İstanbul Müzelerindeki Börklü Mezar Taşları

I

' _• •

I

I I I . .

' f

I • • , l • ' • • • • • • ' • • • • • • • • • _' • • ... f!·, I i • •

•

.

"

' I • _• • • • , I

'

I

•

• { •

ISTANBUl

MUZELcRiNDEKI

•

BOR~LW

MEZAR TA$.LARI

•

Ersin OCA

'

L

•

Saltanat

tacm giyen alemde

magrur

olll)asm,

Niee

sultan

borkiin

almt~t1r

beyim bad-1

hazan •

·

.

BABl

;

•

Kiirkiine

·

borkiine

bakma asia,

Orf-ii zarf ademi etmez

_{• n}

ala.

·

Siimbiilzade VEBBI

Osmano!~ullan

ilk kuru}duklan

zamanda kll1k ve

kiyafet-leri birbirine benzemeyen ve ban§ siiresince kendi i§kiyafet-lerinde

~ali§an

ve Tiirkmen beyleri ve Akincilarla harp

·

yap1yorlard1 .

Bu dur

·

uma bir

~eki

diizen vermek isteyen Orhan Bey, ilk

defa olarak Jmeslegi askerlik olan, kl§lalard

·

a egitilen, ayl1kl1

piyade

ve

sii'v

·

ari te§kilat1n1 kurdu.

«1

.

Murad Bey zaman1nda,

babas1 Orhar1 Gaz!'nin te§kil ettigi «Yaya» ve <<Miisellem>>

denilen piyacle ve

suvan

te§ki1a.ti ibka edilmekle

.

beraber

biz-z~t

_{devlet rei}

_.

_{si olan htikiimdara mer but}

_{._}

_{(bagli) olmak}

_iizere

s

·

elgtlkilerle lVIem1Uklerde de oldugu gibi daimi ve maa§ll bir

yaya

ve

atl1 ordusu viicuda getinnek suretiyle

(<Yeni~eri»,

•

<<Cebeci>) ve

,

•

:

cSip

'

ahi» denilen <<Kapi

·

kul'u Ocaklari>) meydana

~1kt1)) 1

•

Zama

.

nla

yap1Ian b

:

a§'anli fetihlerle Sinirlari giderek

geni§leyen

O·~~manli

Devleti, Qan

·

dar.II Kara Halil'

·

in

tavsiyele-rine uyara;k elindeki esirleri ve stmrlan igindeki

·

gayr-i

mus-lim ki§ileri d€v§irerek ve islamla§tirarak istifade

etm~

yo-luna gitmi§tir

.

B

·

u oC"agin <;andarl1 Kara Halil'in c<siyaset-i

mftth~i§esi

neticesi olarak viicude geldigini>> kaydeden

Ham-•

mer bu miinasebetle diyor ki: <<Kara Halil'in bu icadi, viicude

getivdigi semereler itibariyle Avrup

·

a'nin huzur ve

asayi§i

i~in

• • ~

51-• ' • • • ' • • . ' ' ' • • • • •

• • • •

ERSIN t1CAL

• •

-(Suarg) in

top

·

barutunu

ihtiranndan

(b·ulmasindan) pin

kat

.

deh§etli

b-ir

darbe

te§kil

.

eyledi

.

Bu ordu

.

te§ek

·

kulu s1ras1nda

Yeni.geri

{yeni asker)

tesmiye

olundu

.

Bu isim so

·

nra

·

dan

Av-

_

rup

·

a

muverrihleri

tarafind~an

(Janiser)

'e

tahvil edilmi§tir.

·

Gen~ Yeni~eriler §idct~etli

reislerin

idaresi altin

·

d

·

a bulunara

:

k

her

§eyden

evvel

itaate,

yorgunluga,

a{!liga

tahammiil

.

etmeyi

ogrenirlerdi

.

itaat

ve §ecaatlerinin m1lkafati

terakki

idi

.

Bun-dan

dolay1 Yenig.e

.

ri ordusunun Avrupa ve

Asya

'

da ihraz

ey-.

ledigi

·

parlak muzafferiyetler

az zama-11

iginde

miiessisinin

tahmininde isabetini

is

.

bat eyledi

2 •

'

Ba

·

z1

tarihler yeni

te§kil

olunan

.

askere

«Y~ni~eri>>

adm1n

verilmesi

se:beb~ni,

_·

_bu

_ocag1n

B

·

ekta§ilik

il

·

e olan

alakas1m ve

'

<<Bork>> ad1 verilen

serpu§un

ill{

men§ein

.

i

§U

olay

·

a

a

.

tfedetler:

«Bir gun

Orhan

Gazi

Ama'Sya

civar1nd

·

a Suluca

Kara

Hoyiigii

•

nam

mahalde

·

ikamet

eden

s

.

a

·

dat-I sofiyyeden

Sultan

Hac1

B

·

ekta;§-1

Veli'nin

yan1na

gidip

ih

·

d

·

as

eyJle

•

di:l{leri

yeni

:

askerin

ismini

teberrii

·

ken

Cenab-1

§eyh'in

tesn1iye

ve hay1r

ile dua

eylemesini talep

ibuyurmu§

olmalariyle

aziz-i

m~u§ariinile.yh

a~sakir-i

ced!

·

de n

·

eferatit?-dan

b:i:~ini ~ag;1np

·

citb

b

elerinin bir

.

__

k

·

olunu neferin

b~I

iistune koydular

kl

~u

vaz

i

yette

yenleri

neferin

·

arka

tarafindan

beline

dogru

sarkmr§

idi ve «Bu

yeni

as

·

kerin

ismi Yenigeri

·

o1sun

.

Cenab~I

_Hak

_y

_·

_uzlerini

ak,

bazu-.

lar1n1

kuyvetll,

klJiglanni

keskin,

o~klarirll

_·

_muhli

_.

_k

_{(oldiiructi),}

•

.

kendil

;

erini

galip buyursUn» deyu du

·

a eylediler.»

3

<cSultan

Orhan

Hazretleri tarafinda

,

n

729 H

./

1328

M

.

ta-.

rihinde

vakt-1

seferde yevmi

.

bir

a

kge

vaLzife

verilip

vakt•1

ha-.

.

zerde

kat'

olurimak ve

daima

_.

tekalif-i

d

.

ivani'den

muaf

tutul--mak iizere

<(Yaya»

nam1yle

bir nevi

a$k.er

tertip

ol

·

unup

bir

sene

sonra

baz1

islahat icras1yle bunlara

ve

<(Musellem»

na

.

...

·

miyle

yaz1I~n

siivarilere iilufe

1

bed

·

eli tamar

olara

·

k

arazi ve

.

mezraa

tahsis

ve bu srr.ada bir de

1sra

\!

·

OCuklarinin

ve

dev§ir-

_,

meier

en yeti§me

muvazzaf

ve

piyade

asker

tahrir olunmak

ve

i~lerinden birka~

_neferi

81}luca

Kara,

Hoy'itk

n

·

am

mah

·

alde

'

meymenet

i

bf\h§-1

aram

_olan

Hac1

,

_Bekta§

_-

_{1 Veli Hazretlerine}

teberriiken gonderiljp

haklannda

husn·-i tevcj.h

ve dualan

is-

.

tihsal

kilindi'ktan

sonra

~eyl1i

mli§ariirtileyh

'

in ta

.

vsi¥esi

uze ..

rine

<<Yeni~eri»

te-smiye edilmi:§

ldi.

Asakir-i merkume

_,

ocak·

.

Iarm1 aziz-i nlii§ariinileyh'in

himaye-i

.

ruhaniyesinden

bildik·

-leri

i<;in agalar1na

<<Agayani

Bekta§iya

l

n

_

>>

derler

ve

cemiyet-• 1 • • •

•

'

'

• •

-• •

-... •

-•

• •

-• • • ) • • • • • • ... I • • • I •• _,. . I

ISTANB

t!IL

MOZElERINDJ:Ki

_,

BURKLO

MEZAR

TA~.LARI

• l ,

• .

lerinde ve

biiyiik bir

i§

e te§ebbiislerinde ve ez-ciimle

muhare-beye esna-i

_.

mub:a

.

§eretlerinde

«Allah,

Allah;

illallah,

Celul-iil

Cebfbar,

·

Muin-:fli: Settar,

Ha:Tik-ul

Leyl-ii ve'n-nehar,

U~ler,

Ye-diler, Kirklar, Kerem-i Ali, Pederimiz

_

Hac1 Bekta§-1 yeli>> d

·

eyu

gulbank'In

~~eker

_idi.>>

_..

Comte

de

Marsigli

isimli bir

.

Frans1z

seyyahl

18.

yy.'d&

yazmi§

old1.:1gu

eserinde

koyu

bir

H:r.ristiyan

taassubu

ve

garaz

ile bu hususta §Uhlar1 anlatm

·

a,ktadir:

<<SUltari

Murad'In

-Tr;akya

ve

·

Ma!k

·

edo

,

nya

iizerlerine L

·

ala

f?ahin

Pa§a ve

Evranos

•

Beyler ile icra eyle

.

digi muvaffakiyetli hareikat iizerine,

Yerii-.

gerilepn ve klraat1n

te§kilatina ba§laml§tir

.

Sultan Murad

• •

kuvvetlerini ve silfuhlt¥

A

vrupa'ya

tevcih ile

i

lJiiyiik

yerler fet

.

h

ve zaptetmi§, her

ya~tan

bir

~ok

insan1

ve bilhassa gengleri

·

hiikfim

ve iradesi altina

·

alm

·

a

.

ga

muvaffak olmu§tur. Askeri

.

idare b

·

u gengleri

ica

.

binda

·

k

e

ndisine

fay

·

dali

ol~cak

b-ir

tarzda

.

talim ve

terbiyeye

ba§lami§ti.

Sulta11 Murad, o

zaman1n

ktbar

•

ve

·

'buyii

,

klerind

·

en

addedilen

Hac1 Bekta§'In

evv~Iemizde

(ilk

o

-

nce) bu hususta rey ve ogiitlerlni

·alma~·

istemi§

.

idi

ki, bu

zat

haricen

b~uyuk

ve

f.aziletkar bir

unvan

sa

:

hibi

idi. Hac1

Bek-ta§, b

·

u

gen~Iere

bir

~ok

ffiristiyanlann

itlatf (oldiirme)

etti--

rilmesini

ve bu

suretle kitale

(sav~a)

ali§tlrilmast ve bu

su-retle

merhair~:etsiz

ve

gaQ.dar

r

bir

t

a

biata

getirilmesini

em.-reylemi§

ve

bu suretle

Tu

r

k

piyade:sinin

_{esas1 «Yenigeri>>}

(Ye-ni Asker)

n·amiyle~

bu

§ekilde

olmak

iizere tesis

edilmi§tir.

Ba-dehu

(bundan boyle) onlann

.

k~un

ve

Kur'an'1

s1ratiyle Hac1

B

·

ekta§ ol).lara muthi§ ve

zulumkar

:

bir

tav1r gostermelerini

emretmi§ ve her

_-

firsatt

'

a

muvaffak ve mu

·

zaffer olmak

sure-.

tiyle

§eref

kazanmalannt

V·e

aneak bun

:

a gall§m:alarini

tavsiye

etini§tir.

·

Onlardan

iimitvar oldugunu

ve ilkinden onlar1 te§Ci

·

·

eylem.i§

oldu

.

gundan ni§anesini

gost~rm-ek

uzere

kendi elt>i ..

sesinin

yeninden

kesmi§ oldu

,

gu

t

bir

parga tulbent ile efrattan

birinin

·

ba§im b

!

aglanu§ ve

·

fima

;b

.

at

(bundan

sonra)

'

ciimle_.

·

sinin

bu

§ekii~qe

_serpu§

g~iymelerini

_{emretmi§tir.}

_·

_B

_.

_ugiine

_k

_.

a-d

~

ar

onlar, butun bu

_

taJi~at1

muhafaza ettlkleri gibi

ayn1

serpu§u

giymekte a:ncak etraf1na

b

·

az1 s1rmal1

§eritler ilave

edilmi§

.

'

bUlunn1aktadirlar

ki,

bunlar

resimlerimizde

.

goriil-mektedir.

Elhas1l

(

·

kisaea)

yeni~eri

askerini Hac1

_

Bekta§ vii ..

cuda getirmi§

·

oldugu

·

n

,

d

·

an yenigerileF giilllfik ibad

.

etlerinde

bu mfressislerini zikir

-

ve ona

dua

etmek bugiine kadar

adet-.

-leri olmu§tur.>>

5 · • ...

- 5 ' 3 -

•

-• • •

-• • • I ' • • !

-• • • • • • • • • • • • • ' • • • • • • • •

ERSIN tlCAL

. .

.

Bu

mevzftda

bir

de §oyle rivayet anlatilir

:

Orhan Gazi

_{_,}

bir

giin

dev§irilen

bu

goc.u

·

klardan 'bir kagrm yan1na alarak,

Amas-ya

civannda Hac1 Bekta§-1 Veli'ye gidip,

kendisinden bu yeni

askerlere hayrr

dua

ettnesini ve

·

bir. sancak ver

.

mesini ister.

Hazret-i Veli de

bu gocuklardan birinin ba§rna elini

koyar,

o

s1rada aba:s1n1n kol

yeni

QOCI;lgun

s1rt1na kadar

uzan1r.

Ba

par~ay1

_{kolundan kesip kurulu§u}

_·

_kutlam

_·

_{ak amacryla onlara}

verir. Sonra o parga kiilah'a eklenere

·

k

on

1a

:

srmn

·

a da bir

ka-§lklik ilave

edilerek

Yeni~eri

bork'u

ortaya

~lkmi§

olur .

.

• •

Son yap1Ian

·

ara§t:Lrmalar

n~ticesinde, Yeni~eri

ocagmm

kurulmasind

'

a

Hac1

Bekt~-1

Veli'ye atfolunan rivayetlerin ta·

mamen as1lsiz oldugu anla§Ilmi§tir. Qiinkii Hac1 Bekta§,

Ye-.

ili9eriligin kurulma d

·

evrinde

ya§atnaiDI§ti~

.

Bu ocag1n ne z

:

a-man kuruldugu ha

·

kkinda

kesin bir tarih olmamakla beraber

«Murad

Hudavendi:gar zam

·

an1nda

yani

14. asnn

sonunda

bir

_

ocak

h

:

alinde

tesis

edilmi§ olduguna §iiphe yoktur.»

7 .

•

Hac1 Bekta§-I Veli'nin:

Yeni~eri

ocag1

~

ile hi~

bir

miinase-beti

olmadigini,

Fuat

·

Kopliilti

(<Tiirk

·

E

~

de

:

biyatr.n

·

d

.

a

_ilk

Mu~

tas

~

aVvuflar»

isimli eserinde

(sayfa

o6

ha~iyesi)

A§Ik

Pa§a-Za-de'ye

atfen itira:z ed1lmiyece'k bir surette anlatmaktadir

.

.A§ik

Pa§a-Zade,

~ok

ya§ami§

ve <;elebi Mehmet zaman1ndan

itiba-.

·

ren

(.1415).

·

bizzat

bfrgok

·

vakaya §ahit olm

·

U§ ve

16

.

asr1n

ilk

on senesi

i~inde .

de

hayatta bulunmu§tur. Eger

ocag1n

Ee

:

k-.

ta§ilikle

munasebeti,

bunu

idra

·

k

etmi§

oldugu

seneler iginde

olsayd~ mutla~ka

_yazmas1

_Iaz1m

-

gelirdi.

·

Burada

Bekta§iligin

Yenigeri ocag1n

·

a hangi tarihte girdigi hakkmda hattra

bir

•

sual

.

geliyor. Yukandaki bilgiye istina

,

den ocag1n Bekta§ilikle

munase

'

beti ya 14.

asrin

sonlarin

:

da veya

15.

asrin ba§lannd

!

a

olmas1

icap eder

.

·

.

.

·

irsmail

Hakk1 Uzungar§Ili; s

·

on yapt1g1

ara§tirmalarin

I§lgi

altinda

Hac1 :eeikta§-1

V~li

hakkinda

·

ki

bll rivayetlerin

hig bir

asl1 ve

·

hakikat1

olmadigini i'spat edip eserinde §Oyle

demek-~

•

tedir:

<cSon

-

zamanlara kada

_.

.

r

gerek

Os.manl1 ve

gerek

ec·

_.

nebi tarihgilerin,

ocag1n

·

btz

·

zat

Hae1

Bekta§-I

.

Veli'den

dua

alnu§

old·ugu tarzmd

:

aki

miitalaala~I

Haci

Bekt~'In

13. asrin

son

yans1nd

·

a

vefat1n1n

tahakku

·

k

etmesine mebni ( ...

den

otiirii)

art1k

bir

efsane

halini

_.,

alnu§tir.

Bu zatm Osmanl1

ha-nedaniyle hig bir munasebeti

olmay1p,

~i~

fbdr

suretle

buntarla

' . _• •

•

-

1 • • • • •

-• • • •

' ' ,, '

!

r ! ! . I i

1

• • • • -• ' .... l .. • • '

..

' l •

JSiANB

.

UL

MUZELE

'

RlN

·

D

'

EKI

ESt:I..BK~O

MSZAR

~A·~URI

..

•

. .

--

_.

_' •

_

garu§memi'§

ol

~

dq:gunn

1

il\k

·

d

·

efa

ortaya

koyan

!§Ik

Pa§

l

a~~aae'

~

~lir

.

~iR 'Pa

·

§a-Z~de, Nreni~eriletitl

H

·

aoJ.

lBekta:§'clan

biltk

_

giy ..

dikfe_r:fna red

.

ettikten

son:r:a,

Hae1

Bekta§

me~uplar;,tntla:q. Ab~

d

-

aJ

Murs

1

a'n1n

Qrllan

J

Bey zamatunda

bir

askeri'N

kendtsi~e

·

ve

;

tmi§

Q1dugu

o5F.k'ti

,

_,

ba§Ina;

.

giwereR

m~rolekeib1:tle d!o~di:lgiinn

' .

yaz1p Yenic

·

eri

nor:k'~nli

~

n b1tva~Ita

b.iie

aae~

Bek\ta~'~a

~

ruiakasl

almadigitll

yazm1§t1r

(S. 206-207).

Yeni

,

c

·

eri

talilli

ola;n

c<Ka~

.

vani;r1-i

:Yeni~eriya;n>>da i~

r

e;

Hac1

Beltta§-1

Veli'd:en lUg

bahso-·~

'

·

Ju

·

nmaYJp;

·

Yeni~eri

eea:ginin. 1t]1Fulu§und

·

a

ve askerin

iboT1~

~

gi.­

yi§inde Wezir

Hac1

Bekta§ Pa§'a Vie Ilacl

~ekta§~

·

l

Veli''Jn.iri oglu

Timurla§ D

.

ede

ve

JV.Fev:lana

ahfadl'ndan.

Emir.§ah

·

Efendinin

l:sim~e:rri ~k:t;€dilmekted'itr

(Kava

·

nin-i

Yeni~

'

erlyan, v~Fak

~

33a

ve

b)

.

Yine

bn eser.de Yen:1Qerilerin

durmaJtia

ve

otarm

·

aa

:

a

·

.

kanftn

ve

ka4

·

deJeri;ro;

Hac1

B

·

ekta§

ru

;

karastnin

(dervi§lerinin)

.

kullaflGl1gl

ka

.

nit:nl

~

ar

oldu

.

gu

yaz1Imakt

·

ad1~ (Kev

·

a~in~i ~eni..

l

'· '

~eriyan,

varak

8

;

5)

»

8 •

«Yeni~

_

er.il~ri:n

neferind

;

eri en

biiyiik

zabitine

·

!Kadar

ka-.

nunla

taytt~.

·

olun

i

an

§ekilde

elbise

,

giye

:

r.ler€lt

Elbi

'

Se

slk1

bir

nizam

·

a bagll

idi

..

YeBi\!eriier,

mtri

<;uhadan

~

bol

yenii ve

b<r

·

YJ.Inca

iskarti

_.

<<<lolama>>

·

ad1

verilen

onu

ac,{lk

entarjye

benz;e

·

r

~

bir

eilbise

giyetler~

iginden

ve

tll§lnd~an

i'l{i

·kat

·k:u§a~

sararlar-cll.

_

YiiJiiw;eye mani

·

olmanrak

i<;in

icab1nda

ct

.

olamanln

et

·

egi-nin

·

uQiar1n1 bellerine

sok:arlarot

..

Ku§~kl'ar1nda

hirer

..

b1c

·

ak--

.

. "' . .

1ar1

da

varq1

.

Kanunnamede

Yeniceti

ta;tfesine

her

Yll

yeni"

(!

_.

:

eri

~ke~esi

:

d

·

enilen

b

.

e§er

zi

.

ra

~tiha

:ve

a;s~t·ar ~erilec,egi

Q:

.

e

y;az1~ _.

l~dir>> 9

•

YeniQer£1erin

ge1ene

!

ksel serpu§u

(ba§l~·gi)

:

olan

,

(<Boil.!k

-

,>,

·

Osm

_

anli

atskeri

-

kryai&etinde aym

'

bir

yeri

ve

onemi

olan

bir

ba

·

~Ilktlf.,

·

t<.Beyaz

k

-

e~e

·

den

im.al

edilen

·

nu

serpu

·

§

asll)lda Ahi''

'

lere ait olup,

Orlaan J:ley

zamanrn

:

olan

beri

Osmanl1

o~d~u.sun·

.

..

da

~u.Ila:nttrr:ti§

_ve

-

Y1Idrr1m

B,ayezid~den

itibaren

TUrk o:rou ..

sunun

y~ya

_.

.

krsm:riu

te§kil

ee.i'en

Yeni~eriler

taraf1nd·an resmi

'

.

·

·

serpu~

~laxak

giyilmi§tir

.

.

Eu yiizden bit

~d1

da «Yerligeri

Kec

.

esh)dir)>

19

•

-

t<B

·

o:Pk'un

yuksekligi

4a

em.

ol

i

ap

.

,

~

bu.n

·

d

~

an

son.ra

rurkaya

,

Olevr1len

klsnnna

·

<<¥atirma>>

adl

verilrni§tir,

·

y

·

at1rn

~

i'a

•

·

geni§

<>lap,

omu

·

zlara

lk

~

adar

-i:ne!F

ve

Y:.end~er~'

·

nin

yurptken

~

·

emuzla111aa

vibl.~urdu. K·e~entn

bu

~a;,rka

tiSffii

eflseyi orter,

yag ..

mu.r,

k

·

air

ve

se

.

guktan

enseyi

m-u-}JJafa~a

etterni. B

·

ork'iin

1

b

·

a§a

giyileeek

fa.g;zin~a, it~,

dart

parmak

eniade

giimii§

v~ya

_alttin

_,

-dan

.

RlapfianQ.an

ibir

z1rh

gecirilmi§ti;

bttndan

s

·

onra

~.

Bo

·

rk:'um

·

' '

en

t~pe·sind·e

v

·

e

_·

_a;rk

_·

_aya

_devrilecek

~eroe

bi'r

_demtv

geml:>er

• ~

.. ,

;

55

---• I · -• ' • • •

j I . I 1 I I ' '

.

• I • l

,

' I I

I

• • I I 11 . I i •

I

I

l

'

I '

I

_I

·I .

I

I I I I •

I

i I ' '

I

J

I

1 . , ' • • • • • • • \ ' .. • ,; _• •

ERSiN t1CAt.

• •

vard1, bu

~emberden

sonraki

kls1m

ar'kaya yatard1

ki

daha

'

evvel

de

soyledigimiz gibi buna yat1rma denirdi>>

ll. ,

BttSberg, Yenigeri

ke~e·si

ha

'

kkin

·

da §oyle diyor

:

<<Bunlar

topuklann.a kadar inen bir

.

elbise giyerler, ba§lar1na

sardik-.

Ian

sang1n

bir

par~as1

enselerine

dogtu

sarkar.

~l1nlanna

.

gelen

:

kisim,

_,

dikdortgen

_.

.

§eklinde yaldiZli ve degerli ta§larla

slislii

bir

par~ad1r

..

»

12 .

.

Theodore C

·

antacasin,

Yeni~eri

_Bork'leti

hakklnda §5yle

·

demektedir: <<SerpU§l'an

beya~ ke~edendir,

ba§a s1k1 slk1

ge-~irilir,

·

arkas1ndan

·

.

enselerini ortmek

i~in

'

bir

ek vatd1r

.

Bu

ke~e

_,

.

kiil~h ba~da

dik

duracak §ekilde

kal1plan~t1r.

Yenl~e-tiler kendi

dillerinde

'fur

kula

(Zerkola)

dedikleri b

·

u

ke~e-nin etraf1

Furuzodo

.

r

(Fuseau dor) nam1 verilen

s1r~ma

_§erit

.

takanlar da vard1r.

Biitii.n

Tiirkiye'de bu

~ke~e

kiilahi

yaln1z

•

•

Yeni~eriler

_{giyerler; Kethiida}

v:e

Yaya.b~l

_{ve bOltikba§Ilarm}

.

-Bork'lerinin

('Uskiif)

etraf1 s1rmal1d1r

.

»

13•

• _\

•

Thevenot ise Bark hakk1nda §6yle demektedir

:

«Yeni~e-rilerin elbiseleri

diger

Tiirk'Ierin elbiselerinden

farkll

degil

-dir, fa:kat serpu§larl farkli-dir,

zira

Yeni~etiler

_{ba-§lar1n1 bir}

kazak

kolu

gib1 arkaya

sarkan

bir serpu§la

·

orterler, bu kola

#

benzeyen

§eyi:n

bir ucuna ba§lari

ge~mi§tir,

diger ucu arka

.

dan

ornuzlarin

·

a kadar

biiyu

~

k

bir ku

:

kulata

imi§

gibi

sar~ar;

alin-Iannda

·

bu

serpu§a merbut (ili§tirilmi§) yar1m

·

kadem

uzun-.

lugunda bir mahrut

(koni)

vard1r;

'

bu

mahrut a

.

te§in yaldizli

giimii§:tend~r

_ve

_{sahte miicevherlerle siisliidi.ir;}

_bu

_·

_serpu§un

adl

_{Zer-kola olup}

_.

Yeni~erileri:n

_{merasim s.erpu§Udur;}

faka

·

t

.

alelade gtinlerde umumiyetle

·

bugun bir kiilah giyerler, kula-

.

h1n

Yeni~eri~ere

mahsus

bi:r

tarzda bti.ziiltnii§ bir kurdelasl

vardrr.» '".

.

•

• • _•

•

Bork'iin diger bir

~e§idi

olan

USKUF,

Yunanca

Skufos

(igki

~kabi),

_{Skufya (Pompei}

gocu·k

beresi), Skufyon

(tas)

ke~

,

Iimel~rine

_{dayanmaktatbr.}

B

·

u,

yat1rmas1 olmayan

Bork'e

ve-rilen add1r. B

·

a§a giyildiginde gittikQe incelen sivri

fbir

kiilah

gibi yar1s1

·

arkaya

sar~ard1. B~§a

giyilecek

k1srm

4-5

parmak

enliligi:ade s1rma i§lemeli bir

'

§eritle gevrilmi§tlr. Uskiif'iin

.

almliginda bir ti.iyluk

(:ka§I

4

k1Ik)

bulunmas1 §arltl. Uskiiflere

sorgu~Iarla ~raber

_·

_bir

~urna

teli

takmak

oct\k

an'anesm-• •

dendi.

• • • • •

.

-• l j I I

•

-• • • • • • •

'

. . I • J

--

ISTA.NBUL

MPZE

~

~RINDEKI

Bt1RKLO

MEZAR

•

7f.

A~MRI

·

Hammer; U:stii v

a

ne §eklinde olan zabitan kavuklar1na

•

.

·

Uskuf

ad1n

1

n

verild

'

igi':tli ve

O

'

s

m

:

anli

P

a

dt

§

ahlar1n1n

Bork

ye-rine

Uskuf'ii

al1p I.

Murad'In

Avrupa'daki fiitfihati s1ras1nda

kamilen s1rma

ile siislendigini

s.oyliiy

·

or

15 •

.

Tac-iit~Tevarih'te

ise

Uskiif

i~in

§6yle

deniliyor

:

ccEle

ge-gen

Apolonya !k:alesindeki

bir

~ok

ga.nimetler aras1nda

bullil-nan

bir alt1n tas bir

Yeni~erin_in

eline

g~~mi§

ve Yenigeri tas1

saklaman1n biricik

~aresi,

onu b

-

a§Ina

,

ge~irme:k

oldugtl

·

na

hiikmederek

_,

o

surette

ba§Ina

giydikten

scnra i.izerine sar1g1n1

_.

.

sarmi§ti.

Yeni~erjnin

ba§Inda

·

ki

serpU§

('ba

.§

llk) uikkati

~e·

k-mekle

sorulara:k

i§

anla

·

§1lml§ ve

lutuf

eseri

·

olara~

tas,

s

.

uJtan

·

Murad

taraJ.1ndan kendisine birakllm

·

akla

beraber

§ekli

ho§U-n

·

a

gittiginden resmi

serpu§

§ekli olmaslni emr-etmi§tir .

.

»

16•

. .

Bu rrievzuda bir

de

§U

rivayet

anlatilit

:

ince

.

giiz

kalesinin

·

fethi s1ras1nda efe

ge~

.

en

taslar1, gaziler ba§la

r

1na

ge~irm.i§

..

ier

ve Uskuf giyilmesi

adeti

,

o

zamandan

kaliDI§tir .

•

.

Osmanll

Tarih

Dey~leri

ve Terimleri Sozliigii'n:iin

Us·

.

kiif

maddesinde §Unlar yazilidir

:

eel

.

Murad zaman1nda

·

beyaz

'

BOI~'iin

tepesiyle

ba§a girecek

ikrsmln on

tarafi Sirma ile

i§·

' .

lenere~

k

Hiiki.imdarlarla Umeranin

giymesi adet

olmu§tU.

Bu

serpU§,

Murad'dan sonra gelen

p

·

adi§ahlar ta

.

raf1ndan ccT

l

ac-1-Sultani»

i

ttihaz

olunm

·

U§t'U.

Fatih zaman1na

kadar

o h

·

alde

devam eden Uskiif, onun

v

aktinde

da

-

h

·

a

siislii

_.

ve

sirmali

bir

'

§'ekle

konulup,

Kap1k:ulu

Pi.yadesiyle

_.

·

bunlann

zabitlerine

tah~

'

sis

edi1mi

§

tir

.

U

s

kuf

,

divan

giinlerin

·

de

e'trafina

bir

par~a

ila-•

vesiyle

·

giyilirdi. Us-kiif'iin

kiffiliZl kadifelisini,

iki

tarafma

birer

ziiliif

takarak Silahtarlar

giyerlerdi.» ,.

7 •

•

•

Bun

·

dan ba§

'

ka

ocaktaki

bir s1n1f Yenicerinin

·

giydigi

KUKA ad1

verilen bir serptl§

ge§idi

daha vard1r.

Bunun

ozel-

..

•

ligi, ka§Ik:liginin olmamasidrr..

.

Theodore

Cantacasin'in de

belirttigi gibi,

Yeni~eriler,

ba§lar1na

giydi:kleri

Bork'

-

iin

·

alin

kisunlarina, bir

_..

riitbe

~

ifa-desi

olar

a

k,

muhtelif say1, renik ve g

·

eni§likte

s1rm

·

a

·

§eritler

takarlard1

.

Bunlara

DALTAQ

denirdi.

Bork'iin al1nlig1nda

bu-luna;n ve

diger

isimleri T

'

UYLUK veya Y"(JNLUK olan madeni

ka§Ikliga

sadece Yenigeri

zabitleri tiiy t'akabilirdi,

bunlar

ay-

·

m zamanda

rut

~

be

anlam1na

.

d

·

a gelirdi.

Yeni~eri

neferleri ise

•

- 5

.

7

-• • •• • • I .. • _• • \ •

! I ' [ • • ! I • I I I r I I I I l i

p

I ' s 1

I

f I

ll

_,[

' _{I I} I

r

_I

_I

I

If

_. • 1 t I I I I ' . ! I q I I t

,.

I It

h

I

I .

I , 'I I . ~~ • ' • • • • , • • • • • • •

ERSIN tJ

'

CAL

buraya ka§Ik sokarlardi.

K~Ik

arkada§IIginin

Yeni~eriler

ara-•

s1nda

biiyiik

_.

anlam1 vard1

..

Tiiy~ii

ka§lkliklari, renkli sirma

.

§e-ritleri

ve

sorguglari ile

~qk

siislenen

_.

Bark

serpu§unu

Yeni~e-_.

·

. .

riler,

·

daha

ziyade

meras.imlerde

giyenlerdi

~

• • • • • • • • .. ••

-B.Orklii mezarta§larin

·

da, bele kadar uzanan: yat1rman1n

onden goriilebilmesi

i~in

iizerine

kitabe

yazilan govde

las·

rn1n1n

dar tutulmas1 onlar1,

·

hem

kitabenin dar tutulmas1

hem de

ba§lik

§ekli

baik1nundan,

Kavuklu

mezarta§larindan

•

ay1r1r.

Bilirtd

il

gi

gi'bi

.

KavU

1

kfu

m

·

ezarta§lar-tn

·

d

·

a govde

k1stt11

geni§tir,

b

:

u

tlurum kitabenin

daha teferruatll

yaz1Imas1na

sebep olmu§tur.

Bork'Iii

mezarta

§

lannda

ise

dar

govde uze·

.

rine

~ok

_kis1tl1

_{kitabeler yazila;bilmi§tir}

_.

_{Bu kitabelerde}

genel-Ilkle,

ol

.

enin ad1,

Iakab1,

bagl1 bulundugu

ocak

ve oliim tatihi

.

yer

almak

t

a

_

dir,

ancak

~k

nadir olarak

bun

-

un aksi

oian

ta§-lara da

rastl1yoruz.

Ta§

]

arin baZilarinda

remizler

mevcuttur~

bunlar ta§ sahibinin bagli- b

·

ulundugu

ortan1n

orijinal

§ekille-rini vermektedir.

istanbul

mftz

.

elerinde tesbit

ettigim

14 adet

Bor'k'lii

ta§,

bize

Bark

ge§itleri

hakkinda

olduk~

·

a

tatmin

edici bilgiler

vel!-mektedir.

.

.

, • • • • • • ' • • •

..

• I • • • • • • • • ' • • • • •

-' • f

'

• ' • • • •

-f , I

.

,

•

,

_.._ 58

I 1 • • • • • • _' • •

-• ... • • • ! • • • t • • • i • •

•

•

ISTANBUl!.

MOi:ELEfliNDEKI

BtsRK~i-0

MEZAR

TA~LARI

....

.,

•

KITABE NO: 1

•

•

1 -

Otuz

altt

boliik

18

2

Yolda~1

merhfun

•

'

I

3

lsmaU

Be~e19

ruhuna

;1

4

Fatiha . Sene

·

1135

• • ' • •

Ta~1n

sahibi

:

tsmail

Be~e

·

Ta~tn

tarihi

~

1135 H/1722

M

Ta~tn

einsi: Mermer

Ta~1n

yeri

:

Askeri Miize

Ta~nn ol~f.isii

:

•

Yi1ksek1ik

_.

:

62

En

:

31

Yat1rma yilk

:

34

Yat1rma en

:

20

• • . • J •

,

•

• .. ' •

Resim

.

No :

:l

' • • • •

Stilus kitabeli olan bu

kii~iik ~aptaki ta~Jn

govdesi, ortadan

diki-ne

kesilmi~

bir

siitun

~eklindedir.

Dort

sattrh

kitabesinin sattrlar1

bir-.

birinden

ayrtlmamt~br.

Bork

'

i.in

ba~a

giyilecek ktsm1nda dar bir

~erit

·

vavdt

-

r ve buradan

itibaren

ba~hk :hafif~e

bombe yaparak :y'Ukart dogru

yiikselmektedlr

.

Arkastndaki yat1rma

y~kartdan

a~ag1 dogru

·

daralaralt

govdenin arkastnda kaybolmaktadtr.

"()'~

boli.imlii

ka§I~llgrn

orta

ktsm~

i~lenmeden bo~ btrakllmt.~tlr. Ka~tkllgu)

iist

boliimiinde dort yaprakh

bir

~i~ek

motifi,

alt

boliimiinde ise d'ikine

~izgiler

vard1r. Yuvarlak

govdeye sahip olan bu

ta~,

Miizelerde

t~sbit

ettigim

ta~lar

:aras1nda

tek

ornektir. Bu

_

tip

.ta~lar

daha

ziyade

Eq.irne'de

goriilmekted;ir.

.

.

' _• • • • • '

59

_• • • • • •

-

-' ' •

-• • • • • • •

-, I • • l

----

...

1 t I • • " • • 1 . GeRcligine . 2 . Deymawan 3 '1:'' • A'· ,... ~·1rr;a1 ye~·Jl . 4 -

Pitr!erin

.

r:

.,.,....,.

Merhdm _•

c ...--

~bra:fu!m

ru

7 ~n:a fa~iha 6 ,,. S~ne 1:! 62 .. • • Ta~1n sabisi : tfbrahim ' •

..

,..

ERSIN tJ

:

eAL

. . . •

..

-·

' • ,'P~n1

tarihi

l<'

;

1162 H/17~8:

M

'

, "" ·T~l~In cinsi : XofEtki ta~1 ~

T.q~lO

ye

;r;

i

:

ES,kJiden Sil~vrikap~

.Me~a~ ltg1'nda~d1,

simdi

ise As~e;:i

Mtizededir

.

·Ta~in olcQsii ; • y ukseldj k : a.7·t· En: 13 Ya~u:ma y .t\k; 54 Yat1rm:~ en : 22 • ( • • • .. • • . . • •

S'ek-iz satn:lt kitab.esi s\i:ilii:s hattathr, Ba~hgnnn :fua~a gj)dlec·ek

kls-m:rn&a biri dar· biri gent~. olrnak i.iiZe]:e N~i k.u~~k ba$,hg1 sa:rm·ak.tadu~.

B.undan sonra geni~leyeJe-k yuka·rlya degr..u ~tiks·eten ba~rk a~ag~ya ya ...

tlrma o~arak sa:vJ~ar. Ba9i1-g1Fli

u

s

t

"k1sml,

bJ;r, frgg.el). tg~kil e'decek ~e~i-ld~

' I '

one do~u me.y1·lli Bir -

durum

arzeder. · Ba:~'l~g1n ka:~k!Fgt i~·leameden

bu;ak1~m1~tu·.

·

.

• • • •, •

--' • • ' • • '

-

·

_• • • .

ISTANBUL

MUZEL~RIND.EKJ ~t1BKL(J ME~AR 'TA~LARI

•

,

•

1 ··, Guld.ti ma~sum

pa

·

k

~ . · 'Elndi

vusiat.-1

bak

_•

.

3

.

Valdesinfn

.

4 . Gon1ii yeroi~i me~l)::Qw.

5 .. · Mbnia:Z1 _HUseyin 6 (R.frhuna)

(f

la

til\a

'l Sene l l 64 • 1• - . • • • Ta~~n sahi1 bi :

Mqnla

Hwseyin 'fa~!In t~~ihi

:

1164 H/1'750

M

Ta~1n einsi : Me~mer

T.a:~1n ~.eri : ~ilrk

ve

islam

· Ese~Jeri Mii~esl Env ~- ',E-394 9?a~tn ~\lcusii

:

·

J Yiik.seklik: 68 En: 12 Yat1rma yUk : 49 Ya tu~m.a · en ~

2'8

· .

.

-' • • ' ' • • •

-Resim No.

·

: 5

·

B·a~hgin ba~a gi.yilecek lpsm~; dar olqp yu~ar1 dogru g,eni:~ler. B·iri

dar biri g,eni~~ olmak U~ere ik.~ ~eJ;ft ba§.Ilgi SC\:r:m.aktadu.~. Yatirm_as.I

bel~ kadar uzan1~

ve

u~Ia~i. k1r>lang1~ 'l~uyrugu gibidir . . Ba~ll'gnn

ust

i.tlSml one C(ogru di:iz.

'

Pir

§,ekilde

meylllidir

ve

y.atim d~ire ~eklfnde­

afr

4

Ka·~lk1J.g~ §ifte~ yatay. qi~gi .ile iiQ btiiih;ri.e' ~yr1lm1~tlr. A~t boliim .

dikine ~izgilidir, orta,

boliimde

be.§: ' yaJ?rakh ' bir ~i~ek motifi

bulun-.. ma~kladl~\ Ust. bolij:m ·ise iiQ.

kemerli

i:

Ur

v.e rtimi desenlidir. Yedi: satlrh

ltitabesi sillil's

'

hatltc:Tlr

"

•

•

. .

a

:

a . , ....

:

•

•

'

' ' .. • • r • • • ( • K ITABE lS'O: .6 • • • 1 Mer hum 2 Mehrned Sa'id 3 Ruhun a. 4 El-fa tiha 5 Sene

1166

• • ₁

-• •

.

..

Ta~1n sahibi : ~/Iehmed Sa'id Ta~nn tarihi : 1166 H/ 1752 'M

Ta~1n cinsi : lVienner

T~~1n yeri ; Turk ve !slam Eserler i Miizesi, Env: 2836 Ta~nn ol~i:isli : Y.u~tseklik : 73 En : 11 · · Yabrma ytik : 44 Yatlrma en: 18 . , ERSIN

OCAL

•

-• • Resim No·::. 6

Be~ satlrh siiliis bir kitabesi vard1r. Bork'iin ba~a giyilecek

.kls-irunda biri dar biri geni~ olmak lizere iki s1rma ~erit bulunmaktad1r.

'

Bundan sonra yukanya gerii~leyerek yiikselen ba~hk yatlrma ~eklinde

•

•

arkaya sarkar ve k1rlang1~ kuyrugu bi~iminde sona erer-. tJ~ bolilmli.l

ka~1khg1n list bollimli meyilli ~izgilerle~ alt boliim ise dikine ~izgilerle

doldurulnnu~tur. Ust ve alt boliimden ·yatak . ~izgilerle ayr1lan orta

bo-llimde Miihr-li Si.ileyman ad1 verilen alb ko~eli y1ld1z bulunmaktadir .

Diger ad1: Ma~gen David olan Milhr-i Silleyman, Musevi inanc1na gore,

Hz. Allah tarafi.ndan 6 ,peygambere (1brahim, tshak, Yakup, Musa., Ha- .

run, Davut) gonderilmi~tir. Altl ko~esini~ herbiri yukar1da say1lan bir

pe_ygamb•:!re i§aret niteligi~de

bir

remizdir. . .

• • •

-64

• • • •

-i • • • • • • •

ISTANBUL MOZELERINDEKI

BtiRKLO

MEZAR TA~LARI

.

~1XA8E NO: 7

1 Zilli Halil ima

-2 m1n torunu on

3 Altl Seymenlerin22 .

4 Ali Be~e ruhuna

5 Fatiha sene 1169 • • • • •

Ta~~H.n saihbi : Ali Be~e

Ta~1n tarihi : 1169 H / 1755 M Ta~1n cinsi : Mermer Ta~m yer i : Turk ve !slam Eserler i Mtizesi Env : 2835 • Ta~1n olc;iisii : Y tikseklik: 82 ~ En : 13 Ya tlrma yiik : 50 Yatlrn1a en: 21 • • • • • Besim No: 7

· Bork'i.in ba~a giyilen k1sm1nda biri dar digeri geni~ iki strma ~erit

bulunm~ktadir. Bundan sonra yukar1 dogru geni~liyerek yfrkselen ba~­

hk, a~ag1ya yat1rma ~eklinde doklililr, ucu yayvan ( V) bi~iminde sona

:rer. Ba~1Ig1n i.istli, one dogru meyilli olup yar1m · daire ~eklindedir.

Di-gerlerindet~ farkh bir ka~1kh~ vard1r. Alt1 holilme ayrilm19tlr. Ust, art

ve ortadaki lki bollim dik, yatak ve me:y.illi ~izgilerle doldurulmu~tur~

Geriye kala:n bo~ boli.imlerin ustlinde be~ yaprakh, alti-nda ise dort

yaprakh ~iQek motifleri b~unmaktad1r.

Bu

ta~1n be~ satlrh bir stilus

kitabesi vard1r. •

65

.

-

-' • •

..

• • ' • • •

--

-

_.

....-• ,\ Ta~In $ahibi : Mehemmed !Ta$In tarihi : 1171 H / 1757 M Ta~1n _{cinsi : Mermer} Ta~m

y

er

i

:

Deniz Mi.izesi Ta~1n ql~usu

:

1 Yiikseklik: 126

En

:

13

Yatrrma yiik: 67 Yat1rma en : 26 ERSIN ~CAL

Beslm No: 8

.

Burada da 14 satlrh uzun bir kitabe ile kar~1la~1yoruz. Sulus

kita-b.esi, kavuklu mezarta~Iar1nda oldugu gibi «Hiive'l-baki» ile ba~lamak­

tadtr. Ba~hk olduk~a ytiksektir. Ba~a- giyilen k~sm1nda biri dar biri

geni~ iki ku~ak bulunmaktadtr, buradan geni~liyerek ytikselen bal?h~

i}rkaya uzun bir yatlrma ola.rak sa;I"kar. Ba~hg1n iistii yar1m daire ~ek­

linde.dir ve o'n'e dogru. fazi'a.ca meyillldir. u~ bolii·m[ii ka~tkbgtn - list

lo.sm1 kll'llmi~br, alt boliim dikine cizgilidir. Orta bolilmde, noktalar

aras1nda ort~da tam, alt ve iistte yar1m 8 ko9eli y1ldtzlar bulunma

kta-dtr. Bu ta~ ba~hk ~ekli b~k1m1ndan, bundan once gordiigiimtiz 2 no'lu

ta~la yaktn bir benzerlik gostermektedir. Kitabenin sonundaki soz

ci.ik-.

ten, tp.ezarta~1 saJ:tibinin ta~g1 ustas1 oldugu. anla~tlmaktadtr~ Meslegi

as.kerlik olmayan ki~ilerin kanunlara ayklFt. olarak ~enige:ni ocag1na

girmesi oca~n bozulmas1na sebebiyet vermi~tir.

• • • .. '

-·

I • ' • • • )

ISTANBUL MOZELERi~DEKI

BtjRKLO MEZAR

TA~LARl

• • • • > Ta~1n sahibi : Mehmed Emin Ta~ln tarihi : l l72 B;/ 1758 M Ta~1n cinsi : M~;rroer Ta91n yeri : Doymazdere Mezarllgl'ndaydx . ~imdi Askeri Miize' dedir. Ta~1n olcusii : Yi1kse~lik.:

14St

En: 15,5

Yatlrma yi.ik : 75 Yatlrma en: 32 • • • •

-• • .

Resim No: 9

· Yedi sati~h slili.is bir kitab~ye sahiptir. Ba~hgtn ba~a giyilecek k1.

s-m1nda dar ilzerinde geni~ ve onun ilzerinde tekrar dar olmak uzere _•

uc adet strma. ku9ak ba~llgt s~rar. Bun dan sonra · dik bir ~ekilde g

eni~-leyen ba~hk, al?agtya u zun ve · geni~ bir yattrma olarak bele kadar

uzantr ve kirlangtc kuyrugu :;;eklinde sona erer. Ba~hgtn iistti U~gen

bi~bninde olup one. dogru· olduk~a meyillidir. Dort boliimlli olan ka~tk­

hgtn list k1~m1 ktr1lm1:;;t1r. Alt boliim dikine ~i:cgilldir, iistiindeki

boliim-de bir Miihr-i Slileyman motifi ve onun iizerinboliim-deki boli.im ·-ise

nokta-larla doldurulrnu~tur . ' •

67

-~ • • ' ' • • '

• • • ... • • • • • ERSIN tjCAL KITAB·E NO: 12 •• • • • • •

Resim No: 12

Resim

No: 12

a

1 . -.;..

4

Otuz ii~ cemaat

I

2 - Merhtl."n Hiiseyin

f

·

3 .-.

Fatiha sene 1184:

'

Be~e ruh(una)

Ta~1n sahibi: Huseyin B-e~e ; T·a~In tarihi: 1184 H/1770 M ; Ta~1n· cinsi :

~errner; Ta~1n- yeri: Deniz Mlizesi; Ta~rn cH~iisii: Yiikseklik: 93, En; 12,

Yat1rma ylik: p9, Yatl,rma· en: 19

.

Dart ~atlrh kitabesinin altlnda 33 cemaat'in remzi olari ~ekil bulun.:. ·

maktadtr, ayn1 ~ekilde, _... {;ok ender bir durum olarak taf?In arka ytiziinde de rastllyoruz (Res: 12 a). Uzun{;at~Ih bu remzi «Siyah , nacak (balta) tepesinde beyaz · bayrak» olarak tarif etmektedir24• 2 No'lu ta~1n

remzin-de oldugu gibi, b'u ta~1n remzinde de gartilen farklrhk, bizlere tarihi

·kaynaklar il:e or.ijinalleri arastnda mevcut olan farkhhklar:l

gostermek-tedir. «U~an ku~» ~eklinde gosterilen 33. cemaatin remzini, tarihi

kay-.naklar {;ok farkh olarak vermi~tir. Bu baktmdan remizli mezarta~larr,

bizlere ortalann ger~ek i~aretlerini vermeleri a~lSlndan {;Ok Qnemlidir.

Ba~hg1n ba~a giyilecek k1sm1nda iki ince ~e~it ve tizerinde bir gerti~

~erit olmak tizere u~ adet ~erit ba~li~ sarar. Buradan yukarr dogru

aynl dogrultuda ytikselen ba~hk a~agiya dogru -dar bir yattrma ~ek-. linde sarkar. Ba~hgtn iizeri yar1m -daire ~eklindedir ve one dogru

hafif~e meyillidir. Diiz bir satlh ~eklinde olan ka~1khgr ii{; baliimliidiir. Alt k1sm1 dikine {;izgilidir, · geni~ olan orta k1sm1 i~lenmeden

brrak1l-• •

m1~tir, i:ist k1s1mda ise· belirlenemeyen izler vardtr.

-

·

70

.

• • • • • •

-\ • • • •

ISTANBUL 1\~0ZELERINDEKI BtsRKtO

MEZAR

TA~LARI

:KlTABE NO:

.

l3

1 Nevcivantm U{;tu

2

Cennet bagtna 3 Merhum ta~~~ 4 Ha.c1 Mehmed'in 5 Torunu Mustafa

6

Be~e

ruhuna

7 _ Fatiha 8 Sene 1200

K9

• • . • •

Ta~1n sahibi : Mustafa Be~e

Ta~ua tarihi : !200 H/1785

M

Ta~1n cinsi : Me:rmer

· Ta~1n :yeri : Silivrikap1 • .l\1ezar hg:l'nda iken Asker! Miize'ye goturulmii~tiir Ta~1n. ol.~iisii : Ytikseklik : 88 En: 13 · · Ya t1rma yi.ik_, : 44 Yat1rma en: 23 • • • ...

Reslm

No:

13

• • • • • •

Ba~hgrn ba~a giyilecek klsmtnda bir cift dar ku~ak, iizerinde

ge-ni~ bir ku~ak, en iistte de dar bir ~u~ak olmak uzere dart adet ku~ak

ba~!Ig1 sarar. Buradan son1;a yukar1da geni~leyerek yiikselen ba~llk

a~ag1ya yatlrma olarak sarkar ve ucu ( V) harfi ~eklindedir. Sekiz

sa-tirh .. stilus kitabesinin hemen a1t1nda i~ i~e iki {;ember ve onun altlnda ,

(Kef)- harfi

ve

9 rak~ml vaFdtr. Kef harfi bolii,ge i~aret eder v.e boliik kelimesinin son harfidir.

lg

i~e iki {;embeF ise 9. boltigiin.,. remizidir. .

-Uzun~ar~1h 9. baliigiin remzini «Cadtrl~rln tisttinde k1rmiZI ~ifte

~em-ber» . olarak tarif etm:elvtedir25

• Bu remi:ze verdigj dipnotta . is~;

«Mar-sigli'de hurma agacr ile aslan resmi vard1r » demektedir26• Burada da . goriildtigii gibi, remizlerin resimlerini bize ilk defa olarak veren

Mar-sigli btiylik yanlt~llk yapml9tlr. U{; . boli.imlu olan bu ku~akllg1n1n· alt ve

-• •

list baltimleri dikine {;izgiHdir, orta k1smtnda ise bir Miihr-i Siileyman motifi bulunmaktadtr. Ba91Ig1n Ustii U~gen ~eklindedir ve one dqgr~. meyilli olarak <;lu2;enlenmi~tir. .

I

•

-• • • • • ' • ERSiN ~CAL

(19) Be~e; Fars~a atmaca anlamtndadtr. Pa~a kelimesinin bundan gel .. digi soylenirse de ash yoktur. Yeni~eri te~kilatinda Be~e sozci.igu ..

nun in1tiyazh bir yeri vard1. 857 H/ 1453 M tarihinde !stanbul zapt

edilfnce, Fatih Sultan Mehmed1_in ~ehi:rde _Or'dularr tefti~i _Slrastnda

Yeni~eriler, Fatih'in selam1na cevap olarak ~aleykiim selam

Meh-med Be~e» derler. Fatih bu cevaba ~a~1r1r ve yan1ndaki M?hmut

Pa~a'ya sorar.: «La.Ia burilar ne makule (bi~im) insanlardtr? »

Mah-' mut Pa~a da, «Padi~ahun b~nlar1n kullandlklart. "Be~e" kelimesi, onlar1n nazar1hda biiyiik bir sayg1 ifade eder>> diyerek Be~e

laka-mtntn &nemine i~aret etm~k istemi~tir.

(2{))

t

H . Uzun~ar~th, 57. bolii~e ait olan bu remizi ~k1rm1Z1 ~fte servi» olarak gosterrnekted~r. Mezarta~lar1 ile kaynaklar aras1ndaki ·bu farkhhk, kaynaklardaki yanh~hk ve ~ksikliklerden dogmaktadn':.

Bu balamdan re;mizlt mezarta~lar1 bize Qrtalarin (cemaat, boli.ik,

sekban) orijinal ~ekillerini vermektedir. Kaynaklarda gorillen re-. miz resimlerini ilk defa Comte de Marsigli'nin eserinde buluyoruz. Marsigli bu remizlerin Yeni~eri ~ad:t.r lartndan ahndtiD.nl soylemek .. tedir. (Comte de Marsigli, L'Etat Militaire de !'Empire Ottoman, La Haye, 1732, s. 62) :Su eserde cemaat "le. boli.ik remitleri

birbi-rine kanr~m1~ ... vaziy~ttedir . .Ahroet Ceva t Pa~a bu remizleri eserin de

·(Tarih-i Askeri-i Osmani) ~1raya sokmu~tur. Mahmut ~evket Pa~a

l •

Y'd£1 ayn1 Pemi~!eri,. Oniversite ve Nurtiosmaniye kiltilphanelerindeki

·• l yazmalara dayanarak r enklendirmif? ve eserinde (Osmanh Te~ki­

lat ve Ktyafet-i Askerisi, birinci cilt, !st. 1325) ne~retmi~tir. ts-tanbul '(Jniversitesi Ki.itilphanesinde mevcut bir mecmuada (TY.

3325, v~ 36b-38b) 1. den 101. cemaata ve 1. den lZ. ye kadar olan boli.ik remizlerinin tarifleri vard1r. Nuruosmaniye Kutiiphanes in-de bulunan bir mecmuada (No. 4950, v. 31b-34b) ise biitiln cemaat ve boli:i~ remizlerinin tarifleri yaprlmt~tlr.

!.

M. Uzun~ar~1h fse bu kaynaklan kar~tla~tirarak eemaat ve boHikl~rin tariflerini ese ... rinde (Kapikulu Ocaklar1

I

.

Ankara, 1943, s. 294-305)

yaYJ.nla-mt~tir. (~1) Monla=Molla.. , (22) . (23) Seyman =:= Sekban. •

Sekban: Kellmenin aslr Tiirk~e ve «seymen - se~men» soz:Unden bozma olup manas1 di.i~man saflar1n1 ytrtlp par~alayand1r. Bunlar, daha I. Murad zamanrnd~ padi~ah1n av tnaiyeti olarak bir te~ki­

l~t halinde mevcut idiler. 1451 yrhna ... k adar bu me.vcudiyetlerini miistakil bir halde muhafaza ettiler. Bu tarihte, Karamanoglu

!b-rahim B:ey iizerine a:~hg1 seferden donen Fatih, ilk seferi olmasr dolay1siyle Yenigerilerin kendisinden bah~i~ istemelerine klzarak

yayaba~lar1n1 dovdilri.ip agalann1 azletmi~ ve Yeni~erilerin itaat-sizlik temayilli.ini.i izale 1gin ke~disine daha yak1n olan altl yedi bin sekbant Yeni~erilerin aras1na katmr~, yaln1z be~ ytiz ki~iyi av hizmeti igin allkoymu~tu. Bundan maada, badema Yenigeri aga-larinln sekbanba~Ilardan olmasr kanun oldu. Lakin Yavuz

devrin-de bu usul terkedildi. Bi.itiln sekbanlar bir orta addolunup Yepi~eri

• _•

..

74--/ • • • • • (24) (25) (2e} (27)

ISTANBUL

MOZELERINDEid BURKLO

Mt;ZAR

TA~LARI

•

oca~

₁

n

₁

n

.65 . . ortas1n1

te~kil

ettiler.. Bu

ort~ntn ~~~i~ci ~1sm1 ~i~

bolli~

suvar.i. ve ildnci klSffil olan otuz

dort

bolu~u ~1yad.e

:

1dt.

Siivari ve piyade sekbanlar

Padi~ah

'

la

beraber ava

g1derle~

,

av kopeklerini tedarik ederler., sekban f1r1ntnda

~all~trlar~I

..

~arb

za-manlartnda ise,

di~er

Y:eniceriler gibi muharebe

h1zmetin~

lfa eder-le-rdi. (Kamil Kepeci, Tarih L\lgat1, !st. 1952, s. 335)

t.

H. _Uzun~ar~th, Ayru eser, c. 1, s .. 296.

1.

H. Uzungar.~Ih, Ayn1 eser, c. 1,

s

.

302,

t.

H. Uzun~ar~1h, Ayn1 eser-,

c.

1, s. 302 ~

<;ukadarF=Quhadar; Enderun odalar1ndan en muteberi olan

Has

od~ya mensup eo yiiksek agalardan ii~iinciisU. ~ilahdardan sonra

•

R ·kabdardan evvel gelirdi. <;uhadarhk, <;eleb1 Sultan Mehmed

ve 1 . 1 d t b. ek

zamantnda ihcias edilmi:;; bir memuriyet:t ir. Alay ar a a a 1ner Hi.inkann arka.s₁ndan gider v~ yagmurlu~nu ta~u-=d1. Ayn1

zaman-da Huki.imzaman-dar₁n kaftanlanna ve ki.irklerine

b.a~ak

da .?unun va-zifesiycll. Bundan

ba~ka Padi~ahtn

bir yere

g1d1~1nde

_,sag tara:flnda yaya olarak yiitiiyen ve elinf Hllkii:mdarin atrn1n sagr1s1na

~oy

~

n

memura

«Ba~guh

a

dar»

denirdi. <;uhadar adh

me~ur,

veztrlertn

· bu·· yu .. k devlet memurlann1n maiyetinde de bulunur ve

on-ve sa1r . · T ·h

lar1n konaR: d

1

~

1

ndak:i hizmetlerini gorurdii. (Kanul Kepecl,_ ar1

Lugatt,

!st,

1952,

s

.

91).

{28) Seyyid; esas anlam1 ile Hz. Muhammed'in

so~ndan

gel.enlere

ve-ri! en bir unvandtr. Gayri miislimlerden

dev~1rme

suretlyle topla-nan Yenigerilerin bu lakaplC:J.

hi~

bir alakas1 o\lmay1p, burada

sey-yid,

aga veya efendi anlammda kullanim.!§tlr .

• l I • • • • • , • • • • • • • • _• • • •

-75

• • I • ' • , • .