Mısır kıralı Majeste Farukun bir erkek evlâdı dünyaya gelme siyle kendisini yıllardan beri muz tarip etmiş bir vaziyet nihayet son bulmuş oluyor. Bu doğumu hayli kanlı olayların derhal takib etmesini ve memlekette durumun hele yirmi, dört saat müddetle her şeyi silip süpürecek bir mahiyet ■ rtrzederek beşiğinde dünyadan ha bersiz uyuyan birkaç günlük mâ
umun kundağına kadar kanların ■ ıçramasuıı ise âriz ve yarma hiç hir eser bırakmaz bir şey olarak kabul edelim.
Gündelik vekayiden ancak ta rihten bahis açmak üzere fayda lanan bir muharrir, bu hal karşı sindi iki ayrı konunun kalemini davet etmekte bulunduğunu görür ¡unlardan biri, tahtını mutlaka kendi kan ve etinden olmuş biri ne bırakmak isteyen hükümdarlar da muradına ermiş ve ermemiş olanların listesi, diğeri de Kava- ilı Mehmed Ali Paşanın Mısır valiliğini OsmanlI imparatorluğu nu vermek zorunda bıraktığı fer manla kendisine ve evlâdına te min ettikten sonra kaç kişinin evvelâ Mısır valiliğinde, sonra Mısır bidivliğinde. daha sonra 'Mısır sultanlığında ve nihayet Mısır krallığında veliaht bulun- m ? olduğunun biridir.
Fvveiki mevzu hayli şairane ! virlere ve felsefî tahlillere vü cut" verebilir, zira, erkek evlâdı dünyaya gelince haz ve gururun . ı dünyalın*! sığamıyacak hale 'den Mapoleonun bu oğlu için ’betin Avusturysmn esiri ha linde ve delikanlılık çağında ve- ı miden ölmekten ibaret kaldığı vo ıpgselâ Büyük Patronun oğlu- :u idam ettirmekten çekinmiye e-ği gibi bahislerin ele alınması nbeder ve uzayan söz bir maka ■ hududunu çok çabuk aşar. Hal "kİ, ikinci konuyu tetkik edip f -namiyle aydınlatmak elbette aha kolaydır: Bu kolaylıktan i ,’dalanmayı ve bâzı müsbet bil "ğiler vermeği tercih edelim.
Mehmet Ali paşanın isyanına ron veren fermanı îstanbulda Di v m hümayun kâtipleri hattath- ■ 1 bütün hünerini göstererek ya darken, valiliğin OsmanlI salta • tında da cari olan usul veçhile ı kek evlâdın en yaşlısına intikal edeceğlat ve kızların haklan bu lm adığını bildiriyorlardı. Meh
t Ali oğullan arasında o sıra i en yaşlısı ise İbrahim paşa idi
■ ualıt o oldu ve Mehmet Ali pa : nm muhteşem zekâsı kısa bir ddet sonra sönüp kendisi buna ■ i verince velilik makamını ihraz i Mehmet Ali paşanın evvelce müe büyük oğlu Tosun Paşa za Abbas paşa da aynı usul ge- ı„ ncs veliahtjiğe geliyordu.
' iddiaya göre Mehmet AH’ -,;n üvey oğlu, hattâ sadece evlât l-Aı olup Arnavut ırkından bulu- ı İbrahim paşa galiba pek bü k bir tehalükle işgal edeceği ' ahilik makamında uzun zaman ' alamadı. Mehmet Ali henüz sağ i-,en öldü ve Abbas paşa vali olun \ i - kendinden genç amcalarının J •, jyüğü Sait paşa veliaht oldu. ; bas paşa veraset şeklini değiş ı o tek oğlu İlhami paşayı hu vjfie getirmek emelinde idi. - bir hazırlık olmak üzere de : un Osmanlı padişahı Abdülme . < ' ıc damad olmasını temin et- ■. '“ti. Fakat bu, sadece bir emel ı .imde kalacak ve Abbas Paşa 1 ■ -em hangi kasırda, esrarı ço : : içmemiş bir kanlı gece saba- ,da ölü bulununca, Sait paşa , . ktuğuna uğramadan valiliğe •hkseleceltti, Bunun üzerine İbra him pasa oğullarının en büyüğü. Ahmet Ri£at paşa da velıahtliğe
g e liy o r d u , , .
Ne çare kİ, kader kendisinin amcasına halef olmamasını alnı na yazmıştı ve o vakte kadar evvelden kararlaşmış bir seyir t?.kip eden Mısır veraseti ilk sürprizini Ahmet Rıfat paşanın • ¡betiyle gösterecek, yani pasa- , n Mısır dahilindeki bir tren se batinde içinde bulunduğu vago : n. bir köprüden Njl sularına . laması üzerine küçüğü bulu- , :n İsmail paşa velıahtliğe gele çekti, İlâve edelim ki, hanedan
dan bir başka prensin, Mehmet Ali oğullarından ve Osmanlı sad razamı Sait Halim paşanın baba sı Halim paşanın da hayatına mal olmasına ramak kalan bu felftke tin ondan en çok İstifade edecek
—
ÎAZAN—
,
Nahfd Sırrı Ürik
kimsenin bir tertibi bulunduğu o gün bugün fısıldanıp durmuş, fakat tabii isbat edilememiştir. Bir iftiradan ve bîr yakıştırma dan ibaret bulunduğu da pek m to kündür. Esrarın» muhafaza eden ve ihtimal ki hiçbir esrar taşıma yan - bu ölüm üzerine veliaht o lan İsmail Paşa - yani şimdiki kral hazretlerinin cedleri - vali liğe geçen küçük kardeşi Muşta fa Fazıl paşa yeüahtliğe erişe
cekti. Fakat buna “düşecekti" de denebilirdi, zira başka bir ana dan dünyaya gelmiş olan Mustafa Fazıl ile İsmail arasındaki ömür ' farkı ancak dört saatten ibaretti! Kaldı ki, Mustafa Fazıl paşanın talihsizliği bundan ibaret kalmı- yacak, Mısırın metbuu olan Sul tan Azizi ve ricalini avuçlar dolu su aitm saçarak elde eden İsmail paşa vali ismini Hidiv unvanına tahvil ettirdiği gibi veraset şekli oi de babadan büyük oğul sureti paşanın veliahtliğini temin ede cekti. Mısmda kopan ve bugünkü lere benzer bir havli ciheti bulu nen kargaşalıklar üzerine İsmail paşa azledilince Tevfik paşa hidiv büyük oğlu Abbas Hilmi bey ve liaht olacaklardı ,
Son hidiv olan Abbas Hilmi o zaman üç dört yaşında bir çocuk tu ve babasmm genç yaşında ö- lümtt üzerine de yirmisine varma dan hldtvliği ihraz ediyordu. He cüz evli ve evlât sahibi bulunma dığmdan küçük biraderi Mehmet Ali bey de muvakkaten veiiahdi
Pipçaktı.
Abbas Hilmi paşanın hldivliğs geçmesinden birkaç sene sonra
Aibdül-MUn'Im isminde bir oğlu dünyaya geliyor ire Sultan Hami- din son vezirlerinden olan Prens Mehmet Ali o zaman tahtın ya randan uzaklaşıyordu- Vaziyet Bi rinci Cihan Harbinin patlak ver mesine kadar ayni şekilde devanı edecekti. Malütn bulunduğu veçhi le îhgilizler o zaman Atohas Hil- tniyi sakıt ilân ettiler ve kendisi «in o ' tarihte iki oğlu ve bir de küçük kardeşi bulunmasına rağ men saltanat halikım Tevfik pa şa neslinden alarak ve Mısın hı- diviyet durumundan saltanat şek line geçirerek - İsmail paşanın ikinci oğlu Hüseyin Kâmil paşa yı sultan ilân ettiler. Bu suretle Hüseyin Kâmilin oğlu Hüseyin Kemalettin de veliahtliğe geçmiş oluyordu. Şu kadar ki, henüz har hin devamı sıralarında Hüseyin Kâmil vefat edince, bir rivayet® göre bize karşı Asi addedilmemek arzusiyle oğlu yerine geçmedi ve Hüseyin Vâmilden sonra İsmail paşanın daha birkaç oğlu ve bun ların erkek evlâtları bulunduğu halde İsmail paşa oğullarının so nuncusu Ahmet Fuat paşa müna ı sip görülerek kendisi Sultan unva j
tüyle tahta çıkarıldı, bir müddet I geçine® de Sultan ismini bırakıp kral unvanını aldı. Veliahdı, yani bugünkü Mısır kralı I. Faruk da kendisinin cüM*»ından pek kısa Mr müddet «nce dünyaya gelmiş bu iunuyordu .
Babasının tek erkek evlâdı olan kralın henüz resid olmadan eü’.ûsu v® iik izdivacım takip eden yen« ler esnasında bir erkek evlâdı dün yaya gelmemesi, Mısır tahtında verasete bir dâva seklini verdirip durduracaktı. Kralın amca 'an a- rasında bahasının küçüğü olanı bulunmadığına göre, en büyük amcasının oğlu veliaht olmak icab ederdi. Fakat o zaman hidivUkten Iskat edilen ve Mısıra sokulmayan j
Abbas Hilmi paşanın veliahtllği gerekecekti. Kendisini tabii iste medikleri gibi oğlu Abdülmün’im arzu edilmedi ve Abbas Hilmlnin
I \
I
!
•i “ *■,*
küçük kardeşi ve eski veliahdi Mehmet Alinin veliahtliği ilân o- lundu: Abdülmün’im ona halef o- laeaktı. Şu kadar ki, evlâdı bulun mayan bu seksenlik veliaht Ab- dülmün'lmin ve neslinin hukuku için pek de bir tehlike değildi. Sarayına zevce olarak îstanbulda doğmuş bir güzel gelin getiren ve ananelere riayetle çocuklarına Türkçe öğrettiren bu zat, yeni do ğumla haklarını bir kere daha kaybediyor ve artık tahtın geri sindeki bir prens haline, Mehmet Ali hanedanının sayıları pek kala balık prenslerinden herhangi biri haline g’rivor: Kader bundan böv. j le yeni istikrarsızlıklara , meydan ; vermezse beşiğinde uyuyan mâ- j sum II. Fuad namiyle Mısırın bir ! gün kralı, üçüncü kralı olacaktır.
mi
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
