Bölüm 5. Ekonominin Ölçülmesi-I

(1)

MAKRO İKTİSAT I

BÖLÜM 5

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 1: HASILANIN ÖLÇÜLMESİ

(2)

GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILANIN ÖLÇÜLMESİ

(3)

Toplam üretim yaklaşımında, katma değerler toplamının GDP’ye eşit olduğu kabul edilir.

Ekonomideki faaliyet alanlarındaki bütün firmaların katma değerleri hesaplanarak ölçülür.

(4)

TOPLAM ÜRETİM YAKLAŞIMI

(5)

Grafikte Türkiye’de üretim yöntemiyle hesaplanan, GDP’yi oluşturan sektörlerin 2013 yılı değerleri, toplam GDP içindeki payları ve 2012 yılına göre gelişme düzeyleri gösterilmiştir.

Grafikte gördüğümüz üzere Ulaştırma, Depolama ve Haberleşme, İmalat Sanayi, Toptan ve Perakende Ticaret sektörleri en büyük üç paya sahiptirler. TOPLAM ÜRETİM YAKLAŞIMI

(6)

Toplam üretim yaklaşımında, katma değerler toplamının GDP’ye eşit olduğu kabul edilir.

Ekonomideki faaliyet alanlarındaki bütün firmaların katma değerleri hesaplanarak ölçülür.

(7)

Ülkede belirli bir yılda üretilen nihai malları satın almak için o ülkede yapılan harcamalardan yani: tüketim (C), brüt yatırım (I), hükümet alımları (G) ve net ihracat(XN) toplamı ile hesaplanmaktadır.

Nominal GDP = C + I + G + XN

(8)

Hanehalkı sektörü tarafından nihai malları satın almak amacıyla yapılan ödemeleri kapsamaktadır.

Dayanıklı ve dayanıksız mallar için ve hizmetler için yapılan ödemeler bu gruba dahildir.

Bu gruba girmeyen tek harcama konut harcamalarıdır. TOPLAM HARCAMA YAKLAŞIMI

(9)

Tüketime dahil olmayan hanehalkının konut harcamalarına ek olarak iş alemi tarafından gerçekleştirilen bina, makine-teçhizat ve stoklar için yapılan harcamaların genel toplamı brüt yatırımları oıluşturur.

TOPLAM HARCAMA YAKLAŞIMI Brüt Yatırım (I)

(10)

Brüt Yatırım (I)= Sabit Yatırım (I_f) + Stok Yatırım (I_s)

Sabit Yatırım= Hanehalkının konut harcamaları ve iş aleminin uzun süreli kullanım amacıyla satın aldıkları bina, makine-teçhizat gibi harcamalardan oluşur. Stok Yatırım= Firmaların stoklarında 1 yılda (1 Ocak – 31 Aralık) meydana gelen değişmeleri ifade eder.

(11)

Nihai Satışlar= C + If + G + XN GDP= C + (If + Is ) + G + XN

Mevcut ekonomide nihai satışlar ile GDP’nin birbirine eşit olması, ekonomide belirli yılda üretilen tüm nihai malların satın alındığı anlamına gelmektedir.

(12)

GDP’nin nihai satışlardan büyük olması belirli yılda üretimi gerçekleştirilen malların tamamının değil bir kısmının belirli yıl içinde satın alındığı anlamına gelmektedir.

Bu durumda ise firmalar GDP ile nihai satışların arasındaki fark kadar pozitif stok yatırımı yaparlar.

(13)

GDP’nin nihai satışlardan küçük olması durumu ise, ekonomide belirli yılda üretilen mal ve hizmetlerden daha çok tüketim yapıldığını göstermektedir. Bu durumda daha önceden yapılan stok yatırımını kullanarak fark giderilebilmektedir.

(14)

Bütün kamu kurumları tarafından kamu hizmeti üretmek için yapılan harcamalara hükümet alımları denilmektedir.

Kısacası hükümet alımları kamu hizmeti üretmek için istihdam edilen personele ödenen ücretlerini kapsamaktadır.

Hükümet alımlarına sübvansiyonlar ve faiz ödemeleri dahil değildir. Bu tarz ödemelerin kamu hizmeti üretmekle alakası yoktur.

TOPLAM HARCAMA YAKLAŞIMI Hükümet Alımları(G)

(15)

Ülkede yurtiçi harcamalar GDP’den daha büyük olarak gerçekleşiyorsa (C + I + G >GDP), bu durumda ticaret açığından söz edilmektedir. =M > X =XN < 0 Bu durumda ise ülke ürettiğinden daha fazla bir değeri tüketim, yatırım ve hükümet alımları için kullanmaktadır.

TOPLAM HARCAMA YAKLAŞIMI

(16)

Ülkede GDP‘nin yurtiçi harcamadan büyük olduğu durumlarda ticaret fazlası oluşmaktadır (C + I + G <GDP) = X > M =XN > 0

Bu tarz bir durumda ülke ürettiğinden daha az bir değeri tüketim, yatırım ve hükümet alımları amacıyla yurtiçi harcama olarak kullanılır.

(17)

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 1: HASILANIN ÖLÇÜLMESİ DEĞER PAY % GDP Toplam Harcama 105.680 100.0 Tüketim(C) 73.108 69.1 Brüt Yatırım 25.621 24.2 Sabit Yatırım(If) 25.154 23.8 Stok Yatırım(Is) 467 0.4 Hükümet Alımları 11.105 10.5 Yurtiçi Harcamalar(C+I+G) 109.834 103.9 Net İhracat -4.154 -3.9 İhracat(X) 25.503 24.1 İthalat(M) 29.657 28.1 GDP=C+I+G+XN 105.680 100.0 Nihai Satışlar(C+If+G+XN) 105.213 99.6

(18)

Az önceki tabloda gördüğümüz gibi yurtiçi harcamalar GDP’den büyük dolayısıyla dış ticaret açığını görebilmekteyiz.

(19)

Toplam gelir yaklaşımında GDP kişilerin üretim sürecinde elde ettikleri gelir üzerinden hesaplanmaktadır.

GDP=Emek Gelirleri(ücret-maaş) + Sermaye Gelirleri(rant-faiz-net kar) + Dolaylı Vergiler + Yıpranma

(20)

GDP’yi hesaplama türlerinin üçüncüsü olan bu toplam gelir yaklaşımında, ülkede bir yıl içerisinde üretilen nihai malların hangi amaçlarla kullanıldığı değil, ülke içerisinde bir yıl boyunca üretim sürecine katılan üretim faktörlerinin üretimden aldıkları payları yani fonksiyonel gelirin nasıl dağıldığı hesaplanmaktadır.

(21)

TOPLAM GELİR YAKLAŞIMI

GPP – Toplam Gelir Değer

576.322 100%Pay

Emek gelirleri (ücretler ve

maaşlar) 151.230 26.2

Sermaye gelirler (rant, faiz

ve kar) 288.516 50.1

Yıpranma 35.967 6.2

Dolaylı vergiler 100.607 17.5

(22)

GDP İLE İLGİLİ BÜYÜKLÜKLER

Ülkenin sahip olduğu doğal kaynaklar, emek, sermaye ve teşebbüs üretim faktörleri kullanılarak o ülke vatandaşları tarafından bir yıl içerisinde üretilen nihai malların piyasa değerine GAYRİ SAFİ MİLLİ HASILA (GNP) denilmektedir.

(23)

GNP = GDP + Ülke Vatandaşlarının Yabancı Ülkelerdeki Üretime Katkıları – Yabancı Ülke Vatandaşlarının Ülkedeki Üretime Katkıları

****Ülkedeki vatandaşların diğer ülkelerde elde ettikleri faktör gelirleri, diğer ülkelerde üretim sürecinde bulundukları katkıyı göstermektedir.

(24)

GNP = GDP + Yerli Üretim Faktörlerinin Yabancı Ülkelerde Elde Ettikleri Faktör Gelirleri – Yabancı Üretim Faktörlerinin Ülkede Elde Ettikleri Faktör Gelirleri

****Yukarıda bahsedilen faktör gelirleri arasındaki fark, yurt dışından net faktör ödemeleri olarak adlandırılmaktadır.

(25)

Net faktör ödemelerinin pozitif olması durumunda (yerli üretim faktörlerinin yabancı ülkelerde elde ettikleri faktör gelirlerinin, yabancı üretim faktörlerinin ülkedeki elde ettikleri faktör gelirlerinden büyük olması), gayri safi milli hasıla gayri safi yurt içi hasıladan büyük olur.

(26)

Net faktör ödemelerinin negatif olması durumunda (yerli üretim faktörlerinin yabancı ülkelerde elde ettikleri faktör gelirlerinin, yabancı üretim faktörlerinin ülkedeki elde ettikleri faktör gelirlerinden küçük olması), gayri safi milli hasıla gayri safi yurt içi hasıladan küçük olur.

(27)

İhracat ile ithalat arasındaki farkı temsil eden XN(net ihracat) ile net faktör ödemelerinin(NFP) toplamı cari hesap(CA) olarak adlandırılır.

(28)

Cari hesabı da gayri safi milli hasılanın formülüne eklediğimizde aşağıdaki eşitliği elde etmekteyiz.

GNP = C + I + G + XN (+)(-) NFP GNP = (C + I + G) + CA

(29)

Ülkenin sınırları içerisinde belirli bir yılda üretilen nihai malların üretildikleri yıldaki piyasa fiyatları üzerinden net değerine net yurt içi hasıla(NDP) denilmektedir.

Ekonomideki sermaye stokunun üretim sürecinde aşınması ve eskimesi sonucunda oluşan parasal değer yıpranma olarak isimlendirilir.

(30)

Verilen bu iki tanımı formüle edersek;

(NET YURT İÇİ HASILA)NDP = GDP – YIPRANMA

‘‘NDP = (C + I + G + XN) – YIPRANMA’’ sonucuna ulaşırız. NET YURT İÇİ HASILA

(31)

NET YATIRIM(IN) = BRÜT YATIRIM(I) – YIPRANMA

NDP = (C + I + G + XN) – YIPRANMA, I – YIPRANMA IN’ye eşit olduğu için;

NDP = C + IN + G + XN

(32)

Formüle ettiğimiz bu bilgileri şu şekilde yorumlayabiliriz;

Brüt yatırımın, yıpranmadan büyük olması durumunda net yatırım(IN) pozitif olmaktadır.

IN’nin pozitif olması ise ekonomideki sermaye stokunun bir önceki yıla göre arttığına ve bunun sonucunda genişleyen ekonomiye işarettir.

(33)

Brüt yatırımın, yıpranmadan küçük olduğu durumunda ise net yatırım(IN) negatif olmaktadır.

IN’nin negatif olması ise ekonomideki sermaye stokunun bir önceki yıla göre azaldığına ve bunun sonucunda daralan ekonomiye işarettir.

(34)

Brüt yatırımın, yıpranmaya eşit olduğu durumunda da net yatırım(IN) sıfır olmaktadır.

IN’nin sıfır olması ise ekonomideki sermaye stokunun bir önceki yıla göre aynı kaldığına ve bunun sonucunda durağan ekonomiye işarettir.

(35)

Ülkenin sınırları dahilinde bir yılda gerçekleştirilen nihai mal üretiminin,

üretim faktörlerine yapılan ödemeler toplamına(emek için ücret, doğal

kaynaklar için rant, sermaye için faiz, teşebbüs için kar) yurt içi gelir (DI) denilmektedir.

DI=NDP-Dolaylı Vergiler

(36)

Ülke vatandaşlarının sahip oldukları üretim faktörlerine hem o ülkede hem de diğer ülkelerdeki üretime katkıları karşılığında yapılan ödemeler toplamına

milli gelir(NI) denilmektedir. Milli gelir aynı zamanda faktör fiyatlarıyla GDP

olarak da bilinmektedir.

NI = DI + NFP

(37)

Net faktör gelirlerinin pozitif olması(GNP>GDP) durumunda milli gelir, yurt içi gelirden büyük olacaktır(NI>DI).

Net faktör gelirlerinin negatif olması(GDP>GNP) durumunda ise yurtiçi gelir, milli gelirden büyük olacaktır(DI>NI).

(38)

Ülkedeki vatandaşların, bir yılda elde ettiği gelirin vergiden arındırılmamış haline kişisel gelir(PI) denilmektedir.

Milli gelirde, emek gelirinin(ücret) bir kısmı emek faktörüne değil, sosyal sigorta gibi sosyal güvenlik katkıları şeklinde hükümete gitmektedir.

(39)

Kişisel gelirde, milli gelir ve yurt içi gelirin aksine, kişilerin üretime katılmamalarına rağmen elde ettikleri transfer ödemeleri(emekli maaşları, işsizlik yardımları vb.) dahildir.

(40)

Kişisel geliri hesaplamak için, milli gelirden sosyal güvenlik katkıları, kurumlar vergisi ve dağıtılmayan kurum ve şirket karlarını çıkarmak daha sonra transfer ödemelerini ve kamu borç faizlerini eklemek gerekmektedir.

PI = NI - (Sosyal Güvenlik Katkıları + Kurumlar Vergisi + Dağıtılmayan Kurum Karları - Transfer Ödemeleri - Kamu Borçlanma Faizleri)

(41)

Ülkedeki vatandaşların bir yıl içerisinde elde ettikleri gelirden gelir vergisinin

çıkarılması halinde harcanabilir kişisel gelire(DPI) ulaşılmaktadır. DPI = PI – Gelir Vergisi (Nasıl elde edildiği)

DPI = C + S (Nasıl Kullanıldığı)

(42)

EKONOMİNİN ÖLÇÜLMESİ 1: HASILANIN ÖLÇÜLMESİ GNP GDP NFI C I YIPRANMA XN NET YURT İÇİ HASILA (NDP) DOLAYLI VERGİLER YURT İÇİ GELİR (DI) KİŞİSEL GELİR (NI) NFI MİLLİ GELİR (NI) NET HÜKÜMET GELİRİ GELİR VERGİSİ HARACABİ LİR KİŞİSEL GELİR S S C

GDP İLE İLGİLİ BÜYÜKLÜKLER

(43)

TASARRUF YATIRIM ÖZDEŞLİĞİ

Ülkede bir yılda yapılan(fiilen gerçekleştirilen) tasarruf ve yatırımlar, toplam harcama ve toplam gelirin tanımı gereği, birbirine daima eşittir.

(44)

GNP = C+I+G+XN+NFP GNP= C+I+(CG+IG)+XN+NFP

CN= C+CG IN=I+IG

GNP= CN +IN+XN+NFP

(45)

GNP ile ulusal tüketim arasındaki fark, ulusal tasarrufa (hanehalkı+hükümet tasarrufu, SN) eşittir.

SN=IN+XN+NFP

(46)

SPRİ+SG=IN+CA

SPRİ=S+UCP

Ulusal tasarruf özel sektör tasarrufu ile hükümet tasarrufu toplamına eşittir. Özel sektör tasarrufu ise, hanehalkı tasarrufu ile iş alemindeki dağıtılmayan kurum karları toplamına eşittir.

(47)

SG=T-(G+TR+N)

Hükümet tasarrufu ise, vergi gelirleri ile hükümet harcamaları arasındaki farka eşittir.

Vergilerin, hükümet harcamalarından büyük olduğu durumlarda(hükümet milli gelirden aldığı paydan daha az harcıyorsa) bütçe fazlası vardır ve hükümet tasarrufu pozitiftir.

Vergilerin, hükümet harcamalarından küçük olduğu durumlarda(hükümet milli gelirden aldığı paydan daha fazla harcıyorsa) bütçe açığı vardır ve hükümet tasarrufu negatiftir.

SPRİ+SG=IN+XN+NFP

(48)

Bir ülkeden diğer ülkelere yapılan ödemelerle(dış aleme), diğer ülkelerden o ülkeye yapılan ödemeler(dış alemden) arasındaki fark yabancı tasarruf olarak adlandırılır.

(49)

Ülkenin dış aleme yaptığı ödemenin, dış alemden ülkeye yapılan ödemeyi aşan kısmı, yabancıların ülkede fabrika kurmalarında(dolaysız yabancı yatırım) ve ülke tahvillerinin, hisse senetlerinin satın alımında kullanılabilmektedir.

(50)

Ülke, dış alemden ülkeye yapılan ödemenin, ülkeden dış aleme yapılan ödemeyi aşan kısmını dış alemde fabrikalar kurmakta ve değerli kağıtların alımının gerçekleşmesinde kullanabilmektedir.

(51)

ULUSAL SERVET

Ülke içerisinde ikamet eden kişilerin sahip oldukları servet ulusal

servet olarak nitelendirilmektedir.

Bu serveti oluşturan unsurlarda fiziksel sermaye birinci sırada gelmektedir.

(52)

ULUSAL SERVET

Doğal kaynaklar, makineler, binalar, köprüler, barajlar ve benzeri kamusal alt yapı bileşenleri fiziksel sermayeyi oluşturmaktadır.

Ülkedeki yerleşik insanların sahip oldukları bilgi ve beceri ise ulusal servetin ikinci unsurudur. Bu bilgi ve beceriyi kısaca beşeri sermaye olarak adlandırabiliriz.

(53)

ULUSAL SERVET

Net yabancı varlıkları da ulusal sermayenin üçüncü unsuru olarak tanımlayabiliriz.

Ülkenin yabancı varlıkları ile (yabancı bonoları, hisse senetleri, yabancı bankalardaki mevduatları, diğer ülkelerde sahip olduğu fabrikalar) ülkenin yabancı yükümlülükleri (yabancıların ülkede sahip olduğu mali ve fiziksel varlıklar)

(54)

ULUSAL SERVET

Ancak ulusal mali varlıklar ulusal servetin hesaplanmasına dahil edilmezler.

Çünkü, bu varlıkların ulusal servet üzerinde etkisi yoktur(ulusal varlıklar

sahip olanlar için alacak, bu değerleri satan için ise borç oluşturması dolayısıyla ulusal servet üzerinde etkileri yoktur).

(55)

GDP ve ULUSLARARASI KIYASLAMALAR

Ülkelerin refah düzeylerinin karşılaştırılabilmesi için, ülkelerin GDP değerlerinin bilinmesi gerekmektedir.

Piyasa döviz kuru yaklaşımı ve satın alma gücü paritesi

(56)

PİYASA DÖVİZ KURU YAKLAŞIMI

Ülkelerin refah düzeylerinin karşılaştırılabilmesi için A.B.D doları cinsinde fert

başı GDP değerlerine ihtiyaç vardır.

1 doların diğer ülkelerde ve Amerika’da aynı satın alma gücüne sahip olmaması sebebiyle, piyasa döviz kuru üzerinden refah karşılaştırması yapmak anlamlı değildir.

(57)

SATIN ALMA GÜCÜ PARİTESİ YAKLAŞIMI

Piyasa döviz kuru yaklaşımının geçerli olmaması sebebiyle iktisatçılar refah farklılıklarını, oluşturulan belirli bir sepetin her iki ülkedeki fiyatlarını A.B.D dolarına eşitleyerek hesapladıkları satın

(58)

(59)