Kilikya Trachei'dan bir "Hellenistik mezar" yapıtı

(1)

· S. Ü. Fen - Ede. Fak.

Edebiyat Dergisi 1992 :.. 1993, 7 - 8. Sayı

KİLİKYA 'İ'RACHEİA'DAN HİR · ."ffELLENİSTİK MEZA~" YAPITI

Uzm. Bilal SÖGÜT (*j

Daha önce sadece. ıi_ıs,minden ~eya k!endisinıden kısaca ;bahsedilen~ çokıgen taş. duv:arlı, !halk arasında ''Kulüp" diıye ıbilinen mezar yaıpısı. 'bu ·çalışma ile her yıönüyle. tanıtılmış ve fbolıgedeki dıiğ-er mezar yaıpı . ları :ile karşılaştırılm·ıştır.

'

Silifke-Mersin Karayolu'nun 20. !km.'sinden :kuZ·l?Y.e ayrılan yol · takip edildiğjnde 12 km. sonra lKizıJ.isalı Köyüne. aynı yolun dıeva

;mında· 3 ;km.· $Onra (Mezarhğın kuzeyinden) saga ayrılan patika

yol-dan L km. ıgidilerek iM,ancınık Ka1e'ye ula-şılır (Resim 1}. Korunmuş

· olan m·ezar yapı,sı Mancınık ikalenin ıgüneyinde Şeytan Deresi'nin batı yamacında, arazly,e h~kiıın bir noktaya inşa edi1miıştir (Resim 2) .

· Yapı haıkkında dl:k defa, :b:öl•ge:de ikazı v,e arruştırm:alarmı sürdü-r,en Zoroğlu :bilgi vermıiştir. M·akalede, !bulunduğu yer,

ör-gü· tekniği v.e kitaı'bes~in varlığına değinilmiştir (2). Bu araştırma

dan bir yıl sonra Mancınık Kale hakkında hazırlanan lisa;ns tezinde ise Nek-r,~uı !bölümünde, mez:w.r tipi, örıgü tekrµği

rv

· e

.ôlçüleırıJ.

ne

iligili yüzeysel lbi1gi verilmiştir {3}. Tırpan'ın, ."Dağlık Kilikya'daıki çokgen taışlı duvar. tekniği" kıonulu ıçalışmasınrda da duvar örgü telıniğıi ve ,İti.tabes.i •tanıtılmıştır (4): 1 Hellenikemıper -Hild. ikilisi is.e sadece ıi.smi

ve ibulundıiğu y;eri ıbelirtir (5) .

(*) S. Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji- Sanat Tarihi Bölümü.

(1) Çalışmalarım esnasında her türlü yardımı benden esirgemeyen sayın ho-cam Doç. Dr. A. Ahmet TIRPAN'a ve Kızılisalı Köyü Muhtarı Ali KUN-DAKÇI ile Narlıkuyu Köyü Muhtarı ·Hasan 'EŞEN'e bir kez daha teşekkür etmek istiyorum.

(2) ·L: Zoroğlu, "Doğu Dağlık Kilikya 1987 Yılı Araştırmaları", VI. Araştırma Somjçları Toplantısı, Ankara, 1988, s. 393 vd.

(3)· · B. Söğüt, Silifl{e-Kızılisalı Köyü Mancılık . Kale, Konya, 1988 (Basılmamış Lisans Tezi), s. 22-23, Res. 27~ı28.

(4) A. Tırpan, "Kiliky,a Tracheia'd~ Pöligonal Taş Örgülü Duvarlar", XI. Türk Tarih Kongresi, Ankara,· 1990, Kongreye Sunulan ·Bildiriler, Baskıda.

(5) H. Hellenkemper - F. Hild, Tabula Jmpel'ii · Byzantini 5. Kilikieıi und · Isaul'ien, Wien, 1990, s. 340.

(2)

.

Doğu-ıbatı yönünde inşa ,edilen m·ezar yapısının. ö}çüleri, dııştan drşa 4,14 x 3,02 ın. içten i'çe 2,3•4 x 1,3H m.di.r. Bölgedeki diğer me:zıar lar giıbi (6) :eğimli .bir arazide topoğrafyaya uy,gun ·olarak

in-·şa edil.mtş ,olan mezarımızfri duvarlarının ıyüıks~kli'lderi, güneyde;

1,10 m., .doğuda; 0,78 m., kuzeyde; 1,50 m., ıbatıda; 1.94 m.dir . .

Duvar_ ıÖ1ıgüsünde kı.ıU.an'.J.1ari truş malzeme ortalama ı;q3 x 0,67;

0,25

x

0,29; 0,29

x

0,43 m. 'Ölçülerinde, düz kenarlı ikaJbarık yüzeyli çok-gen ta,şlarındand~r. Batı yünde, dış 1duvar düzeltilen yerli kayaya da-ya:ndırılmı,ş ve· iç yüzde tek .sl'ra olarak örülmü~tür (7) C.Resi:in '3;

Qi-zim 2) . Y aıpının. duvarları 0,85 .ni. k,alın~ığında çift sıra taş ör.gülü

ve

. ara.sı kı:rma taş· doludur (Resim 4).

. . . . ..

· Üst örtü,· Kuzey-.Güney yönünde ortalama uzunluğu .1,90 ni., ge-rrişliği; 0,61 ·ffi., kalınlığı; 0,55

m.

,

·

!ölçülerinde dört adet· blok taşın yan yana yerleştirilmE:si ile ıoluşmuştur. Halen üst örtü taşları mezar anı tının üzerinde, y..:~rlerinden oynamrş olaraık durmaktadır (Resim .3,

4, · 6) . Bu taş !bl.aklannın uçlan yapının uzun duvarları üzerine

otu-rur. LaJkin dış yüzde yükselen duvar örgüsü sa1çak lkısmın.ı ·

kapata-rak bir ,gizli çatı oluşturmuştur. ·

Çatı ıbloıklarının üst yüzeyıi kaıba, i•ç yüzeyi ise in~ · yonu

olaraık dşlenmiştir. Kuzey y:önde, bati köşesine yaıkın duvar tahrip

. olduğund~n, lb~ranın üzerine ,g,e1e~ üst örtü taşı asıkıda ikalmış~ır. :

. \ .. . .

Mezar ıgirişi doğuidarıdır. Ust. v,e. yan k,enarları 5 cm.

geniş-. Liginde ve -2~3 cın .. ·derinİiğinde işlenmiş olan 0,55 x 0,55 m. boyutların daki girişinin kapak ta;şi insutudur (Resim

6).

Bu tip kapılardan

di-. rekt olarak ·mezar ,ocfa:sına girilir. Böl:ged.eki örnekler oldukça

fazla-dır (8). ·

, . Meza,r odası ibatıdan doğ.uya (.giri<şin olduğu ıy-öne) doğru ibir da-ral,ma ıgtösterir (Çizim 1). Burada'ki duvar :Örıgüsü 'dış yüzün örıgü teık

niğinin aynıdır.

· .üst ıörtüden 0,67 m. aışa·ğııda; 0,15· m. kalınlığında, duvardan

me-zar odası içine doğru 0,315 m.lik çıkıntı yapan ıkline (Çizim 3), raf

,şekiinde üç yönde dolanmaJktadır. Sadece girişin olduğu Jnşı~da

yıd.k-(6) A. Machatschek, "Di.e Grabtempel . von Dösene im Rauhen .. Kilikten", Mansele Armağan I.; An~ara, 1974, s. 253; B. Söğüt, Kilikya Tracb.eia'daki

Anit Mez·adar, Kqnya, . .'1991, (Basılinamış Yüksek Lisans Tezi), s. 30-31,

. I ,

Res. 33. _. _~ _.,

\

(7) Eğimli araziye inşa edilip, yerli kayadan yararlanılan örneklerden, iç yüz-.

a~· duvar örgüsünün uygulanma.dığı tip için bkz. Söğüt, 19g1, s .. 47-,48, Çiz.

15, Res. 33. . ·

(8) Söğüt, 1991, s. 26, Res. 8, 33, 34; 3'5, 38.

(3)

tur. ~ugün köşe19rde sağlam ikıalmı~ ,olan klinelerin orta kısımları

.-ise !kırılmı·ştır (Çjzi•m ıl). . ı

Mezar odasının. z,emini !kısmen topraık. dolıg~ olup, orjinal

zemi-nin nasıl olduğu belli değildir ..

Girişin :bulunduğu doğu yönünde, kuzeyd'Oğu k-öşes1n~e.

zemin-deri

i

köşe. ta-şı. üzerind:e y,edi satırlılk bir kitaıbe yer alır CR~si,m 6-7).

· Dağlıık K1likye.'da Hellenistik Devir'de kwbarıık yüzeyli, düz ike-narlı, çokgen taşlı duva·r·ör,gü tekniği yaygın olar-ak kuilanılmıştır(9).

Ger.çekten 'bu . tekniğin Hellerüstik dev~rde çok ·sevil~n ve kullanılan·

bir duvar ör,gü tip'i ,olduğu ıb:ölg-ede çeşitli· yapılar.da kend1nt gôste-rir cıo).

Mezarın duvar /örgüsüne benzeyen teknik; . Hermes II 1;'apına

ğı (11), Kanlıdivane (12), ~.ı\ıdamikayalar (13), '.Barakçı Kale (14). Sirvri

· Kale (15), Mancınık Kale (16), Efrenk sur duvarlaırı · (17) ile Kızkale . si,· 1,mirzeli v,e Ayaş'da •bulunan mez.arla:rda· ,görülür. ·

ôzellik1,e Kızkalesi (Kıorykos) (Resim 8) (18) ·ve· 'Ayaş CElaiussa

Saıbes-ta) 'daıki (19) mezarların duvar törgü .te!kniği, Mancınık

Kale'de-ki mez-ar ile ıywkın benızeriıik ,gıö&terir. Her iki mezar anıtı da kab.a-rı(l~ yüzeyli, düz ·kenarlı çokıgen ·-ıaş duvar. ö:ııgü t,ekniğ.inde inşa:,

edil-miştir. ·

(9) L. Zoroğlq,. "H. Hellenkemper - F. Hild, Neue Forschungen · ih Killlcien₁

. Wien, 1986", Belleten,· Sayı: 215, 1992, s. 309: ·

('10) Bu örnekler v-e kullanıldıkları yapılar için bkz. Tırpan; A.g.e.

· (11) . T. ~ent, "A Journey in· Cilicia Trachei,a", Journal ~f- Hellenistic Studies,

Sayı : 1_12,_'_1891, _s.21ıi; _E. _L. _Hiclcs, _"Inscription_s _{from Western} _Cilicia",

Journal of Hellenistic Studies, Sayı : 'lı2, 1891, s. 237. · · ·

(12) R. Heberdey - A. Wilhelm, Reisen ·in Kilikien (1891-1892), . Wien, · 1896,

. s. 51 vd.; G. Dagrori - D. Feisseı, ·ınscl'iptions de Cilicie; Paris, 1987,' s. 49.

-52; H. Hellenkemper - F. Hild, Neue Forschungen in Kilikien, Wien, 1986;

s. ·206 vd. ·

(ıl-3) S. Durugönül, Die · Felsı·eUefs im Rauhen Kililden, BAR Intei·national Series : 511, 1989, s. 64 vd. ·

04) Hellenkemper - Hild, 1986, s. 58-60, ·Res·. 55-~8. (15) . Zoroğlu, 1988, s. -394, Res. 3:

(16) Zoroğlu, 1988, s .. 397, Res. 16; Hellenkemper - Hild, 1990, s. 340.

(17) J. Keil - A. Wilhelm, "Denkmaler aus dem Rauhen Kilikien", Monumenta Aslae Minoris Antiqua 111, Man.chester, 193'1, s. 98; · Zoroğlu, 1988, s .. 396,

Res. 9. . . ·. . .

(.18) A. Machatschek. Die Nekı·opolen und Grabmaleı· im Gebiet v·on Elaiussa .

S~baste und lfoı·ykos

im

Rauhen Kilikien, Wien, '1967, s .. 67, Res. 32; KeU

-Wilhelm, A.g.e., s. 122, Res. 161.. ·

('19) Söğüt, 1991, s. 54. ·

(4)

:,:

Hüseyinler köyü sınırlarIDda; Caım'bazlı Deresi'nin batı yaka;sın

daıki CB,esim 10). Hermes II tapınağının duvar ör.güs-µ girişin

üzerin-de bulunan ikitaıbe yardimıyla ıi.ô. 2. yy.'a tarihlenmi,ştir_ (20').

·Mancınık · Kwle'.çleki 3. tip duvar örıgusu ICRes1m 9)

ay-n~ yerde !bulunmasının yanında duvar ve inşa teıkniğ~ açısından da

. bir ibirinin ibenzeridir. Bölgedeki diğer ıbenzer örneklerine göre

i.ö.

2. yy.'dan. olması g-erekir.

Puvar

yaipımında

yerli kayadan

yararlanılması tekniği,

i'bu gruba

-giren mezarlardan· iKızkalesi'nde'ki yapıda görüln~ekte~r. Bu

~rnek-de

kaya

düzeltilerek kullanılmış olup (21), ayrıca ibir duıvar örme

ge-refüSıinimi duyulmamııştır (22). Kulüp'de is·e dlŞ yüzdeki yerli ikaya

!iç yüze yansıtılmamış, !kayaya ,bitişilk ibir duvar örülmüştür. ·

Ü s,t ıörtü sistemi olarak bu mıp ,m-ezarlarıda iblok veıa plıaıka şek

lindeki taşlaır kullanrlınıştır. Kulüp giıbi, ortalama 0,68 x 2;3'.5 x 0,50 m.

ve 0,68 x 2,·35 x 0,60 m. ölç.üler.inıcle ~eğişen üç iblolk taşın kullanıldığı

ıbir örnek Ayaş'da karş1mıza ç:ıJkar (23) _.·Ayaş mezarının duvar örgü

'tekniği d,e kul ü!b ya:pısının- ör,gü tekniğine ibenz.emeıktedir. ,•

. '

Kulüp yapısının tç yıüzünde, üst örtünün 0,67 m. aşa,ğı:sında, 0,15

m

.

kalınlığında ve. duvardan mezar odası iiçin.e doğru 0,30 m.lik çı

kıntı ıyapan klineden ,(Çizim .2 ... 3) bugün-sadeoe kıöşelere gelen kısım

lar kıorunmuş·, orta lq:ölÜ:mler ise taJhrip edilmiştir. Bu klirie·

ıg'i-. riş y.çmü hariç mezarın üıç yönunü de dolaşır (Çizim 1) {24):

Bu tip klineli mezarlarda iklıne ikalınlığı eşit ve farklı kalınlıkta

olan örnekler ·mevcuttur. (Çizim 4) (25). Mahatsche'k'in bu klinelere

cesedlerıin. yatırı:klığı şeklindeki görüşüne (26)., ,eldeki ıbilıgiler ışığın:..

da ibizde· ~atılıyoruz. · · · · ·

M-ezarın doğ-usunda sağ köşede, alttan üçüncü ta;şta

yer

alır.

K1ta,be hem 1Qôl,ge.hem de lbu tıp mezaTlarda bulunan erken tek

6r-:-nek olması ve Luwi ti.simlerinin geçmesi n:edenriyl,e önemlidir.

(20) Bent, A.g.e., s. 211; Hicks, A.g.e., s. 237; Durugônül, A.g.e., s. 64 vd.

(·21) K-arşılaştırmak için bkz. Söğüt, 1991, Çiz. ;15.

(22) Söğüt, 1991, s. 47-48, Çiz. !1'5, Res. 33.

(23) Söğüt, 1991, Çiz. 26. .

(24) Mezarın yerli kayaya bitişik yapılmasından ve iç yüzde duvar örgüsünün olmamasından dolayı i~i yönd~ klinenin görüldüğü mezar anıtı için bkz.

Söğüt, 1991, s. 50-51, Çiz. 11-9.

(25) Bkz. Söğüt, 1991, ·Çiz. 20, 23, 25.

(26) .Machatschek,. 1967, s. 66, ıoo:

(5)

-KitaJbe ; "Rondebomors; · · Rondelbomorus'un oğlu ,bu mezar yapısını ve ırnezarı ... inşa ettirdi

···:· ..

····

· ve

diktirdi'' 1_{şeklinde çevrilmiştir}_·_(27).

. • J

Kitabeden, :oaıba:sı ti.le aynı ada sa:hiıp ıbir kişinin, bu mezarı inşa

ettirdiğini anlıyoruz. Yalnız bu yapıyı ibafbası için mi yoksa· kentlisi

için mi yaptırdığını bilemiyoruz. Ancak· yapı _ikaraıkterine göre

1.ö.

.

2.

·yy' dan .olmalıdır. r

Ki taıbenin en önemli tarafı is-e ıbu isimlerin

Kilikya

rve Likya Oağ

ları'nda, Roma dönemi içlerine kadar devam eden Luvice isi.mler

ol-masıdır (28) • ·

Mancınık· Kaıle'nin tam karşmındaıki yamaca inşa edilmiş olan

gömüt e'V!lll.dekii, :taş örgü tekniğinin, Mancınık Kale 3. tip sur duvarı ö~gü tekniği ile aynı olması, Kulüp olaıraık isi-mlendınlen mezar

ya-pısıp.ın. ıM.Ô; 2. yy.'da inşa _edildıiği ve ıbüyülk !bir olasılıkla Mancınık

-KaJ.e'de ıyaşa.mış Luvili ibir idareciye ait olaJbileceğini gösterm,eıktedir.

• . . 1 • .

~27) · Tırpan, A..g.e.

(28) P.H:·J. Houwink -ten Cate: .The· Luwian Populatlon· Groups o~ Lycla and

Clliçl~ Aşperıı D.ur.i~g _. the Hellenistıc Period, Leid.en, 1961, s. (6·, 50.

. .•.

(6)

KISAL1'MALAR

. . \ .

. Hellenkeinper -~ild, 1986 : H. Hellenıcemper - ·F. Hild, Neue · Foı·schungen ~

Kilikien, Wieıı, •1986.

Hellenke~P.er -Hild, 1990 : H. Hellenkemper -· F. Hild, Tabula· l:ınjJerii ·

Byzan-. tini 5, Kilikien a.nd lsaurien, Wien, 1990. · · . .

·:rvıachatsch~k. 1967 : A. Ma~hatschek, Di~ Nekropolen uııd Grabinaler

_.

.im Gebiet

von Elaiussa Sebaste und Korykos im Rauhen Kilikie.n, Wien, 1_1'967.

· M~chatschek, 1974· : "Die ,Grabtem~ei

vem

Dösene

_

im

Rauhen Kilikien". Maııs~le '

1 Armağan I, A,nkara, 1974, s .. 251-261.. ~ .

• •• 1 •

. .

Söğüt, 1.988 : B. Söğüt, Silifke-.Kızı1is.ali Köyü .Mancınık Kale, -Konya; ·1988 (·

Ba-. sılmamış L1s::ı,ns Tezi).

SöğOt, 1991 : B. Söğüt, Kilikya · Tı·acheia'dald Anıt Mezal'lar,: Konya, 1991,

(Ba-. sıl.mamış· _Yü~sek Lisans Tez'i).

Zotoğlu: 1988" : L: Zoroğlu;· "Doğu Dağlık Killkya 1987 Yılı Araştırmaları", VI. Aı·aştırma -SonuçJaı·ı Toplantısı, Anlcara, 1988, s. 393-406. · ·

"-Zôtoğıti, · i992 ·:

L

;

z'or:oğ'iu,·. "H. Hellenkemper - F. Hild,' Neue Forschungen in

KHikien, Wien, 1986", Beıieteıı, _Sayı·: 2'15:

Anka:ra,

'1992/ s .. :io7.:.:fı.o.;·~·

... .. . . . • 1 ' ~. -' .. •• '!' • • • - .226 -. ·'· ...

(7)

Resim 1 Mancınık Kale'.nin batıdan göı'ünüşü.

'

.

Resim 2 : ~ezar anıtının bulu:pduğu, Şeytan Deresi'nin batı yamacı.

(8)

Resim 3 Mezarın batı ·yönii

ve

iist öl'tüden gel'iye kalan blok taşlar.

Resim 4 Mezarın güney yönü.

(9)

Resim· 5 : Güne·y duvarının dış yüzeyinden dc~ay.

Resim 6 Girişin ve kitabenin bulunduğu doğu yön.

(10)

-Resim rı

:

Mezarın kitabesi.

Resim 8 · : Kızkalesi (Korykos) 'ndeki mezaı· anıtı.'

(11)

-Reşim 9 Ma_ncımk Kale'delü çoh:gen taşh _suı· duvarı.

(12)

'

.,

.,-t

\

•.

(13)

8-· A ı

· J

l

J ı

i

j

i

i .

1-,-- --- ----ı ______ , 1 . l \ J 1 1 1 ı 1 _.İ 1 1 • 1 \ 1 ı- ---1 1 1 1 •·· 1

____

,

!

1 1 1 1 1 · • 1 t

!

1 1 1 1 1 . l 1. • ---.-, 1 1 1 ,. . 1 1 • 1 ·-·...,-·-·-·,·-·-1-'--·--_·=r·-·-+-·"""'."·-ı

·-

· .

1

ı---o.

____

o_.so=======1

Çizim 1- ~ezarın planı l

i

1

!

l

·ı .

i

· i

i

ı

.

ı

1 1

A

, - 233 _. ..,. PLAN

(14)

...

---

...

--'Lc;=:;::.,""--:-:,:~,.1 ~ ... : .. : ... . , ·, 234' -o Vl C> C> E ·rl N •rl u,

(15)

' . 1 1 ·. 1. 1 1 1 1 ı. 1 1 · ·)W 8·8' Kesiti

Çizim 3-Mezarın B - B· kesiti .

(16)

1 1 J 1 I· aı

.

-ı-

-

- - -

--. 1 1

r

l 1 l 1 t L 1

--

-

-A I 1 1 1 l 1 1 1 1 1 '---ı--1 '·f 1 r 1 1 1 1 r 1 ' 1 r 1 1 1 1 1 1 1 1 ₁ 1 1 ı 1 ı\ . • ;.!i

---

_.

-·

---..---.

--

₁

-

--1

----ı 1 1

----1 1 1

-_

__

____

.___ ._.. ... ..,... ... _ __ _ _ - : -_ _ _ _ J - - : - - - _L. _ - - - , , . . _ _ . · : Plan / ·ı ı..

o

050 1

Çizim 4·-Elaiussa Sebaste (Ayaş) 'daki mezarın planı.

. 236 --, .