pek çok Hurrili
bulunm akta ve A surlular H unilerle Sami toplulukların karışım ından m eydana geldiği için, Hurrilere ait bazı kurulularında halen Asur
toplum unda geçerli olması m üm kündür. Bu yüzden yerlim i yoksa A surlum u diye tereddüt ettiğim iz pek çok konunun aydınlığa kavuşm asında Hurri unsurunun göz önüne alınm ası gerektiğini düşünüyoruz. Ayrıca, şunu da gözden uzak tutm am ak gerektir ki, & am /m larından bahsedilen şehirlerin, Mama ile Wahsusana’yı bir tarafa bırakırsak, küçük yerleşim birimleri olduğunu ve şehirlerde A surlu tüccarların bir kolonisi (körüm ya da wabartum) bulunm adığını anlıyoruz. B ununla birlikte Asurlu tüccarların bu şehirlere mal getirdikleri, sarayların ihtiyaçlarını karşıladıkları görülm ektedir. Bu durum da, A sur D evletinin, kurum veya wabartum bulunm ayan bu şehirlere birer kassum tayin etm ek suretiyle, bu şehirlerle ticaret ilişkileri bulunan tüccarların işlerini kolaylaştırm ak ve kral nezdinde bunların bazı haklarını korum ak istem iştir diyebiliriz..
Kassumların ayrıca, Asur takvim inde önem li bir görevi de yerine getirdikleri bilinm ektedir. Bu görev, haftanın 7. gününde,
sapaîtumluk görevi ve 5 hafta süren aylarda ise hamustumluk
görevidir.
K ISA LT M A L A R L İSTE Sİ
AHvv W . von Soden, A kkadisches H andw örterbuch, W iesbaden 1965.
A K T I E. B ilgiç - H .S ever - C .G ünbattı - S. Bayram , A nkara K ültepe T abletleri A nkara 1990.
A K T II E. Bilgiç-S. Bayram , A nkara K ültepe T abletleri II, A nkara 1995.
A K T III E .B ilgiç-C . G ünbattı, A nkaraner K ültepe-T exte, (FA O S B- 3) Stutgart 1995.
CAD C C T 1 EL IC K 1 ICK 2 K aradum an Kay. T ext KTK PRAG TC 3 TM H 1 VS 26
212 HASAN ALİ ŞAHİN
The A ssyrian D ictionary o f T he U niversty o f Chicago. C uneiform T exts from C appadocian T ablets in the B ritish M useum , P art 1-5.
G. Eisser-J. L ew y, D ie altassyrischen R echtsurkunden vom K ültepe, M itteilungen der V orderasiatisch-A egptischen G esellschaft 33 und 35. L eipzig 1930-35.
B. Hrozny, Inscriptions C uneiform es du K ültepe I, Praha 1952.
L. M atou?, Inscriptions C uneiform es du K ültepe II, Praha 1962.
1994 A. F. K aradum an, 1956’da Bulunan Çeşitli K ültepe V esikalarından A nadolu’nun Tarihi, İçtim ai ve İktisadi M eseleleri H akkında Çıkan N eticeler. (Y ayınlanm am ış D oktora T ezi) A nkara 1994.
Kayseri M üzesinde B ulunan Y ayınlanm am ış K ültepeTabletleri.
N.B. Jankow ska, K linopisnye Teksty iz K jultepe Sobraniiakh, SSSR M oskova 1968.
K. H ecker- G. K ryszat, K appadokische K eilschrifttafeln aus den S am m lungen der K alisuniversität Prag, Prag 1998. J. Lewy, T ablettes C appadociennes troisièm e serie M usee de Louvre, Paris 1935.
J. Lewy, D ie K eilschrifttexte aus K leinasien, T exte und Materiali.en der Frau P rofessor H ilprecht C ollection .... in Jena, L eipzig 1932.
K. V een h o f - E.K. B randt, V orderasiatische S chriftdenkm äler der Staatlichen M useen zu B erlin, H eft X XVI, A ltassyriche T ontafeln aus K ültepe T exte und S iegelabrollungen, 1992.
