Travma Sonrasý Stres Bozukluðu ve Sýnav
Kaygýsý için EMDR: Olgu Sunumu
EMDR for Post Travmatic Stress Disorder and Test Anxiety: A Case Report
Önder Kavakçý1, Osman Yýldýrým2, Nesim Kuðu3
1Yrd.Doç.Dr., 2Dr., 1Doç.Dr., Cumhuriyet Üniversitesi Týp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalý, Sivas
SUMMARY
Prevalence of traffic accidents is very high in Turkey and traffic accidents are one of the underlying reasons of Posttraumatic Stress Disorder (PTSD). Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) is a new ther-apeutic method which is effective for PTSD. Test anxiety is a significant problem for students which leads to a decline in academic performance and cause severe psy-chological problems. People with test anxiety experience undesirable symptoms like tension, worry and overstim-ulation of the central nervous system when they are under evaluation. Recurrent worried, self-critical and cat-astrophic thoughts and physiologic arousal accompany test anxiety. Negative experiences about examinations can lead to test anxiety. Various psychoterapeutic approaches have been reported that are beneficial in the treatment of test anxiety. Few publications have report-ed trial of EMDR in the treatment of test anxiety. We describe a 17 year-old girl who had PTSD following a traffic accident and who was treated by EMDR. After treatment of PTSD, the girl reported intense fear and anxiety about the university entrance examination. This anxiety was associated with negative experiences about previous examinations. EMDR treatment focused on these negative experiences and significant improvement was obtained.
Key Words: EMDR, test anxiety, post traumatic stres dis-order, adolescent.
ÖZET
Travma sonrasý stres bozukluðu (TSSB) geliþmesine yol açan etkenlerden biri de trafik kazalarýdýr ve Türkiye'de oldukça yaygýndýr. Göz hareketleri ile duyarsýzlaþtýrma ve yeniden iþleme (EMDR) son yýllarda özellikle travma son-rasý stres bozukluðunda (TSSB) etkili olduðu gösterilmiþ bir yaklaþýmdýr. Sýnav kaygýsý; öðrenciler için sýklýkla akademik alanda performans düþüklüðü ve psikolojik problemlerle birlikte olan önemli bir sorundur. Sýnav kaygýsý olanlar; deðerlendirileceði zaman gerilim, endiþe ve santral sinir sisteminin aþýrý uyarýlmasýný içeren isten-meyen bir durum yaþarlar. Endiþe içeren tekrarlayýcý düþünceler, kendini eleþtiren felaketleþtirici düþünceler, fizyolojik uyarýlmýþlýk ve belirgin duygusal sýkýntý sýnav kaygýsýna eþlik eder. Sýnavlarla ilgili olumsuz deneyimler sýnav kaygýsýnýn oluþmasýna neden olabilmektedir. Sýnav kaygýsýnýn tedavisi için çeþitli psikoterapi yöntemlerinin yararlý olduðu bildirilmiþtir. Sýnav kaygýsý tedavisinde EMDR denediðini bildiren az sayýda yayýn vardýr. Bu çalýþ-mada trafik kazasý sonrasý TSSB geliþen ve EMDR uygu-lanmasý sonucunda iyileþen 17 yaþýnda bir olgu sunul-muþtur. TSSB belirtilerinin düzelmesinin ardýndan üniver-site giriþ sýnavý ile ilgili yoðun korku ve kaygý bildiren has-tada, bu kaygýnýn önceki olumsuz sýnav yaþantýlarý ile iliþkili olduðu belirlenmiþ, bu yaþantýlarýna yönelik EMDR tedavisi sonunda sýnav kaygýsý belirtilerinde belirgin düzelme görülmüþtür.
Anahtar Sözcükler: EMDR, sýnav kaygýsý, travma sonrasý stres bozukluðu, ergen.
(Klinik Psikiyatri 2010;13:42-47)
GÝRÝÞ
Dünyada görülen ölüm nedenleri arasýnda trafik kazalarý 2002 yýlýnda 11. sýradadýr, en fazla adole-san ve genç eriþkinlerin yaralanmasýna ya da ölme-sine neden olmaktadýr. Trafik kazalarýna baðlý ölümler, bütün ölüm nedenleri içinde 5-29 yaþ grubunda ikinci, 30-44 yaþ grubunda ise üçüncü sýrada yer almaktadýr (The World Report on Traffic Injury Prevention 2004). Türkiye'de 2007 yýlýnda 825583 trafik kazasýnda 5004 kiþi ölmüþ, 188383 kiþi yaralanmýþtýr (Trafik Kazalarý Özeti 2007). Trafik kazalarý sonrasýnda Travma sonrasý Stres Bozukluðu (TSSB) oldukça yaygýndýr, Olofsson ve ark.’nýn (2009) yakýnlarda yayýnlanan gözden geçirmesine göre çocuk ve ergenlerde trafik kazasý sonrasý ilk bir ayda TSS semptomlarýnýn yaygýnlýðý %30 ve 3-6 aylýk dönemde %13 olarak bulunmuþ-tur. Özaltýn ve ark. (2004) motorlu araç kazasý nedeniyle hastaneye yatan 40 hastanýn takibinde birinci ayda %20'sinde akut stres bozukluðu, üçüncü ayda %30'unda TSSB geliþtiðini sap-tamýþlardýr. Altýncý ayda TSSB oraný %17 oranýnda bulunmuþtur.
Türkiye'de öðrenci ve aileleri için önemli stres kay-naklarýndan biri de, tüm gençlik yaþamýný etkileyen sýnav stresidir. Türkiye'de öðrenciler, tüm öðrenim hayatlarý boyunca ve meslek edinme aþamasýnda ulusal boyutta yapýlan birçok sýnava girmek zorun-dadýrlar. Yayýnlarda eðer bireyin kariyer seçimini ve gelecek fýrsatlarýný etkiliyorsa sýnavlarýn, özellik-le stresli olabiözellik-leceði belirtilmiþtir (Peözellik-leg-Popko 2004). Sýnanma aþamasýnda sýnav kaygýlý bireylerin kaygý eþikleri daha düþüktür. Bu öðrenciler böyle deneyimleri tehdit edici olarak algýlarlar ve sýnav söz konusu olduðunda kendilik deðerleri daha düþük olur. Literatürde, sýnav kaygýsý; kiþinin deðerlendirileceði zaman gerilim, endiþe ve santral sinir sisteminin aþýrý uyarýlmasýný içeren istenmeyen bir durum olarak tanýmlanýr (Ergene 2003). Sýnav kaygýsýnýn oluþumuna çeþitli faktörler katkýda bulunabilir. Kiþinin performansýnýn deðer-lendirilmesini içeren herhangi bir durum her zaman bir miktar stres yaratýr, bireyin önceki deneyimleri ve durum hakkýndaki algý ve düþüncelerini etkileyebilen faktörler, sýnav deneyi-mi için tepkilerini belirleyebilir (McDonald 2001). Endiþe içeren tekrarlayýcý düþünceler, kendini
eleþtiren felaketleþtirici düþünceler, fizyolojik uyarýlmýþlýk ve belirgin duygusal sýkýntý sýnav kaygýsýna eþlik eder (Sarason 1980a). Bir çalýþma-da öðrencilerin %10'unçalýþma-da teçalýþma-davi gerektirecek düzeyde sýnav kaygýsý bulunmuþtur (Schaefer 2009).
Neuderth ve ark. (2009) bir gözden geçirmelerinde sýnav kaygýsýný gidermek için sistematik duyarsý-zlaþtýrma, beceri eðitimi, relaksasyon teknikleri, biliþsel yeniden yapýlandýrma, imgeleme teknikleri, dikkat eðitimi, kendini olumlu yönlendirme, çalýþ-ma becerileri eðitimi, hipnoz, göz hareketleri ile duyarsýzlaþtýrma ve yeniden iþleme (EMDR) gibi yöntemler önerildiðini bildirmektedir. Bu gözden geçirmeye göre randomize kontrollü çalýþmalarda Biliþsel Davranýþçý Terapiler (BDT) etkinlik açýsýn-dan öne çýkmaktadýr.
EMDR, psikodinamik, biliþsel, davranýþçý ve danýþan merkezli yaklaþýmlar gibi çok iyi bilinen farklý yaklaþýmlarýn öðelerini bir araya getiren bir yöntemdir (Shapiro 2001). Pek çok çalýþma, EMDR'nin TSSB'de etkili olduðunu göstermiþtir (Lazrove ve ark. 1998, Scheck ve ark. 1998). TSSB'nin tedavisinde, Travma Odaklý BDT ve EMDR'nin diðer terapilerden üstün olduðunu bildirilmiþtir (Bisson ve Andrew 2007). Sýnav kaygýsýnda EMDR'nin etkisini deðerlendiren çeþitli çalýþmalarda tutarsýz sonuçlar olduðu gibi (Gosselin ve Matthews 1995, Baumann ve Melnyk 1994), tek seanslýk uygulama ile olumlu sonuçlar bildiren çalýþma da vardýr (Maxfield ve Melnyk 2000a).
Bu makalede trafik kazasý sonrasý TSSB belirtileri ile gelen bir olguda önce bu travmatik yaþantý ile ilgili geliþen bozukluðuna yönelik EMDR çalýþmasý yapýlmýþtýr. Ardýndan da yaþamýnda yine örseleyici bir yaþantý ile iliþkili olduðu anlaþýlan sýnav anksiyetesine yönelik EMDR uygulanmýþtýr. Tedavi kazanýmlarý ve bir yýllýk izlem sonuçlarý tartýþýlmýþtýr.
OLGU
CK 16 yaþýnda kadýn, lise 3. sýnýf öðrencisi, anne, baba ve aðabeyi ile yaþýyor. Üç ay önce araç içi trafik kazasý geçirmiþ, dört gün yoðun bakýmda kalmýþ, teyze kadar deðer verdiði bir aile dostlarý da
yaralanmýþ, uzun süre yoðun bakýmda kalmýþ ve kurtarýlamamýþ. CK olaydan üç ay sonra; kazadan hemen sonra baþlayan çabuk öfkelenme, sinirlilik, kaza ile ilgili görüntüleri yeniden yaþama, olay hakkýnda konuþmama ve çevresindekiler konuþ-tuðunda odadan kaçma, yalnýz kalma, aðlama, ders baþarýsýnda düþme, her an kötü þeyler olacaðý, yakýnlarýný kaybedeceði þeklindeki TSSB belirtileri ile baþvurdu. Kazadan sonra aracý kullanan yakýn-larý ile görüþmemiþ, hastanede yattýðý sürece "teyzesinin" ziyaretine, ölümü sonrasý da mezarýna gidememiþ. Herhangi bir týbbi öyküsü ve ilaç kul-laným öyküsü bildirilmedi.
Ýlk seansta, travma öyküsü alýndý, EMDR ile ilgili bilgi verildi, uygulama için onayý alýndý. Trafik kaza-sý, kaza sýrasýndaki görüntüler; araçtan çýkarýlmakaza-sý, yakýnýnýn kaza sýrasýndaki görüntüleri, yoðun bakým görüntüleri ve bunlarla beraber gelen "tehlikedeyim, suçluyum, yalnýzým" þeklindeki biliþ-leri EMDR yöntemiyle çalýþýldý. Yolculuk kendi fikri olduðu için, "ben istemeseydim, belki böyle bir kaza hiç olmazdý" þeklinde düþüncesi ve kendini suçlayan biliþleri vardý. Ýki seansýn sonunda trafik kazasýyla ilgili sýkýntýlarý oldukça azaldý, kaza ile ilgili dalýcý görüntüler, kaçýnma davranýþlarý, yakýn-larýna ve kendisine bir þey olacak þeklindeki kaygýlarý kayboldu, olumsuz biliþleri yerini "artýk geçti, geride kaldý, benim hatam deðildi" þeklindeki biliþlere býraktý. Ýkinci seans sýrasýnda artýk kaza ile ilgili sýkýntýlarýnýn fazla olmadýðý, ancak üniversi-teye giriþ sýnavý ile ilgili sýkýntýlarýnýn þu anda ken-disini daha fazla rahatsýz ettiðini belirtmesi üzerine bu konuda çalýþýlmaya karar verildi.
Üniversiteye giriþ sýnavý için 1.5 yýlý olmasýna rað-men bu sýnava girme konusunda yoðun endiþeleri vardý. Öðrencilik hayatý boyunca sýnav konusunda yaþadýðý ciddi bir sýkýntý olup olmadýðý sorulduðun-da, ortaokul son sýnýfta Orta Öðretim Kurumlarý Sýnavý sýrasýnda aþýrý heyecaný nedeniyle burnunun kanadýðýný, sýnavý tamamlayamadýðýný dolayýsýyla da sýnavda baþarýlý olamadýðýný bildirdi. Sýnavdan haftalar önce burun kanamalarý baþlamýþ, yoðun endiþe yaþýyormuþ. Bu sýnavla ilgili sahneler hede-flendi ve çalýþmada altýncý sýnýfta yaþadýðý bir anýsýný anýmsadý. Altýncý sýnýfta çalýþkan bir öðrenci olmasýna raðmen, bir sayýsal dersten ortalama bir not almýþ ve dersin öðretmeni "Sen nasýl böyle
düþük bir not alýrsýn, hiç yakýþtýramadým" diye çýkýþmýþ ve babasýný görüþmek için çaðýrmýþ. Baba ve hala ile görüþen öðretmeninin yanýnda zor anlar yaþamýþ, görüþme sonrasý babasýnýn yüzündeki ifadeyi "senden utanýyorum" der gibi bakýyordu diye tanýmlýyor. Bu sahneyi hatýrladýðý zaman ken-disi için "Ben utanç veren biriyim, utanç kay-naðýyým" þeklinde biliþler tanýmlýyordu. Ertesi gün müzik dersinde müzik öðretmeni sýnýfta enstrüman çalabilen olup olmadýðýný sorduðunda arkadaþlarý CK'yý göstermiþ ve keman çaldýðýný söylemiþler. Enstrümaný yanýnda olmadýðý için istek üzerine sýnýfta bir þarký söylemiþ. Müzik öðretmeni çok beðenmiþ ve çok yetenekli olduðunu, mutlaka müz-iðe yönelmesi gerektiðini söylemiþ. Hastamýz bu öðüt karþýsýnda yoðun sýkýntý yaþamýþ, düþük not aldýðý dersin öðretmeni ile müzik öðretmeninin konuþtuðunu, CK'nýn sayýsal alanda bir geleceðinin olamayacaðýný düþündüklerini, bu nedenle de müz-iðe yönelirse en azýndan kendisini kurtarabileceðini düþündükleri þeklinde bir inancý oluþmuþ. Bu anýyý hatýrladýðý sýradaki kendisiyle ilgili biliþi "yetersiz-im" þeklindeydi. Bu dersten sonraki her müzik der-sinde öðretmeni müzik yeteneðini övmüþ, müziðe yönelmesini öðütlemiþ ve CK her defasýnda sýkýntý yaþamýþ.
Bu bilgilerden sonra CK ile altýncý sýnýfta düþük not almasý, öðretmeni, babasý ve halasýyla yaþadýðý anlar, müzik dersinde yaþadýklarý ve bunlarla ilgili geliþtirdiði biliþleri EMDR yöntemiyle çalýþýldý. Beþinci EMDR seansý sonrasýnda "herkes bazen düþük not alabilir, bu onun yetersiz olduðu anlamý-na gelmez, ben utanç kayanlamý-naðý deðilim, aksine yetenekli, iyi biriyim, öðretmenim abartýlý davrandý" þeklinde biliþleri oluþtu. Müzik öðret-meni ve sayýsal dersinin öðretöðret-meninin belki de hiç konuþmamýþ olabileceklerini, müzik öðretmeninin kendisini gerçekten beðendiði için övdüðünü düþünmeye baþladý. Bu anýlarla ilgili sýkýntýsý belir-gin olarak azalmýþtý.
Bu çalýþmanýn ardýndan OKS'de baþarýlý olarak Anadolu lisesini kazanan aðabeyi ile ilgili kendisini yetersiz hissettiren bir dizi anýsý çalýþýldý, bu alanda da sýkýntýlarý azaldý. Tedavinin tamamlanmasýndan 1 yýl sonra yapýlan izleme görüþmesinde, yine zaman zaman kaygýlarý olmasýna raðmen hem trafik kazasý hem de sýnav anýlarý ile ilgili belirgin
bir sýkýntýsýnýn olmadýðýný bildirdi. ÖSS'ye hazýrlýk için (lise son sýnýfa geçmiþ) dershaneye gittiðini, seviye belirleme sýnavýna rahat girdiðini, ancak sýnavdan istediði kadar iyi bir puan alamadýðý için üzgün olduðunu bildirdi. Sýnav öncesi ve sýnav sýrasýnda herhangi bir sorun yaþamamýþtý. Sýnavlarýn kendisinde herhangi bir sýkýntý yaþatma-masýna raðmen, seviye tespit sýnavýnda iyi puan ala-mamasý, hem de okuldaki öðretmenlerinin sýnýfa karþý (belki de daha çok çalýþmalarý için) "bu hali-nizle kazanamazsýnýz" yönündeki konuþmalarý nedeniyle son günlerde motivasyonunun düþmeye baþladýðýný bildirdi. Bu seansta sýnava çalýþma teknikleri ve motivasyonunu nasýl koruyabileceði konusunda biliþsel yöntemler önerildi. EMDR çalýþmasý yapýlmadý.
TARTIÞMA
Bu çalýþmada sunulan olguda da trafik kazasý son-rasý TSSB geliþmiþ ve iki seans EMDR uygulanmýþ ve kazaya ait dalýcý anýlar, kaçýnma davranýþlarý, bu anýlarla beraber gelen yoðun sýkýntýsý, öfkesi ve kendini suçlayan düþünceleri kaybolmuþ, TSSB tanýsý karþýlanmaz olmuþtur. EMDR'nin özellikle TSSB'de etkinliði birçok çalýþma ile gösterilmiþtir (Lazrove ve ark. 1998, Scheck ve ark. 1998) ve belirtilerde birçok tedaviden daha hýzlý azalma yap-makta (Ironsonve ark. 2002) ve daha az tedavi seansý gerektirmektedir (van Etten ve Taylor 1998). EMDR yaklaþýmýna göre travmatik yaþantý ile ilgili anýlar bellekte uygun olmayan þekilde depolanýr. Bu þekilde depolanan anýlar iþlevsel olmayan tepki-lerin verilmesine yol açar. EMDR; deðiþmeden/-iþlenmeden görüntü, düþünce, duyum gibi ilk hali ile depolanmýþ travmatik anýlarýn yeniden iþlen-mesini saðlar. Bu donmuþ haldeki verilerin bilgi iþleme süreçlerinde yeniden harekete geçirilmesi ve iþlenmesi ile travmatik aný uyum saðlayýcý bir çözüme doðru hareket eder. Stres yaratan uyarana karþý bir duyarsýzlaþtýrma ortaya çýkar ve gelecekte daha iyi iþlevsellik gösterilebilmesi için uygun tutum ve becerilerin yerleþtirilmesi saðlanýr (Shapiro ve Maxfield 2002) . Bu olguda da EMDR uygulamasý ile travmatik yaþantýlara ait anýlar ve onlarla beraber depolanmýþ olumsuz duyum, görüntü ve biliþler yeniden iþlenmiþ, önce duyarsý-zlaþtýrma saðlanmýþ, ardýndan da daha iyi iþlevsellik
gösterebileceði yeni biliþlerin yeni ve olumlu kendi-lik inançlarýnýn yerleþmesi saðlanmýþtýr.
Ülkemizde öðrencilik yaþamýnýn birçok aþamasýnda eleme sýnavlarý uygulanmaktadýr. Öðrenciler, ilkokul seviyesinde seviye belirleme sýnavlarý, lise düzeyinde ÖSS, üniversiteden sonra KPSS ve bun-lara hazýrlýk kurslarý, kurs sýnavlarý gibi onlarca sýnavla karþý karþýyadýr. Bu sýnavlarýn yol açtýðý anksiyete birçok öðrencinin yaþamýný kâbusa çevirebilmektedir. Öðrencilik yaþamýnýn bir döne-minde bir veya birçok sýnavla ilgili örseleyici yaþan-tý gençlerin kendileriyle ilgili olumsuz biliþler geliþtirmelerine ve bu stresleri daha yoðun yaþa-malarýna yol açabilir, iþlevselliklerini ileri derecede bozabilir. DSM sisteminin tanýmladýðý ölçüde trav-matik olmadýðý halde kiþide incinme yaratan bu stres verici yaþantýlar, travmatik yaþantýlarda olduðu gibi kiþinin kendisi ile ilgili inançlarýný etk-ileyebilir ve kendileri ile ilgili olumsuz biliþler geliþtirmesine yol açabilir. Bu olguda, stres verici bir yaþantý hastanýn kendisi ile ilgili biliþlerini deðiþtirmiþ, yetersiz olduðu, bu nedenle de baþarýlý olamayacaðý þeklinde inançlara yol açmýþtýr. Bu açý-dan hastanýn ele alýnýþý travmatik yaþantýlarýn EMDR ile tedavisine benzerdir. Olguda olumsuz anýlara ve onlardan kaynaklanan olumsuz biliþlere yönelik EMDR uygulamasý hýzlý ve etkili bir tedavi olanaðý vermiþtir.
Sýnav kaygýsýnýn oluþumunu açýklayan çeþitli mod-eller vardýr. Bunlar; 1) Biliþsel Dikkat Modeli: bireyin kendi kendine tekrarladýðý olumsuz düþünceler ve altta yatan olumsuz biliþlerini içerir (Sarason 1980, Wine 1980), 2) Biliþsel Beceri Modeli: biliþsel etkenler ve öðrenme strateji-lerindeki yetersizlikleri içerir (Meichenbaum ve Butler 1980) ve 3) Sosyal Öðrenme Modeli: kendi kendine yetebilme, sonuca yönelik beklentiler ve motivasyonu içerir (Bandura 1977). Ayrýca vege-tatif uyaranlar ile bedensel olarak uyarýlma sýnav kaygýsý için sonuca etki eden bir etken olarak tartýþýlmýþtýr (Neuderth ve ark. 2009). Sýnav kaygýsý bir sýnavda baþarýsýz olmak ile artabilir (Hembree 1988).
Biliþsel-dikkat modelinde tanýmlanan olumsuz biliþler olumsuz yaþantýlardan kaynaklanabilir. EMDR yöntemi ile bu olumsuz biliþlere yol açan anýlar iþlenebilir ve kiþinin kendisiyle ilgili olumsuz
inançlarý deðiþtirilebilir. Biliþsel modelde taným-lanan olumsuz iç konuþmalar deðiþtirilebilir, benlik saygýsý arttýrýlabilir. EMDR'nin kendilik üzerinde olumsuz etkili biliþlere ve bunlarla ilgili emosyonel sýkýntýya neden olan travma kaynaklý anýlarýn çözümlenmesinde etkililiði gösterilmiþtir (van Etten ve Taylor 1998, Maxfield ve Hyer 2002b). Ayrýca vegetatif uyarýmlarýn azaltýlmasý ve bedensel uyarýlmalarýn azaltýlmasýna da katkýsý vardýr. Bu nedenlerle EMDR'nin sýnav kaygýsý ile ilgili taným-lanan tüm modeller için etkili olma olasýlýðý vardýr. Sýnav ve benzeri her tür yarýþmada EMDR'nin per-formansý arttýrmada etkili olabileceði ileri sürülmüþtür. Foster ve Lendl (1995a ve 1996b), EMDR'yi performans geliþtirme amacýyla iþadamlarý, oyuncular, konuþmacýlar, müzisyenler ve atletler üzerinde kullanmýþlardýr. Performans geliþtirme amacý ile EMDR; danýþanlarýn en iyi performanslarýný göstermeleri üzerindeki engel-lerin ortadan kaldýrýlmasýna yönelik kullanýlmýþtýr. Olumsuz geçmiþ anýlarýn yeniden iþlenmesi yerine, olumlu deneyimler çalýþýlmýþ ve belleðin bu olumlu deneyimlerle bað kurmasý saðlanmýþtýr. Olgu
bildirilerinde olumlu sonuçlar alýnmasýna raðmen; performans geliþtirme alanýnda henüz kontrollü çalýþmalar bildirilmemiþtir. Yazarlarýn ortak görüþü, sýnav kaygýsý üzerinde EMDR'nin perfor-mans geliþtirme uygulamasýnýn iyi sonuçlar vere-ceði þeklindedir.
Sonuç olarak EMDR hem TSSB'de, hem de sýnav kaygýsý gibi önemli stres durumlarýnda kaygý azalt-mada etkili ve kolay uygulanabilir bir tedavi olarak görünmektedir. Türkiye'de neredeyse beþikten mezara kadar süren sýnava girme zorunluluðu; yaþamýn bir parçasý olan sýnanma kaygýsýný, çoðu zaman klinik ortamlara taþýmakta ve ruh saðlýðý çalýþanlarýný yoðun danýþan baþvurusu ile karþý karþýya býrakmaktadýr. Özellikle sýnav kaygýsý üzer-ine yapýlacak kontrollü çalýþmalar; hem EMDR üzerine bilgilerimizi arttýracak, hem de birçok sýnav kaygýsý yaþayan danýþanýn sorunu için yeni bir saðaltým aracý olarak ortaya çýkabilecektir. Yazýþma adresi: Dr.Önder Kavakçý, Cumhuriyet Üniversitesi Týp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalý, okavakci@yahoo.com
KAYNAKLAR Bandura (1977) Self-efficacy: toward a unifying theory of
behav-ioral change. Psychol Rev, 84(2):191-215.
Baumann W, Melnyk WT (1994) A controlled comparison of eye movements and finger tapping in the treatment of test anxi-ety. J Behav Ther Exp Psychiatry, 25(1):29-33.
Bisson J, Andrew M (2007) Psychological treatment of post-traumatic stress disorder (PTSD). Cochrane Database Syst Rev, 18;(3):CD003388.
Ergene T (2003) Effective Interventions on test anxiety reduc-tion: a meta-analysis. School Psychology International, 24:313-328.
Foster S, Lendl J (1995a) Eye movement desensitization and reprocessing: Initial application for enhancing performance in athletes. Journal of Applied Sport Psychology, 7(Suppl.):63. Foster S, Lendl J (1996b) Eye movement desensitization and reprocessing: Four case studies of a new tool for executive coaching and restoring employee performance after setbacks. Consulting Psychology Journal, 48:155-161.
Gosselin P, Matthews WJ (1995) Eye movement desensitization and reprocessing in the treatment of test anxiety: a study of the effects of expectancy and eye movement. J Behav Ther Exp Psychiatry, 26(4):331-337.
Hembree R (1988) Correlates, causes, effects, and treatment of test anxiety. Rev Educ Res, 58(1):47-77.
Ironson G, Freund B, Strauss JL, ve ark. (2002) Comparison of
two treatments for traumatic stress: A community based study of EMDR and prolonged exposure. J Clin Psychol, 58:113-128. Lazrove S, Triffleman E, Kite L ve ark. (1998) An open trial of EMDR as treatment for chronic PTSD. Am J Orthopsychiatry, 68(4):601-8.
Maxfield L, Melnyk WT (2000a) Single Session Treatment of Test Anxiety with Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) Int J Stress Management, 7(2):87-101. Maxfield L, Hyer, LA (2002b) The relationship between effica-cy and methodology in studies investigating EMDR treatment of PTSD. J Clin Psychol, 58:23-41.
McDonald AS (2001) The prevalence and effects of test anxiety in school children. Educational Psychology, 21:89-101. Meichenbaum D, Butler L (1980) Toward a conceptual model for the treatment of test anxiety: implications for research and treatment. In: Sarason IG (ed) Test anxiety: theory, research, and applications. Erlbaum, Hillsdale.
Neuderth S, Jabs B, Schmidtke A (2009) Strategies for reducing test anxiety and optimizing exam preparation in German uni-versity students: a prevention-oriented pilot project of the University of Würzburg. J Neural Transm, 116 (6):785-790. Olofsson E, Bunketorp O, Andersson AL (2009) Children and adolescents injured in traffic--associated psychological conse-quences: a literature review. Acta Paediatr, 98(1):17-22. Özaltýn M, Kaptanoðlu C, Aksaray G (2004) Motorlu araç
kazalarýndan sonra görülen akut stres bozukluðu ve travma son-rasý stres bozukluðu Türk Psikiyatri Dergisi, 15(1):16-25. Peleg-Popko O (2004) Differentiation and test anxiety in ado-lescents. J Adolesc, 27:645-662.
Sarason IG (1980a) Introduction to the study of test anxiety. In IG Sarason (Ed), Test anxiety:Theory, research, and applica-tions (pp. 3-14). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
Schaefer A, Matthess H, Pfitzer G ve ark. (2007) Mental health and performance of medical students with high and low test anx-iety. Psychother Psychosom Med Psychol, 57:289-297.
Scheck MM, Schaeffer JA, Gillette C (1998) Brief psychological intervention with traumatized young women: The effi cacy of eye movement desensitization and reprocessing. J Traumatic Stress, 11:25-44.
Shapiro F (2001) Eye movement desensitization and reprocess-ing: Basic principles, protocols and procedures. 2. Baský, New York: Guilford Press.
Shapiro F, Maxfield L (2002) Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR): Information Processing in the Treatment of Trauma. J Clin Psychol, 2002; 58: 933-946. The World Report on Traffic Injury Prevention 2004. The Fundementals, Chapter One, Geneva, 2004.
T.C.Ulaþtýrma Bakanlýðý Karayollarý Genel Müdürlüðü Trafik Kazalarý Özeti 2007 Bakým Dairesi Baþkanlýðý Trafik Þubesi Müdürlüðü Kasým 2008.
van Etten ML, Taylor S (1988) Comparative efficacy of treat-ments for post-traumatic stress disorder: A meta-analysis. Clin Psychol Psychother, 5:126-144.
Wine J (1980) Cognitive-attentional theory of test anxiety. In: Sarason IG (Ed) Test anxiety: theory, research and applications. Erlbaum, Hillsdale.
