T.C.
FIRAT ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TOHMA ÇAYI’NIN (MALATYA) BENTİK ALGLERİ VE MEVSİMSEL DEĞİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ Nilgün BARAN
Anabilim dalı: Biyoloji Programı: Genel Biyoloji
T.C.
FIRAT ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TOHMA ÇAYI’NIN (MALATYA) BENTİK ALGLERİ VE MEVSİMSEL DEĞİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ Nilgün BARAN (Enstitü no: 092110109)
Anabilim dalı: Biyoloji Programı: Genel Biyoloji
Tez Danışmanı: Doç.Dr. Vesile YILDIRIM Tezin Enstitüye Verildiği Tarih: 22/06/2015
T.C.
FIRAT ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TOHMA ÇAYI’NIN (MALATYA) BENTİK ALGLERİ VE MEVSİMSEL DEĞİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Nilgün BARAN (Enstitü no:092110109)
Tezin Enstitüye Verildiği Tarih :22/06/2015 Tezin Savunulduğu Tarih : 10/07/2015
Tez Danışmanı : Doç. Dr. Vesile YILDIRIM Jüri Üyeleri : Prof. Dr. Kadri ÇETİN
Doç.Dr. Rahmi AYDIN
II
ÖNSÖZ
Bu araştırmanın bütün aşamalarında her türlü anlayışı gösteren, desteğini esirgemeyen, bilgi ve tecrübelerinden faydalandığım danışman hocam sayın Doç.Dr.Vesile YILDIRIM’a içtenlikle teşekkür ederim.Ayrıca her zaman yanımda olan sevgili eşim Seyit BARAN’a ve aileme teşekkür ederim.
Nilgün BARAN ELAZIĞ-2015
III İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖNSÖZ ... II İÇİNDEKİLER ... III ÖZET ... VI SUMMARY ... VII ŞEKİLLER LİSTESİ ... VIII TABLOLAR LİSTESİ ... X
1.GİRİŞ ... 1
2. MATERYAL ve METOT ... 6
2.1 Çalışma Alanı ... 6
2.2 Örnek Alma İstasyonları ... 7
2.3 Fiziksel ve Kimyasal Özelliklerin İncelenmesi ... 10
2.4 Alglerin İncelenmesi ... 10
2.4.1 Epipelik Alglerin İncelemesi ... 11
2.4.2 Epifitik Alglerin İncelemesi ... 11
2.4.3 Epilitik Alglerin İncelemesi ... 11
2.5 Daimi Preparatların Hazırlanması ve İncelenmesi ... 12
3. BULGULAR ... 14
3.1 Tohma Çayı’nın Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri ... 14
3.1.1 Su sıcaklığı (ᵒC) ... 14
3.1.2 Elektriksel İletkenlik (µS cm-1) ... 15
3.1.3 pH ... 16
3.1.4 Çözünmüş Oksijen Değeri (mgO2 /L ) ... 17
3.1.5 Kalsiyum ( mg Ca+2 /L) ... 18
IV
3.1.7 Fosfat (mg PO4-P/L) ... 20
3.1.8 Nitrat azotu (mg NO3-N/L) ... 21
3.1.9 Toplam Sertlik (mg CaCO3/L) ... 22
3.2 Tohma Çayı’nın Bentik Alg Florası ... 24
3.2.1 Epilitik Alglerin Mevsimsel Değişimi ... 28
3.2.1.1 I.İstasyonda Kaydedilen Epilitik diyatomelerin Nispi Yoğunluklarındaki Aylık Değişimler ve Ortaya Çıkış Sıklıkları ... 29
3.2.1.2 II. İstasyonda Kaydedilen Epilitik diyatomelerin Nispi Yoğunluklarındaki Aylık Değişimler ve Ortaya Çıkış Sıklıkları ... 32
3.2.1.3 III. İstasyonda Kaydedilen Epilitik Diyatomelerin Nispi Yoğunluklarındaki Aylık Değişimler ve Ortaya Çıkış Sıklıkları ... 35
3.2.1.4 IV. İstasyonda Kaydedilen Epilitik Diyatomelerin Nispi Yoğunluklarındaki Aylık Değişimler ve Ortaya Çıkış Sıklıkları ... 38
3.2.2. Epipelik Alglerin Mevsimsel Değişimi ... 41
3.2.2.1 I.İstasyonda Kaydedilen Epipelik Diyatomelerin Nispi Yoğunluklarındaki Aylık Değişimler ve Ortaya Çıkış Sıklıkları ... 41
3.2.2.2 II. İstasyonda Kaydedilen Epipelik Diyatomelerin Nispi Yoğunluklarındaki Aylık Değişimler ve Ortaya Çıkış Sıklıkları ... 45
3.2.2.3 III. İstasyonda Kaydedilen Epipelik Diyatomelerin Nispi ... 48
Yoğunluklarındaki Aylık Değişimler ve Ortaya Çıkış Sıklıkları ... 48
3.2.2.4 IV. İstasyonda Kaydedilen Epipelik Diyatomelerin Nispi Yoğunluklarındaki Aylık Değişimler ve Ortaya Çıkış Sıklıkları ... 51
3.2.3 Epifitik Alglerin Mevsimsel Değişimi ... 54
3.2.3.1 I.İstasyonda Kaydedilen Epifitik Diyatomelerin Nispi Yoğunluklarındaki Aylık Değişimler ve Ortaya Çıkış Sıklıkları ... 54
3.2.3.2 II. İstasyonda Kaydedilen Epifitik Diyatomelerin Nispi Yoğunluklarındaki Aylık Değişimler ve Ortaya Çıkış Sıklıkları ... 58
3.2.3.3 III. İstasyonda Kaydedilen Epifitik Diyatomelerin Nispi Yoğunluklarındaki Aylık Değişimler ve Ortaya Çıkış Sıklıkları ... 61
V
3.2.3.4 IV. İstasyonda Kaydedilen Epifitik Diyatomelerin Nispi Yoğunluklarındaki
Aylık Değişimler ve Ortaya Çıkış Sıklıkları ... 64
3.2.4 Bazı fiziksel ve Kimyasal Faktörlerin Epilitik Epipelik ve Epifitik Diyatomelerin Toplam Organizma Sayıları Üzerine Etkileri ... 67
3.2.4.1 Epilitik Diyatomeler ... 67 3.2.4.2 Epipelik diyatomeler ... 72 3.2.4.3 Epifitik Diyatomeler ... 76 4. TARTIŞMA ve SONUÇ ... 81 KAYNAKLAR ... 90 ÖZGEÇMİŞ ... 95
VI
ÖZET
Tohma Çayı’nın Malatya il sınırları içerisindeki kısmının bentik alg florası kasım 2010 – ekim 2011 tarihleri arasında belirlenen 4 istasyonda ve farklı habitatlardan (epipelik, epilitik ve epifitik) aylık periyotlarda alınan örneklerde incelenmiştir. Diyatomeler (Bacillariophyta), bentik alg topluluklarının en önemli üyeleri olurken, bu topluluklar içerisinde yer alan Chlorophyta, Cyanophyta ve Euglenophyta daha az önemli olmuştur. Bentik diyatomelere ait 154 takson belirlenmiş olup, bunlardanCymbella affinis, Cocconeis placentula, Diatoma vulgare, Ulnaria ulna, Gomphonema olivaceum, Navicula cinta Nitzschia paleaen dikkat çekicileri olmuştur Diyatomeler bentik alg toplulukları içerisinde her mevsimde çoğalma eğiliminde olmuşlarsa da en iyi gelişimlerini ilkbahar ve sonbahar aylarında gerçekleştirmişlerdir.
VII
SUMMARY
Tohma River (Malatya) Analysis of Benthic Algae and Seasonal Changes
Benthic algal flora of the part in the Tohma Stream Malatya province November 2010 - October 2011 between the designated 4 stations in and from different habitats (epipelic, epilithic and epiphytic) was examined in samples collected in monthly periods. It has been less important being the most important members of the comunity diyatomes (Bacillariophyta) benthic algae and which were in this community like Chlorophyta, Cyanophyta and Euglenophyta. İt was determined 154 taxa which are belonged to benthic diyatomes, from these Cymbella affinis Cocconeis placentula, Diatoma vulgare, Ulnaria ulna, Gomphonema olivaceum, Navicula cinta, Nitzschia palea, have been the most remarkable. Diyatomeler benthic algae communities tend to reproduce they in every season in the spring and autumn months of the best development are carried out.
VIII
ŞEKİLLER LİSTESİ
Sayfa No
Şekil 2.1.Tohama Çayı ve örnekleme istasyonları ... 7
Şekil 2.2. I. İstasyon örnek alma bölgesi Bereketli-1 ... 8
Şekil 2.3. II. istasyon örnek alma bölgesi Bereketli-2 ... 9
Şekil 2.4. III. istasyon örnek alma bölgesi Göktarla ... 9
Şekil 2.5.IV. İstasyon örnek alma bölgesi Beyler Deresi-Duranlar köprü altı ... 10
Şekil 3.1.Tohma Çayı'nın su sıcaklık değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi ... 15
Şekil 3.2.Tohma Çayı'nın elektriksel iletkenlik değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi ... 16
Şekil 3.3.Tohma Çayı'nın pH değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi ... 17
Şekil 3.4. Tohma Çayı'nın çözünmüş oksijen değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi ... 18
Şekil 3.5. Tohma Çayı'nın kalsiyum değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi ... 19
Şekil 3.6. Tohma Çayı’nın magnezyum değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi 20 Şekil 3.7. Tohma Çayı'nın fosfat değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi ... 21
Şekil 3.8. Tohma Çayı'nın nitrat değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi ... 22
Şekil 3.9.Tohma Çayı'nın toplam sertlik değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi ... 23
Şekil 3.10.Tohma 'da tespit edilen epilitik alglerin bölümlere göre dağılımı ... 28
Şekil 3.11.Tohma'da tespit edilen epipelik alglerin bölümlere göre dağılımı ... 41
Şekil 3.12. Tohma Çayı'nda tespit edilen epifitik alglerin bölümlere göre dağılımı ... 54
Şekil 3.13. I.İstasyondaki su sıcaklığı, pH ve çözünmüş oksijen değerleri ile epilitikdiyatome topluluğu içinde kaydedilen toplam organizma sayılarının aylık değişimleri ... 67
Şekil 3.14.II.İstasyondaki su sıcaklığı, pH ve çözünmüş oksijen değerleri ile epilitik diyatome topluluğu içinde kaydedilen toplam organizma sayılarının aylık değişimleri ... 69
Şekil 3.15.III.İstasyondaki su sıcaklığı, pH ve çözünmüş oksijen değerleri ile epilitik diyatome topluluğu içinde kaydedilen toplam organizma sayılarının aylık değişimleri ... 70
Şekil 3.16.IV.İstasyondaki su sıcaklığı, pH, çözünmüş oksijen değerleri ile epilitik diyatome topluluğu içinde kaydedilen toplam organizma sayılarının aylık değişimleri ... 71
Şekil3.17. I.İstasyondaki su sıcaklığı, pH ve çözünmüş oksijen değerleri ile epipelik diyatome topluluğu içinde kaydedilen toplam organizma sayılarının aylık değişimleri ... 72
IX
Şekil 3.18. II.İstasyondaki su sıcaklığı pH ve çözünmüş oksijen değerleri ile epipelik diyatome topluluğu içinde kaydedilen toplam organizma sayılarının aylık değişimleri ... 73 Şekil 3.19.III.İstasyondaki su sıcaklığı pH ve çözünmüş oksijen değerleri ile epipelik diyatome topluluğu içinde kaydedilen toplam organizma sayılarının aylık değişimleri ... 74 Şekil 3.20. IV.İstasyondaki su sıcaklığı pH ve çözünmüş oksijen değerleri ile epipelik diyatome topluluğu içinde kaydedilen toplam organizma sayılarının aylık değişimleri ... 75 Şekil 3.21. I.İstasyondaki su sıcaklığı, pH ve çözünmüş oksijen değerleri ile epifitik diyatome topluluğu içinde kaydedilen toplam organizma sayılarının aylık değişimleri ... 76 Şekil 3.22. II.İstasyondaki su sıcaklığı, pH ve çözünmüş oksijen değerleri ile epifitik diyatome topluluğu içinde kaydedilen toplam organizma sayılarının aylık değişimleri ... 77 Şekil 3.23. III.İstasyondaki su sıcaklığı, pH ve çözünmüş oksijen değerleri ile epifitik diyatome topluluğu içinde kaydedilen toplam organizma sayılarının aylık değişimleri ... 78 Şekil 3.24.IV.İstasyonda su sıcaklığı, çözünmüş oksijen ve ph değerleri ile epifitik diyatome topluluğu içinde kaydedilen toplam organizma sayılarının aylık değişimleri ... 79
X
TABLOLAR LİSTESİ
Sayfa No Tablo3.1 Tohma Çayı'nın bentik algleri ve istasyonlardaki dağılımı ... 24 Tablo 3.2 I.İstasyondaki epilitik diyatomelerin nispi yoğunlularındaki (%) aylık değişimler ve ortaya çıkış sıklıkları ... 30 Tablo3.3 II.İstasyonda epilitik diyatomelerin nispi yoğunluklarındaki (%) aylık değişimler ve ortaya çıkış sıklıkları ... 33 Tablo 3.4 III.İstasyonda epilitik diyatomelerin nispi yoğunluklarındaki (%) aylık değişimler ve ortaya çıkış sıklıkları ... 36 Tablo 3.5 IV.İstasyondaki epilitik diyatomelerin nispi yoğunluklarındaki (%) aylık değişimler ve ortaya çıkış sıklıkları ... 39 Tablo 3.6 I.İstasyondaki epipelik diyatomelerin nispi yoğunluklarındaki (%) aylık değişimler ve ortaya çıkış sıklıkları ... 43 Tablo 3.7 II.İstasyonda epipelik diyatomelerin nispi yoğunluklarındaki (%) aylık değişimler ve ortaya çıkış sıklıkları ... 46 Tablo 3.8 III.İstasyonda epipelik diyatomelerin nispi yoğunluklarındaki (%) aylık değişimler ve ortaya çıkış sıklıkları ... 49 Tablo 3.9 IV.İstasyonda epipelik diyatomelerin nispi yoğunluklarındaki (%) aylık değişimler ve ortaya çıkış sıklıkları ... 52 Tablo 3.10 I.İstasyondaki epifitik alglerin nispi yoğunluklarındaki (%) aylık değişimler ve ortaya çıkış sılıkları ... 56 Tablo 3.11 II.İstasyonda epifitik diyatomelerin nispi yoğunluklarındaki (%) aylık değişimler ve ortaya çıkış sıklıkları ... 59 Tablo 3.12 III.İstasyonda epifitik diyatomelerin nispi yoğunluklarındaki (%) aylık değişimler ve ortaya çıkış sıklıkları ... 62 Tablo 3.13 IV.İstasyonda epifitik diyatomelerin nispi yoğunluklarındaki (%) aylık değişimler ve ortaya çıkış sıklıkları ... 65
1
1.GİRİŞ
Çağımızın en büyük problemlerinden biri olan çevre ve su kirliliği, tüm dünyadaolduğu gibi ülkemizde de gün geçtikçe artmaktadır. Akarsular ve göller çevre kirliliğinden ilk etkilenen ekosistemlerdir. Evsel ve endüstriyel atıkların arıtılmadan su kaynaklarına verilmesi, tarımsal aktivitelerin bilinçsizce uygulanması, bitki örtüsünün tahrip edilmesi, akarsu yataklarının bozulması gibi dış etkiler, suları ya doğrudan ya da dolaylı olarak olumsuz yönde etkilemektedir. Su kaynakları, yoğun ve çarpık endüstrileşme ile hızlı nüfus artışı sonucu gittikçe kirlenmekte ve böylece yararlanılabilir temiz su kaynakları azalmaktadır.
Akarsular akış yönünde uzun bir alandan geçerek ve göl, gölet, baraj ve denize döküldüklerinden dolayı kirlilik düzeyleri çevre kalitesi açısından oldukça önemlidir. Tüm diğer ekosistemlerde olduğu gibi akarsularda da oluşan kirlilik, içlerinde barındırdıkları fauna ve florayı olumsuz olarak etkiler. Sularda bu olumsuz dış etkilerin meydana getirdiği kirliliği belirleyici fiziksel, kimyasal ve biyolojik kriterler vardır. Bu kriterlerden fiziko-kimyasal ve biyolojik kriterlerin, ancak birlikte değerlendirilmesi ile doğru sonuçlar elde edilebilir. Çünkü bir akarsuda yaşayan canlılar bulundukları çevre şartlarınındabir göstergesi durumundadırlar. Akarsularda yaşayan akuatik canlılar, kirlilikten birinci derecede etkilenen canlılardır. Kirliliğe duyarlı olan türler, akarsu ortamında göç etme şansları olmadığı için bir süre sonra yok olmakta ve böyle ortamlarda kirliliğe daha az duyarlı olan türler baskın duruma geçebilmektedir. Sonuçta tür çeşitliliğinde de azalma söz konusu olmaktadır.
Sucul ekosistemlerdeki alglerin sayı ve zenginlikleri, bulundukları su ortamının verimliliği hakkında bilgi verirken kirlilik indikatörü olan bazı alg türleri de, yine bu ortamlardaki kirlilik derecesinin belirlenmesinde önemli kriter olmaktadır (Round, 1984). Algler, sucul ortamlarda önemli fonksiyonlara sahip bir organizma grubudur. Sudaki besin zincirinin ilk halkasını ve heterotrof organizmalarınbesin kaynağını oluşturmaları bakımından bilinmesi gerekli organizmalardır. Bunun yansıra; tıpta, boya, tekstil, kağıt inşaat, kozmetik, gübre, gıda, ilaç sanayilerinde ve daha birçok endüstri dalında hammadde olarak, biyoteknolojide tek hücre proteini elde edilmesinde ve ayrıca kirlilik indikatörüolarak da kullanılmaktadırlar. Bu denli önemli olan akarsularımızın alg
2
florasının tespiti ve mevsimsel dağılışlarının ortaya konması hem ülkemiz akarsu alg florasına katkı sağlayacak hemde ileride yapılacak doğal çevrenin korunması, yapılacak ekolojik çalışmalara, su kalitesi ve kirlenme ile ilgili çalışmalara katkı sağlayacaktır.
Yurdumuzda alglerle ilgili yapılan limnolojik çalışmaların temeli 1960’lı yıllara dayanmaktadır. Güner (1967) Ege Bölgesi termal sularının alg vejetasyonunu, yine aynı yıl Pamukkale termal suyunun mikro florasını belirlemiş daha sonraki yıllarda benzer çalışmalar giderek artmıştır. Ülkemizde akarsularla ilgili yapılan çalışmalar ise 1984’lü yıllardan sonra başlamış ve alglerle ilgili çalışmalarda genellikle sistematik ağırlıklı olup,ekolojik yönden ve kirlilikle etkileşimi açısından çok fazla incelenmemiştir. Son yıllarda su kirliliği ve bu kirliliğin canlılar üzerindeki etkileri de araştırma kapsamına alınmıştır.
Yıldız (1984), Meram Çayı’nda yaptığı çalışmada fitoplankton ve bentik algleri incelemiş ve 97 takson belirlemiştir. Bentik alglerden Diyatome vulgare, Synedra ulna, Gomphonema olivaceum taksonlarının yaygın ve yoğun olduğunu tespit etmiştir. Aynı araştırıcıPorsuk Çayı’nda yaptığı çalışmada alg gruplarına ait 125 takson belirlemiş ve Bacillariophyta üyelerinin toplam takson sayısının %78’ini oluşturduğunu, Bacillariophyta dışındaChlorophyta, Cyanophyta ve Euglenophyta’ya ait toplam 27 tür tespit etmiştir(Yıldız, 1987).
Altuner ve Gürbüz (1989, 1990, 1991), Karasu Nehri’nin planktonik, epipelik, epilitik ve epifitik alg topluluklarını ayrı ayrı inceledikleri çalışmalarında Karasu Nehri’nde epipelik flora içinde Cyanophyta, Euglenophyta, Chlorophyta ve Bacillariophyta bölümlerine ait toplam 145 takson tespit etmişlerdir. Bacillariophyta’ya ait taksonların epipelik florada hâkim organizmalar olduklarını belirterek yaz ve sonbahar başlarında birey sayılarında artış meydana geldiğini ifade etmişlerdir.
Gönülol ve Arslan (1992), Samsun İncesu Deresi’nin alg florasını inceledikleriçalışmadaçeşitli alg gruplarına ait 150 takson belirlemişlerdir. Taksonlar arasında en baskınpopülasyonların Bacillariophyta’ya ait türler tarafından oluşturulduğunukaydetmişlerdir.
Kalyoncu (1996), Isparta Çay’ı epilitik alglerini incelediği çalışmada Cyanophyta, Euglenophyta, Chlorophyta, Rhodophyta ve Bacillariophyta bölümlerine ait toplam 101 takson belirlemiştir. Bacillariophyta’ya ait taksonlardan Nitzschia palea, Navicula gracilis, Gomphonema olivaceum, Diatoma vulgare, Cocconeis pediculus, Amphora ovalis ve
3
Achnanthes lanceolata’nın, Chlorophyta’ya ait taksonlardan ise Scenedesmus cinslerine ait taksonların en çok gözlenen taksonlar olduğunu belirlemiştir.
Yıldız ve Atıcı (1996), Ankara Çayı’nda epipelik, epifitik ve epilitik olarak diatom florasını incelemişler ve sonuçta toplam olarak 85 takson tespit etmişlerdir. Tespit edilen dominant taksonlarının ise Nitzschia ve Navicula cinslerine ait taksonlardan oluştuğunu belirtmişlerdir.
Atıcı (1997), Sakarya Nehri Diyatomeleri, Nisan 1993-ağustos 1994 tarihleriarasında seçilen, 6 istasyonunda farklı habitatlardan (planktonik, epipelik, epilitikve epifitik) alınan örneklerde incelemiş nehirde toplam 103 tür tespit etmiştir.
Pabuççu ve Altuner (1998), Yeşilırmak Nehri’nin alglerini limnolojik, ekolojik ve taksonomik açıdan incelemişlerdir ve bu çalışmada Bacillariophyta bölümüne ait türler baskın olmakla birlikte Cyanophyta, Euglenophyta ve Chlorophyta bölümlerine ait toplam 72 takson tespit etmişlerdir.
Ertan ve Morkoyunlu (1998), Aksu Deresi alg florasını inceledikleri çalışmalarında Bacillariophyta Chlorophyta, Cyanophyta ve Euglenophyta bölümlerine ait toplam 73 tür tanımlanmıştır. Bacillariophyta içerisinde Navicula, Nitzschia, Surirella,Amphora, Cymbella, Cocconeisve Fragilaria cinslerine ait türler ile Fragilaria ulnabol miktarda bulunmuştur.
Aksın ve ark. (1999), Keban Çayı’nın alglerini, inceledikleri çalışmada Cyanophyta, Chlorophyta, Dinophyta ve Bacillariophyta bölümlerine ait toplam 70 takson tespit etmişlerdir. Bacillariophyta bölümünün dominant olduğunu, Navicula radiosa,Navicula pupula, Navicula dicephala, Cymbella affinis, Cymbella muelleri, Synedra ulna ve Nitzschia dissipata taksonlarının fitoplanktonda en dikkati çeken taksonlar olduğunu belirtmişlerdir.
Atıcı ve Obalı (1999), Çoruh Nehri’nin epipelik, epifitik ve epilitik diyatom florasını incelemişler ve araştırma sonucu toplam 106 takson tespit etmişlerdir. Tespit edilen dominant cinslerinin ise Nitzschia ve Navicula olduğunu bildirmişlerdir.
Yavuz ve Çetin (2000), Cip Çayı alglerini inceledikleri çalışmadaBacillariophyta (73), Cyanophyta (2), Euglenophyta (2) ve Chlorophyta (11) bölümlerine ait toplam 88 takson tespit etmişlerdir. Bacillariophyta bölümünün bulunuş sıklığı ve birey sayısı bakımından algler arasında en dikkati çeken grup olduğunu ve yine türlerin nisan ve ekim aylarında maksimum sayıya ulaştığını, alglerin mevsimsel değişimleri ile su sıcaklığı arasında açık bir ilişkinin var olduğunu bildirmişlerdir.
4
Barlas ve ark.(2002), Akçapınar Deresi ve Gökova Kadın Azmağı Deresi (Muğla) epilitik algleri üzerine yaptıkları bir çalışmada Cyanophyta, Chlorophyta, Rhodophyta, Bacillariophyta bölümlerine ait toplam 71 takson belirlemişlerdir. Bu çalışmada en baskın taksonlar ise Cymbella tumida ve Cocconeis placentula olmuştur, ayrıca akarsuyun bazı fiziko-kimyasal parametrelerinin de ölçüldüğü bu çalışmada elde edilen fiziko-kimyasal parametrelere ve biyolojik bulgulara göre su kalite sınıfları belirlenmiştir.
Gürbüz ve Kıvrak (2002), Karasu Nehri epilitik diyatomeleri üzerine yaptıkları araştırmada 22 cinse ait toplam 73 takson tespit etmişler ve bu taksonlara bağlı 7 istasyonun GI (Generic Index), TDI (Trophic Diatom Index), SI(Saprobi Index) değerlerini tespit etmişlerdir.
Kalyoncu (2002), Aksu Çayı’nda yaptığı çalışmada, epilitik algleri incelemiş, Cyanophyta, Euglenophyta,Chlorophyta, Rhodophyta ve Bacillariophyta bölümlerine ait toplam 142 takson belirlemiştir. Bunların içerisinde Bacillariophyta’nın hem takson yönünden hem de birey sayısı yönünden baskın olduğunu belirlemiştir.
Dere ve arkadaşları (2002), Nilüfer Çayı’nı besleyen membadan başlayarak MarmaraDenizi’ne döküldüğü bölge üzerinden seçilen 6 istasyondan Ağustos 1997-Haziran 1998tarihleri arasında Çayın epifitik alg florası, populasyon yoğunlukları ve türlerin bolluk dereceleri saptanmış ve Bacillariophyta grubuna ait türlerin baskın olduğunu belirtmişlerdir.
Yıldırım ve ark.(2003), Hazar Gölü’ne dökülen en önemli akarsulardan biri olan Kürk Çayı’nın epipelik diyatomelerini bir yıl süre ile inceledikleri çalışmada toplam 42 takson belirlemişler.Cyclotella meneghiniana‘nın çayda belirlenen tek sentrik diyatome türü olduğunu ve pennat diyatomeler arasında Navicula ve Nitzschia’nın tür sayısı bakımından en zengin cinsler olduğunu ifade etmişlerdir.
Atıcı ve arkadaşları (2003), Delice Irmağı Alg Florasını inceledikleri çalışmada Irmakta toplam 68 takson tespit edilmiş, bunlardan 38 tanesinin baskın olan Bacillariophyta grubuna ait olduğu gözlenmiştir.
Sungur (2005), Melen Çayı bentik alg florasını incelemiştir. Florada Bacillariophyta, Cyanophyta, Euglenophyta, Chlorophyta ve Dinophyta bölümlerine ait toplam 241 tür tespit etmiştir. Tür çeşitliliği açısından Bacillariophyta ve Euglenophyta gruplarının daha zengin olduğunu, organizma yoğunluğu bakımından ise Bacillariophyta grubunun dominant olduğunu tespit etmiştir.
5
Sıvacı ve Dere (2007), Melendiz Çayı’nın (Aksaray-Ihlara) epilitik diyatome topluluklarının aylık değişimi ve su akışının toplam organizmaya etkisini incelemiş ve Cocconeis placentula, Navicula cryptocefalsa, Navicula tripunctata, Enconema minitum, Nitzschia amphibia ve Nitzschia palea‘nın Melendiz Çayı’nda dominant türler olduğunu açıklamışlardır.
Taş (2008), Sazlı Dere’nin alg florasını ve mevsimsel değişimini incelemiş ve Bacillariophyta (33), Chlorophyta (10), Euglenophyta (7) ve Cyanophyta (3) divizyolarına ait toplam 53 takson tespit etmiştir.
Baytut (2008), Kızılırmak Nehir Ağzı fitoplanktonunu incelemiş ve araştırma sonucu toplam 451 takson belirlemiştir. Belirlenen taksonlardan, 75 adeti Türkiye Alg Florası için yeni kayıt ve 41’inin potansiyel zararlı tür olduğunu belirtmiştir
Tokatlı (2008), Murat Çayı’nın (Kütahya) epilitik diyatome florasını incelediği çalışmada toplam 76 diyatome türü belirlemiş florada Nitzschia, Navicula,Cymbella, Gomphonema, Diatoma ve Fragilaria genuslarına ait türlerin dominant olduğunu belirtmiştir.
Kıvrak ve Gürbüz (2010), Tortum Çayı ‘nın (Erzurum) epipelik diyatomelerini incelemişler Tortum Çayı’nın epipelik diyatome topluluğunda toplam 113 takson tespit etmişlerdir. Kümeleme analizine göre, dominant diyatome türlerini iki grup (ötrofik ve kirlenmiş) olarak belirlemişlerdir. I.grupta (ötrofik) Cocconeis placentula ve II.grupta (kirlenmiş) Nitzschia palea ve Navicula cryptocephala'nın en belirgin dominant türler olduğunu belirlemişlerdir.
Kıvrak ve ark.(2012), Akarçay’ın bentik diyatomelerini mart-aralık 2008 tarihleri arasında aylık olarak alınan örneklerde incelemiş ve Çayın başlangıç kısmında Cocconeis placentula, Cyclotella meneghiniana, Encyonema minutum, Sellaphora pupula, Nitzschia tubicola, Cymatopleura solea, Amphora veneta, Amphora pediculus, Ulnaria ulna, Gomphonema parvulum, Gomphonema angustatum ve Navicula cryptocephala bentik diyatome topluluğunda dominant diyatome türleri olduğunu, Çayın aşağı kısmında ise Nitzschia palea’nın bentik diyatome topluluğunda dominant olduğunu belirtmişlerdir.
6
2. MATERYAL ve METOT 2.1. Çalışma Alanı
Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat bölümünde bulunan Malatya şehri Malatya dağlarının (Beydağ’ı 2.591m.) kuzey eteğinde ve Malatya ovasının güney kenarında kurulmuştur.Yüzölçümü 12.313 m2
ve denizden yüksekliği 910-950m.dir. 35.54' ve 39.03' kuzey enlemleri ile 38.45' ve 39.08' doğu boylamları arasındadır.Çevresini doğuda Elazığ ve Diyarbakır, güneyde Adıyaman, batıda Kahramanmaraş, kuzeyde Sivas ve Erzincan illeri çevirir.İlin yüzey şekilleri kuzey batı ve güneydeki dağlık alanlarla orta ve doğu kesimdeki düzlüklerden oluşur.İl alanının büyük bir bölümü, III. jeolojik devirdeki Alp kıvrımlaşması sırasında şekillenen Güneydoğu Toroslarının kolları, ilin güneyini doğu batı yönünde baştanbaşa kaplar. Güneyde daha düzenli sıralar oluşturan bu dağlar doğrudan Tohma suyu aracılığı ile ya da Fırat'a katılan çok sayıda akarsuyla sıkça parçalanmıştır.Fırat Irmağının günümüzde Karakaya Baraj Gölünün suları altında kalan bir bölümü ilin doğu ve güneydoğusundaki doğal sınırı oluşturur.
İl topraklarının sularını hepsi Fırat'a katılan birçok akarsu ile bunların kolları toplar. Başlıcaları Kuruçay (67km),Tohma Suyu (52,5 km) ile onun bir kolu olan Sultan Suyu (21,5 km)ve Göksu'nun kollarından Sürgü Çayı (30 km)’dır.
Tohma Çayı Malatya’nın doğu sınırını oluşturan Fırat Nehr’inden sonra ilin en büyük akarsuyudur ve 52,5 km uzunluğa sahip olup iki koldan oluşmaktadır. En uzun kolu olan Ayvalı Tohma çayı, Uzunyayla'dan diğer kolu olan Hacılar Tohması ise Tahtalı dağlarından doğar. Bu iki kol Malatya il sınırına girerek Mığdı üzerinde birleşip dar ve uzun Şuğul boğazından geçtikten sonra Malatya ovasından geçerek Fırat nehrine katılır.
Tohma Çayı Malatya-Sivas kara ve demiryolu yakınlarında Karakaya Baraj Gölü’ne karışır. Bu çayda bol miktarda yılanbalığı, Karaca ve Gümüş balığı bulunur. Tohma suyu Malatya ovasından akarken kuzeyde Halavun çayı ile Epreme çayı, güneyde Dipsiz çayı, Sultansuyu, Beyler deresi, Horata çayı ile Orduzu çayını alarak Fırat nehrine dökülür.Bu sular Sultansuyu, Doğanşehir ve Malatya ovalarının sulanmasında önemli yer tutmaktadır.
7
2.2. Örnek Alma İstasyonları
Bu araştırmada Tohma Çayı’nın bentik algleri ve mevsimsel değişimleri akarsuyu karekterize ettiği düşünülen 4 istasyondan alınan örneklerde incelenmiştir. Çayın durumu ve örnekalma istasyonlarının konumları Şekil: 2.1’degösterilmiştir.
Şekil 2.1.Tohma Çayı ve örnekleme istasyonları
I.İstasyon: Ansur Çayının Tohma’ya karıştığı Bereketli köyü civarı. Çevresi ağaçlık ve çalılı, dip kısmı ise çakıllı yer yer ince kumludur.
II. İstasyon: I. İstasyona yaklaşık 2km mesafede olup taban yapısı çakıllı yer yer ince kumludur, hayvancılığın ve tarım arazilerinin yoğun olduğu bir bölgedir. Suyun akış hızı ve hacmi mevsimlere bağlı olarak dönem dönem artış ve azalış göstermektedir.
III. İstasyon: Sultansuyu’nun Tohma’ya karıştığı Göktarla köyü civarıdır. Bu istasyonda akarsu geniş bir alana yayılmaktadır. Akış hızı yavaş olan bu istasyonun taban yapısı ince kumludur.
8
IV. İstasyon: 1. ve 2. Organize sanayi atıklarının döküldüğü beyler deresinin Tohmaya karıştığı nokta. Organize sanayi bölgesinden gelen atık sulardan dolayı su bulanık bir görüntüye sahiptir ayrıca bu alanda akarsudan kaynaklanan kötü bir koku hissedilmekte, zaman zaman suyun rengi siyaha dönüşmektedir.Suyun akış hızı ve hacmide diğer istasyonlara oranla bu istasyonda daha düşüktür.
9
Şekil 2.2. II. istasyon örnek alma bölgesi Bereketli-2
10
Şekil 2.4. IV. İstasyon örnek alma bölgesi Beyler Deresi-Duranlar köprü altı
2.3.Fiziksel ve Kimyasal Özelliklerin İncelenmesi
Tohma Çayı’nın fiziksel ve kimyasal özelliklerini incelemek amacı ilekasım 2010-ekim 2011 tarihleri arasında, seçilen 4 istasyonda arazide ve laboratuvarda su sıcaklığı, pH, çözünmüş oksijen, elektriksel iletkenlik, toplam sertlik, kalsiyum, magnezyum, nitrat ve fosfat ölçümleri ve analizleri yapılmıştır. pH ve elektriksel iletkenlik taşınabilir Hanna HI 9812 pH/EC/TDS metre; çözünmüş oksijen ve yüzey suyu sıcaklığı ise taşınabilir Lutron DO-5511 dijital oksijen metre kullanılarak yerinde ölçülmüştür.Nitrat ve fosfat değerleri Nova 60 Merck Spectro Quant cihazı ile ölçülmüştür.Toplam sertlik, magnezyum ve kalsiyum ölçümleri EDTA metodu kullanılarakFırat Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Araştırma Laboratuvarı’nda yapılmıştır.
2.4. Alglerin İncelenmesi
Tohma Çayı algleri Kasım2010- Ekim2011 tarihleri arasında çayda belirlenen 4 istasyondan alınan epipelik, epifitik, epilitik örneklerde incelenmiştir.
11
2.4.1. Epipelik Alglerin İncelemesi
Tohma Çayı sedimanları üzerinde yaşayan epipelik algleri incelemek için seçilen dört istasyondan örnekler 1cm çapında 100cmuzunluğunda cam boru kullanılarak alınmıştır.Cam borunun bir ucu başparmakla kapatılıp, diğer ucu suya daldırılmış ve kapatılan parmak açılarak sedimanlar üzerinde hafifçe gezdirilmiştir. Bu şekilde cam boruya çamurlu suyun dolması sağlanmıştır. Boru sudan çıkarılırken tekrar dışarıdaki ucu parmakla kapatılarak, içindeki çamurlu su, her örnek alımında 250 ml’lik plastik kavanozlara boşaltılmıştır. Her zaman aynı miktarda çamurlu su alınmasına özen gösterilmiştir. Alınan çamurlu su örnekleri laboratuvara getirilerek karanlık bir yerde çökmeye bırakılmıştır. Plastik kaplardaki çökelmiş olan çamurların üzerindeki su, çamuru bulandırmadan dikkatle alınarak kalan çamur iyice çalkalandıktan sonra 10 cm çapındaki petri kaplarına, kabın her tarafında 1 cm kalınlığında olacak şekilde yayılmıştır. Çöken çamurların üzerindeki durulmuş su, bir damlalık yardımıyla çekilmiştir. Su tamamen çekildikten sonra nemli çamurun üzerine 7-8 tane 24x24 mm’lik lamel yerleştirilerek petri kaplarının kapakları etiketlenip yarım kapatılmıştır. Petri kapları ışığı dikey olarak iyi alabilen bir yere konularak, çamurun üst yüzeyine fototaksik hareketlerle çıkan alglerin lamellere yapışması sağlanmıştır. Ertesi gün lameller kaldırılarak, beher içerisindeki suya atılıp yapılan geçici preparatlarda diyatomeler dışındaki algler teşhis edilmiştir. Diyatomeler ise hazırlanan daimi preparatlarda incelenmiştir.
2.4.2. Epifitik Alglerin İncelemesi
Tohma Çayı kenarında bulunan bitkileri ile su içerisindeki bitkiler toplanarak, üzerlerinde bağımlı olarak yaşayan algler incelenmiştir. Alınan örnekler laboratuvara getirilerek musluk altında yıkanıp bir fırça ile kazımak suretiyle bağımlı organizmalar ayrılmıştır. Bu şekilde elde edilen organizmaların bulunduğu sudan geçici preparatlar yapılarak diyatome haricindeki algler teşhis edilmiştir. Diyatomeler ise hazırlanan daimi preparatlarda incelenmiştir.
2.4.3. Epilitik Alglerin İncelemesi
Su içerisinde taş ve kayalar üzerinde tutunarak yaşayan algler “ epilitik algler “ olarak ifade edilir. Seçilen istasyon bölgelerinden alınan farklı büyüklükteki taşlar etiketli plastik kavanozlar içerisinde laboratuvara getirilmiştir. Taşların nemli kalmalarına dikkat
12
edilip sualtında kazınarak üzerlerindeki bağımlı algler izole edilmişlerdir. Daha sonra kavanozlardan birer damla örnek alınmış %40’lık gliserin ile geçici preparatlar hazırlanmıştır. Diyatome haricindeki epilitik alg türleri geçici preparatlarda incelenmiş ve teşhisleri yapılmıştır. Diyatomeler ise daimi preparat haline getirildikten sonra teşhis edilmişlerdir.
2.5. Daimi Preparatların Hazırlanması ve İncelenmesi
Epipelik, epilitik ve epifitik örneklerdeki diyatomeler dışındaki alglerin teşhisleri geçici preparatlarda yapılırken,diyatomelerin teşhislerinin yapılabilmesi ve daha uzun süreli incelenebilmeleri için sürekli preparatlar hazırlanmıştır. Bu amaçla içerisinde epipelik, epifitik ve epilitik alg örnekleri ihtiva eden su örnekleri ayrı ayrı beherler içerisine eşit hacimde (10 ml) alınmıştır. Bu organizmaların frustul adı verilen kabuk yapılarının daha detaylı biçimde incelenebilmeleri için,numuneler eşit hacimde (5ml) sülfürik asit ve nitrik asit (H2 SO4 + HNO3) ile muamele edilerek, bir ısı tablası üzerinde 120 ᵒC’ de 15 dakika süre ile kaynatılmıştır. Bu işlem ile organizmalar içerisindeki organik yapıların oksidasyonu sağlanmış geriye yalnızca silisyumdan oluşan kabuk kısımları kalmıştır. Kaynatılan numuneler, önceden steril edilmiş ve saf sudan geçirilmiş beherlerin içine alınmıştır.Diyatome kabuklarının içinde bulunduğu asitli ortamın asitliğini giderebilmek için beher içindeki asitli sıvı kısmı dökülmüş ve beherin altında kalan diyatome kabuklarının üzerine saf su ilave edilmiştir. Diyatome kabuklarının beherin altına çökmesi beklenmiş ve tekrar üstteki asitli kısım dökülmüş ve üzerine tekrar saf su ilave edilmiştir. Bu işleme ortam nötr olana kadar devam edilmiştir (Franson, 1985).
Diyatome kabuklarını içinde bulunduran nötr ortamdan bir damla sulu örnek alınarak lamel üzerine damlatılmış ve oda sıcaklığında kurumaya bırakılmıştır. Daha sonra lameller bir pens ile kaldırılarak önceden üzerine bir damla entellan konulmuş lam üzerine ters çevrilerek kapatılmıştır. Hazırlanan sürekli preparatlardaki epipelik, epifitik ve epilitik diyatomeler ×1500 büyütmeli Nikon marka mikroskopta incelenerek teşhis edilmiş ve diyatomelerin bulunuş sıklıkları hesaplanmıştır (Kocataş, 1992).
Tohma Çayı’nda tespit edilen algler, Round (1984)’un sistemi esas alınarak sıralanmıştır. Alglerin teşhisleri, Prescott (1979), Patrick ve Raimer (1975),Kramer, Lange- Bertalot (1986, 1991).Hustedt (1930), Bourelly(1968,1970), Cox (1996)’dan faydalanılarak yapılmıştır. Diyatomelerin sayımları ise nispi yoğunluk sistemine göre
13
yapılmış ve sonuçlar % birey olarak verilmiştir. Bireyler ortamda değişik şekillerde dağlım gösterirler. Belirli bir sahada birden fazla örnekleme yapıldığında, bir türe ait bireylere her zaman rastlama olasılığı yoktur. Rastlanan örnekleme sayısının tüm örnekleme sayısına oranının yüzdesi o türün sıklık derecesini verir.
Bir kommünitede bulunan türler sıklık bakımından 5 grupta incelenebilir Türlerin Sıklık Yüzdesi % Yoğunluk % 1-20 Nadir bulunan türler % 21-40 Seyrek bulunan türler % 41-60 Genellikle bulunan türler % 61-80 Çoğunlukla bulunan türler % 81-100 Devamlı bulunan türler
Nisbi yoğunluk, birim alan veya hacimdeki birey sayısını gösterir.Birim alan veya hacim incelenen türün boyuna bağlı olarak değişebilir. Bu nedenle yoğunluk ölçümlerinde dikkatli olmak gerekir (Kocataş, 1992).
Nisbi Yoğunluk (Nd)
=
NAN
×
100NA = A türünün toplam birey sayısı N = Tüm türlerin birey sayısı Formülünden yararlanılarak hesaplanmıştır.
14
3. BULGULAR
3.1. Tohma Çayı’nın Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri
Tohma Çay’ında araştırma süresince su sıcaklığı, çözünmüş oksijen miktarı, pH ve elektriksel iletkenlik ölçümleri arazide, toplam sertlik, kalsiyum, magnezyum, nitrat, fosfat analizleri ise su örneklerinin alınmasını takiben 24 saat içinde Fırat Üniversitesi Biyoloji Bölümü Araştırma Laboratuvarında yapılmıştır.
3.1.1. Su sıcaklığı (ᵒC)
Araştırma boyunca Tohma Çayı’nda belirlenen istasyonlarda ölçülen su sıcaklık değerlerinin aylara göre değişimleri Şekil 3.1.’de gösterilmiştir.
Tohma’da tespit edilen istasyonlarda ölçülen su sıcaklığı değerleri 7 ile 26.50C arasında değişim göstermektedir.I. istasyonda kaydedilen en düşük su sıcaklığı 7,5 0
C ile şubat ayında ve en yüksek su sıcaklığı ise 24 0
C ile ağustos ayında ölçüldü. Su sıcaklığı bu istasyonda kasım ayından itibaren azalan hava sıcaklığına paralel olarak şubatmart aylarına kadar azalma göstermiştir. Nisan ayından itibaren artan hava sıcaklığıyla beraber su sıcaklığı sürekli artarak ağustos ayında 24 °C ile en yüksek seviyeye yükselmiş, ekim ve eylül aylarında ise su sıcaklığında tekrar bir düşüş gözlenmiştir (Şekil 3.1).
II. istasyonda, en düşük su sıcaklığı 7,5 0C ile mart ayında ve en yüksek su sıcaklığı ise 24,7 0
C ile temmuz ayında ölçüldü. Bu istasyonda yüzey su sıcaklığında gözlenen değişmeler birinci istasyonda tespit edilen su sıcaklıklarına benzer bir durum göstermiştir. Yine kasımmart ayları arasında su sıcaklıklarında azalma kaydedilirken, nisan ayından itibaren su sıcaklığı sürekli artarak temmuz ayında 24,7 0C ile en yüksek seviyede ölçülmüştür(Şekil 3.1).
III. istasyonda, en düşük su sıcaklığı 7 0C ile şubat ayında, en yüksek su sıcaklığı ise 24,8 0C ile temmuz ayında ölçülmüş, temmuz ayından itibaren azalan su sıcaklığı ekim ayında 15,50C kaydedilmiştir(Şekil 3.1).
IV. istasyonda tüm aylarda ölçülen su sıcaklıkları diğer istasyonlardaki aylara oranla daha yüksek değerde kaydedilmiştir. En düşük su sıcaklığı 8,7 0
C ile mart ayında kaydedilmiştir. Mart ayından itibaren artan hava sıcaklığına paralel olarak su sıcaklığıda sürekli artarak diğer istasyonlara göre en yüksek su sıcaklığı26 0
15
istasyonda ölçülmüştür. Yine ekim ve eylül aylarında su sıcaklığı tekrar azalma göstermiştir (Şekil 3.1).
Şekil3.1.Tohma Çayı su sıcaklık değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi
3.1.2. Elektriksel İletkenlik (µS cm-1)
Araştırma süresince Tohma Çayı’nda belirlenen istasyonlarda ölçülen elektriksel iletkenlik değerlerinin aylara göre değişimleri Şekil 3.2’de verilmiştir.
Araştırma süresince ölçülen elektriksel iletkenlik değerlerinde, IV. istasyon dışında diğer istasyonlar arasında benzerlik gözlenmiştir. I. istasyonda, en düşük elektriksel iletkenlik 550 µS/cm nisan ayında, en yüksek elektriksel iletkenlik ise 990 µS/cm olarak ağustos ayında tespit edilmiştir.II. istasyonda, en düşük elektriksel iletkenlik 540 µS/cm mayıs ayında, en yüksek elektriksel iletkenlik ise 970 µS/cm olarak eylülayında tespit edilmiştir.III. istasyonda, en düşük elektrikseliletkenlik 550µS/cm mayıs ayında, en yüksek elektriksel iletkenlik ise 986 µS/cm olarak ağustosayında tespit edilmiştir (Şekil 3.2).
IV. istasyonda elektriksel iletkenlik değerleri diğer istasyonlardan farklı olarak daha yüksek değerde ölçülmüştür. En düşük elektriksel iletkenlik 1610 µS/cm nisanayında, en yüksek elektriksel iletkenlik ise 1810 µS/cm olarak ağustosayında kaydedilmiştir.(Şekil 3.2).Elektriksel iletkenlik tuzluluk ve sıcaklık artışına paralel olarak artar. Bu istasyonda
0 5 10 15 20 25 30 Su sı cakl ığ ı ( ᵒC) 2010-2011 1.istasyon 2.istasyon 3.istasyon 4.istasyon
16
hem dışardan gelen hemde jeolojik etkilere bağlı iyon konsantrasyonu iletkenliği artırmıştır.
Şekil 3.2.Tohma Çayı elektriksel iletkenlik değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi
3.1.3. pH
Araştırma süresince Tohma Çayı üzerinde belirlenen istasyonlarda ölçülen pH değerlerinin aylara göre değişimleri Şekil 3.3’de verilmiştir.
I., II. ve III. istasyonlardaki pH değerleri 7,2 ile 8,8 arasında değişim göstermiş ve bu istasyonlar arasında ölçülen pH değerleri benzerlik göstermiştir.I.istasyonda, endüşük pH 7,2 ileağustos ayında, en yüksek pH 8,6 ile mart ayında gözlenmiştir. II.istasyonda, en düşük pH 7,4 ile temmuzayında, en yüksek pH 8,6 ile nisanayında kaydedilmiştir.III.istasyonda, en düşük pH 7,3ile şubat ayında, en yüksek pH 8,8 ile nisanayında tespit edilmiştir. (Şekil 3.3).
IV. istasyonda pH değerleri diğer istasyonlara oranla biraz daha yüksek bulunmuştur. En düşük pH8,5 ile martayında tespit edilmiştir. Mayıs ayında suyun pH değeri 9,5olarak tespit edilmiş ve bu değer çalışma süresi boyunca tespit edilen en yüksek değer olmuştur. Alkali maddelerin birikiminden dolayı pH yükselmiştir.(Şekil 3.3).
400 800 1200 1600 2000 El e kt ri kse l İl e tk e n lik (µS/cm ) 2010-2011 1.İstasyon 2.İstasyon 3.İstasyon 4.İstasyon
17
Şekil 3.3. Tohma Çayı pH değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi
3.1.4. Çözünmüş Oksijen Değeri (mgO2/L )
Araştırma süresince Tohma Çayı üzerinde belirlenen istasyonlarda ölçülen çözünmüş oksijen konsantrasyonlarının aylara göre değişimleri Şekil 3.4’de verilmiştir.
I.istasyonda kasım-mart ayları arasında sürekli artan çözünmüş oksijen konsantrasyonu en yüksek değere12,9 mg/L ile mart ayında ulaşmıştır. Nisan-ağustos ayları arasında azalışlar göstererek en düşük değer 8,2 mg/L ile ağustos ayında kaydedilmiştir. ekim ve eylül aylarında ise çözünmüş oksijen miktarlarında tekrar bir artış gözlenmiştir ve 9,4-9,6mg/L olarak kaydedilmiştir (Şekil 3.4).
II.ve III.istasyonlardaki çözünmüş oksijenkonsantrasyonu değişimleri I. istasyonla paralellik göstermiştir. II.istasyondaki en düşük çözünmüş oksijen konsantrasyonu 8,1 mg/L ile ağustos ayında, en yüksek çözünmüş oksijen konsantrasyonu 12,5 mg/L ilemart ayında ölçülmüştür. III.istasyonda, en düşük çözünmüş oksijen konsantrasyonu 8,1mg/L iletemmuz ayında, en yüksek çözünmüş oksijen konsantrasyonu 12,4 mg/L ile mart ayında ölçülmüştür(Şekil 3.4).
Çözünmüş oksijen miktarı IV.istasyonda diğer istasyonlara oranla daha düşük olmuştur.Temmuz ayında 7,3 mg/L ile minimum olurken, mart ayında 11,4 mg/L ile
5 5,5 6 6,5 7 7,5 8 8,5 9 9,5 10 P H 2010-2011 1. İstasyon 2. İstasyon 3. İstasyon 4. İstasyon
18
maksimum değerde ölçülmüştür. Tüm istasyonlarda ilkbahar ve yaz sonuna kadar azalan çözünmüş oksijen miktarları sonbahar ve kış aylarında artış göstermiştir (Şekil 3.4).
Şekil 3.4. Tohma Çayı çözünmüş oksijen değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi
3.1.5. Kalsiyum ( mg Ca+2/L)
Araştırma süresince akarsu üzerinde belirlenen istasyonlardan alınan su numunelerinde tespit edilen kalsiyum değerlerinin aylık değişimleri Şekil 3.5’de verilmiştir.
Çalışma süresince tüm istasyonlarda kalsiyum değerleri benzer özellik göstermiştir. I.istasyondakasım-şubat ayları artış gösteren kalsiyum miktarı mart ve nisan aylarında azalma göstermiştir. Mayıs ayından itibaren tekrar artış göstererek en yüksek kalsiyum konsantrasyonu temmuz ayında 108 mg Ca+2/L olarak saptanmıştır (Şekil 3.5).
II.istasyonda, kalsiyum miktarı kasım ve mart ayları arasında düzensiz artış ve azalış göstererek, en düşük nisan ayında 56 mg Ca+2
/L olarak belirlenmiştir. Bu aydan itibaren tekrar artış göstererek en yüksek kalsiyum konsantrasyonu temmuz ayında 104 mg Ca+2/Lolarak ölçülmüştür (Şekil 3.5).
III.istasyonda,kasım ve ocak aylarında artış göstermiştir. Bu aylardan itibaren kalsiyum miktarı azalarak sırasıyla mart, nisan ve mayıs aylarında 60 mg Ca+2/L olarak
0 2 4 6 8 10 12 14 Çözü n m ü ş Oks ijen D eğ er i 2010-2011 1.İstasyon 2.İstasyon 3.İstasyon 4.İstasyon
19
belirlenmiştir.Yaz aylarında kalsiyum konsantrasyonu artış göstererektemmuzda96 mg Ca+2 /L olarak en yüksek değerde kaydedilmiştir (Şekil 3.5).
IV.istasyonda, kalsiyum miktarı yaz aylarında diğer istasyonlara oranla biraz daha yüksek değerde kaydedilerek, temmuz ve ağustos aylarında 112 mg Ca+2
/L olarak en yüksek değerde ölçülmüşkasım ayında ise 60 mg Ca+2
/L olarak en düşük değerde kaydedilmiştir (Şekil 3.5).
Şekil 3.5.Tohma Çayı kalsiyum değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi
3.1.6. Magnezyum (mg Mg+2/L)
Araştırma süresince akarsu üzerinde belirlenen istasyonlardan alınan su numunelerinde tespit edilen magnezyum değerlerininaylık değişimleri Şekil 3.6’da verilmiştir.
I. istasyonda, kasım-mayıs ayları arasında magnezyum miktarı düzensiz artış ve azalışlar göstermiştir.Nisan ayında magnezyum miktarı 14,5 mg/lt olarak minimum olarak tespit edilmiştir. Yaz ayında artarak haziranda 31,5mg/lt olarak gözlenmiş ve en yüksek magnezyum miktarı ise 41,3 mg/lt olarak ağustos ayında tespit edilmiştir (Şekil 3.6).
II. istasyonda ocak-şubat ve mart aylarında sürekli azalmış, mart ayında 17,01mg/lt ile minimum olarak ölçülmüştür. Nisan-temmuz arasında ise düzensiz artış ve azalışlar göstererek ağustos ayında 41,3 mg/lt ile maksimum olarak tespit edilmiştir (Şekil 3.6).
0 20 40 60 80 100 120 Ca +2 m g/L 2010-2011 1.İstasyon 2.İstasyon 3.İstasyon 4.İstasyon
20
III. istasyonda kasım-haziran ayları arasında düzensiz artış ve azalışlar göstermiştir. En düşük magnezyum miktarı nisan ayında 17 mg/lt olarak belirlenmiştir. En yüksek magnezyum miktarı ise 43,7 mg/lt olarak ağustos ayında hesaplanmıştır.Eylül-ekim aylarında tekrar azalma gözlenmiştir (Şekil 3.6).
IV. istasyonda magnezyum miktarı diğer istasyonlarla benzerlik göstermiştir. Kasım-ekim ayları arasında düzensiz artışlar ve azalışlar gözlenmiştir. En düşük magnezyum miktarıaralık ayında 14,5 mg/lt olarak belirlenmiştir. En yüksek magnezyum miktarı ise 46,1 mg/lt olarak ağustos ayında hesaplanmıştır (Şekil 3.6).
Şekil 3.6. Tohma Çayı magnezyum değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi
3.1.7.Fosfat (mg PO4-P/L)
Araştırma süresince Tohma Çayı üzerinde belirlenen istasyonlardan alınan su numunelerinde ölçülen fosfat değerlerinin aylık değişimleri Şekil 3.7’de gösterilmiştir.
I.istasyonda kasım-ocak ayları arasında artış gösteren fosfat konsantrasyonuşubat ayında azalmışsa da mart ayından itibaren tekrar artış gözlenmiş ve bu artış eylül ayına kadar sürekli olarak kaydedilmiştir. Ekim ayında ise tekrar azalmıştır. Bahar aylarında artış gösteren fosfat değeri yaz ayları ortalarında azalış göstermiştir. En düşük fosfat değeri kasım,şubat ve ağustosaylarında 0,1 mg /ltolarak belirlenmiştir.En yüksek fosfat konsantrasyonuise 0,6mg /lt olarak eylül ayında hesaplanmıştır.
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Mg +2 m g/ L 2010-2011 1.İstasyon 2.İstasyon 3.İstasyon 4.İstasyon
21
II. istasyondakasım ayından itibaren mayıs ayına kadar sürekli artış gösteren fosfat miktarı temmuzağustos aylarında azalmıştır. En düşük kasım,aralık ve ocak aylarında 0,1mg/ltolarak belirlenmiştir. En yüksek fosfat konsantrasyonuise 0,8mg/lt olarak eylülayında hesaplanmıştır.
III.istasyonda fosfat konsantrasyonu değişimleri II. istasyonla benzerlik göstermiştir. En düşük fosfat miktarı aralık ve ocak aylarında 0,1 mg/lt olarak belirlenmiştir. En yüksek fosfat miktarı ise 0,8mg/lt olarak ekimayında hesaplanmıştır.
IV. istasyonda kasım ayında 2mg/lt olarak ölçülen en yüksek fosfat miktarı nisan ayına kadar düzensiz artış ve azalışlar göstermiştir.En düşük tespit değeriocakve ağustosaylarıında 0,2mg/lt olarak belirlenmiştir (Şekil 3.7).
3.1.8. Nitrat azotu (mg NO3-N/L)
Araştırma süresince Tohma Çayı üzerinde belirlenen istasyonlardan alınan su numunelerinde ölçülen nitrat değerlerinin aylık değişimleri Şekil 3.8’de gösterilmiştir.
Çalışma süresince I.II. ve III. istasyonlardaki nitrat miktarları paralellik göstermektedir. I.istasyonda, kasım-ocak aylarında 1,3ml/lt olarak ölçülen nitrat miktarı ocak-mart arasında azalmışsa danisan-mayıs aylarında tekrar artmıştır. En düşük mart ayında 0,7 mg/lt olarak belirlenmiştir. En yüksek nitrat konsantrasyonu ise 2,1mg/lt olarak eylülayında hesaplanmıştır. 0 0,5 1 1,5 2 F o sf a t (m g P O4 -3 -P /L ) 2010-2011 1.İstasyon 2.İstasyon 3.İstasyon 4.İstasyon
Şekil 3.7Tohma Çayı'nın fosfat değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi
22
II.istasyonda, nitrat konsantrasyonu en düşük şubatayında 0,7mg/lt olarak belirlenmiştir. En yüksek nitrat konsantrasyonu ise 2,2mg/lt olarak eylül ayında hesaplanmıştır.
III.istasyonda, nitrat konsantrasyonu en düşük şubatayında 0,7 mg/lt olarak belirlenmiştir. En yüksek nitrat konsantrasyonu ise 2,1 mg/lt olarak eylül ayında hesaplanmıştır.
IV.istasyonda da diğer istasyonlarda olduğu gibi nitratın düzenli bir mevsimsel değişiminden söz etmek mümkün değildir. Diğer istasyonlardan farklı olarak nitrat konsantrasyonu daha yüksek değerde gözlenmiştir.En düşük nitrat miktarı kasım ayında 1,01mg/lt olarak ölçülmüştür. Kasım-ocak arasında artış gösteren nitrat miktarı şubat ayında 1,2mg/lt olarak azalmışsa da mart-mayıs arasında tekrar artış göstermektedir. Haziran-temmuz aylarında azalan nitrat miktarıağustos ayında tekrar artış göstererek eylül ayında 2,8 mg/lt ile maksimum olmuştur (Şekil 3.8).
Şekil 3.8.Tohma Çayı nitrat değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi
3.1.9. Toplam Sertlik (mg CaCO3/L)
Araştırma süresince istasyonlar için belirlenen toplam sertlik konsantrasyonlarının aylara göre değişimleri Şekil3.9’da verilmiştir.
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 Nit ra t (m g NO 3 --N/L ) 2010-2011 1.İstasyon 2.İstasyon 3.İstasyon 4.İstasyon
23
I. istasyonda toplam sertlik nisan ayında 205 mg CaCO3/L ile minimum olmuştur. Mayıs-ağustos ayları arasında toplam sertlik değerleri sürekli artmış ağustos ayında 401 mg CaCO3/L ile maksimum seviyeye yükselmiştir.
II.istasyonda kasım-ocak arasında artan toplam sertlik miktarı şubat-mayıs arasında azalmıştır.En düşük toplam sertlik değeri 215 mg CaCO3/L ile nisan ayında ölçülmüştür. Haziran-ağustos aylarında tekrar artış gösteren toplam sertlik miktarı ağustos ayında 411 mg CaCO3/Lile maksimum olarak kaydedilmiştir.
III.istasyondakasım-şubat aylarında toplam sertlik artarken,martve nisan aylarında azalmıştır. En düşük toplam sertlik değeri 215 mg CaCO3/L olarak nisan ayında ölçülmüştür. Mayıs-ekim arasında toplam sertlik miktarında düzensiz artış ve azalışlar gözlenmiş veağustosta 362 mg CaCO3/Lile maksimum seviyeye yükselmiştir.Ekim-eylül arasında toplam sertlik miktarında azalma kaydedilmiştir.
IV. istasyonda toplam sertlik miktarı diğer istasyonlara göre yaz aylarında daha yüksek değerde kaydedilmiştir. Kasım-şubat aylarında artan toplam sertlik miktarı mart- nisan arası azalmış, mayıs ve ağustos arası tekrar artmıştır. En düşük toplam sertlik değeri 225 mg CaCO3/L olarakkasım ve nisan aylarında, en yüksek toplam sertlik değeri ise 460 mg CaCO3/L olarak ağustos ayında ölçülmüştür (Şekil 3.9).
Şekil 3.9. Tohma Çayı toplam sertlik değerlerinin istasyonlara ve aylara göre değişimi
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 To p lam Ser tli k (m g C aCO 3 /L) 2010-2011 1.İstasyon 2.İstasyon 3.İstasyon 4.İstasyon
24
3.2. Tohma Çayı’nın Bentik Alg Florası
Tohma Çayı bentik algleri Kasım 2010-Ekim 2011 tarihleri arasında aylık olarak alınan örneklerde incelenmiş, Bacillariophyta, Chlorophyta, Cyanophyta ve Euglenophyta bölümlerine ait toplam 154 takson tespit edilmiştir.
Tablo 3.1. Tohma Çayı'nın bentik algleri ve istasyonlardaki dağılımı
TAKSONLAR 1.ist 2.ist 3.ist 4.ist
EPL EPP EPF EPL EPP EPF EPL EPP EPF EPL EPP EPF
BACILLARIOPHYTA Centrales
Cyclotella meneghiniana Kützing + + + + + + + + + + + +
Cyclostephanos dubius Fricke + +
Melosira varians A.C. Agardh + + + + + + + + + + +
Meridion circulare var.Constricta +
Pennales
Achnanthes lanceolata Breb. Grunow + + + + + + +
Achnanthes minutissima Kützing + + + +
Achnanthidium minutissimum Kützing + + + + + + + + + +
Achnanthes trinodis (W.Smith) Grunow + + +
Amphora libycaEhr. + + +
Amphora ovalis Kützing + + + + + + + + + + +
Caloneis amphisbaena (Bory.) Cleve + + + + + + +
Caloneis bacillum(Grun) Cleve +
Caloneis ventricosa(Ehr.)Meister + +
Cocconeis pediculus
Ehrengberg
+ + + + +
Cocconeis placentula Ehrenberg + + + + + + + + + + + +
Cymatopleura elliptica Breb. W Smith + + + + + + + + + + +
Cymatopleura solea (Breb.)W.Smith + + + + + + + + + + + +
Cymbella affinis Kützing + + + + + + + + + + + +
C. amphicephalaNageli + + + +
C. caespitosa (Kützing) Brun. + + + + + + +
C. cistula (Ehrenberg) + + + + + + + + +
C. cuspidata Kützing + + + + +
C. cymbiformis Agardh + + + + + + +
C. helvetica Kützing + + + + + + + + + + + +
C. hybrida Grunow + + + + + + + + +
C. leptoceros (Ehr.) Kützing + + + + +
C.minuta Hilse ex Rabenhorst + + + + + +
C. obtusiuscula(Kütz.)Grun. + + + + + + + + + + +
C. prostrata (Berk.) Cleve + + + + + + + + + + + +
CymbellasilesiacaBleisch + + + + +
C. sinuata Greg. + + + + + + + + +
C. tumida (Brebisson) Van Heurck + + + + + + + +
C. ventricosa C.Agardh + + + + + +
Denticula elegans Kütz. + + + +
25
Diatoma moniliformisKütz. + + + + +
Diploneis elliptica Kütz.Cleve + + + + +
Diploneis modicaHust. +
Diploneis oblongella(Naegeli) Cleve + + + +
Diploneis ovalis (Hilse) Cleve + + + + +
Epithemia adnata var.saxonica (Kütz.) + + +
Epithemia turgidaKütz. Ehr. +
Eunatia exiguabrebisson in Kützing +
Fragilaria bicepsKützing + + + + + +
Fragilaria crotonensisKitton +
Frustulia vulgarisThwaites + + + + + + + + + + +
Gomphonema acuminatum var.turris
Cleve
+ +
G. affineKützing + + + +
G. angustatum (Kütz.) Rabbenhorst +
G.augur var. Ehrenberg + + + +
G. clavatum Ehrenberg + + + + + + + +
G.constrictum var.capitata (Ehr.)Cleve + + + + + +
G. intricatum Kützing + + + + + + + + +
G. olivaceum (Hornemann) Brebisson + + + + + + + + + + + +
G. auritumA.Braun ex Kützing + + + + + + + + + + + +
G. parvulum Kützing + + + + + + + + + + + +
G.truncatum Ehrenberg + +
Gyrosigma acuminatum (Kützing)
Rabenhorst
+ + + + + + + + + + + +
Hantzschia amphioxys (Ehr.)Grun. + + + + + + + + + +
Navicula abiskoensisHustedt + +
Navicula bacillum Ehrenberg + + +
N. capitatoradiata Germain + + +
N. cinta (Ehr.) Ralfs + + + + + + + + + + + +
N. cryptocephala Kützing + + + + + + + + + + + +
N. cryptotenella Lange-Bertalot + + + + +
N. cuspidata (Kützing) Kützing + + + + + + + + + +
N. halophila (Grunow) Cleve + + +
N. lanceolata (Agardh) Ehrenberg + + + + + + + + + + + +
N. menisculus Schumann + + + + + N. minima Grunow + + + + + + + N.muticopsisVan Heurck + N. praeterita Hustedt + + + + + + + + + + + + N. pupula Kützing + + + + + + + + N. radiosa Kützing + + + + + + + + + + + + N. salinarum Grunow + +
N. tripunctata (O. F. Müller) Bory + + + + + + + + + + + +
N. trivialis Lange-Bertalot + + + + + + + + + + +
N. tuscula Ehr. + + + +
N.viridula (Küetzing) + + +
Neidiumiridis var. amphigomphus + + + + +
Neidium productum (W.Sm.) Cleve +
Nitzschia angustata(W.Smith)Grun. + + N. amphibia Grunow + + + + + + + + N. calidaGrunow + + + + + + N. capitellata Hustedt + + + + N. constrictaKützing + + + + + N. hantzschiana Rabenhorst + + N. hungarica Grunow + + + + + + + + + + + + N.intermediaHantzsch + + + + + + +
N. linearis (Agardh) W. Smith var. + + + + + + + + + +
N. palea (Kützing) W. Smith + + + + + + + + + + + +
N.stagnorum Rabenhorst + + + +
N.thermalisKütz. + + + + + + + +
N.vermicularis(Kütz.) Grun + + + +
Pinnularia biceps Gregory +
P. brebissonii Kützing + + + + + + + + + +
26
P. obscura Krosske +
P. gibba var. Ehren. + + +
P. viridis (Nitzsch.) Ehr. + +
Rhopalodia gibberula (Ehrenb.)
O.Müll. +
Rhapalodia gibba (Ehr.) O.Müller + +
Rhoicosphenia curvata (Kütz.)Grun. + + + + + + +
Sellaphora pupula (Kützing)
Mereschkovsky
+ + + + + + + +
Staurosirella leptostauronEhrenberg + +
Stephanodiscus hantzschi Grunow +
Stauroneis phoenicenteron(Nitzsch)
Ehrenberg
+ +
Surirella angusta Kützing + +
S.brebissonii Kützing +
S. minutaBrebisson + + + + + + + + +
S. ovalis Brebisson + + + + + + + + + + + +
S.ovata Kützing + + + + + + + + + + + +
Surirella tenera Gregory + +
Ulnaria ulna (Nitzsch) P.Compere + + + + + + + + + + + +
CHLOROPHYTA Chlorococcales
Scenedesmus acuminatus (Lag.) Chodat +
Scenedesmus sp. + +
Scenedesmus subspicatusChodat + + + + +
Cladophorales
Chaetomorpha ligustica Kützing + + + + + +
Desmidiales
Closterium gracile Brébisson ex Ralfs +
Closterium leibleinii Kütz. + + +
Closterium lunula Ehrenberg + + + + +
Cosmarium botrytis Meneghini ex Ralfs + +
Cosmarium sp. Corda ex Ralfs + + + + +
Cosmarium subspesiosum + +
Gonatozygon monotaenium De Bary +
Oedogoniales
Oedogonium sp. + + +
Ulotrichales
Ulothrix cylindricum Prescott + + + + +
Volvocales
Chlamydomonas pseudopertyi Pascher + + + +
Eudorina elegans Ehrenberg + +
Volvox aureus Ehrenberg + +
Zygnematales
Spirogyra collinsii (Lewis) Printz. + +
Spirogyra crassaKütz. +
S. gravilleana (Hass.) Küetzing + +
Zygnema stellinum (Vauch.) C. Agardh + + + + +
Zygogonium ericetorum Kützing +
CYANOPHYTA Chroococcales
Aphanothece clathrata West &
G.S.West
+ + + +
Chroococcus dispersus var.minor
G.M.Smith
+ + + + +
Chroococcus limneticus Lemm. + + +
Chroococcus minimus(Keiss.)Lemm. + + +
Chroococcus turgidus (Küetz.)Naegeli + + + +
Chroococcus varius Braun + +
Merismopedia tenuissima Lemm. + + + +
Hormogonales
27
Anabaena augstumnalisSchmidle + + + + +
Nostoc commune Vauch. + + + + +
Oscillatoria formosa Bory + + +
O.limnetica Lemmermann + + + + + + + + + + + +
O.limosa (Roth) C.A.Agardh + + + +
Oscillatoria margaritifera Kützing ex
Gomont
+ +
Oscillatoria subbrevis Schm. + +
Oscillatoria tenuis Agardh. + + + +
Oscillatoria terebriformis Agardh. + + + + +
Phormidium retzii (C.Agardh) Kützing
ex Gomont
+ + + +
Phormidium tenue (Menegh) Gomont + +
Spirulina major Küetzing + + +
EUGLENOPHYTA Euglenales
Euglena viridis Ehrenberg + + +
