CAM SANATININ EĞİTİM KURUMLARINDAKİ YERİ
YÜKSEK LİSANS (MASTER) TEZİ
Hazırlayan GÜLŞEN ASLAN
CAM SANATININ EĞİTİM KURUMLARINDAKİ YERİ
YÜKSEK LİSANS (MASTER) TEZİ
Hazırlayan Gülşen ASLAN
Danışman
Prof. Dr Tevhide ÖZBAĞI
…Gülşen Aslan‘ın …“Cam Sanatının Eğitim Kurumlarındaki Yeri”…başlıklı tezi…. 05.02.2008…tarihinde, jürimiz tarafından… Geleneksel Türk El Sanatları Eğitimi… Bilim / Sanat Dalında Yüksek Lisans (Master) Tezi olarak kabul edilmiştir.
Adı Soyadı İmza
Üye (Tez Danışmanı): ... ... Üye : ... ... Üye : ... ... Üye : ... ... Üye : ... ...
beraberinde getirmiştir. İnsanların makineleşmenin getirdiği tekdüzelikten sanatsal öğelerle oluşmuş eserleri daha değerli görmesi, sanatın diğer alanlarında olduğu gibi cam sanatındaki ilginin de kalıcı olmasını sağlamıştır. Hatta zamanla sanata ve sanatçıya verilen değer giderek artmaktadır denilebilir. Bu bağlamda cam sanatının eğitim kurumlarındaki yerinin tanıtılması sanat ve sanatçıya verilen değerin bir parçası olarak görülmektedir.
Cam sanatının tanıtılarak ve aynı zamanda Türkiye’deki cam eğitimi veren kurumlardaki cam sanatının ne durumda olduğunun belirlenmesine çalışılan araştırma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde giriş, problem, araştırmanın amacı, önemi, varsayımları, sınırlılıklar ve tanımlar; ikinci bölümde yöntem, araştırmanın modeli, evren ve örneklem, veri toplama tekniği ve verilerin analizi; üçüncü bölümde bulgular ve yorumlar; dördüncü bölümde ise sonuç ve öneriler yer almaktadır.
Araştırmada her türlü katkı ve yardımlarından dolayı tez danışmanım Prof. Tevhide ÖZBAĞI’ teşekkürlerimi sunarım.
Araştırma kapsamındaki üniversitelerde görev yapan, burada ismini tek tek sayamayacağım öğretim elemanlarına, cam ocağındaki yetkililere ve ustalara araştırmaya sağladıkları katkılardan dolayı teşekkürlerimi sunarım.
Desteğini her istediğimde yanımda olan arkadaşım Songül ACUNER’e, araştırma kapsamındaki eğitim kurumlarına ulaşmamı sağlayan ve buralarda bana yol gösteren abim İlker ASLAN’a, bana daima güvenen ve her zaman destekleyen annem Memnun ASLAN’a teşekkürlerimi borç bilirim.
Gülşen ASLAN
Aslan, Gülşen
Master, El Sanatları Eğitimi Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Tevhide ÖZBAĞI
Aralık–2007
Günümüz insanının yaşam tarzındaki değişiklikler, birtakım ihtiyaçları ve bu ihtiyaçları karşılayabilecek farklı üretim metotlarını ve aynı zamanda meydana gelen yetersizliklerin giderilmesini sağlayabilecek eğitim sahibi eleman ve ara elemanların yetiştirilmesi ihtiyacını doğurmuştur. Bu ihtiyacın karşılanmasını görev olarak üstlenen eğitim kurumları, oluşturdukları programlarla Türkiye’deki cam sanatı eğitiminin istenilen düzeyde olmasını hedeflemektedir. Bu amaçla oluşturulan “cam eğitimi veren bölümler ve anasanat dalları” bu bölümlere ait ders program ve ders içerikleri araştırma kapsamında incelenmiştir.
Araştırma 2006–2007 Eğitim-Öğretim yılında Türkiye’deki cam eğitimi veren Yükseköğretim Kurumuna bağlı; Mimar Sinan Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi, Kocaeli Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Mersin Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi üzerinde uygulanmıştır.
Türkiye’de cam eğitimi veren kurumların, Türkiye’deki ve dünyadaki cam eğitimine katkısı ve bu kurumlardaki cam sanatının yerinin ne olduğuna dair bilgilendirmenin bulunduğu araştırmada, ders programı ve ders içerikleri ile birlikte eğitim kurumlarının araştırma esnasındaki çekilen fotoğraflarla tanıtılması da sağlanılmaya çalışılmıştır. Araştırmada eğitim kurumlarının tanıtılması sağlanırken günümüze kadar yapılan cam resmi uygulamaları hakkında da fotoğraflar yardımıyla ve ilgili literatür taramalarından yararlanılarak bilgi verilmesine özen gösterilmiştir.
Master’s Degree, Manual Training Art Thesis Counselor:Prof.Tevhide ÖZBAĞI
December-2007
Today, differences in living styles of people reveal some needs and some different production methods to meet these needs. Also, it reveals the need for educated staff to dipsel the deficiencies that come out. Education foundations that feel the importance of these needs aim at education on glass and main art branches are composed fort his aim and their lesson Schedule and lesson components are given in this research.
The research was applied on Mimar Sinan University, İstanbul University, Anadolu University, Kocaeli University, Ankara University, On Dokuz Mayıs University, Mersin University and Hacettepe University which give glass education in Turkey 2006-2007 education year an done connected with Council of higher education.
Contribuition of foundations that are given glass education to world’s glass education and importance of glass education in these foundations are processed in this research with the help of lesson schedules, lesson contents and photos of these education foundations are analyzed. Also, the importance is given to introduce these education foundations, their glass picturre applications and attached literature scan through this research paper.
1. GİRİŞ………1 1.1 Problem………...3 1.2 Amaç………...3 1.3 Önem………...4 1.4 Sınırlılıklar………..4 1.5 Tanımlar………..5 1.6 Kısaltmalar………11 BÖLÜM II 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1 Cam Sanatının Tanımı………...………...12
2.2 Cam Sanatının Tarihçesi………...………14
2.2.1 Selçuklularda Cam Sanatı………...…...32
2.2.2 Osmanlılar Dönemi Cam Sanatı………...….36
2.2.3 Cumhuriyet Dönemi………...44 2.3 Camın Özellikleri………...51 2.3.1 Fiziksel Özellikleri………...51 2.3.2 Kimyasal Özellikleri………..51 2.3.3 Mekanik Özellikleri………...52 2.3.4 Isıl Özellikler……….53 2.3.5 Elektrik Özellikleri……….54 V
2.3.8.1 Sodakalsik Cam………..55
2.3.8.2 Kurşun Camı (Kristal Cam)………55
2.3.8.3 Borosilikat Camı……….56
2.3.8.4 Alüminosilikat Camı………...56
2.3.8.5 Silis Cam……….57
2.3.9 Cam Çeşitleri Ve Kullanım Alanları………..57
2.3.9.1 Pencere Camları………..57
2.3.9.2 Bir Yüzü Pürüzlü Cam………57
2.3.9.3 Kalın Cam………...58
2.3.9.4 Arme Cam..………58
2.3.9.5 Trıplex Cam………58
2.3.9.6 Sekurıt (Securıte) Cam………58
2.3.9.7 Hareli Cam………..59 2.3.9.8 Kabartma Cam………59 2.3.9.9 Yapıştırma Cam………..59 2.3.9.10 Kaplama Cam………59 2.3.9.11 Buzlama Cam………59 2.3.9.12 Kazıma Cam………..59 2.3.9.13 Tıraşlama Cam………..60 VI
3.1.1 Evren………..61
3.1.2 Örneklem………61
3.2 Veri Toplama Tekniği………...62
3.3 Verilerin Analizi………...62
BÖLÜM IV 4.BULGULAR VE YORUM 4.1 Cam Sanatındaki Üretim Yöntemleri………63
4.1.1 Cam Hamuru Yöntemi………...63
4.1.2 İç Kalıp Yöntemi………63
4.1.3 Cam Hamuruna Daldırma ………...63
4.1.4 Cam Hamurunu Kalıba Sarma ………..64
4.1.5 Bin Çiçek Yöntemi………64
4.1.5.1 İki Parçalı Kalıp………...64
4.1.5.2 Tek Parçalı Kalıp………64
4.1.6 Kalıpla Cam Şekillendirme Yöntemi……….65
4.1.7 Döküm Yöntemi……….67
4.1.8 Pres Yöntemi………...67
4.1.9 Üfleme Yöntemi……….68
4.1.9.1 Tüp Üfleme……….68 VII
4.1.10.1 Çubuk Üzerinde Çevirme……….81
4.1.10.2 Kalıp İçinde Savurma………...81
4.1.11 Çekme (Akıtma) Yöntemi………...81
4.1.12 Sarma Yöntemi………82
4.2 Cam Süsleme Teknikleri………...84
4.2.1 Soğuk Cam Tekniği………...84
4.2.1.1 Kesme……….84
4.2.1.2 Cam İpliği Bezeme………...91
4.2.1.3 Çökertme………...91
4.2.1.4 Kalıba Üfleme………...92
4.2.1.5 Mineleme Ve Yaldızlama………...92
4.2.1.6 Alevle Çalışma (Ateşle Çalışma) ………...94
4.2.1.7 Boncuk Oluşumu………..103
4.2.2 Günümüze Kadar Yapılan Cam Resmi Uygulamaları………...109
4.2.2.1 Kurşunlu Teknik (Kurşunlu Vitray) ………109
4.2.2.1.1 Uygulaması………110
4.2.2.2 Alçılı Teknik (Alçılı Vitray) ………110
4.2.2.3 Betonlu Teknik ( Betonlu Vitray) ……….……...112
4.2.2.3.1 Uygulaması………112
4.2.2.4 Yapıştırma Tekniği (Yapıştırma Vitray)………...114 VIII
4.2.2.5.1.1 Yağlı Boya İle Kontur Hazırlama………...116
4.2.2.5.1.2 Kabarık Kontur Hazırlanışı………...117
4.3.1 Türkiye’de Cam Sanatı Eğitimi Veren Eğitim Kurumları, Bu Kurumların Yürüttüğü Dersler Ve İçerikleri………118
4.3.1.1 Fakülteler………..118
4.3.1.1.1 Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi………118
4.3.1.1.1.1 M.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Bölümü………120
4.3.1.1.1.2 M.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Bölümü Cam Anasanat Dalı Programı………122
4.3.1.1.1.3 M.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Bölümü Ders İçerikleri…124 4.3.1.1.2 Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi……….136
4.3.1.1.2.1 Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü…………141
4.3.1.1.2.2 A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Ders Programı…………...142
4.3.1.1.2.3 A. Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Ders İçerikleri………147
4.3.1.1.3 Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi………..161
4.3.1.1.3.1 M. S. Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Tasarımı Bölümü……165
4.3.1.1.3.2 M. S. Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Tasarımı Bölümü Ders Programları………...168
4.3.1.1.3.3 M. S. Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Tasarımı Bölümü Ders İçerikleri………172
4.3.1.1.4.3 H.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Bölümü Ders İçerikleri…179 4.3.1.2 Yüksek Okullar……….………182 4.3.1.2.1 İstanbul Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu……….182 4.3.1.2.1.1 İ.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Programı…...184 4.3.1.2.1.2 İ.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Ders Programları………….186 4.3.1.2.1.3 İ.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam Ders İçerikleri ………188 4.3.1.2.2 Kocaeli Üniversitesi Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu…..197 4.3.1.2.2.1 K.Ü Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu Cam-Seramik Bölümü……….199 4.3.1.2.2.2 Kocaeli Üniversitesi Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu Ders Programları………...201 4.3.1.2.2.3 Kocaeli Üniversitesi Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu Ders İçerikleri………203 4.3.1.2.3 Mersin Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu………..208 4.3.1.2.3.1 M.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Teknolojisi Programı………209 4.3.1.2.3.2 M.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Ders Programları………...210 4.3.1.2.4 On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sinop Meslek Yüksekokulu………..212 4.3.1.2.4.1 O.M.Ü Sinop Meslek Yüksekokulu Cam-Seramik Programı………….212
4.3.1.2.5.1 A.Ü Başkent Meslek Yüksekokulu Restorasyon-Konservasyon Programı………216 4.3.1.2.5.2 Ankara Üniversitesi Başkent Meslek Yüksekokulu Ders Programları...218 4.3.1.2.5.3 Ankara Üniversitesi Başkent Meslek Yüksekokulu Ders İçerikleri…...130 BÖLÜM V 5.SONUÇ VE ÖNERİLER 5.1 Sonuç………...135 5.2 Öneriler………...136 KAYNAKÇA KAYNAK KİŞİLER XI
Ders Programı Tablosu……….122 4.3.1.1.2.2 A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Ders Programı Tablosu….142 4.3.1.1.3.2 M. S. Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Cam Tasarımı Bölümü Ders Programları Tablosu………..…168 4.3.1.1.4.2 H.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik ve Cam Anasanat Dalı Ders Programları Tablosu ……… 176 4.3.1.2.1.2 İ.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Bölümü Ders Programı Tablosu ……….186 4.3.1.2.2.2 K.Ü Değirmendere Ali Özbay Meslek Yüksekokulu Seramik-Cam Bölümü Ders Programları Tablosu ………..201 4.3.1.2.3.2 M.Ü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Teknolojisi Programı Ders Programları Tablosu ………210 4.3.1.2.4.2 O.M.Ü Sinop Meslek Yüksekokulu Cam Seramik Programı Ders Programları Tablosu ……….213 4.3.1.2.5.2 Ankara Üniversitesi Başkent Meslek Yüksekokulu Ders Programları Tablosu ………...218
Fotoğraf No 3: Etnoğrafya Müzesinde Bulunan İlk Cam Örnek………...18
Fotoğraf No 4: Ankara Etnoğrafya Müzesinde Bulunan Cam Eserler………...18
Fotoğraf No 5: Ankara Etnoğrafya Müzesinde Bulunan Cam Eserler …………...19
Fotoğraf No 6: Geçmişteki Cam Yapımının Zorluğunu Kanıtlayan Bir Örnek…...19
Fotoğraf No 7: Stilus veya Kozmetik Amaçlı Kullanılan Bir Obje………....21
Fotoğraf No 8: Karıştırma Çubuğu………...21
Fotoğraf No 9: M.S 1.yüzyılın 3. Çeyreği’ne tarihlenen cam parfüm şişeleri……...22
Fotoğraf No10:Bizans İmparatorluk Çağına Ait Şişe Parçası………....22
Fotoğraf No11: Bilezik………...23
Fotoğraf No12: Kase – Fincan………....23
Fotoğraf No13: Kaideli Kase………..24
Fotoğraf No14: Kaideli Kase………..24
Fotoğraf No 15: Şişe, M.S 4.yüzyıl………....24
Fotoğraf No 16: Kandil(İslam Çağı)………...24
Fotoğraf No 17: Şişe, İslam Çağı M.S 1025………...25
Fotoğraf No 18: Sürahi, Orta Roma İmparatorluk Çağı………....25
Fotoğraf No 19: Amphoriskos Helenistik Çağı………..25
Fotoğraf No 20: Amphoriskos Klasik Çağ. M.Ö 5–4.yüzyıl………...25
Fotoğraf No 21: Cam Tabak (Selçuklu Dönemi) Konya – Kubad Abad…………...33
Fotoğraf No 22: Çeşmi Bülbül Örnekleri (1)………..39
Fotoğraf No 23: Çeşmi Bülbül Örneği (2)………..40
Fotoğraf No 24: Topkapı Sarayı 1.Kadıefendi Odası'nda vitray………....41
Fotoğraf No 25: Kanuni Sultan Süleyman'ın türbesi (XVI. Yüzyıl)……….41
Fotoğraf No 26: Fatma Demirkan’a ait Günümüz Vitray Örnekleri……….41
Fotoğraf No 27: Günümüz Vitrayına Örnek ……….42
Fotoğraf No 32: Değişik Yöntemlerle Yapılmış Süs Eşyaları ………….…………..47
Fotoğraf No 33: Alçı, silika. ………...….65
Fotoğraf No 34: Model çamuru ve aletler………..………....65
Fotoğraf No 35: Çamurdan modelin alınması. ……….65
Fotoğraf No 36: Modelin alçı kalıbının hazırlanması………...65
Fotoğraf No 37: Kalıptan çamurun çıkarılması ve kalıbın temizlenmesi………....66
Fotoğraf No 38: Kalıba seçilen renkli cam parçalarının doldurulması…………....66
Fotoğraf No 39: Kalıpların fırına yerleştirilmesi ve fırının çalıştırılması…………...66
Fotoğraf No 40: Yüksek ısıda kalıbın formunu alan camın alçı kalıptan ayrılması ve camın alçı kalıntılarından temizlenmesi……….66
Fotoğraf No 41: Ebru Susamcıoğlu’ na ait kalıpla cam şekillendirme yöntemi ile yapılan çalışma………....66
Fotoğraf No 42: Üfleme Yönteminin Yapılışına Geçmişten Bir Örnek…………...68
Fotoğraf No 43: Serbest Üfleme Yöntemi İle Hazırlanacak Camın Desen Tasarımı………..69
Fotoğraf No 44: Madeni Boru’nun Ergimiş Cama Daldırılma İşlemi…..…………..69
Fotoğraf No 45: Boru’nun Döndürülerek Uç Kısmına Camın Toplanması İşlemi....70
Fotoğraf No 46: Ateşten Alınan Camın Suda Genleşmesi……….70
Fotoğraf No 47: Cama Şekil Verme Aşaması 1………..70
Fotoğraf No 48: Cama Şekil Verme Aşaması 2………..71
Fotoğraf No 49: Nemli Kâğıt Yardımıyla Camın Şekillendirilmesi………...71
Fotoğraf No 50: Alet Yardımıyla Cama Şekil Verme ………...71
Fotoğraf No 51: Üfleme İşleminin Yapılması ………...72
Fotoğraf No 52: İkinci Katı Sarılan Camın Üflenmesi. ………...72
Fotoğraf No 53: Camın Alet Yardımıyla Şekillendirilmesi ………...72
Fotoğraf No 54: Şekillendirilme Aşamasındaki Camdan Bir Görünüm.………73
Fotoğraf No 55: Camın Kesilme Aşaması.……….73 XIV
Fotoğraf No 60: :M.S 1. yy tarihli, Serbest Üfleme Tekniğiyle Yapılmış Cam Parfüm
Şişesi………...75
Fotoğraf No 61: M.S 1. yy tarihli, Serbest Üfleme Tekniğiyle Yapılmış Cam Parfüm Şişesi………...75
Fotoğraf No 62: : Fotoğraf No 68: M.S 1. yy tarihli, Serbest Üfleme Tekniğiyle Yapılmış Cam Parfüm Şişesi………..……....76
Fotoğraf No 63: : M.S 1. yy tarihli, Serbest Üfleme Tekniğiyle Yapılmış Cam Parfüm Şişesi………..76
Fotoğraf No 64: M.S 1. yy tarihli, Serbest Üfleme Tekniğiyle Yapılmış Küçük Cam Tabak ………...76
Fotoğraf No 65: Cam Ocağında Bulunan Kalıplardan Bir Örnek ……….77
Fotoğraf No 66: Cam Ocağında Bulunan Değişik Kalıp Örnekleri………78
Fotoğraf No 67: Camın Kalıba Yerleştirilmesi………...78
Fotoğraf No 68: Kalıba Yerleştirilen Cam………...78
Fotoğraf No 69: Cam Şekillendirme Kalıbı ………...79
Fotoğraf No 70: Cam Parçaları İle Yüzeyi Renklendirilen Camın Alet Yardımıyla Şekillendirilmesi……….79
Fotoğraf No 71: Alet Yardımıyla Camın Şekillendirilmesi. ………..79
Fotoğraf No 72: Şekillendirilme Aşamasındaki Camdan Görünüm. ………....79
Fotoğraf No 73: Kalıp Yardımıyla Camın Şekillendirilmesi………..80
Fotoğraf No 74: Kalıp Yardımıyla Şekillendirilmeye Çalışılan Cam Örneği 1…….80
Fotoğraf No 75: Kalıp Yardımıyla Şekillendirilmeye Çalışılan Cam Örneği 2. …...80
Fotoğraf No 76: Camın Isıtılması………...82
Fotoğraf No 77: Camın Düz Yüzeyde Biçimlendirilmesi………..82
Fotoğraf No 78: Cama Diğer Katın Sarılması………83
Fotoğraf No79: Sarılan Camın Isıtılması………83
Fotoğraf No 80: Kat Sarılan Camın Biçimlendirilmesi İşlemi………...83 XV
Fotoğraf No 85: Kesim İşlemi Detayı ………85
Fotoğraf No 86: Kesme İşleminin Yapılışına Bir Örnek ………...85
Fotoğraf No 87: Taşlama İşlemine Bir Örnek ………...86
Fotoğraf No 88: Taşlama İşleminin Yapılışına Bir Örnek ……….86
Fotoğraf No 89: Taşlama İşleminin Yapılış Anı Ön Görünüm ………...86
Fotoğraf No 90: Zımpara Tezgâhı ………...87
Fotoğraf No 91: Zımpara Yapılacak Kısım ………...87
Fotoğraf No 92: Zımparalama İşlemi Yan Görünüm ………...87
Fotoğraf No 93: Zımparalama İşlemi Ön Görünüm ………..87
Fotoğraf No 94: Zımparalama İşlemi Detay Görünüm ………..88
Fotoğraf No 95: Değişik Kalınlıklardaki Zımparalar İle Yapılan Zımparalama İşlemine Örnek ………...88
Fotoğraf No 96: Zımparalama (Şeritleme) Örneği ………88
Fotoğraf No 97: İmalatın Dip Kısmının Parlatılması İşlemi ……….89
Fotoğraf No 98: Çamur Haline Gelmiş Parlatma Tozunun Sürülmesine Bir Örnek………...89
Fotoğraf No 99: Soğuk Cam Tekniğiyle Yapılmış Cam Objeler ………..90
Fotoğraf No 100: Soğuk Cam Tekniğiyle Yapılmış Objelerin Önden Görünümü.…90 Fotoğraf No 101: Çift Kuplu Kap M.S 5.yy ………...91
Fotoğraf No 102: : Sürahi M.S 4.yy ………...91
Fotoğraf No 103: Ayaklı Kadeh ………92
Fotoğraf No 104: Sürahi. Buluntu Yeri ……….92
Fotoğraf No 105: Emay Yapılacak Bakırın Hazırlanması………93
Fotoğraf No 106: Bakır Yüzeyine Cam Boyaların Uygulanması ………...93
Fotoğraf No 107: Boyanan Bakırın Ölçümü………...93
Fotoğraf No 108: Yüzeyi Boyalı Bakır ………..93
Fotoğraf No 109: Emay Fırını ve Hazırlanan Bakırın Fırına Verilmesi ………93 XVI
Fotoğraf No 113: Borosilikat Cam Çubuklar ve Tüpler………...95
Fotoğraf No 114: Cam Şekillendirme Aletleri..……….………...95
Fotoğraf No 115: Camın Şalümo Alevi Karşısında Erimesi 1. Örnek…………...96
Fotoğraf No 116: Camın Şalümo Alevi Karşısında Erimesi 2. Örnek …………...96
Fotoğraf No 117: Camın Şalümo Alevi Karşısında Erimesi 3. Örnek …………...97
Fotoğraf No 118: Camın Şalümo Alevi Karşısında Erimesi 4. Örnek ………..97
Fotoğraf No 119: Camın Şalümo Alevi ile Temasını Gösteren Bir Örnek …………97
Fotoğraf No 120: Camın Çeşitli Aletlerle Şekillendirilmesi ……….98
Fotoğraf No 121: Camın Çeşitli Aletler Yardımıyla Şekillendirilmesi………..98
Fotoğraf No 122: Camın Üflenmesi………...99
Fotoğraf No 123: Camın Üflenmesinin Değişik Açıdan Görünümü ………….……99
Fotoğraf No 124: Camın Çeşitli Aletlerle Şekillendirilmesi Yakından Görünüm….99 Fotoğraf No 125: Lamp Working Atölyesi (Cam Ocağı’ndan Görünüm)………...100
Fotoğraf No 126: Cam Şekillendirme Aletlerinin Bulunduğu Tezgâh. ………...100
Fotoğraf No 127: Cam Şekillendirme Aletlerinin Bulunduğu Tezgâhın Detay Görünümü……….………....101
Fotoğraf No 128: Çalışma Yapılırken Şalümo Aletinden Bir Görünüm ………...101
Fotoğraf No 129: Alevle Çalışma Yöntemiyle Yapılmış Cam Örnekleri………….102
Fotoğraf No 130: Ateşle Çalışma Yöntemiyle Oluşturulmuş Cam Örnekler ……..102
Fotoğraf No 131: Çelik Teldeki Ayırıcının Üzerine Sarılan Renkli Camlar ……...104
Fotoğraf No 132: Ayırıcının Üzerine Sarılacak Camın Şalümoyla Isıtılması …….104
Fotoğraf No 133: Isıtılan Camın Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılması ……...105
Fotoğraf No 134: Isıtılan Camın Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılış Anı 2. Örnek……….105
Fotoğraf No 135: Isıtılan Camın Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılışını Gösteren Örnekler.…………...106
Fotoğraf No 139: Cam Boncuk Örneği.………108 Fotoğraf No 140: Cam Boncukların Genel Görünümü. ………...108 Fotoğraf No 141: Ateşle Çalışma Yöntemiyle Oluşan Camların Bulunduğu Tezgâh………...113 Fotoğraf No 142: Çelik Teldeki Ayırıcının Üzerine Sarılan Renkli Camlar………115 Fotoğraf No 143: Ayırıcının Üzerine Sarılacak Camın Şalümoyla Isıtılması……..115 Fotoğraf No 144: Isıtılan Camın Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılması………115 Fotoğraf No 145: Isıtılan Camın Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılış Anı 2. Örnek……….116 Fotoğraf No 146: Isıtılan Camın Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılışını Gösteren Örnekler………116 Fotoğraf No 147: Çelik Tel Üzerindeki Ayırıcıya Sarılan Camın Isıtılması……...117 Fotoğraf No 148: Puantiye Oluşturma Aşaması………..117 Fotoğraf No 149: Puantiye Oluşturulan Cam Örneği………...117 Fotoğraf No 150: Cam Boncukların Volkanik Mantar Tozu İçinde Soğutulması…118 Fotoğraf No 151: Cam Boncuk Örneği……….118 Fotoğraf No 152: Cam Boncukların Genel Görünümü……….118 Fotoğraf No 153: M.Ü Güzel Sanatlar fakültesi Atölyesinden Bir Görünüm…...129 Fotoğraf No 154: M.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Anasanat Dalı Atölyesinden Değişik Görünümler……….…….131 Fotoğraf No 155: M.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Anasanat Dalı Atölyesi Ürün Çalışmaları………131 Fotoğraf No 156: Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi………...136 Fotoğraf No157: A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Öğrenci Çalışmaları138 Fotoğraf No 158: A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Çalışmaları……….138 Fotoğraf No 159: A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Çalışmaları……….139 Fotoğraf No160: A.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü Öğrenci Çalışmaları139
Fotoğraf No 165: Mimar Sinan Üniversitesinden (2007 ve 1883 yılı) Görünüm.…161
Fotoğraf No 166: M.S.Ü Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü Çalışması……….….162
Fotoğraf No 167: Taşlama Makinesi ………...163
Fotoğraf No 168: Füzyon Fırını………163
Fotoğraf No 169: Çökertme Tekniği……….…163
Fotoğraf No 170: Füzyon Tekniği………163
Fotoğraf No 171: Füzyon Çalışması İçin Cam Kesiminin Yapılması………..164
Fotoğraf No 172: Cam Kesme Makinesinde Cam Kesiminin Yapılması………….164
Fotoğraf No 173: Hande Büyükatlı’ ya Ait Soğuk Cam Tekniğiyle Yapılmış Tasarımlar……….165
Fotoğraf No 174: M.S.Ü Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü Çalışması…….…….166
Fotoğraf No 175: M.S.Ü Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü Çalışması……….….167
Fotoğraf No 176: M.S.Ü Seramik ve Cam Tasarımı Bölümü Çalışması. …….…...167
Fotoğraf No 177: Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi……….174
Fotoğraf No178: H.Ü Güzel Sanatlar Fakültesi seramik-cam atölyesi ve öğrenci çalışmaları……….175
Fotoğraf No 179: İstanbul Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu…...182
Fotoğraf No180 : Meslek Yüksekokulu öğrenci çalışmaları………...185
Fotoğraf No 181: Değirmendere Meslek Yüksekokulu………197
Fotoğraf No 182: Değirmendere Meslek Yüksekokulu Cam Atölyesi………….…199
Fotoğraf No 183: Değirmendere Meslek Yüksekokulu Cam Bölümü öğrenci çalışmaları……….200
Fotoğraf No 184: Cam Seramik Teknolojisi Bölümü öğrenci çalışmaları………...209
Fotoğraf No 185: Sinop Meslek Yüksekokulu Ön Görünüm………...212
Fotoğraf No 186: Ankara Üniversitesi Başkent Meslek Yüksekokulu………215
Fotoğraf No 187: A.Ü Başkent Meslek Yüksekokulu Öğrenci çalışmaları……….217 XIX
BÖLÜM I
GİRİŞ
Cam, geçmişi M.Ö 3000-2500’lere kadar uzanan Akdeniz çevresinde ortaya çıkıp gelişerek yaygınlaşan bir malzemedir. Tarih boyunca pek çok farklı yöntem geliştirilerek şekillendirilmiş, insanın günlük hayatının vazgeçilmez parçası olarak yerini korumuştur. Cam tarihi üzerinde yapılan değerlendirmeler camcılığın kaynağının Akdeniz ve çevresi olduğunu göstermektedir. Gerçekte, cam üretimi için temel malzeme olan kum ve odunun bulunduğu her yerde, genel ilke olarak camcılık yayılmıştır. (Küçükerman, 1991, s.78–83).
Amerika’da ilk cam 1609 yılında yapılmıştır. 19. yüzyılda cam üretimi, İngiltere’de en çok teşvik edilen konu olmuştur. Cam fırınlarında yakıt olarak odun yerine kömür kullanılması ilk olarak 1635 yılında Almanya’da başlamıştır. İlk levha cam üretimi 1688 yılında Fransa’da gerçekleşmiştir. (Grath,1937 s.294–295).
Yerleşmiş medeniyetlerde gelişen cam sanatı ve endüstrisi, Anadolu Türklerine bakıldığında, Malazgirt Zaferinden sonra Anadolu’ya yerleşen Selçuklu Türkleriyle başladığı görülmektedir. Malazgirt zaferinden sonra Türkler, Anadolu’da cam eşyayı çeşitlendirerek bu sanayiyi geliştirmişlerdir. Anadolu camcılığının M.Ö XVI. yy sonlarından M.S XIX yüzyılın sonuna kadar uzanan yaklaşık 3500 yıllık gelişimine bakıldığı zaman Artuklular ve Selçuklular dönemine ait cami ve medrese gibi binalarda kullanılan ve şemsiye denilen cam çeşidinin oldukça meşhur olduğu görülmektedir. Selçuklularda fil gözü desen “rovzen” denilen cam işçiliğinin, günümüze kadar ulaşan eserlerden çok gelişmiş olduğu anlaşılmaktadır. Osmanlı cam işleri ise, başlarda Selçukluların etkisi altında gelişmiş ve sonra kendi özgün tarzını meydana getirmiştir. Fetihten sonra; İstanbul, camcılığın önemli merkezi haline gelmiş ve cam sanayinde büyük gelişmeler olmuştur. 17. ve 18. yüzyılda İstanbul’da, Eğrikapı ve Tekfur Sarayı arasında ve de Bakırköy’de cam imalathanelerinin bulunduğu bu konuda yapılan araştırmalarla belirlenmiştir. Ayrıca
Çeşmi bülbül’ün Osmanlılar döneminde ileri düzeye ulaştığı bilinmektedir.1934 yılında ilk cam fabrikamız olan Paşabahçe Cam Fabrikası kurulmuştur. 1961 yılında Türkiye’de ilk pencere camının üretilmesi, Çayırova Cam Fabrikaları ile gerçekleştirilmiştir.(Hayat Ansiklopedisi,1984,s.709)
Cam sanatının Geleneksel Türk El Sanatları içinde önemli bir yerinin olduğu muhakkaktır. Yaklaşık 5000 yıllık bir tarihi geçmişe sahip olan cam sanatı yüzyıllar boyunca gerek günlük kullanımlarda gerekse süs eşyası olarak geniş bir yelpazede varlığını sürdürmektedir. Cam sanatının diğer sanatlar gibi çeşitli toplumların veya kültürlerin yapısını yansıtan kendine has özellikleri bulunmaktadır. Bu bağlamda camlar, kültür özelliklerini yansıtmaları nedeni ile önemli ifadelerden oluşan sembol olma niteliği taşımaktadırlar.
Türkçe kaynaklardan özellikle Önder Küçükerman’ ın “Cam İşçiliği” adlı çalışması ile “Cam Sanatı ve Geleneksel Türk Camcılığı” adlı çalışması önemli bir kaynaktır. Çeşitli araştırmacılar, cam sanatı ile ilgili bugüne kadar bir takım çalışmalar yapmışlardır. Üzlifat Özgümüş’ ün doktora tezi olarak hazırladığı “Anadolu Camcılığının Gelişimi, Seramik ve Maden Sanatlarıyla Bağlantısı” adlı çalışması gibi temelde camın oluşum ve gelişim süreci ele alınarak çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bunun dışında Cevat Demir, Murat Eriç ve Fuat Bayramoğlu gibi araştırmacıların “ Cam Üzeri Resim Teknikleri ve Teknolojileri” ile ilgili yapmış oldukları araştırmalar da cam sanatının Türkiye’deki durumu ve cam sanatının ne olduğu konusunda verilen bilgilerle oldukça önemli bulunmaktadır.
Türkiye’de Mimar Sinan Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi gibi Yükseköğretim kurumlarında; seramik-cam sanatı bölümlerinin bulunması, Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesinde oldukça geniş donanıma sahip cam atölyesinin olması ve ismi geçen üç üniversitede ileri düzeyde cam eğitiminin verilmesi ülkemizdeki cam sanatı eğitimi adına önemli bulunmaktadır.
1.1 Problem
Bilimsel ve teknolojik gelişmeler toplum ve birey yaşamını önemli ölçüde etkileyerek; sosyal, kültürel ve ekonomik alanlarda köklü değişmelere yol açmaktadır. Bu değişmeler endüstrinin gelişmesine paralel olarak eğitimli insan gücü talebini arttırmıştır. Eğitim ihtiyacı her alanda olduğu gibi endüstride de bulunmaktadır. Bu durum gereksinimine her zaman ihtiyaç duyulan baş unsur olan eğitimin önceliğini ve önemini vurgulamayı gerektirmektedir.
“Eğitim ortamları, öğrenme-öğretme süreçlerinde bilgi iletme işleminin meydana geldiği ve öğrencinin konuyla etkileşimde bulunduğu personel, araç-gereç, tesis ve organizasyon öğelerinden oluşmaktadır. Bugün eğitimde öğrenme-öğretme süreçlerinde yararlanılan çok zengin ve çeşitli ortamlar mevcuttur”. (Alkan,1984,s.103)
Bu ortamların doğru kullanılması ile eğitimin; bireylerin yaşantısındaki istendik davranış değişikliğini kazandıracağı düşünülmektedir. Cam Sanatı Eğitimi Veren Kurumlardaki öğrenme-öğretme süreçlerinde yararlanılan ortamların görselleştirilmeye çalışıldığı araştırmada “Cam sanatı eğitiminin Yükseköğretim Kurumlarındaki durumu nedir?” sorusuna cevap aranmıştır
1.2. Araştırmanın Amacı
Araştırmanın amacı; Cam Sanatı Eğitimi veren YÖK’e bağlı kurumları incelemek ve bu kurumları ders program ve ders içerikleriyle tanıtmaktır.
Bu amaç doğrultusunda başlıca şu sorulara cevap aranmıştır. 1. Cam sanatındaki yapım yöntemleri nelerdir?
2. Türkiye’ de cam sanatı eğitimi veren kurumlar hangileridir? 3. Bu kurumların ders program ve ders içerikleri nelerdir?
1.3. Araştırmanın Önemi
Türkiye’de teknolojik değişimlere ayak uydurabilecek, piyasada alanı ile ilgili çalışmalar yaparak gerekli üretime katkı sağlayacak vasıflı insan gücüne ihtiyaç bulunmaktadır. Bu da Yükseköğretim Kurumuna ve Milli Eğitim Bakanlığına bağlı kurumlardaki programlarla sağlanmaktadır. Bu araştırma Yükseköğretim Kurumuna bağlı eğitim kurumlarında bulunan “cam sanatı” programlarının tanıtılması bakımından önemli görülmektedir.
Bu çalışma ile Yükseköğretim Kurumuna bağlı eğitim kurumlarındaki cam sanatı programlarının ortaya konulmasına çalışılmıştır. Araştırma esnasında “Cam Sanatının Eğitim Kurumlarındaki Yeri” ile ilgili Türkçe kaynakların bulunmadığı tespit edilmiştir. Bu bağlamda yapılan çalışma; Türkiye’de bulunan Üniversitelerde, cam sanatı eğitiminin gelişim süreci ve şu anki durumunu ortaya koyması açısından önemlidir.
Bu araştırma kapsamında seçilen çalışma alanları; Yüksek Öğretim’e bağlı “cam sanatı eğitimi veren kurumlar” olduğu için yapılan araştırmanın Türkiye’de yeni açılan Üniversite ve Meslek Yüksekokullarının cam eğitimi veren programlarının oluşumuna yardımcı olması araştırmayı önemli kılmıştır.
Ayrıca gelecekte Türkiye’deki Cam Sanatı Eğitiminin nasıl olması gerektiğine dair fikirlerin geliştirilmesi açısından bu zamana kadar bu şekilde geniş kapsamlı bir araştırma yapılmaması nedeni ile ve bu alanda yapılan ilk araştırma olması nedeni ile önemlidir.
1.4. Araştırmanın Sınırlılıkları
Bu araştırma; cam sanatı eğitimi veren Yükseköğretim Kurumları ile sınırlı olmuştur.
1.5. Tanımlar
Aletle Şekillendirme: Yapıtın bir alet kullanılarak (kıskaç, maşa ya da kerpeten) şekillendirilmesidir. Kimi zaman kabın boyun kısmında görülen izler, yapıtın buradan aletle tutulduğunu göstermektedir.(Özdemir,2007)
Amberina: 1883–1900 yıllarında ABD’de yapılan ve dipten tepeye doğru sarıdan kırmızıya derece derece geçişin görüldüğü bir tür cam eşyadır. (Özgümüş, 1991,s.128)
Aşınma: Dış etkenlerin neden olduğu bozulmalardır. Yüzey pul pul dökülür, renk değişiklikleri olur. Isı ve nem değişiklikleri ile bazı toprak cinsleri buna yol açar. (Özdemir,2007)
Ateşle Parlatma: Cam kabın ağız kenarı ve dış yüzeylerindeki pürüzler ve çapakların giderilmesi için yapılan son ısıtma işlemidir. (Özdemir,2007)
Atölye: Zanaatçıların ya da resim, yontu gibi sanatlarla uğraşanların çalıştıkları yer. (T.D.K Türkçe Sözlük, s.1983)
Atmosferik Aşınma: Zaman aşımı, iç çürüme, dış etkenler, camın yüzeyinde ve dokusunda meydana gelen kötüye giden değişimler. (Özgümüş, 1991,s.128)
Aventurine: Renkli cama oksitlenmiş altın veya kurşun tanecikleri ilavesiyle elde edilen pırıltılı cam. (Özgümüş, 1991,s.128)
Ayna cam: İçinde çok miktarda kurşun bulunan kaliteli camdır. (Özdemir,2007)
Bezeme: Cam kapların, renkli ve düz lif ile sarılarak ya da serpme, sıçratma, çark kesme-torna kesme, sıkıştırma, kafesleme, çukurlaştırma, boyama gibi yöntemlerle süslenmesidir. (Özdemir,2007)
Boru Biçimli Taban Halkası: İçe itilmiş bir çeşit tabandır. Taban halkası boru biçimlidir. (Özdemir,2007)
Buzlu cam: Üstüne kum sürtülerek cilası ve parlaklığı giderilmiş ve yarı şeffaf hale getirilmiş olan camdır.(Arseven,s.310-313)
Cam: Isıtıldıkça akıcılık kazanan, soğudukça da sertleşen ve kırılabilen bir malzemedir. ( Küçükerman, 1985)
Cam İpliği: Küçük bir hamurdan çekilmiş ince cam lif sarılarak yapılmış süsleme tekniğidir. İnce olanları yılan teli, kalın olanları yay diye tanımlanır. (Özgümüş, 1991 s.128)
Ancak şu şekilde de tanımlanabilir: “ Cam İpliği: Küçük bir cam kütlesinden çekilmiş yuvarlak kesitli ince cam lif.” .
Cameo: Yapıtın cam yüzeyi üzerine değişik renkli cam tabakasının üflenerek tutturulması ve daha sonra traşlanması ile yapılan kabartma resimdir. (Özgümüş, 1991,s.128)
Cristallo: Venedik soda camı. (Özgümüş, 1991,s.128)
Crown Glass: Küre biçiminde şişirilmiş camın nobleye geçirilip tekrar ısıtılmasından sonra ortasının açılarak devamlı döndürülmesiyle elde edilen ortası göbekli disk şeklinde camdır.(Demir, 1995,s.5)
Çarktraş: Cam kabı ince zımpara tozuyla beslenen çarka tutup aşındırma. (Özgümüş,s. 1991, s.128)
Çatlatılmış Cam: Sıcakken soğuk suya batırılarak yüzeyi çatlatılan veya cam kırıkları içinde yuvarlanarak elde edilen camdır. (Özdemir,2007)
Çiçekli cam (bezemeli cam): Üstüne asitlerle çiçekler, motifler yapılmış camlardır. Bu tip camlara süslü cam ya da bezemeli cam da denilebilmektedir. (Özdemir,2007)
Dikrotik Cam: Arkadan gelen ışıkta başka, önden gelen ışıkta başka renk görünen camdır. (Özgümüş, 1991,s.128)
Elmas Traş: Cam yüzeyini elmas uçlu bir alet yardımıyla aşındırarak bezeme. (Özdemir,2007)
Düzleştirme: Üretim sırasında kabın düz bir yüzey üzerinde yuvarlanarak dış yüzünün düzeltilmesi işlemidir. (Özdemir,2007)
Fıska: Piponun ucundaki cam topağı. (Özdemir,2007)
Göbekli cam: Ortası kalın, kenarları ince, yoğun ışık geçirmeye yarayan renkli ve renksiz camlardır. (Özdemir,2007)
Habbe: Camdaki hava kabarcığına “habbe” denilmektedir. (Özdemir,2007) Hareli cam: İçinde yol yol renkli çizgiler ve damlalar olan camdır. Beykoz’da yapılan “Çeşm-i Bülbül” denilen camlar ve oyuncak cam misketler buna örnek olarak gösterilebilmektedir. (Özdemir,2007)
Harman: Camın yapılacağı hammaddelerin karışımına “harman” denilmektedir. (Özdemir,2007)
İçe İtilmiş Taban: Bir toprak cam hamurunun üflenerek kabın içine itilmesiyle oluşan taban halkasıdır. (Özdemir,2007)
İç Çatlak Oluşumu: Kabın soğuması sırasında oluşan çatlaklardır. (Özdemir,2007)
İrrizasyon: Cam yüzeyinin değişik renkler alarak aşınmasıdır. Önce bulanık parçalar, sonra ilerlemiş safhada pul pul parçalar şeklindeki dökülmeler olur. Sonuçta kap toz haline gelerek dağılır. Ancak şu şekilde de tanımlanabilir: İrizasyon: Cam yüzeyinin yanardöner veya alacalı gökkuşağı gibi olması şeklinde ortaya çıkan aşınma tipi. (Özdemir,2007)
İsli cam: Fotoğrafçılık ve gözlük yapımında kullanılmaktadır. Duman rengindedir. (Özdemir,2007)
Kalıntılar: Kumdan, kilden, topraktan ya da erimiş cam cürufundan oluşmuş noktalardır. (Özdemir,2007)
Kaplama renkli cam: Katmerli veya çifte renkli cam da denilmektedir. İki farklı renkte cam tabakası üst üste ısıda yapıştırılır. Bir tabakası kazınarak iki renkte resimsel bir etki elde etmek için kullanılmaktadır. (Özdemir,2007)
Kavratmalı cam: Renksiz cam üzerine, gümüş ve killi bir madde sürülerek fırında pişirilmek sureti ile yüzeyi donuklaştırılan camdır. Avrupa’da desenli camlarda kullanılmıştır. (Özdemir,2007)
Kesme: Cam yüzeyini çarkla derince oyarak yapılan süsleme tipine denilmektedir. (Özdemir,2007)
Kesme Teknikleri: Kesme çarkı ucunda bulunan Korundum ya da Elmas madenleri yardımıyla, soğuk yüzey üzerinde kesme yöntemiyle bezeme yapılması işlemidir. Torna kesme, yüzey kesme ve perdahlama işlemlerinde kullanılıyordu. Masif kesme yönteminde ise daha büyük cam kütlelerden kesilerek kaba biçim verilmekte ve kap içinin boşaltılması da matkap kullanılarak yapılmaktaydı. (Özdemir,2007)
Kristal Cam: Venedik’te cristallo, İngiltere’de kurşun camı, Bohemya’da potas-kireç camı diye adlandırılan cama denilmektedir. (Özgümüş, 1991,s.129)
Kurşun Camı: 1676’tıda İngiltere’de George Ravencroft tarafından bulunan; ağırlığı, dayanıklılığı ve parlaklığıyla seçilen, kurşun oksit içeren camdır. (Özgümüş, 1991,s.130)
Matlaşma: Dış etkenler nedeniyle camın geçirgenliğini ve parlaklığını kaybetmesidir.(Özdemir,2007)
Mineleme: Toz cam ve maden oksidi karışımının yüzeye sürülüp fırınlanmasıyla gerçekleştirilen süslemedir. (Özdemir,2007)
Mineli cam: Cam üstüne renkli yarı şeffaf mineler uygulamak suretiyle üzeri kabartmalı, eski İran’da kullanılan bir yöntemin adıdır. Mineli camı Araplar ve Türkler de kullanmışlardır. Ayrıca Venedik’te de bu yöntem ile cam yapılmıştır. (Özdemir,2007)
Noble: Cam üretiminde kullanılan ve ucunda sıcak cam parçası bulunan metal çubuk. (Özgümüş, 1991,s.130)
Diğer bir tanımla ifade edilecek olunursa; Noble: Tamamlanmamış bir cam eserin tabanından tutulmasını sağlayan metal çubuktur. Bu çubukla tutularak kabın ağız kenarları ve kulpları ve bezemesi yapılır. Kimi zaman bazı kaplarda tabanda noble izi bulunur. Çoğu zaman bu iz traşlanarak yok edilir.
Oyuk: Cam yapımı sırasında oluşan hava kabarcıklarının cam yüzeyine çıkarak oluşturdukları bozulmadır. (Özdemir,2007)
Pipo: Potadan erimiş cam almada kullanılan özel metal boru. Bu borunun bir ucunda muhakkak ağızlık bulunur. (Özdemir,2007)
Potas Camı: Hammadde karışımında eritken olarak potasyum karbonat bulunan cama “potas camı” denilmektedir. (Özgümüş, 1991,s.130)
Program: Yükseköğretim Kuruluna ve Milli Eğitim Bakanlığına bağlı eğitim kurumlarında uygulanan cam sanatı programıdır.
Soda Camı: Hammadde karışımında eritken olarak sodyum karbonat bulunan camdır. (Özgümüş, 1991,s.130)
Taşlama: Cam kapların ağız kenarı ve dış yüzeyindeki pürüzlerin giderilmesi için döner çarkla yapılan aşındırma işlemi. (Özdemir,2007)
Tavlama: Cam içinde oluşan gerilimleri azaltmak için camın yavaş yavaş oda ısısına kadar soğutulması. (Özdemir,2007)
Teknik: Bir sanat, bir bilim, bir meslek dalında kullanılan yöntemlerin hepsine “teknik” denilmektedir. (TDK Türkçe Sözlük, 1988, s.1442)
Vurma: Birçok tabanda aletle yapılmış hafif veya derin iç bükeyler vardır. Bunlara “vurma” denilmektedir. Diğer bir ifade ile şu şekilde de tanımlanabilir: Tabanda noble ya da alet kullanımının yol açtığı oyuklardır. (Özdemir,2007)
Yakalı Ağız: Ağız kenarının dışa, aşağı ve yukarı katlanmasıyla oluşan ağız şeklidir. (Özdemir,2007)
Yakma: Hidroklorik asit kullanılarak cam yüzeyinin aşındırılması. (Özdemir,2007)
Yaldızlama: Altın tozu ve cıva karışımı ile yapılan bezeme şekli. Karışım fırça ile cam üzerine sürülür ve fırınlanır. Isı cıvanın altını bırakarak buharlaşmasına neden olur. Böylece motifler sabitleşir. “soğuk yaldızlama” denilen bir tip de fırınlanmadan yapılmaktadır. Madeni eşyalarda kullanılan bir yaldızlama da eser önce sıcak sirkede tutulur, sonra üzerine cıva sürülür ve bu cıvalı yüzeye altın varak (zar gibi ince altın yaprak)yapıştırılır. Fırınlanınca cıva buharlaşır, altın varak madenin yüzeyine sıkıca yapışır. . (Özgümüş, 1991,s.131)
Yastık Taban: Kap dibine yapıştırılmış bir parça sıcak camın dışa doğru açılmasıyla oluşan tabandır. (Özdemir,2007)
Yay Taban: Kalın bir cam lifin önce yay, sonra halka şekline getirilerek dibe eklenmesiyle oluşan tabandır. (Özdemir,2007)
Yöntem: Bir amaca erişmek için izlenen, tutulan yol, usul, sistem. Bilimde belli bir sonuca erişmek için, bir plana göre izlenen yol, metot.(TDK Türkçe Sözlük, 1998, s.1643)
1.6 Kısaltmalar
AKTS : Avrupa Kredi Transfer Sistemi
DTGSO: Devlet Tatbiki Güzel Sanatlar Okulu. GSF: Güzel Sanatlar Fakültesi
MYO: Meslek Yüksekokulu. TDK: Türk Dil Kurumu YÖK: Yükseköğretim Kurulu Z: Zorunlu Ders
BÖLÜM II
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1 Camın Sanatının Tanımı
“Cam ısıtıldıkça akıcılık kazanan, soğudukça da sertleşen ve kırılabilen bir malzemedir” (Küçükerman, 1995, s.14).
Bu tanım geçmişte ve günümüzde de aynıdır. Akadur ise camı şu şekilde tanımlamaktadır: “Yüzyıllardır insanoğlunun ateşin karşısında eritip, üflediği, şekilden şekle soktuğu ve gelecek yüzyıllarda da bu eyleminden vazgeçmediği bir doğal malzemedir” (Akadur,2000, s.93).
Ancak şu şekilde de tanımlanabilir: Geçmişten günümüze kadar, gerek bulunuş öyküsü gerekse ilk yapım aşaması ile merak uyandıran cam; hammaddeleri arasında silis, potas, soda ve kirecin bulunduğu dolayısıyla yapısının çok yalın olduğu bilinen, yüksek ısıda ergitilerek, şekillendirilip soğuduğunda aldığı biçimi koruyan tesadüfî atom sıralamasının olduğu kristal dizilişli bir malzemedir (Küçükerman, 1995, s.21) Cam örneği (Fotoğraf No 1’de) gösterilmiştir.
Fotoğraf No1: Erken Roma İmparatorluk Çağı, M.S 1. yüzyıl. Buluntu yeri: Bodrum ( Özet, 1998, s.92)
Camın sözcük anlamı ise aşağıdaki gibidir:
“Cam: Soda veya potas katılmış silisli kumun ateşte eritilmesi ile yapılan sert, saydam ve çabuk kırılır bir cisimdir. Diğer bir tanımda ise şu ifadeye yer
verilmektedir: Tümü veya bir bölümü bu maddeden yapılmış olan, sırça” (TDK yayınları, 1988, s.242).
Daha geniş bir ifadeyle şu şekilde de tanımlanabilir: Isındığında akıcılık kazanıp, önce yumuşama noktasına ulaşan ve sonra ergiyen cam, bu niteliği ile diğer madenlerden biçimlendirme zamanı açısından farklılık göstermektedir. “Camın içyapısı özel araçlarla incelendiği zaman diğer katılardaki atomların düzgün kristal dizilişinin camda bulunmadığı görülmektedir” (Küçükerman, 1995, s.21).
Camın erime noktasına değil de yumuşama noktasına sahip olması önemli bir özelliktir. Bu özelliğin olması nedeni ile camın içinde bulunduğu ortamın ısısı arttırılırsa gittikçe daha çok sıvılaşmakta ve akıcılık kazanmaktadır.(Cam, çoğunlukla yumuşama noktasına ulaştığı zaman (sıcakken) biçimlendirilmektedir.) Bu durum camın çok değişik yöntemlerle biçimlendirilmeye, üfleyerek şişirmeye elverişli olmasından kaynaklanmaktadır. Cam, saydam ve saydam olmayan, renkli ve renksiz olarak değişik biçim, yöntemlerle el ya da makine ile üretilebilmekte ve ayrıca çok çeşitli alanlarda, çok değişik amaçlar için kullanılabilmektedir.
“Günümüzde hiçbir malzeme cam kadar kullanıldığı değişik alanlar açısından böylesine çeşitlilik göstermemiştir. Camın çok amaçlı kullanılabilmesi yanında, gerek diğer malzemelerle, gerekse tek başına kullanılabilmesi değişik özellikler taşımaktadır” (Demir,1985,s.1).
Cam gerçekte bir sıvıdır. Saydamlığı da buradan kaynaklanmaktadır. Camın içinden geçmekte olan bir ışık ışını, kırılma ve yansımaya uğramaz. Fakat bu ışın yalnızca cam yüzeyini aşarken hafifçe kırılır. Tabii bu özellikler ancak saydam ve nitelikli bir cam için geçerlidir (Küçükerman,1985, s.5).
“Karışık bir kimyaya sahip bulunan camın temel öğesi silisyumdioksittir. Ayrıca potasyum, sodyum, kalsiyum ve öteki bazı maddeler bu oluşuma yardım eder. Cam için yapılan en kapsamlı tanım “ısıtıldığı zaman yüksek derecede akıcılık kazanan, akıtıldıkça ve soğudukça katılaşan ve sonuçta durgunlaşan inorganik bir sistem” tanımlamasıdır”(Küçükerman, 1997, s.312).
Camın oluşumuna değinilecek olunursa Demir’in aşağıdaki ifadelerine yer vermek gerekmektedir: “Camın oluşumundaki maddelerin başında silis yani kum gelmektedir. Camın cinsine göre miktar yüzde yüzden yüzde yirmiye(%100-%20) kadar değişmektedir. Bu miktar adi camlar için %60–70 arasında bulunmaktadır. Saf kuvarstan, kuvarst camı ya da silisyum camı adı ile anılan camın yapılmasında yararlanılmaktadır. Cam endüstrisinde fazla silisli kum kullanılmaktadır (%80-%90). Kumda demir oksidin bulunmamasına dikkat edilmektedir. Çünkü demir oksit, cama yeşilden esmere değişik bir renk vermektedir. Üretimde silisteki demir oksit oranının % 0.15’in üzerine çıkmasına izin verilmemektedir. Ayrıca kumun iriliğinin uygunluğu karışımdaki homojenliği sağlamak açısından önem taşımaktadır. Bor oksidi çoğu kez kumla birlikte kullanılmaktadır. Cama ışık kırma özelliği vermekte, genleşme katsayısını düşürmektedir. Bu maddelerin kullanıldığı camlar birçok kimyasal etkilere dirençlidir. Kimi cam cinslerine, kurşun oksitler ve diğer bazı maddelerde katılmaktadır”(Demir, 1985, s.1).
Diğer bir tanımla anlatılacak olunursa şu ifadelere yer vermek gerekmektedir: “Camın ana maddesi olan silis, kumda değişik maddelerle karışık olarak bulunur. Ancak ergime noktası çok yüksek olduğundan cam harmanına sodyum ve potasyum gibi ergime noktası düşük olan bileşikler katılır. Bunlar silisin ergimesini kolaylaştırdığı halde su tesirine karşı dayanıksızlaşmasına neden olur. Bu durumu ortadan kaldırmak amacıyla da cam harmanına kireç ilave edilmektedir. Sonuç olarak tüm bu karışım 1500 C’lerde eritilerek cam hamuru elde edilir” (Özgümüş, 2000, s.3).
2.2 Cam Sanatının Tarihçesi
İlk örneklerine Akdeniz çevresinde rastlanan camın bulunuşu pek çok kaynakta ilginç bir rastlantıya dayandırılmaktadır. Bu ilginç rastlantıyı ve ilk cam örneklerin ortaya çıkışını Önder Küçükerman şöyle açıklamaktadır: “Camla ilgili bütün yayınlarda, onun bir rastlantı sonucu bulunduğu söylenir. Bunlar arasında tarihçi Pliny tarafından nakledilen öykü ise en yaygın olanıdır. Romalı tarihçi Pilunus’un anlatımıyla camın bulunuşu aşağıdaki gibi olmaktadır: Plinius’a göre bir ticaret gemisindeki gemiciler Fenike kıyılarına çıkarlar, nehir yatağında bir ateş yakarlar. Ertesi gün, yaktıkları ateşin külleri arasında, parlak, saydam cam parçaları bulurlar” (Küçükerman,1995,s.29–31).
Bir başka sav ise; altın elde etmek amacıyla altın tenörlü kuvars kumunun, kireç, soda veya potas gibi maddelerle birlikte ergitilmesi sırasında, bir yanılma sonucunda bulunmuş olduğudur (Hayat Ansiklopedisi, s.707).
Diğer bir sav ise; bir yıldırımın sodalı ve kumlu bir yere düştüğü ve hâsıl ettiği yüksek derecedeki sıcakla burada cam parçaları meydana getirmiş olmasıdır. Nitekim kül içinde bulunan cam kütlelerine Fransız köylüleri “yıldırım taşı” demektedirler (Hayat Ansiklopedisi, s.707).
Ancak bu konuda şu görüş de ifade edilebilir: Doğruluğu kesinlik kazanmamış olan savlar bir kenara bırakılınca; odunun camlaşmayı sağlayacak kadar yüksek ateş verdiği; kum bulunan ve ateş yakılan her yerde bu tip örneklerin bulunacağı anlaşılmaktadır. Bu bağlamda camın nasıl bulunduğu hakkında kesinlik kazanmayan savların yanı sıra, camın ilk önce nerede bulunduğu üzerine de çeşitli savlar ortaya atılmıştır. Burada da yine değişik görüşler öne sürülmektedir. Bunlar; Mısır, Mezopotamya, Çin ile Güney Amerika olabileceğine ilişkin savlardır. Bu yerlerin tümünde doğal cam, yani “obsidiyen” bulunmaktadır. Buralarda obsidiyen bulunması bu görüşlerin ileri sürülmesine neden olmaktadır. Camın bulunuşunun ve üretiminin ilk kez kumun bol olduğu Mısır ve Mezopotamya’da gerçekleştirilmiş olduğu savı daha uygun görülmektedir. Bu görüşü destekleyecek bilgiler ise cam sanatı ile ilgilenen araştırmacıların elde ettikleri bulgularla aşağıda sunulmaktadır.
Bu yazılarda şu ifadeler yer almaktadır: “Cam ilk olarak seramiğin bulunması ve sırlanması ile ortaya çıkmaktadır. İlk örnekleri de seramikten yapılıp camlaştırılan ziynet eşyalarıdır. Bu örneklere M.Ö 3000 yıllarında seramik yapımının yaygın bir gelişme gösterdiği bölgelerde rastlanılmaktadır. Cam malzemenin yapımı ile ilgili ilk kayıtların Mısır ve Mezopotamya’da bulunduğu literatür taramalarından anlaşılmaktadır. İ.Ö 2500’e tarihlenen Mısır cam boncukları bilinen en eski cam ürünlerini oluşturmaktadır” (McGrath,1937,s.56).
Ayrıca Hayat Ansiklopedisinde ise şu yazılar yer almaktadır: “Üzerinde tarih yazılı en eski cam, M.Ö 1551–1527 yıllarında yaşayan Firavun Amenhotep’e ait iri bir boncuktur. Bu boncuk İngiltere’de Oxford Müzesinde bulunmaktadır” (Hayat Ansiklopedisi, s.707).
Mısır’da cam üretimi, krallık döneminde sırlama ve seramik sanatının ardından geliştirilmiştir. Camlar önce kalın bloklar olarak elde edilmiş, sonra bu bloklar aşındırılarak biçimlendirilmiştir. Cam üzeri aşındırma, camın ilk biçimlendirilmesi ile başlamış, günümüze dek değişik yöntemlerle süregelmiştir. Bu durum, ilk cam aşındırma çalışmaları yapılan Mısır’da, yeni Krallık dönemindeki atölye kalıntılarının günümüzdeki buluntularından anlaşılmaktadır (Küçükerman, 1978, s.43).
“Mısır ve Mezopotamya’da gelişen ilk cam sanayi, İskenderiye civarında mevcut soda göllerinden faydalanmak üzere, bu kent etrafında toplanmıştır. Meşhur Portland vazosunun İskenderiye menşeli olması muhtemeldir. Romalıların Mısır’a girmesinden sonra cam sanayi, İmparator Agustus zamanında, Güney İtalya’ya geçmiştir. O dönemde İskenderiye’de yeşile veya maviye çalacak şekilde üretilen cam, Sicilya Adası’nda ilk defa tamamıyla renksiz olarak üretilmiştir” (Turan,1997,s.17).
“Mısırdaki ilk cam ürünleri, toprak ile taşın cam ile kaplanmasıyla görülmektedir. Sonraları değişik taşlara benzetilen cam, zamanla renklendirilmiştir” (Küçükerman,1978,s.42).
“Tüm Roma İmparatorluk Çağında Mısır, Suriye ve Kıbrıs’ta üretim yapıldığına göre Anadolu’da da çeşitli yapım yerleri olması gerekmektedir. Ancak bunlar Sardis dışında arkeolojik olarak belirlenmemiştir. Bunun nedeni belki de cam üretiminin ahşap kulübelerde, kalıcı olmayan yapılarda sürdürülmüş olmasıdır. Bu arada gezginci ustaların da üretim yaptıkları bilinmektedir. Anadolu’da yerel cam üretimi Erken Roma İmparatorluk Çağından itibaren yapılmış olsa gerektir. Ege’de özellikle Sardis ve Pergamon gibi antik kentlerde cam üretim merkezleri olduğu sanılmaktadır. Ancak Karia bölgesinde “Iasos” dışında bugün için bir cam yapım merkezi gösterilmesi olanaksızdır” (Levi, D. 1986, s.87–93).
“Anadolu’da yapılan en erken dönemdeki kazı çalışmaları ve buluntuları arasında en erken yapıtlar “ Texas Üniversitesi” adına Sualtı Arkeoloji Enstitüsü tarafından Prof. Dr. George F. Bass ve daha sonra Dr. Cemal Pulak başkanlığında yapılan, “Kaş-Uluburun Batığı” kazısında bulunmuş cam külçelerdir. Bu külçeler bilinen en eski hammadde kaynaklarıdır. 1984 yılında başlayıp 1995 yılında biten kazılarda bulunmuş ve Geç Bronz Çağı’na M.Ö. 14. yüzyılın ilk yarısına tarihlenen ve sayıları 150’yi aşan, kobalt mavisi, turkuvaz ve lavanta renklerindeki yuvarlak, yassı ham cam külçeler o çağda Suriye’den Ege’ye cam ticareti yapıldığını ispatlamıştır”. (Özet, 1998, s.16). M.Ö 1–6. yüzyılın İkinci Yarılarına tarihlenen cam örneklerden bazıları (Fotoğraf No:2’de) gösterilmiştir.
Fotoğraf No 2: M.Ö 1–6. yüzyılın İkinci Yarılarındaki Cam Eserler (Gürler, 2000, s. 41, 145, 329)
“Uluburun kazısında 150’den fazla cam külçe ve külçe parçası bulunması, bunların Tell el Amarna kazısında bulunmuş tabletlerde geçen mekku ve ehlipakku taşları olabileceği savının ileri sürülmesine neden olmuştur. Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi’nde, 2 tanesi halen müze Cam Salonunda sergilenen, diğerleri depo ve laboratuarda korunan bu külçeler, Türkiye müzelerindeki bilinen en eski cam buluntu olmalarının yanı sıra M.Ö. 2. bin ticareti, taşımacılığı ve doğu-batı ilişkileri açısından da büyük öneme sahiptir”( Pulak, 1988).
Anadolu’daki en eski cam buluntular ise İ.Ö 1500’e tarihlenmektedir. İ.Ö 800’lü yıllarda Mezopotamya ve Suriye’de cam yapımcılığı çok ilerlemiştir. İ.Ö
500’lü yıllarda Kıbrıs ve Rodos adalarında cam yapım evlerinin bulunduğu saptanmaktadır. Anadolu için üretimle ilgili en önemli buluş, kuşkusuz, Sardis’te bir Lidya evinde ortaya çıkmış M.Ö. 6. yy.a ait bir cam üretim atölyesidir.
Ayrıca Ankara Etnoğrafya Müzesinde “ilk cam” adıyla yer alan cam örneği de en eski cam örnekleri arasında bulunmaktadır. Ortasında göbek bulunan tas, Gordion’da “p tümülüsü” olarak adlandırılan mezarda bulunmuştur Kalıpta yapılmış olan tasın gövdesi 32 adet kabartma dilimle süslenmiştir. Fotoğraf No 3’de bu cam örneğine yer verilmiştir. Ayrıca Etnoğrafya müzesinde daha başka tarihi cam örnekleride bulunmaktadır. Bunlar da Anadolu’daki cam sanatının anlaşılması açısından önemli örneklerdir.(Fotoğraf No:3-5’te bu örnekler yer almaktadır.)
Fotoğraf No 3: Etnoğrafya Müzesinde Bulunan İlk Cam Örnek
Fotoğraf No 5: Ankara Etnoğrafya Müzesinde Bulunan Cam Eserler
Cam yapımı İ.Ö.3.binlerin sonuna doğru keşfedilmiş ve ilk zamanlarda değerli taşlara alternatif olarak üretilmiştir. Daha sonraları İ.Ö. 2. binlerin ortalarına doğru ilk cam kaplar üretilmeye başlanmış ve zamanla teknik açıdan geliştirilerek yeniliklere açık bir endüstri haline gelmiştir. Teknolojik gelişimin etkisiyle bulunan cam üretim yöntemleri ve ortaya çıkan ürünler camın tarihsel gelişimi açısından önemli ipuçları vermektedir.(Fotoğraf No:6’tıda cam yapımına bir örnek verilmiştir)
Fotoğraf No 6: Geçmişteki Cam Yapımının Zorluğunu Kanıtlayan Bir Örnek. (www.denizliso.tobb.org.tr/ekolarsiv/sayi8/camacan.html )
Cam, geçmişi M.Ö 3000-2500’lere kadar uzanan Akdeniz çevresinde ortaya çıkıp gelişerek yaygınlaşan bir malzemedir. Tarih boyunca pek çok farklı yöntem geliştirilerek şekillendirilmiş, insanın günlük hayatının vazgeçilmez parçası olarak yerini korumuştur. Cam tarihi üzerinde yapılan değerlendirmeler camcılığın kaynağının Akdeniz ve çevresi olduğunu göstermektedir. Gerçekte, cam üretimi için temel malzeme olan kum ve odunun bulunduğu her yerde, genel ilke olarak camcılık yayılmıştır. Ama özellikle çıralı çam odunu, yüksek enerjisi yönünden bu işe çok uygundur. Hem kum, hem de odun, Akdeniz çevresinde bolca bulunmaktadır (Küçükerman, 1991, s.78–83).
“Gerçekte Akdeniz çevresinde yaygınlaşan cam tekniği eski Mısır’da çok büyük aşamalar göstermiştir. Nitekim Mısır’da Firavunlar, Helen, Roma ve İslam dönemlerinde yaratılmış bulunan cam sanatı ürünleri, bugün müzeleri çok değerli koleksiyonları arasında yer almaktadır. Tarihin “müzelerdeki bu binlerce yıllık tanıklarına” güvenerek, Mısır camcılığının Akdeniz cam kültürünün önemli kollarından birisi olduğu rahatlıkla söylenebilir”(Küçükerman,1991,s.92).
“Cam yapay olarak üretilmeden önce, her zaman doğada doğal halde bulunmaktaydı. Obsidiyen adı verilen malzeme gerçekte doğal camdır. Obsidiyen, camın tipik özelliklerini taşıdığı için çeşitli dönemlerde, değişik yöntemlerle biçimlendirilmiştir. Böyle bir açıdan bakılırsa camcılık ürünlerinin, bugün bildiğimiz anlamdaki işlevlerden farklı olarak çok daha önceleri balta, bıçak ya da mızrak ucu şeklinde kullanılması ilk camcılık örneği diye kabul edilmektedir. Bu, camın kesicilik özelliğini göstermesi bakımından ilginçtir” (Karasu, 2000, s.1).
“Geçmişte oldukça yaygın bir seramik teknolojisi geliştirmiş uygarlıkların çok sayıda olduğu bilmektedir. Böyle bir yaklaşımla Mezopotamya’dan Mısır’a, Doğu Akdeniz’den Anadolu’ya kadar pek çok yerde, ilk camcılık örnekleriyle karşılaşmak mümkündür. Ancak bu güne kadar gelebilen sağlam kanıtlara dayanarak daha çok Mısır ve Mezopotamya da kurumlaşmış bir camcılıktan söz edilebilmektedir. İlk örnekler ortalama İ.Ö 3000’lerden kalmadır. Ve yalnızca cam olarak yapılmış, camsı seramik olmayan örnekler olması bakımından çok ilgi çekici örneklerdir” (Küçükerman, 1995, s.29–31).
“En eski örnekler Babil’in Eşnunna kentinde bulunan cam çubukla (yaklaşık M.Ö 2600) Mısır’da bulunan cam boncuklardır”(Eczacıbaşı Ansiklopedisi, s.132).
Belgeler Mısır’da eski Krallık döneminden kalan pek çok cam üretim atölyelerinin, araçları, potaları ve çeşitli ürünleriyle birlikte bulunduğunu göstermektedir. Mısırlıların ilginç bir seramik sırlama sanatı geliştirdikleri ve bunu günlük yaşamın içinde yaygınlaştırdıkları bilinmektedir. Böyle bir geleneğin camcılığa kolayca geçmesi çok doğaldır. İlk cam örnekleri, özellikle hem kolay elde edilebilen, hem de “mücevhersi” görünen yanlarıyla dikkati çekmektedir. Bütün bunlar hep küçük boyutlu cam ürünleridir. Bu örnekler; taş ve toprak boncukların camsı boncuklara döndürülmüş olanlarıdır. Sonra bu camsı boncuklar, çeşitli cam teknikleriyle renklendirilmiş ya da biçimlendirmede kullanılan tekniğin verdiği olanaklarla çok ilginç süslemeler yapılmıştır. (Fotoğraf No:7-20’de kullanım alanları farklı örnekler gösterilmektedir.)
Fotoğraf No 7: Stilus veya Kozmetik Amaçlı Kullanılan Bir Obje. Erken İmparatorluk Çağı, M.S 1-2 yüzyıl
(Özet,1998,s.93)
Fotoğraf No 8: Karıştırma Çubuğu
Erken İmparatorluk Çağı, M.S 1-2 yüzyıl (Özet,1998,s.93)
İlk örnekler olan cam boncukların ardından işlevsel, küçük boyutlu ürünler üretilmeye başlanmıştır. Bu tür bir üretim ancak bu ilginç malzemenin biçimlendirilmesi aşamasında karşılaşılan teknik güçlüklerin yavaş yavaş aşılmasıyla mümkün olmuştur.
Fotoğraf No 9: M.S 1.yüzyılın 3. Çeyreği’ne tarihlenen cam parfüm şişeleri (Gürler, 2000, s.21,29)
Camın geçirdiği teknolojik aşama içerisinde, teknik sorunların ve sınırların aşılmasıyla, kullanılan enerjinin geliştirilmesiyle, yeni biçimlendirme yollarının açılmıştır. Örnek olarak parfüm ve tıbbi malzeme için cam kaplar, kutsal vazolar üretilmeye başlanmıştır.(Küçükerman,1995,s.33–34).
Fotoğraf No10: Bizans İmparatorluk Çağına Ait Şişe Parçası. (Özet,1998,s.147)
“16.yy ortalarında ilk cam vazoların üretimi bir teknolojik sıçrama olarak adlandırılabilmektedir. Bu teknolojik sıçrama kendi ilkeleriyle ortaya çıkan bir endüstrinin kurulmasına neden olmuştur. Bu, sonraki 1500 yılın ve sonrasının en çok kullanılan vazo üretim tekniği olan döküm tekniğidir. İlk örneklerinin Kuzey Mezopotamya’da üretildiği görülmüştür. M.Ö 15.yy’da Mısır endüstrisi doğmuştur. Aynı zamanda camdan
Mezopotamya yazılı kaynaklardan da söz edilmeye başlanmıştır. Döküm bulunmasından hemen sonra M.Ö 15.yy’da mozaik cam tekniğiyle yapılan çok renkli vazoların ardından yine ilk olarak Mezopotamya’da başka bir teknik görülmeye başlanmıştır” (Tait,1991,s.21– 23).
Bunlar tek renkli cam parçaların bir kalıbın içine dökülerek ya da dışına sarılarak kaynaştırılmasıyla oluşan parçalardı. Benzer teknikle mermer desenli cam da üretilmeye başlandı. Bu tip, yine seramik örneklere benzeyen, mozaik camdan yapılmış sürahiler M.Ö 1350–1250 yılları arasına tarihlenmiştir.14.yy’a gelirken şimdi Irak müzesinde bulunan, Bağdat’ın batısındaki bir saraydan çıkan mozaik cam parçalar, çok renkli mozaik cam çubuklardan yapılmıştır. Bunlar Romalı ve Helen camcıların çalışmalarına öncülük etmiştir. Döküm tekniği ve mozaik cam vazolara çağdaş olarak çeşitli boncukları, mücevher parçalarını, düz ve dekorlu tanrıça, şeytan ve hayvan figürlerini içeren, geniş bir çeşitlilik gösteren objeler üretilmiştir” (Tait,1991,s.21–23).
Fotoğraf No11: Bilezik, Geç Roma Fotoğraf No12: Kase – Fincan, İslam Çağı M.S 5–7.yüzyıl (Fatimi Devleti) M.S1025
(Özet,1998, s.157) (Özet,1998, s.165)
“Mezopotamya’da ise M.Ö. 8–6.yy lar arsında cam üretiminin arttığı, Ninive ve Nimrud kazılarından anlaşılmaktadır. Yunanistan’da Miken döneminde (yaklaşık M.Ö 1400–1200) camın mimari ayrıntılarda kullanılmasına karşın kap türündeki eşya genellikle Mısır’dan getirilmiştir. Bu yörede cam üretimi M.Ö.6 yy’dan başlayarak Ege adaları ve İtalya’da da yaygınlaşmıştır” (Eczacıbaşı Ansiklopedisi, s.132).
Fotoğraf No13: Kaideli Kase M.S 1.yüzyıl Fotoğraf No14: Kaideli Kase M.S Buluntu Teri: Antalya-Elmalı 1.yüzyıl. Buluntu Yeri:
(Özet,1998, s.96) Marmaris.(Özet,1998, s.53)
Fotoğraf No 15: Şişe, M.S 4.yüzyıl Fotoğraf No 16: Kandil(İslam Çağı) Buluntu Yeri: Bodrum. Buluntu Yeri: Serçe Limanı
Fotoğraf No 17: Şişe, İslam Çağı M.S 1025. Fotoğraf No 18: Sürahi, Orta Buluntu Yeri: Serçe Limanı Roma İmparatorluk Çağı.
(Özet,1998, s.176) (Özet,1998, s.103)
Fotoğraf No 19: Amphoriskos Fotoğraf No 20: Amphoriskos Helenistik Çağı. Klasik Çağ. M.Ö 5–4.yüzyıl M.Ö 2–1. yüzyıl Buluntu Yeri: Milas
Eski Yunan’da cam ürünleri İ.Ö 500’e dayanmaktadır. İ.Ö 322’de kurulan İskenderiye kenti en önemli cam üretim merkezlerinden birini oluşturmaktadır. Burada süsleme öğesi olarak kullanılan “ mozaik cam” üretilmiştir. İ.Ö 1.yy’ da Sayda (sidon), Hama (epiphonei), Hums (Palmiyra), Halep’ te (Beroia) cam üretildiği ve üfleme yönteminin geliştirildiği bilinmektedir. İ.Ö 100 yılına tarihlenen, bronz çerçeve içine yerleştirilmiş 30/60 cm boyutlarındaki buluntular (Pompei) Roma döneminde, camın yapı malzemesi olarak kullanıldığını göstermektedir. Roma imparatorluğunun dağılması ile cam üretiminin de çeşitli coğrafyalara dağıldığı yapılan araştırmalardan elde edilen bulgulardan anlaşılmaktadır. İ.Ö 9.yüzyıldan sonra Mezopotamya ve Anadolu’da cam yapımcılığı ilerlemiş, İskenderiye kentinin kurulması ile burası cam üretim merkezi haline gelmiştir. “İ.Ö 1.yüzyıl ve İ.S 1.yüzyıl arasında Fenikeliler üfleme borusu kullanarak cam eriğini biçimlendirme yoluyla camı kullanmışlardır. Aynı yıllarda cam üretiminde kullanılan bir diğer yöntem ise erimiş camın düz bir levha üstüne dökülmesi ile cam levhaların elde edilmesi olmuştur. Romalılar tarihte cam yapımını özendirmiş ve günümüz mekânlarında pencerelere cam koyma fikrinin de temellerini atmışlardır. İ.Ö 100 dolaylarında Pompei’de bronz çerçeveler içinde 30x60 cm boyutunda camların bulunması Romalılar döneminde pencerelerde cam kullanıldığını göstermektedir” (McGrath,1937).
“Pencere kelimesinin İngilizcedeki karşılığı “window” kelimesinin kökeni olan “wind-eye” kelimesi (rüzgar gözü) bize pencerenin orijinal fonksiyonunun aslında ışık ile çok az ilişkisi olduğunu göstermektedir. Tahta bir kapak veya kapı, havalandırma ve sıcaklık kaybı için açılıp kapatılabilirken, zamanla buna ışık alma fonksiyonu da eklenmiştir. Pencerenin binaların kabuğunda ilk olarak geniş kullanım olanağı bulması, büyük manastır ve katedrallerde geçen yüzyılın sonlarına doğrudur. Geniş ve karanlık iç kısımlarda, mum ve açık oyuklar tarafından sağlanabilecek ışıktan daha fazlasına ihtiyaç duyulmuştur. Genç Roma mimarlığında, cam paneller transparan olmak yerine daha çok yarı geçirgendirler ve genellikle renklendirilmişlerdir. Pencereler asla dışarıdan içeriye veya içeriden dışarıya bir görünüm sağlamadıkları için bu yarı geçirgenlik veya renklendirilme durumu bir dezavantaj olmamıştır. Pencerelerin boyutları, zati ve yatay rüzgâr yüklerini büyük
