GİRİŞ
Tatlısu ıstakozu (Astacus leptodactylus) Astacidae familyasına ait olup, iç sularımızda yaygın olarak bulunmaktadır. Yaşama alanları dere, nehir, gölcük ve göllere kadar oldukça değişik habitatları kapsamaktadır [1-2]. Dünyada 500’den fazla türe sahip olan tatlısu ıstakozları, ülkemiz-de saülkemiz-dece Astacus leptodactylus türünün iki alt türü (A. l. leptodactylus, A. l. salinus) ile temsil edilmektedir [3].
Ekonomik değeri yüksek kabuklu türlerinden biri olan tatlısu ısta-kozu (kerevit) ülkemizin birçok göl, baraj gölü ve akarsularında doğal olarak bulunur. En önemli doğal yaşam alanlarından birisi de Eğirdir Gölü’dür. Tatlısu ıstakozu üretimi, Türkiye genelinde 1980’li yıllarda 5000 tona ulaşmakla birlikte bu tarihten sonra bir tür mantar hastalığı olan “kerevit vebası (Aphanomyces astaci)” nedeniyle üretim miktarı önemli oranda azalmıştır (Şekil 1) [4].
Tatlısu ıstakozu 1986 yılı öncesi Eğirdir Gölü balıkçılarının başlıca gelir kaynağı iken daha sonra gerek aşırı avcılık gerekse hastalık nede-niyle popülasyonu azalmıştır (Şekil 2). Ülkemizin tatlısu ıstakozu ihra-catı da üretimdeki azalmaya paralel olarak 2003 yılı verilerine göre 2183 tondan, 2005 yılında 172.5 tona düşmüştür [5-6].
Tatlısu ıstakozu besin değeri oldukça yüksek ve eti lezzetli bir canlı-dır. Tatlısu ıstakozu eti, düşük kalorili iyi bir protein kaynağı olmasının yanında mineral madde (potasyum, sodyum, magnezyum, kalsiyum) ile E ve K vitaminleri yönünden de zengin bir besindir [7-8]. Ayrıca, C vi-tamini ve karoten içeriğinin bir çok ticari balık türünden daha yüksek olduğu bildirilmiştir [9]. Bu türün kimyasal bileşimine ilişkin olarak çok az çalışma mevcuttur. Eğirdir Gölü’nde bulunan tatlısu ıstakozları üzerinde bugüne kadar yapılan çalışmaların çoğu populasyon yapısı ve hastalık üzerinedir. Yapılan bir çalışmada türe sıcak dumanlama işlemi uygulanmış ve besin kalitesine etkisi araştırılmıştır [10]. Yıldırım vd. et verimi üzerine bir çalışma yapmışlardır [11]. Bolat, yaptığı araştırmada Eğirdir Gölü’ndeki tatlısu ıstakozu populasyonunun durumunu ortaya koymuştur [4]. Şu ana kadar yapılan araştırmalarda türün yağ asidi içe-riği çalışılmamıştır. Bu çalışmada besin kalitesinin yüksek olduğu bildi-rilen türün Eğirdir Gölü’ndeki bireylerinin yağ asidi içeriğinin belirlen-mesi ve kimyasal bileşenlerin boy grupları ile eşeye göre değişiminin incelenmesi amaçlanmıştır.
Eğirdir Gölü’ndeki Tatlısu Istakozu (Astacus leptodactylus Esch, 1823)’nun Boy Grubu ve Eşeye
Göre Bazı Besin Bileşenlerinin Belirlenmesi
**Şengül BİLGİN* Levent İZCİ Ali GÜNLÜ Yıldız BOLAT Abdullah DİLER
S.D.Ü. Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi, 32500, Eğirdir-ISPARTA
Sorumlu Yazar Geliş Tarihi: 14 Nisan 2008
e-posta: sengulb@gmail.com Kabul Tarihi: 23 Haziran 2008
Özet
Bu çalışmada, Eğirdir Gölü’nden avlanan tatlısu ıstakozları boy ve cinsiyetlerine göre ayrıldıktan sonra taze ve haşlanmış örneklerde et verimi, kimyasal kompozisyon ve yağ asidi analizleri yapılmıştır. Et verimi 9-9.9cm boy grubu dışında erkek bireylerde daha yüksek belirlenmiştir. Ham yağ taze örneklerde daha yüksek belirlenmiştir. Ham yağ ve protein oranları düzensiz değişim göstermiştir. En yüksek kül içeriği 12-13.9cm boyundaki dişi bireylerde belirlenmiştir. Yağ asidi analizleri sonucu tatlısu ıstakozunda doymuş yağ asitlerinden Palmitik asit (C16:0), stearik asit(C18:0) ve doymamış yağ asitlerinden palmitoleik asit (C16:1), oleik asit (C18:1 ω-9), linoleik asit (C18:2 ω-6), linolenik asit (C18:3 ω-3) ve dokosaheksaenoik asit (DHA) (C22:6 ω-3) belirlenmiştir. Boy gruplarına göre palmitik asit, stearik asit ve DHA değerlerindeki değişim istatistikî olarak önemsiz bulunurken palmitoleik asit, oleik asit, linoleik asit ve linolenik asit değerlerindeki değişimler önemli (P<0.05) bulunmuştur.
Anahtar kelimeler: Astacus leptodactylus, besin bileşeni, boy grubu
Determination of Some Food Components according to Length groups & Sex of Freshwater
Crayfi sh (Astacus leptodactylus Esch, 1823) in Eğirdir Lake
Abstract
In this study, meat yield, chemical composition and fatty acid component analysis were done after separating as to length and sex on fresh and boiled
freshwater crayfi sh which caught in Eğirdir Lake. Meat yield were found higher determined in male freshwater crayfi sh than females except for 9-9.9cm length groups. The higher crude fats were determined in fresh crayfi sh than boiled crayfi sh. Both crude ash and protein contents were determined untidy changes. The highest ash value was determined on 12-13.9cm female groups. Results of fatty acid analysis; palmitic acid (C16:0), stearic acid (C18:0) from saturated fatty acid, palmitoleic acid (C16:1), oleic acid (C18:1 ω-9), linoleic acid (C18:2 ω-6), linolenic acid (C18:3 ω-3) and docosahexaenoic acid (DHA) (C22:6 ω-3) from unsaturated fatty acid were determined for freshwater crayfi sh. It has been found that according to length groups, the changes of palmitic acid, stearic acid and DHA values were unsignifi cant statistically in fresh water crayfi sh but palmitoleic acid, oleic acid, linoleic acid and linolenic acid ratio were signifi cant (P<0.05).
Key word: Astacus leptodactylus, food component, length group
∗∗Bu çalışma Tübitak –MAM Uluslararası Gıda ve Beslenme kongresinde sunulmuştur (TÜBİTAK MAM 2nd International Congress on Food and Nutrition 24-26 October 2007 İstanbul Book of Abstracts p.204).
Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 1 (2): -6, 2008 ISSN: 1308-3961, www.nobel.gen.tr
Ş. Bilgin ve ark. / Bibad, 1 (2): 63-68, 2008
64
MATERYAL VE METOT
Eğirdir Gölü (Isparta-Türkiye)’nden (37º 50′ 43″ N - 30º 53′ 12″ E) Eylül 2006 tarihinde, her iki cinsiyete ve dört boy grubuna ait 160 adet tatlısu ıstakozu pinter ağları kullanıla-rak yakalanmıştır. S.D.Ü. Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi Gıda Laboratuarı’na canlı olarak getirilen örneklerin toplam ağırlık-ları (W) 0.001g duyarlı elektronik terazi ile tartılmıştır. Tatlısu ıstakozlarının total boyları 0.5mm hassasiyetli bir kumpasla ölçülerek, cinsiyetlerine göre 8 boy grubuna (I: 8-8.9cm ♀, II: 8-8.9cm ♂, III: 9-9.9cm ♀, IV: 9-9.9cm ♂, V: 10-11.9cm ♀, VI: 10-11.9cm ♂, VII: 12-13.9cm ♀, VIII: 12-13.9cm ♂) ayrıl-mıştır. Gruplandırılmış olan her bir tatlısu ıstakozu 10 dakika süreyle haşlandıktan [12] ve abdomen etleri çıkarıldıktan sonra 0.001 g duyarlı hassas terazide tartılmıştır.
Taze ve haşlanmış tatlısu ıstakozlarının nem analizi, otoma-tik nem tayin cihazı (AND MX-50, Japonya) ile, protein miktarı protein ön yakma ünitesi (Velp UD-20, İtalya) ve tam otomatik protein distilasyon ünitesi (Velp UDK 142, İtalya) kullanılarak Kjeldahl yöntemine (Nx6,25) (Metod no: 940.25) [13] göre; yağ içeriği Bligh ve Dyer [14]’ın metoduna göre ve kül miktarı Lovell [15]’a göre yapılmıştır.
Taze ve haşlanmış tatlısu ıstakozunun yağ asidi analizleri SDÜ Deneysel ve Gözlemsel Öğrenci Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürlüğü Laboratuarı’nda Perkin Emler Model Au-tosystem XL otomatik örnek enjeksiyon sistemi bulunan Kapi-ler Gaz Kromatograf (GC) cihazı ile yapılmıştır [16]. Ayırma işlemleri, film kalınlığı 0.2 μm, uzunluğu 100 m ve iç çapı 250
μm olan SP-2560 Fused Silica kolon ile yapılmış ve kroma-togramlar Turbochrom Workstation Bilgisayar Programı ile de-ğerlendirilmiştir. Çözeltiler, GC cihazına otomatik enjeksiyon sistemi ile enjekte edilmiş ve enjeksiyon sırasında enjektörün ucunun alt ve üst kısımlarında boşluk bırakılmak suretiyle (en-jektör içindeki çözelti kısmının alt ve üst kısmında), çözelti kayıplarının en aza indirilmesi ve enjektöre çekilen çözeltinin tamamının kolona enjekte edilmesi sağlanmıştır. Cihazın çalış-ma koşulları aşağıda verilmiştir:
Kolon sıcaklığı: Başlangıç; 140°C, 5 dakika bekletme, 4°C/dakika hızla 200°C’a ısıtma, 5 dakika bekletme, 3°C/da-kika hızla 230°C’a ısıtma ve bu sıcaklıkta 5 da3°C/da-kika bekletme, Split (bölme) oranı: 20, Taşıyıcı gaz : N2, Akış hızı : 40 cm/s, Debi : 2.0 ml/dk, Detektör ve sıcaklığı: Alevde iyonlaşma de-tektörü (FID); 230°C, Enjeksiyon sıcaklığı: 220 °C
Deneylerde, Alltech, Sigma ve Varian firmalarından temin edilen yağ asidi metil esterleri standart olarak kullanılmıştır. Her yağ asidi metil esteri örneğinden 25.0 μl (veya 25 μg) alınmış ve 2.0 ml’ye seyreltilmiştir. Bu çözeltiden 50.0 μl alınmış ve 2.0 ml’ye seyreltilerek çalışma stok çözeltisi hazırlanmıştır. Bu çözelti, hekzan ile seyreltilerek GC cihazına enjekte edilmiştir. GC cihazının otomatik enjeksiyon sisteminin enjektör yıkama çözelti şişesi de aynı hekzan ile doldurulmuş ve bu suretle en-jekte edilen standart ve örnek çözeltilerine yabancı maddelerin karışması önlenmiştir. Standart çözeltilerin kromatogramları alındıktan sonra her bir yağ asidi metil esterinin alıkonma sü-releri saptanmıştır. Örneklerin kromatogramlarındaki piklerin 6244 809 2183 1894 1634 1681 137215 00 1100 850 551 524 404 324 320 542 986 1800 1564 1585 7936 6792 5000 3885 6534 5767 6131 6091 2317 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000
1977
1979
1981
1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
Y ıllar Ürün(ton)Şekil 1. Yıllara göre ülkemizdeki tatlısu ıstakozu üretim miktarları (ton) [4].
1 7 1 2 2 8 5 2 3 9 7 2 7 4 7 9 7 3 5 8 1 1 4 5 2 6 0 0 1 4 0 0 5 8 1 2 1 7 4 1 7 8 1 2 1 1 6 1 1 4 3 5 1 2 5 1 2 2 0 7 5 2 0 1 0 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Ürün (ton)
Ş. Bilgin ve ark. / Bibad, 1 (2): -6, 2008
59
alıkonma süreleri yardımıyla pikler tanımlanmıştır. Pik tanım-lamasındaki kesinliği artırmak için, farklı çalışma şartlarında (sıcaklık ve gaz debisi), örneklere standart çözelti eklenerek piklerde bir yarılmanın olup olmadığı incelenmiştir. Piklerde herhangi bir yarılmanın olmadığının gözlendiği şartlar, hesap-lamalar için esas alınmıştır. Her örnek için alınan kromatog-ramdaki bir yağ asidi metil esteri pikinin alanının karşılığı olan yağ asidi miktarı kalibrasyon eğrisinden bulunmuş ve toplam çözelti hacmiyle çarpılarak toplam örnekteki yağ asidi miktarı hesaplanmıştır.
Çalışma sonucunda elde edilen veriler, SPSS 9.0 Windows programı kullanılarak varyans analizine (F Testi) tabi tutulup, önemli varyans kaynaklarına ait ortalamalar Duncan Çoklu Karşılaştırma testi ile önem seviyesi (P=0.05) olarak seçilip karşılaştırılmıştır [17].
BULGULAR
Taze ve haşlanmış tatlısu ıstakozlarının cinsiyet ve boy gruplarına göre ortalama ağırlık ve boy ölçüm değerleri Çizel-ge 1’de verilmiştir.
Taze ve haşlanmış tatlısu ıstakozlarının kimyasal analiz so-nuçları Çizelge 2’de verilmiştir. En yüksek su oranı 9-9.9cm’lik dişi bireylerde, en düşük su oranı 10-11.9cm’lik erkek bireylerde belirlenmiştir. Protein oranı en yüksek 8-8.9 cm boy grubundaki dişi bireylerde en düşük 9-9.9 dişi ve 10-11.9 dişi bireylerde, en yüksek yağ oranı 8-8.9 cm boy grubunda erkek bireylerde, en düşük yağ içeriği 9-9.9 dişi bireylerde saptanmıştır. Kül miktarı ise en yüksek 12-13.9cm boy grubundaki dişilerde, en düşük kül değeri 9-9.9cm boy grubundaki dişilerde tespit edilmiştir.
Farklı boylardaki taze ve haşlanmış tatlısu ıstakozlarının yağ asit analiz sonuçları ise Çizelge 3’te verilmiştir. Tüm grup-larda doymuş yağ asitlerinden palmitik asit, tekli doymamış yağ asitlerinden oleik asit, çoklu doymamış yağ asitlerinden ise dekosaheksaenoik asit daha yüksek oranda bulunmuştur.
TARTIŞMA VE SONUÇ
Eğirdir Gölü’nün önemli doğal türlerinden biri olan tatlısu ıstakozu populasyonundaki azalışa rağmen hala üzerinde aşırı bir av baskısı bulunmaktadır. Populasyon devamlılığı açısından tür üzerindeki çalışmaların yoğunlaşması önem arz etmektedir. Çalışma sonuçlarımıza göre boy grupları arasında önemli farklar belirlenmiş (P<0.05), ağırlık bakımından ise I, II, III ve IV. gruplar arasında önemsiz (P>0.05), diğer gruplar ara-sında önemli farklar tespit edilmiştir (P<0.05) (Çizelge 1). Boy gruplarına göre en yüksek et verimi VIII. deneme gru-bundaki (12-13.9 erkek) bireylerde tespit edilmiştir. Bu değeri %26.05±0.96’lık bir değerle aynı boy grubunun dişi bireyle-rinin izlediği Çizelge 3’te görülmektedir. Eğirdir Gölü’nden avlanan tatlısu ıstakozuyla yapılan çalışmada 11cm’den daha büyük tüm bireylerin et veriminin %20’nin üzerinde olduğu bildirilmiş, 12-14cm boyundaki tüm bireylerde et veriminin %23, 14 cm’nin üzerindeki bireylerde %25-26’ya ulaştığı belir-lenmiştir [11]. Sonuçlarımıza göre aynı boy grubundaki erkek bireylerin et miktarları dişilere göre daha yüksek belirlenmiş, benzer sonuç Mamasın Baraj Gölü (Aksaray) kerevitlerinde yapılan çalışmada da bulunmuştur [18]. Aynı tür üzerine yapı-lan çalışmalarda erkek bireylerin et oranları dişilere göre daha yüksek bulunmuştur [12,19]. Erkek bireylerin dişilere göre et Çizelge 1. Tatlısu ıstakozunun biyometrik ölçümleri ve verim sonuçları (n=20)
Deneme Grupları TOPLAM BOY (cm) TOPLAM AĞIRLIK (g) HAŞ. SON. AĞIRLIK (g) TOPLAM ET (g) ET VERİMİ (%) I 8-8.9 ♀ 8.24±0.07f 18.38±0.43e 17.72±0.36d 4.03±0.12d 22.97±0.68bc II 8-8.9 ♂ 8.44±0.05f 18.32±0.28e 18.43±0.35d 4.26±0.15d 23.15±1.15 bc III 9-9.9 ♀ 9.13±0.01e 19.52±0.28e 18.66±0.45d 4.54±0.20d 24.10±0.66 bc IV 9-9.9 ♂ 9.22±0.04e 22.90±0.48e 22.19±0.66d 5.33±0.23d 23.90±0.58 bc V 10-11.9 ♀ 11.59±0.11c 43.44±1.65d 40.36±1.49c 8.46±0.47c 20.83±0.67 c VI 10-11.9 ♂ 11.20±0.16d 50.06±3.54c 43.74±3.19c 8.83±0.70c 21.07±1.63 c VII 12-13.9 ♀ 13.01±0.10b 63.45±1.29b 62.54±1.39b 16.12±0.42b 26.05±0.96ab VIII 12-13.9 ♂ 13.28±0.14a 82.83±3.95a 82.20±4.17a 21.92±1.06a 27.97±1.96a
Aynı sütunda farklı harf alan ortalamalar arasındaki değişim istatistiki olarak önemlidir (P<0.05). Çizelge 2. Taze ve haşlanmış tatlısu ıstakozunun kimyasal analiz sonuçları (n=3)
Deneme Grupları SU (%) HAM PROTEİN (%) HAM YAĞ (%) HAM KÜL (%) TAZE I 8-8.9cm ♀ 80.51±0.74ab 17.65±0.19a 1.91±0.03ab 1.32±0.05bc II 8-8.9cm ♂ 79.37±1.19abcd 16.36±0.49abc 1.96±0.09a 1.34±0.04b
III 9-9.9cm ♀ 80.75±0.52a 16,13±0.69abc 1.09±0.30d 1.15±0.03def
IV 9-9.9cm ♂ 79.05±0.72abcd 16.85±0.57abc 1.67±0.15abc 1.27±0.06bcd
V 10-11.9cm ♀ 79.57±0.65abc 16.87±0.09abc 1.70±0.21abc 1.27±0.03bcd
VI 10-11.9cm ♂ 78.90±0.97abcd 17.55±0.66a 1.48±0.14bcd 1.31±0.05bc
VII 12-13.9cm ♀ 79.36±1.10abcd 17.08±0.53a 1.71±0.18abc 1.45±0.05a
VIII 12-13.9cm ♂ 78.25±0.31abcd 15.77±0.65abc 1.67±0.15abc 1.23±0.01bcde
HAŞLANMIŞ
I 8-8.9cm ♀ 78.37±0.61abcd 15.89±0.18abc 1.16±0.12d 1.17±0.03def
II 8-8.9cm ♂ 77.92±0.76cd 16.58±0.25abc 1.22±0.04d 1.17±0.01def III 9-9.9cm ♀ 78.18±0.46cd 15.01±0.82c 1.18±0.08d 1.08±0.02f IV 9-9.9cm ♂ 77.24±0.60cd 17.41±0.40a 1.41±0.02cd 1.12±0.03ef V 10-11.9cm ♀ 78.03±0.48cd 15.01±1.05c 1.18±0.13d 1.23±0.05bcde VI 10-11.9cm ♂ 77.07±0.12cd 16.99±0.83ab 1.28±0.05cd 1.27±0.01bcd VII 12-13.9cm ♀ 77.38±0.16cd 15.16±0.20bc 1.12±0.09d 1.21±0.03cde
VIII 12-13.9cm ♂ 77.41±0.54cd 16.29±0.62abc 1.18±0.05d 1.24±0.02bcde
Ş. Bilgin ve ark. / Bibad, 1 (2): -6, 2008
6
verimlerinin yüksek bulunmasını, kıskaçlarının dişilerden daha büyük olmasına bağlamaktadırlar.
Tatlısu ıstakozunun boy, cinsiyet ve ağırlık faktörlerine bağlı olarak yapılan kimyasal analiz sonuçlarına göre en yük-sek su içeriği III. deneme grubundaki taze bireylerde belirlen-miş, haşlama işlemi sonrası su içeriğinde azalma saptanmıştır. Haşlanmış örneklerdeki su içeriğindeki bu azalış ısının etkisiy-le etin sıkışarak su kaybetmesinden kaynaklanabilir. Yıldırım vd. taze-erkek tatlısu ıstakozunda su içeriğini %82.07 - 82.80, taze-dişilerde %81.02-82.35, haşlanmış örneklerde %80.17 - 81.11 (erkek), %77.29 - 79.65 (dişi) olarak bulmuşlardır [11]. Bu değerlerin bulgularımızla uyuştuğu görülmektedir (Çizelge 2). Çalışmada tatlısu ıstakozunun ham protein ve ham kül içe-riğinde düzensiz değişimler, ham yağ içeiçe-riğinde ise genellikle haşlama sonrası azalış tespit edilmiştir (Çizelge 2). Başka bir çalışmada da taze tatlı su ıstakozunda protein oranı %20.23 (er-kek) - %22.01 (Dişi), yağ oranı %1.72 (Er(er-kek) – 1.97(Dişi) ve kül miktarı %1.55 (Erkek) - 1.59 (Dişi) olarak bulunmuş olup protein içeriği dışında diğer parametreler bulgularımıza (Çizel-ge 2) benzerlik göstermektedir [10]. Tatlısu ıstakozunun besin kalitesi üzerine yapılan diğer bir çalışmada (eşey bildirilmemiş-tir) % 79.41± 0.88 su, % 17.05± 1.10 protein, %0.51± 0.10 yağ ve % 1.47± 0.18 kül içerdiği saptanmıştır [20]. Başka bir tatlısu kerevit türü olan Cerax quadricarinatus ile yapılan çalışmada dişi ve erkek bireylerin sırasıyla %86.61± 0.68- 80.37± 0.45su, % 16.20± 0.66 - 16.71± 0.33 protein, %0.17± 0.02 -0.14± 0.02 yağ ve % 1.42± 0.08 -1.41± 0.05 kül içerdiği tespit edilmiştir [21]. Yine Cherax quadricarinatus türü ile yapılan ayrı bir ça-lışmada dört farklı dietle beslenmiş kerevitler kullanılmış, ke-revitlerin erkeklerinde su içeriği %79.50- %81.00, protein içe-riği %14.50 - %17.20 aralığında ve kül içeiçe-riği %1.30 olarak, dişilerde %78.60 - %80.00, protein içeriği %15.20 - %19.00 ve kül içeriği %1.30 - %1.40 aralığında belirlenmiştir [22]. Tatlısu ıstakozlarının genel kimyasal bileşimlerine ilişkin elde edilen bu bilgiler ile bulgularımız arasında uyumluluk söz konusudur.
Tatlısu ıstakozunun yağ asidi analizlerinde palmitik asit (C16:0) Palmitoleik asit (C16:1), Stearik asit (C18:0), Oleik asit(C18:1
ω-9), Linoleik asit (C18:2 ω-6) Linolenik asit (C18:3 ω-3)
dokosahek-zaneoik asit (C22:6ω-6) yağ asitleri belirlenebilmiştir. Yağ asidi analiz sonuçlarına göre palmitik asit, stearik asit ve
dokosahek-zaneoik asit içeriğindeki değişimler tüm deneme gruplarında önemsiz (P>0.05) bulunmuştur. Diğer yağ asitlerindeki deği-şimlerin ise düzensiz olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 3). Che-rax quadricarinatus türünde yapılan bir çalışmada, bulguları-mıza benzer bir şekilde (Çizelge 3) doymamış yağ asitlerinin oranı, doymuş yağ asitlerine göre daha yüksek belirlenmiştir [23]. Her iki çalışmada da doymuş yağ asitlerinden palmitik asit, doymamış yağ asitlerinden oleik asit maksimum düzey-de bulunmuştur. Başka bir tatlısu kerevit türü olan Orconectes rusticus’un yağ asidi analizleri sonucunda doymuş yağ asit-lerinden palmitik asit % 19.7, stearik asit %8.1, tekli doyma-mış yağ asitlerinden Palmitoleik asit %15.1,oleik asit % 21.5, çoklu doymamış yağ asitlerinden linoleik asit %7.4, linolenik asit %9.2 oranlarında saptanmıştır [24]. Bu değerler ile Eğirdir Gölü’ndeki tatlısu ıstakozu türünden elde ettiğimiz yağ asit so-nuçları karşılaştırıldığında bazı değerler miktar olarak farklılık göstermektedir.
İsveç’te Skillötsjön Gölü’nden yakalanan Pacifastacus leniusculus ile Gotland Adası yakınlarındaki doğal bir göl-den avlanan Astacus astacus bir süre tanklarda beslendikten sonra yağ asidi analizleri yapılmıştır. Analizler sonucunda A.astacus ve P.leniusculus türlerinin erkek bireylerinin kuy-ruk kaslarında sırasıyla %14.4±0.2 -16.5± 0.5 palmitik asit, %7.0±0.1-5.5±0.6 stearik asit, %3.9±0.2 -3.9±1.6 palmitoleik asit, %22.7±0.1-24.6±1.6 oleik asit, %3.9±0.1-15.7±2.3 lino-leik asit ve %4.6±0.1- 4.0±0.4 oranında da dokosaheksaeno-ik asit içerdiği saptanmıştır. Çalışmada dişi bireylerin kuyruk etleri analize alınmamıştır [25]. Eğirdir Gölü’nden avlanan ve hiçbir besleme işlemine maruz bırakılmayan A. leptodactlus ile yapılan çalışmada erkek bireylerde doymuş yağ asitlerinden palmitik ve stearik asitin daha yüksek değerler sergilediği, tek-li doymamış yağ asitlerinden palmitoleik asitin ise geneltek-likle benzer oranlarda bulunduğu, en yakın oranın 12-13.9 cm bo-yundaki erkek bireylerde bulunduğu görülmüştür. Bir başka tekli doymamış yağ asidi olan oleik asit her üç tatlısu ıstakozu türünde birbirine yakın oranlarda olup nispeten A.leptodacytlus türünde daha yüksek oranlarda bulunmuştur. Çoklu doymamış yağ asitlerinden linoleik asite ilişkin sonuçlar incelendiğinde A. leptodactylus’un sonuçlarının cinsin diğer bir türü olan A. astacus’a daha yakın olduğu belirlenmiştir. Su ürünlerinin bu-Çizelge 3. Taze ve haşlanmış tatlısu ıstakozunun yağ asit analiz sonuçları (%)(n=2)
Deneme Grupları C16:0 C16:1 C18:0 C18:1 ω-9 C18:2 ω-6 C18:3 ω-3 C22:6 ω-3 TAZE I 8-8.9cm ♀ 25.48±0.60a 5.10±1.79bcd 11.25±1.74a 26.72±0.05abcde 6.51±0.69bc 0.36±0.16c 19.67±0.13a II 8-8.9cm ♂ 25.04±4.48a 5.55±0.94bcd 9.36±0.35a 25.90±0.80cde 6.17±1.67bc 0.49±0.21bc 20.36±3.89a III 9-9.9cm ♀ 26.32±1.83a 4.76±0.08bcd 11.31±1.41a 29.08±0.00ab 5.94±0.76bc 1.92±0.42ab 15.74±0.44a IV 9-9.9cm ♂ 25,67±1.22a 4.67±0.80bcd 8.91±1.56a 25.81±1.11cde 7.87±2.83bc 1.83±1.10ab 19.16±2.54a V 10-11.9cm ♀ 28.13±1.98a 5.63±0.19bcd 11.76±1.50a 26.71±1.76abcde 7.52±0.48bc 0.49±0.04bc 15.08±2.25a VI 10-11.9cm ♂ 28.49±3.38a 4.26±0.05cd 9.86±1.37a 26.39±0.49bcde 3.68±0.36c 0.51±0.21bc 19.09±3.17a VII 12-13.9cm ♀ 32.64±7.29a 4.58±0.97bcd 12.09±2.27a 24.28±1.24e 3.87±0.73c 0.33±0.14c 15.25±5.92a VIII 12-13.9cm ♂ 28.93±1.05a 6.46±0.49bc 11.33±0.08a 29.53±0.76a 2.90±0.69c 0.00±0.00c 18.08±2.39a HAŞLANMIŞ I 8-8.9cm ♀ 24.45±2.39a 6.18±0.83bc 8.75±1.40a 29.01±0.40ab 14.77±7.44a 1.13±0.35abc 11.19±2.09a II 8-8.9cm ♂ 27.43±3.28a 8.73±0.29a 8.23±0.26a 26.94±1.55abcde 5.51±1.23bc 2.35±0.97a 16.43±0.32a III 9-9.9cm ♀ 27.35±3.29a 4.81±0.31bcd 8.16±0.17a 25.23±0.17de 4.93±0.90bc 1.38±0.35abc 15.88±0.88a IV 9-9.9cm ♂ 25.55±0.54a 6.84±0.45ab 8.80±0.43a 27.53±0.91abcd 11.74±0.24ab 1.21±0.02abc 13.16±0.29a V 10-11.9cm ♀ 19.84±1.30a 4.44±0.22cd 9.31±0.15a 28,.20±0.66abcd 3.64±0.26c 1.25±0.07abc 23.83±2.78a VI 10-11.9cm ♂ 27.44±1.40a 5.27±0.10bcd 9.07±.21a 29.33±1.21ab 4.02±0.10c 1.31±0.29abc 13.04±0.77a
VII 12-13.9cm ♀ 22.33±0.51a 4.78±0.46bcd 10.15±0.37a 28.36±0.60abc 2.64±0.06c 1,.10±0.03abc 21.24±0.37a
VIII 12-13.9cm ♂ 20.48±0.10a 3.47±0.03d 8.12±0.85a 26.88±0.12abcde 2.47±0.03c 0.32±0.02c 22.30±0.34a
Ş. Bilgin ve ark. / Bibad, 1 (2): -6, 2008
6
lundurduğu en önemli çoklu doymamış yağ asitlerinden olan dokosaheksaenoik asit içeriği A.leptodactylus’ta her iki türden daha yüksek bulunmuştur (Çizelge 3). Her iki çalışmada Asta-cus türlerinin diğer P.leniusculus’a göre nispeten daha yakınlık gösterdiği ancak genelde yağ asitleri oranları açısından farklı-lık bulunduğu belirtilebilir. Bu da Ackefors vd. [25]’nin çalış-malarında tatlısu ıstakozu türlerini bir süre kültür ortamında beslemelerinden kaynaklanabilir. Nitekim kimyasal bileşimi etkileyen faktörlerin başında türün yaşadığı ortam ve beslenme durumu gelmektedir. Ayrıca tür faklılığı da bu durumu etkile-yen başka bir unsurdur.
Bu çalışma ile taze tatlısu ıstakozunun (A.leptodactylus) yüksek oranda protein ve doymamış yağ asidi içerdiği, haşlama işleminin kimyasal değerleri çok az etkilediği, boy gruplarına ve eşeye göre et veriminin ağırlığa bağlı olarak artış gösterdiği ve erkek bireylerin daha yüksek et verimine sahip olduğu, genel besin bileşenlerinin çok fazla değişmediği, yağ asitlerinin dü-zensiz değiştiği belirlenmiştir. Özellikle insan beslenmesi açı-sından önemli olduğu bilinen, çoklu doymamış yağ asidi olan dokosahekzaenoik asit (DHA) açısından zengin bir tür olduğu belirlenmiştir.
KAYNAKLAR
[1] Lowery RS, 1988. Growth, moulting and reproduction. (Eds: Holdich, D. M., Lowery, R.S.) Freshwater Crayfi sh: Biology, Management and Exploitation. Chapman and Hall, pp. 83-113, London.
[2] Köksal G, 1988. Astacus leptodactylus in Europe, In:Freshwater crayfi sh: biology, management ana exploitation, Chapman&Hall, London, pp. 365-400. [3] Geldiay R, Kocataş A, 1970. The Preliminary Report
About The Taxonomy and Distribution of Astacus (Decapoda) of Turkey, (in Turkish). Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi İlmi Raporlar Serisi, Ege Üniversitesi matbaası, Yayın No: 94, 12s.
[4] Bolat, 2001. Eğirdir Gölü Hoyran Bölgesi Tatlısu İstakozları (Astacus leptodactylus Esch., 1823)’nın Populasyon Büyüklüğünün Tahmini. Doktora Tezi Danışman Aksoylar, MY, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enst. Temel Bilimler Bölümü, Isparta. [5] Anonim, 2003. Su Ürünleri İstatistikleri. T.C. Devlet
İstatistik Enstitüsü. Ankara.
[6] Anonim, 2005. Su Ürünleri İstatistikleri. T.C. Devlet İstatistik Enstitüsü. Ankara
[7] Groves RE, 1985. The Crayfi sh: Its nature and nurture. Published by Fishing News Books Ltd. 1 Long Garden Walk Farnham, Surrey England pp. 9-33.
[8] Goddard JS, 1988. Food and Feeding. In: Freshwater Crayfi sh: Biology, Management and Explotation. Chapman and Hall, London.
[9] Harlıoğlu MM, Köprücü K, 2000. An Investigation on the vitamin A2, C, E and β-carotene contents of freshwater crayfi sh of (Astacus leptodactylus, Eschscholtz, 1823). Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 12,2, 277-281.
[10] Ünlüsayın M, İzci L, Bilgin Ş, Günlü A, 2003. Kerevit (Astacus leptodactylus salinus Nordman 1842)’lerde sıcak dumanlama yönteminin denenmesi ve kimyasal
bileşenlerinin tespiti. SDÜ Eğirdir Su Ürünleri Fak. Dergisi. 10, 2, 49-51.
[11] Yıldırım MZ, Gülyavuz, H., Ünlüsayın, M., 1997. Eğirdir Gölü Kerevitlerinin (Astacus leptodactylus salinus Nordman 1842) Et Verimi Üzerine Bir Araştırma. Turkish Journal of Zoology 21,101-105.
[12] Harlıoğlu MM, 1999. Keban Baraj Gölü, Ağın Yöresi Tatlısu ıstakozu, Astacus leptodactylus Eschscholtz. Populasyonunda Ağılık-Uzunluk İlişkisi ve Et Verimi. Turkish Journal of Zoology 23, Ek Sayı 3, 949-957. [13] AOAC, 2000. AOAC Offi cial Method 940.25 Nitrogen
(Total) in Seafood. First Action 1940, Offi cial Methods of Analysis of AOAC Internatıonal 17th Edition. [14] Bligh EG, Dyer WJ, 1959. A Rapid Method of Total Lipid
Exraction and Purifi cation, Can. Journal of Biochem. And Physiology, 37, 911p.
[15] Lovell RT, 1981. Laboratory manuel for fi sh feed analysis and fi sh nutrition studies. Department of Fisheries and Allied Aquacultures International Center for Aquaculture. Auburn University. 65p.
[16] Izquierdo N, Aguirrezábal L, Andrade F, Pereyra V, 2002. Night Temperature Affect Fatty Acid Composition in Sunfl ower Oil Depending on the Hybrid and the Phenological Stage. Field Crops Res. 77, 115-126. [17] Özdamar K, 2001. SPSS ile Biyoistatistik. Kaan Kitabevi,
452s., Eskişehir.
[18] Büyükçapar HM, Alp A, Kaya M, Çiçek Y, 2006. Mamasın Baraj Gölü (Aksaray-Türkiye) Tatlısu Istakozu (Astacus leptodactylus Eschscholtz, 1823)’nun Boy-Ağırlık Ilişkisi ve Et Verimi. E.U. Su Ürünleri Dergisi 23: (1-2), 21–25. [19] Harlıoğlu MM, Holdich DM, 2001. Meat Yields in the
introduced freshwater crayfi sh, Pacifastacus leniusculus (Dana) and Astacus leptodactylus Eschscholtz, From British waters. Aquaculture Research 32, 411-417. [20] Özdemir Y, Köprücü K, Şeker E, Çakmak MN, 1999.
Kerevit (Astacus leptodactylus)’in Besin Kalitesinin Araştırılması. X. Ulusal Su ürünleri Semp. 22-24 Eylül, 385-393, Adana.
[21] Thompson KR, Metts LS, Muzınıc LA, Yancey DH, Webster C.D., Rouse, D.B.,Xiong, Y.,2004. Growth, processing measurements, Tail Meat Yield, and tail Meat Proximate composition of Male and Female Australian Red Claw Crayfi sh Cherax quadricarinatus Stocked into Earthen Ponds. Journal of Applied Aquaculture. 16:3/4,117-129.
[22] Thompson KR, Metts LS, Muzınıc LA, Dasgupta S, Webster CD, 2006. Effects of feeding practical diets containing different protein levels, with or without fi sh meal, on growth, survival, body composition and processing traits of male and female Australian red claw crayfi sh (Cherax quadricarinatus) grown in ponds. Aquaculture Nutrition 12, 227–238.
[23] Alimon AR, Roustaian P, Saad CR, Kamarudin MS, 2003. Lipid content and fatty acid composition during early and late embryonic development of redclaw cray.sh, Cherax quadricarinatus (Crustacea, decapoda). Journal of Appl. Ichthyology. 19, 397–398.
Ş. Bilgin ve ark. / Bibad, 1 (2): -6, 2008
6
[24] Wolfe DA, Venkata Rao P, Cornwell DG, 1965. Studies on the fatty acid composition of crayfi sh lipids. The journal of the American Oil Chemists Society 42,633-637. [25] Ankefors H, Castell J, Lena I, Öström Ö, 1997.
Preliminary results on the fatty acid composition of freshwater crayfi sh, Astacus astacus and Pacifastacus leniusculus, Held in Captivity. Journal of the world Aquaculture society 28,1, 97-105.
