Tahran Ãniversitesi Merkez KÃ¼tÃ¼phanesi 2701 Numarada KayÄ±tlÄ± Åiir MecmuasÄ±nda Yer Alan TÃ¼rkÃ§e Åiirler (Ä°nceleme- MESTAP-KarÅÄ±laÅtÄ±rmalÄ± Metin)

(1)

Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 21, İstanbul 2018, 325-400.

Ö Z E T

Türk edebiyatında sanat ve estetik algısının tarih içinde hangi aşamalardan geçtiğini yakından görmemizi sağlayacak önemli kaynaklardan biri de şiir mecmualardır. Bu çalışmada Tahran Üniversitesi Merkez Kütüphanesi’nde 2701 numarada kayıtlı şiir mecmuasında yer alan Türkçe şiirlerin transkripsi-yonu yapılmış ve söz konusu şiirler MESTAP’a göre tablolaş-tırılmıştır. Süleyman Kadı Türk tarafından Hicri 1195 (M. 1780-1781) derlenen mecmua 31 varak olup içerisinden Türkçe ve Farsça şiirler yer almaktadır. Toplam 92 Türkçe şiirin bulun-duğu mecmuada 42 şiirin şairi tespit edilmiştir. Mecmuada şairi tespit edilemeyen 22 matla, 16 nazm, 6 ferd, 3 mesnevi, 1 kıt‘a ve kafiyeleniş biçimi “aaaa” olan 2 şiir olmak üzere toplam 50 şiir bulunmaktadır. Mecmuadaki şiirler eğer divan, mecmua, tezkire gibi herhangi bir ilmî çalışma içinde daha önce yayın-lanmış ise şiirler bu çalışmalardaki şekilleriyle karşılaştırılmış ve farklılıklar dipnotlarla gösterilmiştir. Mecmuada Ahmed, Andelîbî, Âşık Ömer, Âşık, Aşkî, Cevrî, Ferruhî, Fuzûlî, Gavsî, Gelibolulu Âlî, Hâce Senâyî, Hasbî, Hâzık, İhsân, İlâhî, İshâk, İzzet Âli Paşa, Kerîmî, Künhî, Latîfî, Mânî, Mirzâ Sâib-i Isfahânî, Murâdî, Nâbî, Râgıbî, Rahmî, Rûhî, Sâfî, II. Selîm, Sinânî, Şâdî, Şemsî, Şerhî, Ulvî ve Usûlî’ye ait şiirler bulunmaktadır. Genellikle şairlerin bir veya iki şiirine yer verildiği mecmuada şiirler mürettibin edebî ve estetik zevkine

A B S T R A C T

Poetry collections are one of the important resources which would enable us look closely the stages that art and aesthetic sense in Turkish literature have passed. In this study, transcription of Turkish poems were done which are included in poetry collection with record no. 2701in Tehran University Central Library and mentioned poems were tabulated according to MESTAP. The poetry collection which was compiled by Süleyman Kadı Türk in Hicri 1195 (M. 1780-1781) is composed of 31 folio and includes Turkish and Persian poems. There are 92 Turkish poems in the poetry collection and the poet of 42 poems could be detected. There are 50 poems whose poet could not be detected, 22 matla, 16 nazm, 6 ferd, 3 mesnewi, 1 verse and 2 poems with “aaaa” rhyme. If the poems in the poetry collection were already published in any scientific study such as diwan, journal, tezkire before; poems were compared with the form they were in those studies and differences were presented with footnotes. There are poems of Ahmed, Andelîbî, Âşık Ömer, Âşık, Aşkî, Cevrî, Ferruhî, Fuzûlî, Gavsî, Gelibolulu Âlî, Hâce Senâyî, Hasbî, Hâzık, İhsân, İlâhî, İshâk, İzzet Âli Paşa, Kerîmî, Künhî, Latîfî, Mânî, Mirzâ Sâib-i Isfahânî, Murâdî, Nâbî, Râgıbî, Rahmî, Rûhî, Sâfî, II. Selîm, Sinânî, Şâdî, Şemsî,



Makalenin Geliş Tarihi: 16.10.2018 / Kabul Tarihi: 29.10.2018.



Dr. Öğr. Üyesi, Sakarya Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, (okaplan@sakarya.edu.tr).

ORHAN KAPLAN

Tahran Üniversitesi Merkez

Kütüphanesi 2701 Numarada

Kayıtlı Şiir Mecmuasında Yer

Alan Türkçe Şiirler

(İnceleme-MESTAP-Karşılaştırmalı Metin)



Turkish Poems in Poetry Collection With Record No. 2701 in Tehran University Central Library (Analysis-MESTAP-Comparative Text)

(2)

● D İ V A N E D E B İ Y A T I A R A Ş T I R M A L A R I D E R G İ S İ 326

göre tasavvufî, rindâne veya hikemî gibi farklı alanlardan seçilmiştir. Mecmuada 9 muamma ve farklı nazım şekilleriyle yazılmış 8 lugaz bulunmaktadır.

Şerhî, Ulvî and Usûlî in the poetry collection. One or two poems of poets were generally published in the poetry col-lection and those were chosen from different fields such as tasavvufi, rindane or hikemi according to the aesthetic sense of the compositor. There are 9 muamma and 8 lugaz written in different verse modes.

A N A H T A R K E L İ M E L E R

Şiir Mecmuası, Klasik Türk Şiiri, MESTAP.

K E Y W O R D S

Poetry collection, Classic Turkish Poetry, MESTAP.

Giriş

Bir toplumun tarih boyunca meydana getirdiği kültür ve medeni-yetinin günümüze taşınması tarihî hafızanın canlı tutulmasını ve geçmiş ile gelecek arasında güçlü bir bağ kurulmasını sağlamaktadır. Tarihî serüven içinde anlamlı bir kimliğe sahip olmanın bir yolu da bu kültür hazinelerinin ortaya çıkarılması ve bu miras üzerinde araştırmalar yapıl-ması ile mümkündür. Sahip olduğu kültür mirası ile yüzleşen toplum-ların geçmişiyle olan bağtoplum-larının derinleştiği aynı zamanda tarihine ve kültürüne olan aidiyetlerinin daha güçlü hale geldiği düşünüldüğünde bu çalışmaların önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Bu çalışmalar içinde yazma metinler üzerine yapılan araştırmalar da kültürel birikimi bir bütün halinde görmemizi sağlayacak parçaların bir araya getirilmesine yardımcı olmaktadır.

Kültür tarihimizin sayısız hazinelerinden biri de şiir mecmualarıdır. İçinde şiirler, seçilmiş söz ve yazılar bulunan ve daha çok el yazması şeklinde olan bu kitaplar edebiyat tarihinin eksik kalan yönlerini tamamlayıcı bir unsur olarak düşünülmektedir. Mecmualar üzerine

yapılan araştırmalar1

da her geçen gün bu düşünceyi desteklemektedir. Klasik Türk edebiyatı araştırmalarının daha ilk evrelerinde mecmu-alara dikkat çeken Tarlan (1948: III) mecmualardaki eserlerin devrin umumî edebî zevkini verdiğini ve devrin edebî zeminini gösterdiğini belirtir. Tarlan’a göre edebiyat tarihi, her şeyden evvel edebî mahsullerin tarihidir. Herhangi bir asrın edebî hüviyetini layıkıyla kavramak için yalnız birinci derecede gelen şairlerin eserlerini görmek kâfi değildir. O devrin antolojileri demek olan mecmualara müracaat şarttır. Tarlan bu

1

Mecmualar üzerinde yapılan çalışmalar için bkz.: Mehmet Ali GIYNAŞ, “Şiir Mecmuaları Hakkında Yapılan Çalışmalar Bibliyografyası”, Selçuk Üniversitesi/

Seljuk University Edebiyat Fakültesi Dergisi/Journal of Faculty of Letters, Yıl/ Year: 2011, Sayı/Number: 25, Sayfa/Page: 245-260.

(3)

T.Ü.Merkez Kütüphanesinde 2701 Numaralı Şiir Mecmuası ● 327

düşünceden hareketle daha klâsik Türk edebiyatı araştırmalarının başlangıç yılları diyebileceğimiz 1950’lerde mecmuaları fasiküller halinde yayınlamaya başlamıştır. Mecmualar üzerinde yapılan çalışmalar da hız kesmeden günümüze kadar gelmiş, her dönemde üzerinde araştırmaların yapıldığı bir alan olmuştur. Bugün gelinen noktada ise mecmuaların muhtevasına dair kolay, hızlı ve hedefe yönelik ulaşmayı bir sistem haline getiren MESTAP (Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesi) ile daha organize bir şekilde bu çalışmalar yürütülmektedir. MESTAP’a göre oluşturulan tasnifler veri bankasında toplanarak yakın zamanda tüm

mecmuaların tasniflerinin bir araya getirilmesi hedeflenmektedir.2

Tarih boyunca kurulmuş Türk devletlerinin geniş bir coğrafyaya hükmetmesi yazılı kaynaklarının da dünyanın pek çok ülkesine yayıl-masını sağlamıştır. Günümüzde dünyanın önde gelen kütüphanelerinin çoğunda Türkçe yazılmış eserlerle karşılaşmak mümkündür. Bu coğrafyalardan biri de Büyük Selçuklu Devleti’nin merkezi olan İran coğrafyasıdır. Bugün İran kütüphanelerinde çok sayıda Türkçe yazma

eser bulunmaktadır.3

Bu eserler de diğer kütüphanelerde bulunan yazma eserlerimiz gibi günümüz Türk alfabesine aktarılmayı beklemektedir.

Bu çalışmada Tahran Üniversitesi Merkez Kütüphanesi’nde 2701 numarada kayıtlı şiir mecmuasında yer alan Türkçe şiirlerin transkrip-siyonu yapılmış ve söz konusu şiirler MESTAP’a göre tablolaştırılmıştır. İçinde Türkçe ve Farsça şiirler bulunan mecmuanın neşri yapılırken Farsça şiirler çalışmaya dâhil edilmemiştir. Mecmuadaki şiirler eğer divan, mecmua, makale, tezkire gibi herhangi bir ilmî çalışma içinde daha önce yayınlanmış ise şiirler bu çalışmalardaki şekilleriyle karşılaştırılmış ve farklılıklar dipnotlarla gösterilmiştir. İlk olarak Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesine (MESTAP) göre sadece tasnifini yapmayı düşündüğümüz bu çalışma mecmuada yer alan şiirlerin birçoğunun divanlarda bulunamaması ve bazı şiirlerin ilk defa yayınlanacak olması

2

Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesi (MESTAP) Prof. Dr. Mehmet Fatih KÖKSAL’ın öncülüğünde yürütülmektedir. “Projenin hedefi, öncelikli olarak şiir mecmûaları, nihaî olarak da edebiyatla ilgili -cönkler de dâhil olmak üzere- bütün mecmuaların ayrıntılı tasnif ve dökümlerinin yapılmasıdır.” (Köksal 2012b: 422). Detaylı bilgi için bkz.: http://mecmualar.tr.gg/MESTAP-Projesi-Hakk%26%23305%3Bnda.htm

3

Detaylı bilgi için bakınız Şadi AYDIN, İran Kütüphaneleri Türkçe Yazmalar Kataloğu, İstanbul, 2008.

(4)

sebebiyle mecmuanın tamamının çeviri yazısının yapılmasını zorunlu kılmıştır. Metnin imlâsında İsmail Ünver’in (2008, 1-44), “Çevriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler” adlı makalesindeki imlâ önerilerine azamî ölçüde uyulmaya çalışılmış metnin çeviri yazısında ise “Türk İlmî Transkripsiyon Kılavuzu” esas alınmıştır.

Tahran Üniversitesi Merkez Kütüphanesi 2701 Numarada Kayıtlı Şiir Mecmuası

Şiir mecmuası Süleyman Kadı Türk tarafından Hicri 1195 (M.

1780-1781) yılında derlenmiştir.4

Eserin iç kapağında yer alan bilgiye göre eserin ismi “Mecmûa-yı Süleymân Kâdî”dir. Avrupai kâğıt, nestalik hat, 31 varak olup “23x15” “18x14” ebadında ve kahverengi meşin cilt kaplıdır. Mecmua harekesiz nesih yazı türüyle yazılmıştır. Cönk tarzında düzenlenmiş olan eserin her sayfası 14 ile 26 satır arasında değişmektedir. Bazı şiirlerin başında şiirin nazım şeklini belirten kırmızı mürekkeple yazılmış bir başlık bulunmaktadır. İç kapakta mecmuada yer alan şair-lerin hangi sayfada yer aldığına dair iki fihrist bulunmaktadır. Fihristler

“esâmî-i şuârâ-yı Farsî-zebân”5

ve “esâmî-i şuârâ-yı Türkî-zebân” şeklin-de Türkçe ve Farsça yazan şairler bakımından iki bölüm halinşeklin-de düzen-lenmiştir. “Esâmî-i şuârâ-yı Türkî-zebân” başlığı altında ismi geçen şairler İzzetî, Râgıbî, Ulvî, Murâdî, İlâhî, Beyânî, Aynî, Sâfî, Âlî, Âteşîn, Cevrî, Kerîmî, Sinânî, Şerhî, Nâbî, Mânî, Gavsî, Andelîbî, Rûhî, İshâk, Aşkî, Rahmî, Usûlî’dir. Fihristte ismi geçen Beyânî ve Âteşîn adlı şairlerin isim-lerinin yanında yazan sayfa numaralarında bu şairlere ait şiirler bulun-mamaktadır. Ayrıca fihristte adı olmayıp mecmuanın içinde yer alan başka şairler de vardır. Mecmuadaki Türkçe ve Farsça şiirlerin karışık olarak verildiği ve şairlerin sıralanmasında da alfabetik veya başka her-hangi bir sıra güdülmediği görülmektedir.

4

Yazmanın iç kapağında fihristin hemen üstinde yer alan Farsça cümlede “ Mecmūa-yı Süleymān Ķādì, şāmil-i münteĥab-ı eşār-ı şu˘arā-Mecmūa-yı Fārsì ve Türkì ki der sene 1195 taĥrìr u tedvìn numūde ki nām u eśer-i ez-anhā der tezkire-i niyyet ve fihrist-i anhā tefkìk tehiyye mì-şeved” ifadesinden mecmua düzenleyicisinin adı, eserin düzen-lenme tarihi ve kapsamı açıkça belirtilmiştir.

5

Mecmuada Farsça şiiri bulunan 23 şair vardır. Bu şairler şunlardır: Firdevsî, Sâib, Fakîh, Senâî, Şemsî, İbn-i Avfî, Monlâ-yı Rûm, Sa‘dî, Sâmî, Ferişte, Şevket, Câmî, Rükn-i Kemâl, Hüsrev, Cennetî, Ahmed Câm, Mânî, Fâhirî, Aynî, Nâsır-i Hüsrev, İmâm Fahr-i Râzî, Helâlî ve Ehlî.

(5)

Tahran Üniversitesi Merkez Kütüphanesi’ndeki 2701 numarada kayıtlı mecmuada Türkçe şiirleri bulunan şairler ve şiir sayıları şu şekildedir:

Şair Nazım Şekli/Sayısı

Ahmed Murabba (1)

Andelîbî Gazel (1)

Âşık Ömer Murabba (1)

Âşık Gazel (1)

Aşkî Muhammes (1)

Cevrî Tesdîs (1), Tercî-i Bend (1)

Ferruhî Gazel (1)

Fuzûlî Gazel (1), Kıt ‘a (1)

Gavsî Gazel (1)

Gelibolulu Âlî Gazel (1)

Hâce Senâyî Mütekkerrir Yirmili (1)

Hasbî Murabba (1)

Hâzık Ferd (1)

İhsân Semai (1)

İlâhî Murabba (1)

İshâk Gazel (1)

İzzetî (İzzet Âli Paşa) Gazel (1)

Kerîmî Gazel (1)

Künhî Matla (1)

Latîfî Gazel (1)

Mânî Gazel (1)

Mirzâ Sâib-i Isfahânî Gazel (1)

Murâdî Gazel (1) Nâbî Gazel (1), Kıt‘a (1) Râgıbî Gazel (1) Rahmî Müseddes (1) Rûhî Gazel (2) Sâfî Gazel (1), Ferd (1)

(6)

Selîmî (II. Selîm) Matla (1)

Sinânî Gazel (1)

Şâdî Gazel (1)

Şemsî Gazel (1)

Şerhî Gazel (3)

Ulvî Gazel (1)

Usûlî Mütekerrir on birli (1)

Bilinmeyen

Matla (22), nazm (16), ferd (6), mes-nevi (3), kıt‘a (1), tek dörtlükten oluşup kafiyeleniş biçimi aaaa olan (2), toplam bilinmeyen (50)

Toplam Şiir 92

Tabloya bakıldığında mecmuanın XVI, XVII ve XVIII. yüzyıl arası dönemi kapsadığı görülmektedir. Şairlerin genellikle bir veya iki şiirine yer verilmiş, şiirler de mürettibin edebî ve estetik zevkine göre tasavvufî, rindâne veya hikemî gibi farklı alanlardan seçilmiştir.

Toplam 92 şiirin yer aldığı mecmuada şairi tespit edilen 42 şiir bulunmaktadır. Bu şiirlerin bazılarının başında “gazel-i Ferruhî, gazel-i Şerhî” gibi şiirin kime ait olduğu açıkça belirtilmiş; mahlas olmayan veya kime ait olduğu belirtilmeyen şiirlerden bazıları da tarafımızdan tespit edilip ilgili künye bilgisi dipnotlarda gösterilmiştir. Mecmuada şairini tespit edemediğimiz 22 matla, 16 nazm, 6 ferd, 3 mesnevi, 1 kıt‘a ve kafiyeleniş biçimi “aaaa” olan 2 adet şiir olmak üzere toplam 50 şiir bulunmaktadır. Bu şiirlerin tespitini zorlaştıran önemli faktörlerden biri mahlas barındırmayan nazm, ferd gibi nazım şekillerinden oluşmasıdır. Özellikle muamma ve lugazların da kime ait olduğuna dair mecmuada herhangi bir ipucu bulunmamaktadır.

Mecmuada mürettib tarafından nazım şekli belirtilen şiirlerin isim-lendirilmesinde bazı sorunlar bulunmaktadır. Nazım şekli belirtilen şiirlerin gerçekte o nazım şekliyle yazılmadığı görülmekte ve hangi ölçütlere göre bu isimlendirmelerin yapıldığı bazen karmaşık bir hâl

(7)

alabilmektedir. Bu durum mecmualardaki nazım şekillerinin isimlendiril-mesi meselesi üzerinde yapılacak detaylı çalışmalara olan ihtiyacı zorunlu kılmaktadır. Bu alanda yapılacak çalışmalara veri sağlaması bakımından mecmuda dikkat çeken bazı hususlar şu şekilde özetlenebilir:

Rubai başlığı altında verilen şiirlerin rubaiye özgü ahrem ve ahreb kalıpları ile yazılmadığı ve konuları itibariyle de rubaiden uzak olduğu görülmektedir. Örneğin Latîfî’ye ait olan “kitâb” redifli gazelden 1. ve 3. beyitler alınarak bu iki beyte rubai denilmiştir. Mürettibin rubaiden kastettiği iki beyitten oluşan veya dört dizeden oluşan şiirler olmalıdır. Mecmuada tek beyitlik şiirler de bazen ferd bazen de müfred başlığı altında verilmiştir. Bu adlandırmaların neye göre yapıldığı ise yine net değildir. Nazım şekilleri hakkında bilgi veren kaynaklarda bağımsız bir şiir olarak yazılan müfred veya ferdlerin mukaffa olmadığı belirtilmek-tedir. Eğer dizeler kendi arasında kafiyeli olursa buna da matla adı verilmektedir. Mecmuada ise iki mısradan oluşan ve aralarında kafiye bulunan beyitler müfred veya ferd başlığı altında verilmiştir. Yine aynı şekilde herhangi bir şiirden alınan bir beyit mecmuada ferd başlığı altında verilmiştir. Fuzûlî’ye ait olduğunu bildiğimiz “Perde-i teşkîkdür bu zulmet-i kayd-ı hayât / Perde ref‘ oldukda hâli herkesin ma‘lūm olur” dizeleri mecmuada isimsiz olarak ve ferd başlığı altında verilmiştir. Oysa bu şiir Fuzûlî’nin Hadîkatü’s-Süedâ (Güngör, 1987: 354) adlı eserinde geçen bir kıt‘adan alınmış bir beyittir. Şiirden alınan bir beyite ferd isminin verildiği bir diğer örnek Hâzık’ın “Tenbākū şem˘-veş olamaz sûzdan halâs / Âhen hisâra girse de başı tumanludur” beyitidir. Bu beyit Hâzık Dîvânı’nda (Güfta, 1992: 227) 55. gazelin 7. beyitidir. Mecmuada 6 dizelik bir şiir de müseddes başlığı altında verilmiştir. Buradan hareketle mecmuadaki şiirlerin nazım şekillerinin adlandırılmasında kafiye ve vezin durumlarından daha çok dize sayılarının esas alındığı söylenebilir. Mecmuada bazı nazım şekillerinin isimlerinin de yanlış yazıldığı görülmektedir. Vasıta beyitleri her bendin sonunda farklılık arz etmesi yönüyle terkib-i bend olması gereken Cevrî’nin şiiri, mecmuada tercî-i

(8)

bend olarak adlandırılmıştır. Bu durum mecmualarda mürettib tarafın-dan belirtilen nazım şekillerine ihtiyatla yaklaşılması gerektiğini göster-mektedir.

Mecmuada mürettibden kaynaklı çeşitli hatalar bulunmakla beraber dipnotlarda bu hatalara işaret edilmiş zaman zaman da düzeltmeler yapılmıştır. Sözgelimi Ulvî’nin “bî-haber” redifli gazelinde “Yûsuf düşdi çâha ammâ pîr-i Ken’ân bî-haber” dizesindeki vezin hatası “Düşdi Yûsuf çâha ammâ pîr-i Kenân bî-haber” şeklinde kelimelerin yerlerinin değiş-tirilmesi suretiyle düzeltilmiş ve doğrusu yazılmıştır. Diğer taraftan mürettip tarafından belirtilmeyen veya yanlış yazılan nazım şekillerinin doğruları şiirlerin kafiyeleniş biçimlerine bakılarak köşeli parantez içinde yazılmıştır. Bu tarz mürettibden kaynaklı tespit edebildiğimiz hatalar giderilmeye çalışılmıştır.

Mecmuada farklı nazım şekilleriyle 8 lugaz bulunmaktadır. Bu lugazlardan 3 adedinin cevabı şiirin başında verilmiştir. Bu şiirler “lugaz-ı beyża (yumurta), lugaz-“lugaz-ı cârûb (süpürge) ve lugaz-“lugaz-ı hayme (çad“lugaz-ır)’dir. Mecmuada ayrıca 9 adet muamma bulunmaktadır. Muammaların hangi isme yazıldığı “be-ism-i Hasan, be-ism-i Receb” şeklinde şiirin hemen üstünde verilmiştir. İbrahim ve Mustafa isimleri için yazılan muammalar tarafımızdan çözülerek dipnotta açıklamaları yapılmıştır.

SONUÇ

Tahran Üniversitesi Merkez Kütüphanesi’ndeki 2701 numarada kayıtlı şiir mecmuası Süleyman Kadı Türk tarafından Hicri 1195’te (M. 1780-1781) derlenmiştir. İçerisinde Türkçe ve Farsça şiirlerin yer aldığı 31 varaklık eserde toplam 92 Türkçe şiir bulunmaktadır. Şairi tespit edilen 42 şiir Ahmed (1 murabba), Andelîbî (1 gazel), Âşık Ömer (1 murabba), Âşık (1 gazel), Aşkî (1 muhammes), Cevrî (1 tesdîs, 1 tercî-i bend), Ferruhî (1 gazel), Fuzûlî (1 gazel, 1 kıt‘a), Gavsî (1 gazel), Gelibolulu Âlî (1 gazel), Hâce Senâyî (1 mütekkerrir yirmili), Hasbî (1 murabba), Hâzık (1 ferd), İhsân (1 semai), İlâhî (1 murabba), İshâk (1 gazel), İzzet Âli Paşa (1 gazel), Kerîmî (1 gazel), Künhî (1 matla), Latîfî (1 gazel), Mânî (1 gazel), Mirzâ

(9)

Sâib-i Isfahânî (1 gazel), Murâdî (1 gazel), Nâbî (1 gazel, 1 kıt‘a), Râgıbî (1 gazel), Rahmî (1 müseddes), Rûhî (2 gazel), Sâfî (1 gazel, 1 ferd), II. Selîm (1 matla), Sinânî (1 gazel), Şâdî (1 gazel), Şemsî (1 gazel), Şerhî (3 gazel), Ulvî (1 gazel) ve Usûlî’ye (1 mütekerrir on birli) aittir.

Mecmua çalışmalarında kaynaklarda adı geçmeyen, unutulmuş şair-lerin şiirşair-lerine ve kime ait olduğu bilinmeyen şiirlere rastlamak müm-kündür. Bu çalışma ile mecmuada şairini tespit edemediğimiz 22 matla, 16 nazm, 6 ferd, 3 mesnevi, 1 kıt‘a ve tek dörtlükten oluşup kafiyeleniş biçimi “aaaa” olan 2 şiir olmak üzere 50 şiir bulunmaktadır. İzzet Ali Paşa’nın “olmaz” redifli gazelinde 2 beyit, Mânî’nin “degin” redifli gazelinde 2 beyit, Sâib-i Tebrîzî’nin 1 gazeli ise şairlerin yayınlanan divan-larında bulunmamaktadır. Kafiyeleniş biçimi itibariyle kıt‘aya benzeyen ancak herhangi bir isimlendirmenin yapılmadığı Nâbî mahlaslı bir şiir de yine şairin yayınlanan eserlerinde bulunmamaktadır.

(10)

● Dİ V AN EDEBİ YAT I ARAŞT I RM ALAR I DERGİ S İ 334 T A B L O: T a h ran Üni v e rsi te si M e rk ez K ü tüph an esi , 27 0 1 Num a ra da Ka y ıtl ı Ş iir Mecmuas ın ın M ESTAP’ a Göre Muh tev a T a bl osu Yer Nr .: Tahra n Üniversitesi Merkez Kü tüp h anesi, 2701 Numarada Kay ıtl ı Ş ii r M ec m uas ı Yp. nr. Mahlas Matla’ bey ti / bendi Makta’ bey ti / bendi Naz ım şekli / birimi Nazım türü Vezin Aç ıklamalar 1 ˘İ zzetì Sev ād-ı ĥ ašš-ı lafžu ŋ lü bb-i ma ˘n āya ni ķā b olmaz B el ì gerd -i yetìmì d ü rr-i şehv āra ģ ic āb olmaz Leb-i ĥ aŝ m-ı le cū ca ˘İ zzet ā mühr u r s ü k ū tu ŋla Cedelk ār āne ĥā m ūş ì ķ adar ģāż ır-cev āb olmaz Gazel/7 .--- / .--- / .--- 2 R āġ ıbì Ey ā sen ŝanma ki m s end en bu güft ār ı deh ān söyler Vey ā terkìb ola n ˘un ŝur bu burc-ı bì-riy ā söyl er Se ķā hüm rabb ühü m ĥ amr ın içer ˘āş ıķ lar ey R āġ ıb İrer ma ˘şū ķ una anl ar mek āndan l ā-mek ān söyler Gazel/5 .--- / .--- / .--- “Güfte-i R āġ ıbì” olarak belirti le n bu gazel Koca Râg ıb Pa şa D ivân ı’nd a bulunma m akta d ır. G azel Nak şî Alî Akki rmânî Divan ı’nda 117 numaral ı gazel le ufak farkl ıl ıklar d ış ında ayn ıd ır.

(11)

T .Ü .M er kez Kütüphanesinde 2701 Num ar alı Şiir M ecm uas ı ● 335 2 Mirz ā Ŝā ib-i Iŝ fah ān ì Cev ān u nìklik šı flu ŋ ed ās ından mü şa ĥĥ aŝ du r B ir il ki ya ĥş i o lsa ibtid ās ından mü şa ĥĥ aŝ du r mü şa ĥĥ aŝ du r Ġ ara ż bì-g āne dirler Ş ìa ˘ ĥ al ķ ı n ār-ı es ķ ardan Bu Ş ìa ˘ ĥ al ķ ınu ŋ Ŝā ˘ib aġ as ından mü şa ĥĥ aŝ du rm ü şa ĥĥ aŝ du r Gazel/5 .--- / .--- / .--- Sâib-i Tebrîzî: Mîrzâ Muhammed Alî b . Mîrzâ Abdirrahîm Tebrîzî İsfahânî (ö. 1087/1676 [?]) Bu şiir Sâib-i

Tebrîzî’nin Farsça _Divan

ı’nda y er alan Türkçe gazeller içinde bulunma m akta d ır. 2 ˘Ulv ì Ĥ aste c āna ģā le t-i m evt ird i cā n ān bì-ģ aber Bir d ev āsu z de rde dü şdü m veh ki L o ķ m ān bì-ģ aber ˘Ulv iy ā ġ urbetd e ķ aldum bì-kes ü tenh ā olu p Cümle y ār ān ġ aflet üzre cümle iĥ v ān bì-ģ aber Gazel/5 -.-- /-.-- / -.-2-3 Mur ādì Bì-˘ā r gözi ŋ nergis-i fe tt ān ı begenmez Ģ ikmetd e l ebü ŋ ģ aż ret-i Lo ķ m ān ı begenmez Dervì şli gü ŋ va ŝf ın iden de bu Mur ādì Nažm-ı güher-ef şā n ile Ģ ass ān ı begen m ez Gazel/5 --. / .--. / .--. / .-- Sultan 3. Murad (Murâdî) Dîvân ı’nda bu gazel bulunma m akta d ır. 9 İl āhì Çün Medìne-i münevver rav żaya buldu ŋ vu ŝū l Gi yd ü ŋ ìm ān ĥ il ˘atini dìnimüz buld ı u ŝū l Evliy ā vü enbi y ā ķ apu ŋda boyn ı ba ġ lu ķ ul Ķ ıl şef ā˘ at y ā Mu ģ ammed şā h-ı su lš ān-ı res ū l Ra ģ m eten li’l-˘ā le mì ns in ki m šutar şekk ü gü m ān Devletinde ž āhi r o ld ı cü m ley e emn ü em ān Ĥ atm-i mürs el hem nebì pey ġ amber-i āĥ ir zam ān Ķ ıl şef ā˘ at y ā Mu ģ ammed şā h-ı su lš ān-ı res ū l Murabba /5 -.-- /-.-- /

(12)

-.-● Dİ V AN EDEBİ YAT I ARAŞT I RM ALAR I DERGİ S İ 336 10 Ĥā ce Ś en āyì Ā h ki m d erd -i d er ū num yi ne buld ı żarar ı Yine efl āk ı siy āh eyledi āhum şereri Lev ģ -i dilde ķ oma d ı ya şum egerçi e śeri Ā h-ı serd-i se ģ er ile y ine buldum güzeri Yel g ibi y ildü m y ü gü rdü m

bulmadum ben bir eri

Diye ey b ād-ı ŝab ā söyleme aldum ĥ aberi Ĥāŝ u ˘ā m şey ĥ id inm iş bi r alay ĥ ayr u şeri Sa ŋa Dü ldü l di y ü al ile satar leng ĥ ar ı Ne ģ aķ ìķ at bilür ister ne gök anlar ne yeri Ba ġ lam az terk isine ķā l ile ĥ ayrü’l-be şeri Her ya ŋa g āh Sikender gibi ķ ıldu m seferi Geh Sül eym ān gibi ŝal d u m yed i i ķ lì me ç eri O ķ ud um ķ avl-i Eb ū bekr ile ibn-i ˘Ömeri

Kimi ibn-i Abb

ās ı de lìl it di ki mi i b n-i Ģ aceri Açd ı şehb āz-ı d il ü m her yana bir b āl ü peri Seni ˘ā lem ŝ ane m ā çer ĥ -i mu ˘all āda arar Kimi esm ā˘ d a ki mi genc -i müs emm āda arar Kimi A ˘r āf u kimi c ennet-i me ˘v āda arar Kimi da ġ d a kimi b āġ d a ki mi ŝa ģ rā da arar Ki mi gökte kimi yerd e ki mi dery āda arar Kimi ģ avr ād a ki mi Ā dem ü Ģ avv āda arar Ki mi sì m ü zer il e gevher-i yekt āda arar Kimi ĥ ur şìd-i c ih ān-t āb-ı müc el lā da arar Bey t-i Ma ķ di sd e ki mi Ka ˘be -i ˘ul y āda arar Ki mi d eyre gi rü ben L āt ile ˘Uzz āda arar Kimi Ya ˘k ū b-ŝı fat Y ū su f-ı zìb āda arar Kimi Y ū suf olu b an r ū y-ı Züley ĥā da arar Kimi Me cn ū n oluban ŝū ret-i Ley lā da arar Kimi V ām ıķ gi bi ru ĥ sā re-i ˘Azr āda arar... ... ... Müt ekerrir Yirmili /. .-- / ..-- / .. - Ku rnaz ve Çelt ik (2009) Hâce Senâ y î’nin bu şiirini m ü tek errir y irm ili şiirlere örnek o larak vermi ştir. Ş ii rin hangi Senâyî’y e ait oldu ğ u tam ola rak tespit edi leme m iş tir ancak Hâce Se nây î divan ı üzeri n de yap ılan ik i y ü ksek lisans tezinde ( Öte 2000: 82-85 ; Se zgin 2001: 157-161) ş iire yer verilmi şti r. 2. bendin son a lt ı dizes i m ecm u ada bulunma m akta d ır.

(13)

T .Ü .M er kez Kütüphanesinde 2701 Num ar alı Şiir M ecm uas ı ● 337 E y ledü m se y r niçe mu ˘teber āt u s iyeri Görmed üm g ü lş en-i a ķ v ālde hìçbir şeceri Ki bit e şāĥ ınu ŋ üs ti nd e mur ādum ś emeri Yazmam ış Ķāē i vü Ke şşā f u Cerìr-i Taberì ì Ĥ aberüm yo ķ güzel ü m kimden alayum ĥ aberi ... ... ... 12 Ŝā fì Šarz-ı şi ˘re Ŝā fìy ā bir šar ģ ŝaldu m [. ..] y in e Her ki m o ķ urs a bu şi ˘ri [...] olsun hem ān - Ferd -.-- /-.-- / -.-Ş iir Cezerî Ka sı m Pa şa ( S âfî Dîvâ n ı), Bu rsal ı N akka ş Safî Dîvân ı ve Öz le m Ercan taraf ından haz ırlanan Sâfî Dîvân ı’nda bulunma m akta d ır.

(14)

● Dİ V AN EDEBİ YAT I ARAŞT I RM ALAR I DERGİ S İ 338 22 Selìmì Kendim i ˘ad d itmezem bi r d

āne-i erzen gibi

Ŝ avurur b ād-ı ecel bu ˘ömrümi ĥ ırmen gibi - Matla ˘ -.-- /-.-- / -.-Mecmuada şiir ferd ba şl ığ ı alt ında veril

-mi ş ve ki me ai t oldu ğ u belirtil m e

-mi ştir. Fatih Köksal’ ın (2017 , 172), “ II. Se lîm’in Divançe’sinde Bu

-lunmaya n Ş iirl eri” adl ı makal esi nd e şiirin II . Selim ’e ait oldu ğ u yönün d e tespiti sözk onu

-su du r. 22 - Kendine ziynet ne de ŋlü vir se dü ny ā zen gibi A ŋa a ŝl ā meyl ķ ıl m az ol maya er zen gibi - Matla ˘ -.-- /-.-- / -.-B eyi ti n ki me ait oldu ğ u tes p it ed il ememi ştir. Mecmuada şiir ferd ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 26 Ŝā fì Ki m bi lü r atmayal ard ı ķ at ı y āb āna beni Ša ş šo ġ urs ayd ı šo ġ urma ķ dan ise ana beni Ķ omasa ma ĥ la ŝ-ı Ŝā fì gi b i aya ķ da n’ola B ārì fi’l-cümle ķ arìn ey lese aķ rā na beni G azel/5 /. .-- / ..-- / .. - Ş iir Cezerî Ka sı m Pa şa ( S âfî Dîvâ n ı), Bu rsal ı N akka ş Safî Dîvân ı ve Öz le m Ercan taraf ından haz ırlanan Sâfî Dîvân ı’nda bulunma m akta d ır.

(15)

T .Ü .M er kez Kütüphanesinde 2701 Num ar alı Şiir M ecm uas ı ● 339 26- 27 ˘Ā lì Bild i b ir dü rr i d ig ü ŋ atmad ı y āb āna seni Šo ġ du ġ un gi bi ŝ arup şükr eyledi ana seni Ma ĥ la ŝun Ŝā fì ise ġ ıll ü ġ ış ı terk eyle İrgüre hi mmet-i ˘Ā lì da ĥ ı aķ rā na seni G azel/5 /. .-- / ..-- / .. - Nažìre-i ˘Ā lì ba şl ığ ı ile verilen bu ş ii r Tu hfe-i Nâilî ’d e Sâfi ( N o:2264) adl ı şaire a it o larak g ö sterilm iş ancak şiir G el ibolu lu Âlî’ye a ittir. Ş iiri n

son iki beyiti

Tuhfe-i Nâ ilî’nin tezk iresinde bulunma m akta d ır. 27 - Ne l āz ım

cennet içün minnet

idüp yalvarup gezmek

B abamuz yurd ud ur şer ˘-i şerìf ile b izü m d ü r ev - Ferd .--- / .--- / .--- 27 - Ġ urbetde beni ey meh-i tā b ānum un ut ma

Gün gibi ara mihr-i d

ıra ĥşā num un utma Sen gi d eli gözü m ya şı dery āla r olupdur Dery ā yüzi nü ŋ sey rini su lš ānum unut ma Nazm/2 --. / .--. / .--. / .-- Ş iirin k im e a it oldu ğ u tes p it ed il ememi ştir. Mecmuada şiir rubâî ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 32 - Bir b āġ um var ti s˘ a ˘i şrìn ķ apus ı Hem śel āś ìn b ār ū üzre yapus ı Ol b āġ a bil b āġ b ān olm ış gö ŋül Ŝāģ ibi Me vl ādur anu ŋ hem Mu ģ ammed v āri śi Nazm/3 Ş iir ö lçü sü zdü r. Mecmuada m ü seddes ba şl ığ ı ile verilen ş ii r ölçü sü zdü r. Bu lu g az ın cevab ı Kurân-ı Kerim’dir.

(16)

● Dİ V AN EDEBİ YAT I ARAŞT I RM ALAR I DERGİ S İ 340 34 Cevrì N āzu ŋı ta ĥŝ ìŝ -i e rb āb-ı niy āz it mek ned en Hicr ile ˘u şşāķ ı pür-s ū z u güd āz i tmek ned en Mihr ile a ˘d āy ı ŝāģ ib-im tiy āz it mek ned en Lu šf ile a ġ y ār

ı her dem

ser-fir āz i tmek neden Herkese mihr ü vef ā ˘u şş āķ a n āz i tmek ned en Ġ ayra i ģ sā n ehl-i dil d en iģ tir āz i tmek n ed en Lu šf u i ģ sā nu ŋ dem -ā -dem zümre-i n ād ānadur Ĥ ış m u ķ ahru ŋ mutta ŝı l Cevrì -i ser-gerd ānadur Y ādlardu r sa ŋa ma ģ rem āş in ā bì-g ānedür Ey m eh-i n ā-mihrib ān bilsek bu isti ġ n ā nedür Herkese mihr ü vef ā ˘u şş āķ a n āz i tmek ned en Ġ ayre i ģ sā n ehl-i dil d en iģ tir āz i tmek n ed en Tesdîs/5 -.-- /-.-- / -.-35 Lašìfì Her dem ehl-i dill erü ŋ yan ında y ār ıdur k it āb M ū nis-i esr ār ı y ār-ı ġ am-güs ār ıdu r k it ā b Yegd ürür bi ŋ k ān-ı zerden ehl -i fa żla bir vara ķ C

āhil almaz bir

p ū la n’itsün ne k ār ıdu r k it āb Gazel/2 -.-- /-.-- / -.-Rubâî ba şl ığ ı ad ı alt ında verilen bu şiir Latîfî’y e a it bir gazelden al ınmad ır. 35 - Mübtel ā-y ı der d ü ġ am bulsam mül āyi m s ö yl erüm Ehl-i ģā le r āst g elsem ģ asb-i ģā lü m s ö yl erüm Ķ anda bir dìv āne bulsam eylerüm ˘ar ż-ı cü n ū n Hem-d emüm ehl -i kem āl o lsa kem āl ü m s ö yl erüm Nazm/2 -.-- /-.-- / -.-Mecmuada şiir rubâî ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 35 - B ū s i d erdü m la ˘lini zü lf-i dü -tā dan ķ or ķ arum El

ŝunardum gence amm

ā ejdeh ādan ķ or ķ arum Bir vef āl ı y ār ele girse mu ģ abbet eylesem ˘Āş ıķ ol ma ķ ist erüm amm ā cef ādan ķ or ķ arum Nazm/2 -.-- /-.-- / -.-Mecmuada şiir rubâî ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 35 - Dü şdi d ām ān-ı di le b ir şerer-i şū r-efken ˘A şķ ā hengeri zincìr-i cün ū n iş ler ik en - Matla ˘ /. .-- / ..-- / .. - Mecmuada şiir müfred ba şl ığ ı alt ında verilmi ştir.

(17)

T .Ü .M er kez Kütüphanesinde 2701 Num ar alı Şiir M ecm uas ı ● 341 35 - Ey diken sìne zemìninde mu ģ abbet şece rin Ķ aš ˘ id er an ı ŝa ķ ın erre-i sìni severin - Matla ˘ /. .-- / ..-- / .. - Mecmuada şiir müfred ba şl ığ ı alt ında verilmi ştir. 35 - Tem āşā -g āh-ı ˘āş ıķ a cem ālü n gi bi b āġ olmaz Me śel dür bu ki ˘ā le md e göze hergiz ya ŝa ġ olmaz - Matla ˘ .--- / .--- / .--- Mecmuada şiir müfred ba şl ığ ı alt ında verilmi ştir. 35 - Eg er dervì ş eg er dil-rì ş eger şā h-ı cih ān olsun Sa ŋa ˘āş ıķ geçe n evvel benümle imti ģā n olsun - Matla ˘ .--- / .--- / .--- Mecmuada şiir müfred ba şl ığ ı alt ında verilmi ştir. 38 - Yolun üzre ol ķ adar āb aķ ıd u pd ur göz lerüm Ger tera ģģ um itm ezisen ˘āķ ıbet dery ā ol ur - Ferd -.-- /-.-- / -.-İbrâhîm ismi üzerine y az ılm ış bir muam mad ır. 38 - M ū ri

ś-i fakr ile

ġ amdur şenbe yek-şenbe t ır āş R ū z-ı i śneyn bula ni ˘met hem ola devlet lü ba ş Ger dilersen devletü ŋ arta o la ˘ömrü ŋ d ır āz R ū z-ı cu m ˘a ˘ā det i d ü ŋ t ā olas ın ser-fir āz Me śnevì/ 4 -.-- /-.-- / -.-Mecmuada şiir be y t ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r 38 - Ger ġ az ā isters eŋ öl dür y ılan ı Eg er z āhidise ŋ incitm e c ān ı - Matla ˘ Vezin aks amaktad ır. Mecmuada şiir ferd ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 39 Kerìmì Dört müselm ān ile bi ş k āfir meger İki di lb er gördil er yüzi ķ amer E y Kerì mì hìl e bud u r ki m a ŋa ˘Add i d ü p šo ķ uzd a bi r šar ģ ideler Gazel/5 -.-- /-.--

(18)

/-.-● Dİ V AN EDEBİ YAT I ARAŞT I RM ALAR I DERGİ S İ 342 41 - ˘Ahdüm olsun virmeyem ˘ömrümde hergiz y āda c ān Y āda virm iş

˘ömrüni her kim

ki vi rmi ş y āda c ān - Matla ˘ -.-- /-.-- / -.-Mecmuada şiir ferd ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 45 - Çek d ü g im derdi ne hem -ĥā ne ne hem-r āh bilür ˘Āş ıkum ģā l-i dil-i z ār ım ı All āh b ilü r - Matla ˘ /. .-- / ..-- / .. - Mecmuada şiir ferd ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 46 - G ūş e-i va ģ det i d i ķ abrin ˘a źā b ı olmasa Ĥ o ş tem āşā -g āh idi ma ģş er ģ es āb ı olmasa B ū y-ı gül šayyi bd ür amm ā za ģ met-i ĥā r olmasa Devr-i Mehdì y egdür amm ā ĥ avf-ı Decc āl o lm asa Nazm/2 -.-- /-.-- / -.-Mecmuada şiir rubâî b aş lı ğ ı alt ında verilm iş ti r. 47 - N āgeh ān görd üm gi d erken bir dìv ār İçi zerdü r s ìm da şı üs tüv ār

Ger gider olursa andan bir dìv

ār Yapamaya an ı ehl-i r ū zg ār - -.-- /-.-- /-.-Tek d ö rtl ü kten olu şan şii ri n kafi ye düzeni aaaa şek linded ir. Bu lu g az ın cevab ı yum u rtad ır. 47 - N ed ü r ol ki m anu ŋ dört ola ģ arfi Eg er birin g ide rsen dörd i ķ ala ˘Aceb budur ki anu ŋ dördi da ĥ ı G iderse g ine a n da dörd i ķ ala K ıt ˘a/3 .--- / .--- /.--Bu lu g az ın cevab ı çad ırd ır. 47 - Ĥ izm ete bi l ba ġ lay u p bir niçe y ār Birlig i itm iş ķ amus ı āş iķā r

Meskenet yüzin urup yire müd

ām Pes der-i di ld ārd u r a ŋa ma ķā m Mesnevî/ 2 -.-- /-.-- / - .-Bu lu g az ın cevab ı sü pü rg edir.

(19)

T .Ü .M er kez Kütüphanesinde 2701 Num ar alı Şiir M ecm uas ı ● 343 47 Fu żū lì Perde-i te şkì kdür bu žul m et-i ķ ayd-ı ģ ay āt Perde ref ˘ ol d u ķ da ģā li herkesin ma ˘l ū m ol ur - K ıt ˘a/1 -.-- /-.-- / -.-Mecmuada

Fuzûlî’ye ait olan kıt‘a’n

ın sadece ik inci bey it ine y er verilm iş ti r. 47 - Gördüm bir ģ arìfü ŋ ik i ay aġ ın Dutup yudm ış bir ejder ŝol u ŝa ġ ın G. ti n ķ urtarma ķ içü n āĥ ir-i k ār Ŝ al ıvirdi aya ġ lar ın ı n āç ār Mesnevî/ 3 .--- / .--- /.--47 - Ol nedür kim y ü zdür anu ŋ barma ġ ı Sekkiz aya ġ üs tüned ü r du rm aġ ı Bi ş ba şı var bi ş dili dört dü r cā n ı Müste ģ aķ du r m enziline varma ġ ı Nazm/2 -.-- /-.-- / - .-47 - B ir gümi şden ķ ubbedür ma ģ b ū s olu p du r anda āb G eldi zerrìn šo p ile fet ģ itdi an ı āfit āb - Matla ˘ -.-- /-.-- / -.-47 - Ġ aflet olma çün dil ā geç d i zam ān Ā n bu ān s ā˘ at bu sā ˘atdur hem ān - Matla ˘ -.-- /-.-- / - .-Mecmuada şiir ferd ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 48 - Ol ned ü r ki m y o ķ durur cism inde c ān Ķ arn ı içi šopšol u y ılan ç ıyan A ġ zı bi rd ür d ili i k i c ān ı yo ķ Ba şı n ı kes ic egiz s ö yl er kel ām Nazm/2 -.-- /-.-- / - .-Mecmuada şiir rubâî ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. B u lu g az ın cevab ı kal emd ir .

(20)

● Dİ V AN EDEBİ YAT I ARAŞT I RM ALAR I DERGİ S İ 344 48 - Ne ejd erh ādurur šutm ış ķ ar ār ol Ba şı ndan aya ġ a na ķş u ni g ār ol Oyun ı gü n d e bi ş kez ādem ìden G. tünd en yi r a ġ [ı ]z ından ķ u ŝar ol Nazm/2 .--- / .--- /.--Mecmuada şiir rubâî ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 48 Cevrì E y meh-i enc ü men-efr ū z-ı ģ arìm -i g ü lz ār Ā te ş-end āz-ı di l-i ˘āş ıķ -ı bì-sabr u ķ ar ār Ş em ˘-i ru ĥ sā ru ŋ ile ĥā ne-i dü şmen r ūş en Žulmet-i hicrü ŋ ile k ü lbe-i ˘āş ıķ ş eb-i t ār Ş erbet-i la ˘lü ŋ il e k ām-ı di l şìrìn Zehr-i āl āmu ŋ il e tel ĥ me źāķ -ı dil-i z ār Devlet-i va ŝlu ŋ ile ĥā šı r-ı a ˘d ā ĥ o ş-ģā l Mihnet-i hicrü ŋ ile ˘āş ıķ -ı şeyd ā bìm ār - Terkîb-i Bend/1 /. .-- / ..-- / .. - Mecmuada şiir terci-i bend şek linde y az ılm ış ve şiirin sade ce ilk

bendine yer verilm

iş ti r. 49 Fu żū lì Ru ĥ u ŋdan n ū r o ķ url ar şem ˘ ba şı n k esse ler ģāż ır Bu du r bir ķ ul ser-enc ām ı ki su lš ān ına ĥā indü r - Gazel/1 .--- / .--- / .--- Mecmuada fer d ba şl ığ ı alt ında verilen bey it F u zû lî’nin bir gazelinden alınm ış tı r.

(21)

T .Ü .M er kez Kütüphanesinde 2701 Num ar alı Şiir M ecm uas ı ● 345 51 N ābì Ba ģ rine bin ā˘ eyl ed ü gi ç eş me-i bì-āb Pinti Ģ amìdü ŋ eyledügi iģ sā n ına be ŋze r Hem şehrilerü ŋ kes reti ol ģ adde ir iş di N ābìnü ŋ evi ş imd i ķ aš ır ĥā n ına be ŋzer K ıt ˘a/3 --. / .--. / .--. / .-- Nâbî Divan ı’n da bu şiir bulunma m akta d ır. 51 Sin ānì ˘Ū d-ve ş ey di l ŝa ķ ın s ū zā n olursun ˘āķ ıbet Bezm-i ġ amd a ney gi bi n āl ān olursun ˘āķ ıbet Ey Sin ānì ġ amzesi tìrine c ān ı ķ ıl rev ān Bir k em ān-ebr ū ya ķ urb ā n olursun ˘āķ ıbet Gazel/5 -.-- /-.-- / -.-51 Ģāź ıķ Tenb āk ū ş em ˘-ve ş o lamaz sū zdan ĥ al āŝ Ā hen ģ iŝā ra girse de ba şı šumanludur - Ferd --. / -.-. / .--. / -.-52 - Ümmì d i

le yüz šutup gel

d üm senü ŋ derg āh ıŋ a ˘Ayn-ı elš āf e y le b ir lu šf u ˘in āyet ķ ıl ba ŋa - Ferd -.-- /-.-- / -.-52 - Beg efendim b u ģ aķ ìre eyle gel l u šf u kerem D ā˘ im ā olsun na ŝìrü ŋ ol ķ adìm-i pür-kerem - Matla ˘ -.-- /-.-- / -.-Mecmuada şiir ferd ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 52 - Y ārü ŋ g elicek y ārü ŋ ey dil sa

ŋa yüz müjde

Ç ıķ c ān ile ķ ar şula el sìnede yüz yerd e - Matla ˘ --. / /--. / .--- Mecmuada şiir ferd ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r.

(22)

● Dİ V AN EDEBİ YAT I ARAŞT I RM ALAR I DERGİ S İ 346 53 Ş er ģ ì Ģ am du lillah b u nca y ıllardu r perì-peyker senü ŋ R āh-ı ˘a şķ und a ba ŋa bir gün ģ ic āb el v irmedi Ģ aķ s ö ze bi r kims e g ūş itm ez da ĥ ı ģ aķ du r di m ez Ey le bi ldü m Ş er ģ iy ā ki m ģ aķ cev āb el virmedi Gazel/5 -.-- /-.-- / -.-G azel-i Ş erhî a d ı alt ında verilen şi ir d e matl a beyi ti bulunma m akta d ır. 53 - G elü risen öy le g el ey nìk -n ām Ne tek lìf-i ģ ürmet ne ĥ ašš u kel ām Ne s enden rü k ū ˘ vü ne benden ķ ıy ām Sel āmün ˘al eyküm ˘al eyküm sel ām - .-- / /.-- / .-Tek d ö rtl ü kten olu şan şii ri n kafi ye

düzeni aaaa şek

linded

ir.

53 -

Vef

ādan ben elüm çekdüm

cef ādan çek el in sen d e Vef ās ızl ıķ žuh ū r itdi senü ŋ

sende benüm bende

- Matla ˘ .--- / .--- / .--- Mecmuada şiir ferd ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 53 Ş er ģ ì Ĥ ayr ı gi td i şer ri ķ ald ı bu zam ānu ŋ şim dilik Ġā yeten var i zd iģā m ı bu zam ānu ŋ şim dilik Söylesen ģ aķķ ı ķ ab ū l itm ez dil ā ĥ al ķ -ı cih ān Ş er ģ iy ā gel yum d eh ān ın ger zeb ān ın şi m d ilik Gazel/5 -.-- /-.-- / -.-53 - Benü m bu ķ alb-i ma ģ zū num ķ ız ıl g ü l t ā-be-t ā ĥū ndur Aç ılm aķ i ģ tim āli y o ķ eger yüz bin bah ār olsa - Ferd .--- / .--- / .--- 53 - K ātib o lma ķ di lerise ŋ ˘ayn ço ķ yaz k āf ile Hergiz ādem k ātib olmaz ķ ur u ķ ur u l āf ile - Matla ˘ -.-- /-.-- / -.-Mecmuada şiir ferd ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r.

(23)

T .Ü .M er kez Kütüphanesinde 2701 Num ar alı Şiir M ecm uas ı ● 347 53 - Remzeten dilb erlerin āzürde-i şìrìn o lu r Le źź etin t el ĥ eyl eme z ç ìn-i cebìni b ādenü ŋ - Ferd -.-- /-.-- / -.-53 - Her nam āz ın va ķ tine cem ˘ ol a bunda ĥāŝ u ˘ā m Mu ĥ telifdü r ķ ıbl es i meyl eylesün ŝa ġ a im ām - Matla ˘ -.-- /-.-- / -.-Mecmuada şiir ferd ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 54 - Zülf-i zincìrü ŋ senü ŋ dil mur ġ ına bir d āmd ur Gi ce le r ŝub ģ um ben ü m d ā˘ im ŝab āģ um şā md ur G ü lsit

ān-ı dehr içre bir güzel

se yr eyl ed ü m Šab ˘ gül hem n u šķ gül hem cism g ü l-end āmd ur Nazm/2 -.-- /-.-- / -.-Mecmuada şiir rubâî ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 54 - Görmed üm bi r s en gi bi ma ģ b ū b-ı n āzük ho ş-ed ā Seyrü ŋe gel sün d il er hem ki m göre ŝun ˘-ı Ĥ ud ā Mer ģ amet y āy ın kü şā d it ben ża ˘ìfe ķ ıl kerem C ān fed ā ol su n sa ŋa c ān içre cā num c ān fed ā Nazm/2 -.-- /-.-- / -.-Mecmuada şiir rubâî ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 54 - Ģā let-i š ıflumda sev d im ben seni bì -i şti b āh Çün mü rū r-ı s āl il e ge çd i ˘ömür old ı teb āh İltim ās-ı ˘āş ıķ u ŋ eyle bu def ˘a sen ķ ab ū l Sìne ŋi ŝar sì neme ey meh-cebìnim sen şā h Nazm/2 -.-- /-.-- / -.-Mecmuada şiir rubâî ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 54 - Ben sa ŋa meyl -i mu ģ abbet eyl ed ü m yüz c ān ile Sen şeh ā be n b ì-n ev āy ı ķ oyma ġ am hicr ān ile Seyr-i gül zā r eyl eyüp görd ü m nig ār ā ben bugün Bü lbü le g ü l n āz ider di b iŋ beter ˘unv ān ile Nazm/2 -.-- /-.-- / -.-Mecmuada şiir rubâî b aş lı ğ ı alt ında verilm iş ti r.

(24)

● Dİ V AN EDEBİ YAT I ARAŞT I RM ALAR I DERGİ S İ 348 54 - Ģā ri ŝ u š āma ˘ ol an ma ķŝ ū d m āl u genc ed ür Bu zam āna ģā li ž āhirdür ki gencden gencedür Bir ˘ac eb me h-rū y görd üm n ām ın ı itdü m su ˘ā l İsm idü r eg lenc e am m ā tab ˘ı ĥ o ş eglence d ür Nazm/2 -.-- /-.-- / -.-Mecmuada şiir rubâî ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 54 - Ģ as retünd en gi ce günd üz z ār u gi ry ān olm ış am Ĥā zin-i derd ü bel āyum beyt-i hicr ān olm ış am ˘A ķ l u fi kr ü ŝab r u š āķ at h ūş bende ķ almad ı Sen perì şā n ı görüp ĥā šı r-perì şā n olm ış am Nazm/2 -.-- /-.-- / -.-Mecmuada şiir rubâî ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 54 ˘Āş ık ˘Ömer Ey perì-peyker sa ŋa ādem d e disem el virür Ā dem amm ā mi śli y o ķ ˘ā lem de d isem el vir ü r Bir kerem k ān ı mürüvvet ŝāģ ibi c ān ānesin Ben sa ŋa bu šar z ile ģā tem [de] disem el vi rür Derdmend[ün] hem esìrin dür girer yo ķ araya Ĥā šı rum s ınd ırma āz ār itme ben bì-ç āreye Ĥ idm et-i ˘a şķ un d a o l ˘Āş ıķ ˘Ömer āv āreye ˘A ķ lı yo ķ dì v āneye sersem [ d e] disem el virür Murabba /5 -.-- /-.-- / -.-55 R ūģ ì Ba ŋa dirsin ki y āri göricek yal v ar ı bilm ezs in Meg er sen ey d il-i bì-ç āre ol ġ add ār ı bilm ez sin

Šutar her bir cef

āŋ a sìne sin āh eylemez amm ā Gö

ŋülden giçürür hep R

ūģ ì-i şeyd āy ı bilm ez sin Gazel/5 .--- / .--- / .--- Bu g azel Ba ğ da tl ı Rûhî’nin yay ın

-lanan divan ında bulunma m akta d ır. 55 Ş emsì Dimedü ŋ ˘āş ıķ -ı di l-ĥ astelerü ŋ ģā l nedü r Bizi hicr ānda ķ odu ŋ bilm edü ŋ aģ v āl nedü r N iç e gün geç d i bu Ş emsì ķ ul un ı su lš ānu m Bir pey ām i le sevi nd ürmed ü ŋ ihm āl nedü r G azel/5 /. .-- / ..-- / .. - 55 N ābì G ü lsit

ān-ı dehre geldük reng

yo ķ b ū ķ alma m ış S āye-end āz-ı kerem bi r na ĥ l-i dil-cū ķ almam ış Cey ş-i ġ amdan ķ ande iltür ilti cā ehl-i nehl-iy āz Ķ al ˘a-i hi mmetd e N ābì b u rc u b ār ū ķ almam ış Gazel/5 -.-- /-.-- /

(25)

-.-T .Ü .M er kez Kütüphanesinde 2701 Num ar alı Şiir M ecm uas ı ● 349 55 M ānì İri şür n ālelerü n g ü nbed-i gerd āna degin Dökerüm göz y aş ın ı her gice d ām āna degin Ber ķ -i āhum gi bi bi r d emd e irerdü m M ānì Ne ķ

adar yol ço

ķ ise ol ş eh-i ĥū b āna degin G azel/5 /. .-- / ..-- / .. - 55 - O s āģ ir k ākül ü ŋ ˘u şşāķ ın ı ŝayd a kemend i tmi ş Nez āketl e bu de ŋlü serk eş i bi r m ū ya bend i tmi ş Niy āz it düm o şū ĥ a yanuma gel m ekd e n āz eyler Tek ellü fsü z va ru p a ġ y āra

kendin sìne-bend itmi

ş Nazm/2 .--- / .--- / .--- Mecmuada şiir rubâî ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 55 - La ˘l -i meyg ū nu ŋ şeh ā keyfi yyeti c ānumdadur Hem ĥ ay ālü ŋ bir nefes ĥā lì d egül yanumd ad ur Ā rz ū -y ı ĥā šı ru m šurmaz seni ey ler šaleb ˘A ķ l u fi kr ü ni yyetüm hep cü m le su lš ānumdadur Nazm/2 -.-- /-.-- / -.-Mecmuada şiir rubâî ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 56 Ş er ģ ì [...] benden se lā m i t y ārüme [...] gel k āk ü li s ü nbü l ru ĥ -ı env āruma Kendümi e y Ş er ģ iy ā ķ ay ırmazam ĥ avfum budur Ķ or ķ arum ˘ā le m yanar bi r gü n bu ˘a şķ -ı n āruma Gazel/5 -.-- /-.-- / -.-56 Ġ av śì Ş eb-i s āb ıķ da se y r itdü m ik i ma ģ b ū b-ı a ˘ž ām ı İder va ŝf ınd a anl aru ŋ ˘ac[i]z Fi rd evs ì vü C āmì Bu m a˘ h ū d m ācer ādan g el çek [el] ey b ì-edeb Ġ av śì Sa ŋa bir f ā˘ id e y o ķ ne çekersin fikret-i ĥā m ı Gazel/5 .--- / .--- / .--- 56 ˘Āş ıķ Sevmi şem c ān u gö ŋül d en görmü şem şol dilberi Nice va ŝf ın eyleyem ben ol yüzi gül a ģ mer i Ģ aķ Te ˘ā lā dan niy āz eyler bu ˘Āş ıķ d ā˘ im ā B ād-ı ŝar ŝarda n em ìn itsü n o ķ add-i ˘ar ˘ar ı Gazel/5 -.-- /-.-- /

(26)

-.-● Dİ V AN EDEBİ YAT I ARAŞT I RM ALAR I DERGİ S İ 350 56 ˘A n delìbì ˘A ķ lı n aldurm ış ba şı ndan itdi mec n ū n bir gü zel V ālih ü ģ ayr ān idü p f ik rin

alupdur bir güzel

Ŝ ub ģ a d ek bülbül gi bi ol n āle vü efg ān ider Ol sebebden kim a ŋa ço ķ [cevr] ķ ıld ı bir güzel Gazel/5 -.-- /-.-- / -.-Gazelde şai ri n mahl as ı dördü n cü beyi tte yer al maktad ır. 56 - Ey bir

āder sen tefekkürsüz

tekel lü m i tme zi nh ār Hem s ebük-b ār oluban ˘ā lem içinde ĥ vār u z ār - Matla ˘ Vezin aks amaktad ır. Mecmuada şiir ferd ba şl ığ ı alt ında verilm iş ti r. 57 R ūģ ì Šutsa el ile y ār yüzin pençe-i āfit āb olur Açsa ta ģ ammü l eyl emez cü m le cih ān ĥ ar āb olur Söz d ise yara şur hel e R ūģ ì-i şū ĥ -šab ˘ ki m Va ŝf-ı cem āl-i y

ārda her sözi

bir kit āb o lur Gazel/5 / /-. / .-Bu gazel a y n ı varak ta ik i de fa yaz ılm ış olup gazel Ba ğ datl ı Rûhî’nin yay ınlanan diva

-n ında bulunm a

-maktad ır. 57 - Hem ān sen merdüm ol da eyle pür-hemy ān d ām ān ı

Birer gevher virürler sa

ŋa ˘a şķ un m āye-d ār ān ı - Matla ˘ .--- / .--- / .--- Ali ve Bekir isim lerine y az ılm ış bi r muammad ır. 57 - Destine b ir nüs ĥ a-i mi ŝb āģ al ınca ol melek Üç nu ķ aš dìb āced en bi r āĥ irinden itd i ģ ek - Matla ˘ -.-- /-.-- /

-.-Hamza ismine yaz

ılm ış bir muam mad ır. 57 İģ sā n O ġ ılm ānd an yeg c iv āndan Ebr ū kem āndan ayr ıldu m O b āġ b āndan o r ıē v āndan G ü l-i ĥā nd āndan ayr ıldu m Di le k mur āda y ār olsun

Lebin virsin n’ola

ķ oysun Ey le İģ sā n yüzi gül sün Zülf-i rey ģā ndan ayr ıldu m Sem âi 8’li hece ölçü sü

(27)

T .Ü .M er kez Kütüphanesinde 2701 Num ar alı Şiir M ecm uas ı ● 351 57 - Perçem -i y

āri šutup bir

b ū secik y eri Gün gör ü r ˘ā lem d e şā h āne düter šarf-ı ci n ān - Ferd -.-- /-.-- / -.-Ahmed ve Has an is mi ne yaz ılm ış bir muam mad ır. 57 - Görüp emr-i lebinden ķ ašre-i mey ˘Aceb dü r dök d i çe şmi nd en pey-ā-pey - Matla ˘ .--- / /

.--Receb ismine yaz

ılm ış bir muam mad ır. 57 - K āse-i zerrìni g ö rdüm s āķ ìy ā meyd en tehì D āne-i ˘a ķ lu m ba şumd an gi tdi ey serv-i sehì - Matla ˘ -.-- /-.-- /

-.-Hasan ismine yaz

ılm ış bir muam mad ır. 57 Künhì Bü ’l-˘aceb dìv ānesin söz söyledikce Kü nhìy ā

Dür tökersin gerçi amm

ā ĥ alš idersin d ā˘ im ā - Matla ˘ -.-- /-.-- /

-.-Hasan ismine yaz

ılm ış bir muam mad ır. 58 İs ģāķ Ŝ un berü s ākì o s erv-i gül -˘i źā ru ŋ ˘a şķ ına İç el ü m ol nergis -i mest-i ĥ um āru ŋ ˘a şķ ına Gel d irì ġ itm e deh ānu ŋ b ū sesin İs ģāķ dan An ı yo ķ dan va r iden Perverdig āru ŋ ˘a şķ ına Gazel/7 -.-- /-.-- / -.-58 Ferru ĥ ì Niçe bir cevr id esin devr-i zam āndur böyle Böy le ķ almaz k ime ķ ald ı bu cih āndur böyle Ferru ĥ ì söy le sö zin ķ adrini cā hil ne bilü r Bu da ĥ ı ˘ā rife bir n ām u ni şā ndur böyle G azel/5 /. .-- / ..-- / .. -

(28)

● Dİ V AN EDEBİ YAT I ARAŞT I RM ALAR I DERGİ S İ 352 58 ˘A şķ ì G āh mir ˘ā t-ı felek r ū y-ı sa ˘ā det gös terür Ki döner jeng-i mel āmetl e fel āket gös terü r Bir nefes d e ˘āş ıķ a bi ŋ dü rlü ģā let g ö sterü r İvme ey dil ŝ ab r ķ ıl ivm ek mel āmet gös ter ür Görel ü m āyì ne -i d evr ān ne ģā let g ö sterü r Bì-ni şā n olur ŝalan ba ģ r-i fen āya źā tı n ı Ser virendür da ˘vì-i ˘a şķ u ŋ iden i śb āt ın ı Mest-i ˘a şķ ol u p unud c ān u cih ān le źźā tı n ı ˘A şķ iy ā p āk ü müc el lā ķ ıl gö ŋül mi r˘ āt ın ı Görel ü m āyì ne -i d evr ān ne ŝū ret gösterür Muham -mes / 5 -.-- /-.-- / -.-58 - Ŝ ad ef ki m d ü şse mey i çre ol ur dörd[i] šo ķ uz anu ŋ Bu bir ĥ o şca m u ˘amm ādu r sa ŋa der ism-i cā n ānu ŋ - Matla ˘ .--- / .--- / .---

Mustafa ismine yaz

ılm ış bir muam mad ır. 58- 59 Ra ģ mì Nev-bah ār irü p y ine iri şdi heng ām-ı cü n ū n D āġ -ı s ìnem gibi ŝ aģ rā lar olupdur l āle-g ū n Y ārs ız çe şmüm d ö ker her la ģ žada seyl āb-ı ĥū n Ā h eli ŋden k im e fery ād i d ey in ey dehr-i d ū n Š āli ˘im m aġ b ū n [u] ba ġ rum ĥū n [u] ba ĥ tum ser-nig ū n Ŝ abra š āķ at ķ almad ı ġā yet zeb ū n oldum zeb ū n Ra ģ mi y ā devr ān beni Mecn ū n-ı ˘a şķ a y ār idüp Ŝ ald ı ŝa ģ rā -y ı bel āya menzi lü m k ū hs ār idüp Ki m gel ü rs e yanuma ģā lü m d en isti ġ fā r idüp O ķ uru m bu m ašl a˘ -ı derdü m aŋ a e ş˘ ār i d ü p Š āli ˘im m aġ b ū n [u] ba ġ rum ĥū n [u] ba ĥ tum ser-nig ū n Ŝ abra š āķ at ķ almad ı ġā yet zeb ū n oldum zeb ū n Müseddes /5 -.-- /-.-- /

(29)

-.-T .Ü .M er kez Kütüphanesinde 2701 Num ar alı Şiir M ecm uas ı ● 353 59 Ģ asbì Biz şar āb-ı ˘a şķ ile serm est ü ģ ayr ānìlerü z Ĥū blar şev ķ ı b ize ĥ o şdu r k i ˘irf ānìlerü z Ehl-i ģā lüz z āhi d ā gerç ik i ˘Osm ānìlerü z Biz S elìm ì-m eş rebüz amm ā Süleym ānìlerüz Ģ asbiy ā dün g ü n dem-ā-dem gözl erümd en ķ anlu ya ş Ey ley ü ŋ ç ū n u çir āy ı defter-i dild en t ır āş Dil-rü b ālar ˘a şķ ı ile o lm ış uz ˘ā lem d e f āş Biz S elìm ì-m eş rebüz amm ā Süleym ānìlerüz Murabba /5 -.-- /-.-- / -.-59 - Da ş di me ķ alb-i y āre olur şik este-ĥā šı r N āzükdurur be ġā y et Em rì di l-i ek ābir - Matla ˘ --. / / . / - .-- 59 A ģ med Mest-i bed-n ām ol m ış uz bi r nice ˘irf ānìlerü z B ādey e c ānlar virürüz biz ki ˘Osm ānìlerü z Ehl-i n ānu ŋ ķ ıymeti n bi lü r bedah şā nìlerü z L ā-ub ālì p āk-me şreb biz Süleym ānìlerüz Ġ

am degül diller açup

ķ ılsa gözü ŋ ya ġ m ā-y ı dìn Bir ķ ul u ŋdu ru r bu A ģ med n āz ı ķ o ey n āzenìn Ŝ u gi bi ŝā fì iç i çü n bizde olm az ki br ü kì n L ā-ub ālì p āk-me şreb biz Süleym ānìlerüz Murabba /6 -.-- /-.-- / -.-59- 60 Şā dì R ūş en ķ ılan cih ān ı bugün ģ üs n-i m āh ıdur Meft ū n iden bu gö ŋlü m i çe şm-i s iy āh ıdur Şā dìy e ni ce iri şesin sa ˘dì ya ŋa sen Dil m ü lk ini ĥ ar āba viren ġ am sip āhidür Gazel/5 --. / -.-. / .--. / .--

(30)

● Dİ V AN EDEBİ YAT I ARAŞT I RM ALAR I DERGİ S İ 354 60 U ŝū lì Ş ükr Ģ aķķ a ki m y ine bir m ehlik ādu r sevdig ü m N ū rdur ba şda n ba şa şems-i ē u ģā du r sevdi g ü m S āyes ind e p ādi şā hum bir hum ādu r sevdi g ü m Serv-ķ ad ma ģ b ū blarda münteh ādur se vdig ü m Y ā Ģ asan y āh ū d Ģ üs eyn-i Kerbel ādu r se v d ig ü m La ģ müke l aģ mì ˘Al ìyyü’l -Murte żā du r sevdig ü m S ū ret-i ra ģ m ān ˘ale ’l-ar ş istiv ādu r sev d ig ü m Ķ ıble ģ aķķ ı Ka ˘be-i ehl-i ŝaf ādu r se vdig ü m Dey r-i dil d e b ir bü t-i lu ˘bet-nüm ādu r sevdi g ü m H āş eli ll āh dostlar n ū r-ı Ĥ ud ādu r sev d ig ü m Ben Mu ģ amme d ümmeti yem Mu ŝšaf ādu r se vdig ü m Mur ġ -ı c āna ˘a şķ od ından āş iy ān itdüm y ine Ol cen āģ ı yanm ış u ŋ yi ri n cin ān i td ü m yine Bu del i g ö ŋlü m ü rü sv ā-y ı cih ān i td ü m yine Gi ce günd üz hem-d emi m āh u fig ān i td ü m yine Ŝ oldurup b āġ -ı vüc ū du m ı ĥ az ān i td ü m yi ne Tì ġ -i ģ asretle y ü regü m šolu ķ an i td ü m yi ne Z ū r-ı mi ģ netle büküp ķ addüm kem ān i td ü m yi ne Aya ġ ı šopra ġ ına r ūģ um rev ān it d ü m yi ne Ey U ŝū lì ol ş ehü ŋ ism in bey ān it d ü m yi ne Gün gi bi f āş ey ledüm s ırrum ˘ay ān i td ü m yi ne Ben Mu ģ amme d ümmeti yem Mu ŝšaf ādu r se vdig ü m Mü tek errrir on birli/5 -.-- /-.-- / -.-Onar dizelik bendlerden o lu şan şiirde her bend in

sonunda bir dize aynen tekrar etmekte ve bu

şek ilde her ben d 11 d ize ol maktad ır.

(31)

TAHRAN ÜNİVERSİTESİ MERKEZ KÜTÜPHANESİ 2701 NUMARADA KAYITLI MECMUADA YER ALAN TÜRKÇE ŞİİRLER

(İNCELEME-KARŞILAŞTIRMALI METİN) METİN

(1)

1.1 Ġazel-i ˘İzzetì

mefā˘ìlün / mefā˘ìlün / mefā˘ìlün / mefā˘ìlün 1. Sevād-ı ĥašš-ı lafžuŋ lübb-i ma˘nāya niķāb olmaz

Belì gerd-i yetìmì dürr-i şehvāra ģicāb olmaz

2. Olur erbāb-ı šab˘uŋ her birinde başķa feyż ammā

Şu˘ā-ı encüm-i heft āsumān bir āfitāb olmaz2

3. Görince rūy-ı āteşnāk ile ģüsn-i gelū-sūzuŋ

˘Aceb ķanķı cigerdür3

dāġ-ı ģasretle kebāb olmaz4

4. Beni bir ıżšırāba itdi ilķā˘ nār-ı hicrüŋ kim

Efendim mūy-ı āteş-dìdede ol pìç-tāb olmaz5

5. Zer-i dünyā ne mümkin cem˘ ola ˘ālì-himemlerde

Tereşşuģ ķılsa bārān kūhsāra cāy-gìr olmaz6

6. Raŝad-bìn-i ģaķìķat i˘tidāl-i vaķte7

aldanma[z]

Bu çerĥüŋ ķanķı devrinde medār-ı inķılāb olmaz8

7. Leb-i ĥaŝm-ı lecūca ˘İzzetā mühr ur sükūtuŋla

Cedelkārāne ĥāmūşì ķadar ģāżır-cevāb olmaz

1

İzzet Ali Paşa D., G. 73, s. 206-207

2

Bu beyit a.g.e.’de yoktur.

3

cigerdür: ciger var a.g.e.

4

Bu beyit a.g.e.’de 6. beyittir.

5

Bu beyit a.g.e.’de 7. beyittir.

6

Bu beyit a.g.e.’de yoktur. Beyitin kafiyesinde gazelle uyumsuzluk vardır.

7

vaķte: ĥāle a.g.e.

8

(32)

2.9 Güfte-i Rāġıbì

[Ġazel]

mefā˘ìlün / mefā˘ìlün / mefā˘ìlün / mefā˘ìlün

1. Eyā sen ŝanma kim senden bu güftārı dehān10

söyler

Veyā terkìb olan ˘unŝur bu burc-ı bì-riyā11

söyler (2)

2. Nefsini12

ol saŋa bildürmek murādın ķušb ider13

Mevlā

Geçüp vücūd-ı ˘unŝurdan bedenden14_{tercemān söyler*}15

3. Şular ki16

bilmedi nefsin ˘arefden almadı17

dersin

Degildür ģaķķa ˘ārifler özin bilmez yalan söyler

4. Ģayāl-i ĥaššı baŝìret görende ĥayme-i taķdìr18

Degildür nušķdan insān derūnundan zebān19

söyler

5. Seķāhüm rabbühüm20

ĥamrın içer21

˘āşıķlar ey Rāġıb

İrer ma˘şūķuna22_{anlar mekāndan lā-mekān söyler}

9

“Güfte-i Râgıbî” olarak belirtilen bu gazel Koca Râgıb Paşa Divânı’nda bulunmamaktadır. Gazel Nakşî Alî Akkirmânî Dîvânı’nda 117 numaralı gazelle ufak farklılıklar dışında aynıdır. Bu farklılıklar dipnotlarda gösterilmiştir.

10

dehān: nihān Nakşî Ali Akkirmâni D., G.117, s.178.

11

bu burc-ı bì-riyā: yaĥud laĥm-ı zebān a.g.e.

12

nefsini: seni a.g.e. (“Nefsini” kelimesi şiirin veznini bozmaktadır.)

13

ķušb ider: ķasd idüp a.g.e.

14

Geçüp vücūd-ı ˘unŝurdan bedenden: ˘Anāŝırdan giyüp bir šon yüzünden a.g.e.

15

Nakşî Ali Akkirmâni dîvânında mecmuada yer almayan bir beyit daha bulunmaktadır:

Yaratdı cümle eşyāyı özin setr eyleyüp anda

Göründi niçe biŋ yüzden velì kendi nihān söyler a.g.e.

16

Şular ki: Olar kim a.g.e.

17

almadı: almayup a.g.e.

18

Ĥayāl-i ĥašš-ı baŝìret görende i taķdìr: Ĥayāl-i žıl yeter ˘ibret görünen ĥayme-i tende a.g.e.

19

nušķdan inan derūnundan zebān: nušk iden ŝūret derūnuŋda devrān a.g.e.

20

“Rableri onlara tertemiz bir içki içirir.” İnsân Sûresi/21

21

içer: içen a.g.e.

22

(33)

3.23

Mirzā Ŝāib-i Iŝfahānì [Ġazel]

mefā˘ìlün / mefā˘ìlün / mefā˘ìlün / mefā˘ìlün 1. Cevān u nìklik šıfluŋ edāsından müşaĥĥaŝdur

Bir il ki yaĥşi olsa ibtidāsından müşaĥĥaŝdur 2. Dimişler kim ķadìm üstād ģayāsızda ìmān olmaz Ìmān ehli ki var özde ģayāsından müşaĥĥaŝdur 3. Düzetmiş dehr evi seng-i sitemden çerh mi˘mārı

Bu ķaŝr-ı miģnet-ābādān bināsından müşaĥĥaŝdur

4. Bugün farķ eylemek olmaz bu dehrüŋ merd ü nāmerdin

Eger farķ eyleseŋ merdin seĥā˘sından müşaĥĥaŝdur

5. Ġaraż bì-gāne dirler Şìa˘ ĥalķı nār-ı esķardan

Bu Şìa˘ ĥalķınuŋ Ŝā˘ib aġasından müşaĥĥaŝdur

4.24 Ġazel-i ˘Ulvì

fā˘ilātün / fā˘ilātün / fā˘ilātün / fā˘ilün

1. Ĥaste cāna ģālet-i mevt irdi cānān bì-ģaber

Bir devāsuz derde düşdüm veh ki Loķmān bì-ģaber

2. Cān zenāĥ-dānuŋda ķaldı ĥaste-dil ģayretdedür

Düşdi Yūsuf çāha ammā pìr-i Ken˘ān bì-ģaber25

3. Ŝarılup çıķdı dıraĥt-ı ˘ömrüme mār-ı ecel26

Āşiyān-ı tende yatur bülbül-i cān bì-ģaber27

23

Sâib-i Tebrîzî: Mîrzâ Muhammed Alî b. Mîrzâ Abdirrahîm Tebrîzî İsfahânî (ö. 1087/1676 [?]) Daha çok Farsça şiirler söyleyen Âzerî şairi. Bu şiir şairin Farsça Dîvânı’nda yer alan 19 Türkçe gazel içinde bulunmamaktadır.

24

Derzi-zâde Ulvî D., G.259, s.470. Dîvânda 7 beyit olan bu gazel bazı farklılıklarla Ali Nihad Tarlan’nın (1948: 21) Şiir Mecmualarında XVI ve XVII. Asır Dîvân Şiiri Fasikül 3 (Ulvî-Meâlî, Nihânî, Feyzî, Kâtibî) adlı eserinde de yer almaktadır.

25

Bu beyit dîvânda 5. beyittir.

26

Ŝarılup çıķdı dıraĥt-ı ˘ömrüme mār-ı ecel: Kebk-i ˘ömrü ķapmaġa bāl açdı şeh-bāz-ı ecel Ali Nihad Tarlan Şiir Mecmualarında XVI ve XVII. Asır Dîvân Şiiri Fasikül 3 (Ulvî-Meâlî, Nihânî, Feyzî, Kâtibî)

27

(34)

4. Gitdi göz nūrum28

ġam-ı hindūŋ29

ile aġlar daĥı

Ĥātemi30

elden çıķardı çeşm-i giryān bì-ģaber31

5. ˘Ulviyā ġurbetde ķaldum32

bì-kes ü tenhā olup

Cümle yārān33

ġaflet üzre cümle iĥvān34

bì-ģaber35

5.36 Ġazel-i Murādì

mef˘ūlü / mefā˘ìlü / mefā˘ìlü / fe˘ūlün 1. Bì-˘ār göziŋ nergis-i fettānı begenmez

Ģikmetde lebüŋ ģażret-i Loķmānı begenmez

(3)

2. Šoġruluġ ile ķāmetine irmedi ˘ar˘ar

Ĥāl-i siyehüŋ mülk-i Süleymānı begenmez 3. Cellād-ı ġamuŋ çıķdı şikār itmege cānı

Gördi ġam-ı ˘aşķuŋla ża˘ìf anı begenmez

4. Eyyām-ı viŝālüŋ dile düşdikçe dem-ā-dem Šuġyān-ı sirişküm göre ˘ummānı begenmez 5. Dervìşligüŋ vaŝfın idende bu Murādì Nažm-ı güher-efşān ile Ģassānı begenmez

(9) 6.37 İlāhì [Murabba˘] 28 Gitdi göz nūrum: Dökdü göz nūrın D. 29

ġam-ı hindūŋ: ġam u endūh D.

30

Ĥātemi: Merdümin D.

31

32

ķaldum: ķalduķ Ali Nihad Tarlan Şiir Mecmualarında XVI ve XVII. Asır Dîvân Şiiri Fasikül 3 (Ulvî-Meâlî, Nihânî, Feyzî, Kâtibî)

33

yārān: iĥvān D.

34

iĥvān: yārān D.

35

36

Sultan III. Murad (Murâdî) Dîvânı’nda bu gazel bulunmamaktadır.

37

(35)

fā˘ilātün / fā˘ilātün / fā˘ilātün / fā˘ilün

1. Çün Medìne-i münevver ravżaya bulduŋ vuŝūl

Giydüŋ ìmān ĥil˘atini dìnimüz buldı uŝūl Evliyā vü enbiyā ķapuŋda boynı baġlu ķul

Ķıl şefā˘at yā Muģammed şāh-ı sulšān-ı resūl 2. Ravża-ı nūr-ı münevverde bu geldi yāduma

Rūz-ı maģşerde meded eyle benüm feryāduma

Ata ana ķavm u ķardaş u abā ecdāduma

Ķıl şefā˘at yā Muģammed şāh-ı sulšān-ı resūl

3. ˘Āşıķ-ı ŝādıķlaruŋ göŋlünde hem mihmānısın

Enbiyālar pìşvāsı evliyā sulšānısın

Cürm-i ˘iŝyān derdinüŋ sen şübhesiz dermānısın

Ķıl şefā˘at yā Muģammed şāh-ı sulšān-ı resūl

4. ˘Iyd buldum bu güni buldum Ģaķı farķ eyledüm

İ˘tiķād iĥlāŝ ile hem gönlümi berk eyledüm Cān u baş ehl ü ˘iyālüm yoluŋa terk eyledüm Ķıl şefā˘at yā Muģammed şāh-ı sulšān-ı resūl 5. Raģmeten li’l-˘ālemìnsin38

kim šutar şekk ü gümān

Devletinde žāhir oldı cümleye emn ü emān

Ĥatm-i mürsel hem nebì peyġamber-i āĥir zamān Ķıl şefā˘at yā Muģammed şāh-ı sulšān-ı resūl

(10) 7.39 Ĥāce Śenāyì [Mütekerrir Yirmili] 38

“(Ey Resûlüm!) Biz seni âlemlere ancak rahmet olarak gönderdik.” Enbiyâ Sûresi/107’den iktibâs edilmiştir.

39

Kurnaz ve Çeltik’in (2009) “Muaşşerden Uzun Musammatlar ve Bilinmeyen Nazım Şekillerinden Yirmilik” adlı makalesinde Hâce Senâyî’nin bu şiiri mütekerrir yirmili şiirlere örnek olarak verilmiştir. Şiirin hangi Senâyî’ye ait olduğu tam olarak tespit edilememiştir ancak Hâce Senâyî dîvânı üzerinde yapılan iki yüksek lisans tezinde de (Öte 2000: 82-85; Sezgin 2001: 157-161) şiire yer verilmiştir. Söz konusu tezlerde okuma hataları sebebiyle Kurnaz ve Çeltik bu şiiri Ali Emirî’nin 1336 yılında yayınladığı Osmanlı Tarih ve Edebiyat Mecmuasından hareketle yeniden Latin harflerine aktarmıştır. Bizim yaptığımız karşılaştırma da bu makaledeki metne dayanmaktadır.

(36)

fe˘ilātün / fe˘ilātün / fe˘ilātün / fe˘ilün

1. Āh kim derd-i derūnum yine buldı żararı

Yine eflākı siyāh eyledi āhum şereri Levģ-i dilde ķomadı yaşum egerçi eśeri Āh-ı serd-i seģer ile yine buldum güzeri

Yel gibi yildüm yügürdüm40

bulmadum ben bir eri41

Diye ey bād-ı ŝabā söyleme42

aldum ĥaberi

Ĥāŝ u ˘ām şeyĥ idinmiş bir alay ĥayr u şeri43

Saŋa Düldül diyü al ile44

satar leng ĥarı

Ne ģaķìķat bilür ister45

ne gök anlar ne yeri

Baġlamaz terkisine ķāl ile ĥayrü’l-beşeri46

Her yaŋa gāh Sikender gibi ķıldum seferi Geh Süleymān gibi ŝaldum yedi iķlìme çeri

Oķudum ķavl-i Ebūbekr ile ibn-i ˘Ömeri47

Kimi ibn-i48

Abbāsı delìl itdi kimi ibn-i Ģaceri49

Açdı şehbāz-ı dilüm her yana bir50

bāl ü peri51

Eyledüm seyr niçe mu˘teberāt u siyeri52

Görmedüm gülşen-i aķvālde hìçbir şeceri Ki bite şāĥınuŋ üstinde murādum śemeri Yazmamış Ķāēi vü Keşşāf u Cerìr-i Taberì ì Ĥaberüm yoķ güzelüm kimden alayum ĥaberi

40

Yel gibi yildüm yügürdüm: Aradum yel gibi yeldüm Kurnaz ve Çeltik (2009), Muaşşerden Uzun Musammatlar ve Bilinmeyen Nazım Şekillerinden Yirmilik, s. 873-874.

41

Vezin aksamaktadır.

42

Söyleme: ŝoluma a.g.m.

43

ĥayr u şeri: ĥìre-seri a.g.m.

44

al ile: vallāhi a.g.m.

45

ister: ebter a.g.m.

46

ĥayrü’l-beşeri: nev˘-i beşeri a.g.m.

47

Bu dize a.g.m.’de 1. bendin 15. dizesinde iken mecmuada 13. dizede yer almaktadır.

48

Bu kelime a.g.m’de bulunmamaktadır. “İbn-i” kelimesi dizede fazlalık olup vezin gereği çıkarılması gerekmektedir.

49

50

yana bir: yanaya a.g.m.

51

Bu dize a.g.m. 1. bendin 13. dizesinde iken mecmuada 15. dizede yer almaktadır.

52

(37)

2. Seni ˘ālem ŝanemā çerĥ-i53

mu˘allāda arar Kimi esmā˘da kimi genc-i müsemmāda arar Kimi A˘rāf u kimi cennet-i me˘vāda arar

Kimi daġda kimi bāġda kimi ŝaģrāda arar54

Kimi gökte kimi yerde55

kimi deryāda arar

Kimi ģavrāda kimi Ādem ü Ģavvāda arar56

Kimi57

sìm ü zer ile58

gevher-i yektāda arar Kimi ĥurşìd-i cihān-tāb-ı mücellāda arar Beyt-i Maķdisde kimi Ka˘be-i ˘ulyāda arar

Kimi59

deyre girüben60

Lāt ile ˘Uzzāda arar Kimi Ya˘kūb-ŝıfat Yūsuf-ı zìbāda arar

Kimi61

Yūsuf oluban62

rūy-ı Züleyĥāda arar

Kimi Mecnūn63

oluban64

ŝūret-i Leylāda arar Kimi Vāmıķ gibi ruĥsāre-i ˘Azrāda arar

*

65

53

çerĥ-i: ˘arş-ı a.g.m.

54

55

Kimi gökte kimi yerde: Kimi yerde kimi gökte a.g.m.

56

57

Kimi: Kimisi a.g.m.

58

ile: ü a.g.m.

59

60

girüben: girüp a.g.m.

61

62

oluben: olup a.g.m.

63

Mecnūn: Mecnūn’nun a.g.m.

64

oluben: olur a.g.m.

65

2. bendin son altı dizesi mecmuaya alınmamış olup bu dizeler a.g.m.’de şu şekildedir:

Kimisi bāġa girüp serv-i dil-ārāda arar Gül ü sünbülde kimi bülbül-i şeydāda arar Kimi levhe yazılan lafž ile ma˘nāda arar Kimi tecnìs ile eş˘ār u mu˘ammāda arar Yazmamış Kādi vü Keşşāf u Cerìrì Taberì Ĥaberüm yoķ güzelüm kimden alayım ĥaberi

Tahran Ãniversitesi Merkez KÃ¼tÃ¼phanesi 2701 Numarada KayÄ±tlÄ± Åiir MecmuasÄ±nda Yer Alan TÃ¼rkÃ§e Åiirler (Ä°nceleme- MESTAP-KarÅÄ±laÅtÄ±rmalÄ± Metin)