NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
MÜZİK ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
TÜRK HALK MÜZİĞİ GELENEĞİNDE
KEMİK ÜFLEMELİ ÇALGI
ÇIĞIRTMA; BURDUR İL ÖRNEĞİ
Serkan ERTÜRK
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Prof. Yusuf AKBULUT
ÖNSÖZ
Bu araştırmada, unutulmaya yüz tutmuş ve gelecek kuşaklara aktarılması konusunda Türk halk kültürü içerisinde çok önemli bir yeri olan kemik üflemeli halk çalgılarından çığırtmanın Burdur ilinde yeri ve önemi, geçmişi ve günümüzdeki genel durumu, teknik bilgileri, icra şekilleri aktarılmaya çalışılmıştır.
Yapılan bu araştırmada başta, tecrübe ve fikirleriyle bana yön veren danışmanım Sayın Prof. Yusuf AKBULUT hocama teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca, araştırmam sırasında bana destek olan Sayın; Öğr. Gör. Sevilay Gök AKYILDIZ, Arş. Gör. Volkan Burak KİBİCİ, Arş. Gör. Fatih BAYRAK, Ümit AKYILDIZ, Güner ÖZKAN, Mehmet BEDEL, Fedai TEKŞAHİN, Tamer YILMAZ, Sinem SARICA’ya, görüşme yaptığım uzmanlara ve kurumlara teşekkürlerimi sunarım.
T.C.
NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Serkan ERTÜRK Numarası 128309021004
Ana Bilim/Bilim Dalı
Eğitim Bilimleri Enstitüsü Güzel Sanatlar Anabilim Dalı Müzik Öğretmenliği Bilim Dalı
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tez Danışmanı Prof. Yusuf AKBULUT
Tezin İngilizce Adı Bone wind instrument (Çığırtma) in the tradition of Turkish folk music case of Burdur
ÖZET
Bu araştırma Türk halk müziği kemik üflemeli çalgılarımızdan çığırtmanın Burdur ilinde geçmişi ve günümüzdeki durumu ele alınarak yapımı, teknik özellikleri ve icra şekillerini tespit etmeyi amaçlamaktadır.
Bu araştırma için kaynak ve literatür taraması yapılmıştır. Bu kültüre yönelik bir çalışma kaydı bulunmadığından dolayı araştırmalar yapılmasının ihtiyaç olduğu düşünülmüştür. Bu bağlamda alanında uzman kişiler belirlenip fikirleri alınarak çalışmaya yön verilmeye çalışılmıştır. Tespit edilen kişilerle anket ve görüşme teknikleri kullanılarak elde edilen bilgiler ve bulgular yorumlanmaya çalışılmıştır. Ayrıca tespiti yapılan çığırtmaların bazılarının icra teknikleri ses ve video kayıt cihazlarıyla kayıt altına alınmıştır.
Anahtar kelimeler: Çığırtma, kemik düdük, kaval.
T.C.
NECMETTİN ERBAKAN UNİVERSİTESİ Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Serkan ERTÜRK Numarası 128309021004
Ana Bilim / Bilim Dalı
Eğitim Bilimleri Enstitüsü Güzel Sanatlar Anabilim Dalı Müzik Öğretmenliği Bilim Dalı
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Yusuf AKBULUT
Ö
ğre
ncinin
Tezin İngilizce Adı
Bone wind instrument (Çığırtma) in the tradition of Turkish folk music case of Burdur
SUMMARY
The purpose of this study is to identify production, technical specifications, finger hole structures and performing ways of ‘'bone whistle'’çığırtma, which is one of bonewind instruments of traditional Turkish folk music, by discussing its history and current status in Burdur province.
Resource and literature reviews were undertaken for this research. Since there has been no evidence of an earlier study on this culture, researches were considered as vital. In this regard, experts of this field were assigned and their ideas were consulted to shape this study. The autcomes of this research have been classified through the people participated in questionnaires and interviews. Besides, performing ways of some of the 'çığırtma's that were identified were recorded as audio or video recording.
Key words: Çığırtma, bone whistle, kaval.
İÇİNDEKİLER
BİLİMSEL ETİK SAYFASI ... i
ÖNSÖZ ... iii
ÖZET ... iv
SUMMARY ... v
İÇİNDEKİLER ... vi
ŞEKİLLER LİSTESİ ... viii
TABLOLAR LİSTESİ ... ix
BİRİNCİ BÖLÜM 1.GİRİŞ ... 1
1.1. Burdur İlinin Tarihsel Geçmişi ve Coğrafi Yapısı ... 2
1.2. Burdur Adı Nereden Gelmiştir... 2
1.3. Çığırtmanın Etimolojik Yapısı ... 3
1.4. Çığırtma Çalgısı Hakkında Tanım ve Görüşler... 4
1.5. Çığırtma Çalgısının Burdur İlinde Tarihi Geçmişi ... 5
1.6. Çığırtma Yapımında Kullanılan Kaya Kartalı (Aquila Chrysaetos) ... 6
1.7. Çığırtmanın Türk Halk Müziği Çalgıları İçerisinde Sınıflandırılması... 9
1.8. Burdur’da Tespit Edilen Çığırtmaların Teknik Özellikleri ... 10
İKİNCİ BÖLÜM 2.YÖNTEM... 11 2.1. Araştırmanın Amacı ... 11 2.2. Araştırmanın Önemi... 11 2.3. Araştırmanın Modeli ... 12 2.4. Evren ... 12 2.5. Örneklem... 12
2.6. Verilerin Elde Edilmesi ve Analizi ... 13
2.7. Araştırmanın Planı... 13
2.8. Uzman Grubu ... 13
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. BULGULAR VE YORUMLAR... 15
3.1. Uzman Grubuyla Yapılan Görüşmelerden Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar ... 15
3.1.1. “Burdur’da Çığırtma Çalgısı Günümüzde Ne Kadar Tanınmaktadır?” Sorusundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar... 15
3.1.2. “Çığırtmalar Burdur’un Hangi Bölgelerinde Tespit Edilmiştir?”
Sorusundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar... 17
3.1.3. “Çığırtma Yapımında Kullanılan Kemikler Nasıl Temin Edilmektedir?” Sorusundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar ... 18
3.1.4. “Çığırtmalar Hangi Kuş Türü ve Kemiklerden Yapılmaktadır?” Sorusundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar... 19
3.1.5. ‘’Çığırtmaların Yapımında Kullanılan Yöntem Nedir?’’ Sorusundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar... 19
3.1.6. ‘’Çığırtmaların Ses Perdelerini Belirlemekte Kullanılan Yöntem Nedir?’’ Sorusundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar ... 20
3.1.7. ‘’Burdur’da Hangi Müzik Türlerinde Çığırtma İcrasına Rastlanmıştır?’’ Sorusundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar ... 22
3.1.8. ‘’Görüşme Yapılan Uzmanların Çığırtmanın Bugünkü Durumu ve Gelecek Kuşaklara Aktarılması Konusunda Düşünceleri Nelerdir?’’ Sorusundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar... 22
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4. SONUÇ VE ÖNERİLER ... 25 4.1. Sonuçlar... 25 4.2. Öneriler... 26 KAYNAKÇA... 29 EKLER... 51 ÖZGEÇMİŞ ... 55
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil-1: Sagalassos Antik Kentinde Bulunan Çığırtma Örneği ... 6
Şekil-2: Kaya Kartalı (Aquila Chrysaetos) ... 7
Şekil-3: Kaya Kartalı (Aquila Chrysaetos) ... 8
Şekil- 4: Kartal Kanat İskelet Sistemi... 8
Şekil-5: Çığırtmanın Ses Genişliğini Gösteren Ses Skalası... 10
Şekil-6: Aziziye Köyü U1’den Temin Edilen Çığırtma Örneği... 32
Şekil-7: Aziziye Köyü U1’den Temin Edilen Çığırtma Örneği Detay Çizimi ... 33
Şekil-8: Aziziye Köyü U2’den Temin Edilen Çığırtma Örneği... 34
Şekil-9: Aziziye Köyü U2’den Temin Edilen Çığırtma Örneği Detay Çizimi ... 35
Şekil-10: Gölhisar İlçesi U3’den Temin Edilen Çığırtma Örneği ... 36
Şekil-11: Gölhisar İlçesi U3’den Temin Edilen Çığırtma Örneği Detay Çizimi ... 36
Şekil-12: Aziziye Köyü U3’den Temin Edilen Çığırtma Örneği... 37
Şekil-13: Aziziye Köyü U3’den Temin Edilen Çığırtma Örneği Detay Çizimi ... 37
Şekil-14: Karamanlı-Kılçan Köyü U4’den Temin Edilen Çığırtma Örneği Çizimi .. 38
Şekil-15: Karamanlı-Kılçan Köyü U4’den Temin Edilen Çığırtma Örneği Detay ... 39
Şekil-16: Çavdır-Kozluca Beldesi U5’den Temin Edilen Çığırtma Örneği ... 40
Şekil-17: Çavdır-Kozluca Beldesi U5’den Temin Edilen Çığırtma Örneği Detay Çizimi ... 41
Şekil-18: Aziziye Köyü U6’dan Temin Edilen Çığırtma Örneği... 42
Şekil-19: Aziziye Köyü U6’dan Temin Edilen Çığırtma Örneği Detay Çizimi ... 43
Şekil-20: Bucak İlçesi U7’den Temin Edilen Çığırtma Örneği ... 44
Şekil-21: Bucak İlçesi U7’den Temin Edilen Çığırtma Örneği Detay Çizimi... 45
Şekil-22: Antalya İl Sınırı Akkoç Köyü U7’den Temin Edilen Çığırtma Örneği ... 46
Şekil-23: Antalya İl Sınırı Akkoç Köyü U7’den Temin Edilen Çığırtma Örneği Detay Çizimi ... 47
Şekil-24: Afyon İl Sınırı Dinar-Hırka Köyü U7’den Temin Edilen Çığırtma Örneği ... 48
Şekil-25: Afyon il Sınırı Yukarı Beltarla Köyü U7’den Temin Edilen Çığırtma Örneği... 49
Şekil-26: Çığırtma 1. Pozisyon Tutuş Şekli... 50
TABLOLAR LİSTESİ
BİRİNCİ BÖLÜM
1.GİRİŞ
“Çalgı, müzik yapmak için kullanılan aletlere verilen genel addır” (Kalender, 2001: 160). Türk halk kültürü içerisinde, geçmişi çok eskilere dayanan çeşitli hayvan kemiklerinden yapılmış üflemeli çalgılar, günümüzde gerek arkeolojik kazılarda elde edilen kalıntılar gerekse kabartma, resim ve tasvirler bizlere ışık tutmaktadır. Yüz yıllardan beri insanoğlunun iletişim ve eğlence için yapıp kullandığı kemik üflemeli çalgılar, Türk halk kültürü içerisinde çeşitli uygarlıklardan günümüz Anadolu coğrafyasına kadar çeşitli türlerde günümüze kadar ulaşmıştır. Anadolu’da kemik üflemeli halk çalgıları; hayvan boynuzlarından, kuşların kanat ve bacak kemiklerinden yapılmıştır.
Geleneksel müziğimizde çeşitli uygarlık ve toplumlarda kullanılan kemik üflemeli çalgıların özellikle geleneksel Türk halk müziği çerçevesinde çeşitli yörelerde kullanıldığı bilinmektedir. Fakat zaman içerisinde üflemeli çalgıların perde sistemlerinin gelişmesinin çığırtma çalgısının kullanımının azalmasına sebep olduğu görülmektedir. Ayrıca kamış, ağaç, pirinç, alüminyum, plastik gibi maddelerden kavalların yapılması kemik üflemeli çığırtma çalgısının geleneksel müziğimizde kullanımının azalmasında diğer bir sebeptir. Bu yüzden Anadolu coğrafyasında unutulmuş ve unutulmaya yüz tutmuş çok çeşitli halk çalgıları olduğu bilinmektedir. Anadolu’da çobanların kullandığı çığırtmaların kartalın ve turnanın kanat kemiklerinden yapılmasıyla elde edildiği bulunan çığırtma örneklerinden anlaşılmaktadır. Erzincan ve çevresinde özellikle 6 ve 7 delikli, kartal kanadından yapılan çığırtmalar olduğu bilinmektedir. Kahramanmaraş’ın Andırın ilçesinde ada leyleği denilen leyleklerin bacak kemiğinden yapılan çığırtmalar yörede çobanlar tarafından çalınmaktadır.
Unutulmaya yüz tutmuş kemik üflemeli çalgılarımızdan olan çığırtmanın Burdur’daki geçmişi ve bugünkü durumu hakkındaki bilgilerin yansıtılmasının amaçlandığı bu çalışma gelecek kuşaklara aktarılması açısından önem taşımaktadır.
1.1. Burdur İlinin Tarihsel Geçmişi ve Coğrafi Yapısı
‘’Burdur ili toprakları, Neolitik (cilalı taş) çağı ile Grek ve Roma medeniyeti kalıntılarını bağrında saklayan ve ‘’Psidya’’ adı verilen bir bölgedir. Uzun yıllar Psidyalılar’ın elinde bulunmuş ve sırasıyla Perslerin ve Makedonyalı İskender’in istilasından sonra Selefkoslar’ın daha sonra da Romalıların yönetiminde yaşamıştır. Roma’nın ikiye ayrılmasından sonra Bizans yönetimine geçen Burdur, 1071 Malazgirt savaşından sonra, sırasıyla, Selçukluların, Hamitoğulları’nın ve Osmanlıların yönetiminde kalmıştır’’ (Çine, 1989: 14).
‘’Erzurum ve Sivas kongrelerinden sonra Müdafaayı Hukuk Cemiyeti kuruldu ve Burdur Kuvayı Milliye teşkilatı bu çerçevede Müdafaayı Hukuk Cemiyetine bağlandı. 19 Mart 1920 tarihinde Burdur Müftüsü Halil Hulusi Efendi mebus seçilerek Ankara’ya gönderildi. Cumhuriyetin ilanından sonra yapılan mülki teşkilatta Burdur vilayet oldu. ’’ (Ekinci, 1995: 21,22).
“Burdur ili, Akdeniz bölgesinin “Göller yöresi” adı verilen bölümünde yer alır. Burdur güneyde Antalya, batıda Denizli, güney-batıda Muğla, doğu ve kuzeyde Isparta ve Afyon illeri ile çevrilidir. İl topraklarının büyüklüğü 6883 km2 dir. İlde merkez ilçe ile birlikte Ağlasun, Altınyayla, Bucak, Çavdır, Çeltikçi, Gölhisar, Karamanlı, Kemer, Tefenni, Yeşilova olmak üzere 11 ilçesi vardır. Burdur genelde engebeli bir arazi yapısına sahiptir. Muhtelif yükseklikte dağ ve tepeler ile ova ve vadi niteliğindeki düzlükler, çeşitli büyüklükteki göller ilin coğrafyasını oluşturur. Akdeniz ikliminin özelliklerini taşımaz. Çünkü Akdeniz kıyı şeridi ile il sahası arasında ve bilhassa il topraklarının güney-batı istikametindeki yükseltiler ılıman Akdeniz iklimine engel olur” (Ekinci, 1995: 13).
1.2. Burdur Adı Nereden Gelmiştir
Burdur ili adı birçok kaynakta farklı görüş ve rivayetlerle şu şekilde ifade edilmektedir:
‘’Bizans döneminde buraya Polydorion denmekteydi. Bir görüşe göre, Polydor olarak söylenmiş, daha sonra da Burdur’a dönüşmüştür. Bazı kaynaklarda ise Burdur adı Limobrama olarak geçmektedir. Limobrama ise ‘’göl kenti’’ anlamına
gelen Limonobria sözcüğünden türetilmiş ve daha sonra da Burdur biçimini almıştır’’ (Özgül Yayınları, 1985: 43).
‘’Bir rivayete göre de 1071-1110 yıllarında Türkmen boyunun kınalı aşireti doğrudan Psidya’ya gelerek Polidorion adı ile anılmakta olan Burdur’a yerleşir ve her Türk boyu gibi çadır hayatı yaşamaya başlar. Civarda yerleşmiş başka bir aşiretin beyi kınalı aşiretini ziyarete gelir ve yaklaşık 2000 çadırın düzenli yerleşimi karşısında çok etkilenir. Duygularını ‘’ Ne güzel Tirkemiş, ne güzel Tirkemiş’’ ile ifade eder. Bu söz aşiret halkının dilinden düşmez ve Tirkemiş yeni yurdun adı olur’’ (Ekinci, 1995: 24).
‘’İlin adının ‘’Buldur’’ olduğu ve sonradan Burdur’a dönüştürüldüğünü doğrulayan dayanaksa, günümüzde bile bir kısım yaşlı Burdurluların Burdur kelimesini kullanmayıp Buldur demesidir’’ (Çine, 1989: 16).
1.3. Çığırtmanın Etimolojik Yapısı
Çığırtma sözcüğü değişik kaynaklarda farklı tanımlarla karşımıza çıkmaktadır.
Çığırtma sözcüğü Osmanlı Türkçesi Sözlüğü’nde çığırtmak işi veya durumu, ney’in ve kaval’ın küçüğü şeklinde ifade edilmektedir (Parlatır, 2009: 294).
Türkçe Sözlük’te çığırmak eylemi kimi yerlerde genellikle çobanların kullandığı kaval benzeri üflemeli çalgı olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca çığırtma çalan kişi çağırtmacı olarak da tanımlanmaktadır (Püsküllüoğlu, 2004: 422).
Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlüğü’nde ise çığırtmak işi basit, küçük nefesli bir çalgı olarak ifade edilmektedir.
Türk Dil Kurumu Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü’nde çığırtma; yumurtalı unun yağda kızartılmasıyla yapılan tatlı, flüt gibi bir çeşit çalgı, açılarak yağda kızartılan hamur olarak nitelendirilmektedir.
Türk Dil Kurumu Tarama Sözlüğü’nde ney ve kaval gibi nefesle çalınan bir saz olarak ifade edilmektedir.
Literatür tarama kapsamında yapılan incelemelerde çığırtma sözcüğü çığlık sözcüğünden türeyerek çığırma, çığırtı ve çığırtma olarak günümüze kadar geldiği gözlenmiştir.
1.4. Çığırtma Çalgısı Hakkında Tanım ve Görüşler
Çığırtma çalgısı hakkında yapılan literatür taraması sonucunda elde edilen kaynaklarda çalgı hakkında bilgiler şu şekilde ifade edilmektedir:
‘’Kartal kanadı kemiğinden yapılır. Elazığ ve eşrafında yaygındır. Yaklaşık 20-30 cm. uzunluğunda, oyun havası ve Türkülere eşlik eden bir çalgımızdır’’ (Ay, 2005: 146).
‘’Elazığ yöresinin yakın zamana kadar yaygın bir saz idi. Kartalın kanat kemiğinden yapılan bu sazın boyu 25 ilâ 26 cm. kadardır’’ (Özbek, 1975: 91).
‘’Kartal ve Turna’nın kanat kemiğinden yapılan eski Türklerde Ötkeçi-n olarak bilinen nefesli halk sazımızdır’’ (Açın, 1994: 47).
‘’Üsküp’ten Balkan Türklerinden gelen kemik bir düdüktür: ‘‘neferat 65. Üsküp şehrinde Pevda olmuştur. Kaz ve turna kemiğindendir’’(Evliya Çel. , a. Eser, IV, 5). İstanbul’da çalanları çoktur’’ (Ögel, 1991: 475).
‘’Kartalların kanat kemiğinden yapılan bu çalgımız, genellikle Elazığ ve havalisindeki oturak alemlerinde bilhassa ‘Tamzara’ oyununa refakat eden bir çalgı olarak aktarmaktadır. Ayrıca çığırtmanın oyun havalarında ve o bölgenin ‘urefa’ (dervişler, yetişmiş kişiler) tarafından meclislerde yapılan fasıllarda çalındığı anlatılmaktadır’’ (Emnalar, 1998: 96).
‘’Üsküp’te icat edildi. Kar turna kemiğindendir’’ (Gazimihâl, 2001: 5).
‘’Bu tip kavallar için sadece Aziziye-Burdur yöresinde ‘düdük’ adının kullanıldığına da rastlanmıştır. Genç bir çoban olan Şevket Çeler tarafından ve iddiaya göre bir kartal olduğu söylenen büyük bir kuşun kemiğinden yapılmıştır. Sorulduğunda tanımlanamayan kartal, kaynaklara göre kesinlikle bir turna kuşu değil kartal olduğu yönündeydi. Turna kuşunun kemikleri, söylendiğine göre Yunanistan’da kullanılmış fakat Türkiye’de bir örneği yoktur.
Kaval, kamış kavalı, çam kavalı, kaval düdüğü, tat düdüğü, cırıtma ve çığırtma gibi isimlerle anılan bu kavalların uzunlukları, 28-40 cm arasında değişmektedir ’’ (Picken, 1975: 388).
Picken tarafından yapılan yöre araştırmasında çığırtma için düdük Aziziye-Burdur yöresinde kartal kanadı kemiğinden yapılan önde 5, arkada 1 deliği olan bir dilsiz kaval çeşididir. Elazığ civarında kullanılan, ‘’cırıtma’’ veya ‘’çığırtma’’
denilen ve yine kartal kanadı kemiğinden yapılan kavallarda genellikle arka delikleriyle birlikte 6 deliklidir. Fakat Aziziye’de kullanılan düdük ile farkı, değişik bir kartal türünün kanat kemiğinden yapılmış olmasıdır diye ifade etmektedir (Picken, 1975: 388).
‘’Teke bölgesi içerisinde, dilsiz kaval ailesinden çığırtma da yer almaktadır. Kemik düdük adı da verilen çığırtma, kartalın kanat kemiğinden yapılır, 25 – 30 cm. uzunluğunda ilkel bir sazdır. Üzerinde beş ve birde arka perde olmak üzere toplam altı perdelidir. Burdur Merkez Aziziye Köyünde Boğaz Hadası söyleyen kişiye eşlik ederek halen çalınmaktadır’’ (Bedel, 2005: 1237).
1.5. Çığırtma Çalgısının Burdur İlinde Tarihi Geçmişi
Yöre araştırması sırasında elde edilen çığırtma örneklerinin en yenisinin yaklaşık 50-60 yıllık oldukları ifade edilmektedir. Fakat ilin tarihi geçmişine bakıldığında, birçok medeniyetin yaşadığı dikkate alınırsa çalgının geçmişinin çok eskilere dayandığı görülmektedir. Yüzyıllardır dünya müzik tarihine bakıldığında birçok medeniyetin çeşitli hayvan kemiklerinden üflemeli çalgılar yapıp kullandığı elde edilen arkeolojik kalıntılarla bilinmektedir.
Burdur ilinin Ağlasun ilçesinde, 1990’lı yıllarda Belçika Leuven Katolik Üniversitesi bilim adamlarından Prof. Dr. Mark WAELKENS başkanlığında yapılan kazı çalışmalarında gün ışınına çıkarılan Sagalassos antik kenti bize çığırtma çalgısı hakkında bilgiler vermektedir.
‘’ Sagalassos Antik Kenti, antik dönemde Pisidia olarak bilinen bölgede yer almaktadır. Dağlık bir alanın bitişiğinde yer alan kentte ilk yerleşim izleri günümüzden 12.000 yıl öncesine kadar uzanmaktadır. Sagalassos Antik Kenti, orijinal yapı taşlarının neredeyse tamamının bulunabildiği anıtsal yapıları ile son derece iyi korunmuş durumdadır. Diğer yandan, kentin planı, üzerinde kurulmuş olduğu teraslı yapı düşünüldüğünde oldukça çarpıcıdır ve bu yapı ile uyumlu ve etkileyici bir anıtsal merkez yaratılmıştır’’ (www.kulturvarliklari.gov.tr).
Sagalassos antik kentinde ortaya çıkarılan Macellum (lüx ürünler pazarı) kısmında 2006 yılında MS 6. yy ait yaklaşık 2000 yıllık bir çığırtma örneği bulunmuştur. Bulunan bu çığırtma K.156.55.06 envanter numarasıyla Kültür ve
Turizm Bakanlığı Burdur Müzesinde kayıt altına alınmıştır. Bulunan bu çığırtma halen işlevsel özelliğini korumaktadır.
Şekil-1: Sagalassos Antik Kentinde Bulunan Çığırtma Örneği
www.tursaga.com
1.6. Çığırtma Yapımında Kullanılan Kaya Kartalı (Aquila Chrysaetos)
Çığırtma yapımında kullanılan kemiklerin Burdur’ da goca guş olarak bilinen ve Türkiye’de çeşitli bölgelerde yaygınlık gösteren Kaya Kartalı türüne ait olduğu görülmektedir. Araştırmada elde edilen kemiklerin incelenmesi sonucu ayrıca uzmanlara yörede Şah Kartalı, Kızıl Akbaba ve Şahin gibi diğer yırtıcı kuş türlerinin resimleri gösterildiğinde uzmanlar goca guş diye ifade ettikleri Kaya Kartalı türünün resmini onaylamışlardır.
‘’ Dağılım olarak, Ürdün’de üremiştir. Yerleşiktir, ancak genç bireyler dağılım gösterir. Kıbrıs’ ta rastlantısal konuktur. Yaşam alanları, kıraç ya da ormanlık dağlar, ormanlık alandaki göller, düzlükler ve ağaçlandırılmış yarı çöllerdir. Büyüklüğü 78 cm. kanat aralığı 190-230 cm. Esnek kanat çırpışları ve kanatlarını hem dönerken hem de süzülürken yukarı kaldırmasıyla etkili bir uçuşu vardır. Kuyruğu oldukça uzun kanatlarında firar hattı S şeklinde kavislidir. Bu kavis gencinde daha belirgindir. Koyu kahverengi erişkinin ensesi ve boynunun gerisi altın sarısıdır. Kanat örtüleri açık panel oluşturur. Kanat üstünde siyah uçlu grimsi kanat
teleklerinin oluşturduğu gri bir alan seçilir. Kuyruk telekleri de grimsi, kuyruk ucu siyahtır. Genci ve ergeni el teleklerinde ve kuyruk içinde beyaz lekeler vardır. Özellikle gencinin geniş siyah kuyruk bandı diğer aquila kartalları arasında bulunmaz. Genci 1 yaşını doldurduktan sonra kanat üstü örtülerindeki açık alan oluşmaya başlar. Genç akkuyruklu kartalın kuyruğu daha kısa, boynu daha uzun ve kanatları daha geniştir. Akkuyruklu uçarken kanatlarını düz tutar ve kanadında beyaz lekeler bulunmaz. Sesi: Üreme alanında yüksek ve havlamaya benzer ‘Klyak-klyak-klyak’ duyulur ’’ ( Porter, Chistense, Schiermucker, Hanse, 2009: 46, 268).
Şekil-2: Kaya Kartalı (Aquila Chrysaetos)
Şekil-3: Kaya Kartalı (Aquila Chrysaetos)
Tamer YIMAZ kişisel fotoğraf albümü.
Şekil- 4: Kartal Kanat İskelet Sistemi
Mavi renk ile boyalı kemik çığırtma yapımında kullanılan ulna kemiğidir.
1.7. Çığırtmanın Türk Halk Müziği Çalgıları İçerisinde Sınıflandırılması
Türk halk müziği nefesli çalgılarının literatür kaynaklarında sınıflandırılması yörelere göre ve fiziksel yapılarına göre sınıflandırıldığı görülmektedir. Çığırtma çalgısı, kaval ailesi içerisinde fiziksel ve perde yapıları dikkate alınarak sınıflandırılmıştır.
‘’Birinci sınıflandırma şekli kavalın ağız yapısına göredir: 1- Dilli Kavallar
a) Diyatonik dilli kavallar (Çoban düdükleri, dilli düdükler, dilli kavallar)
b) Kromatik dilli kavallar (Dilli çoban kavalları) 2- Dilsiz Kavallar
a) Diyatonik dilsiz kavalar (Çığırtma vb.)
b) Kromatik dilsiz kavallar (Dilsiz çoban kavalları) İkinci sınıflandırma şekli ise kavalın perde yapılarına göre:
1- Kromatik perde yapılı kavallar
a) Dilsiz çoban kavalı (Dilsiz kaval) b) Dilli çoban kavalı
2- Diyatonik perde yapılı kavallar
a) Diyatonik dilsiz kavallar, Çığırtma
b) Dilli kaval, Dilli Düdük, Çobandüdüğü ‘’ (Yurtçu, 2006: 39,40). ‘’ Diatonik (Yun). 1- Belirli ve değişmez niteliği olan bir dizi cinsi. Öteki cinsler kromatik ve anarmoniktir. Bu üç cins dizinin kökleri, antik Yunan uygarlığındadır. Yunanca = dia = yoluyla = tonos = ses. Diatonik dizi, bir oktav içinde iki yarım perdenin yer aldığı iki tam perde grubundan oluşur.
Diatonik dizi Avrupa müziğinin temel dizisi olan, bir sekizli içindeki tam ve yarım perdelerden kurulmuş bulunan diziye verilen ad. Piyanonun tuşlarında olduğu gibi, belirli sıradaki tam ve yarım perdelerden oluşur. Perdelerin sıralanışı şöyledir.
Tam perde + tam perde + yarım perde + tam perde + tam perde + tam perde + yarım perde’’ (Say, 2005: 149).
1.8. Burdur’da Tespit Edilen Çığırtmaların Teknik Özellikleri
Araştırma sonucu incelenen 11 çığırtma örneğinde elde edilen teknik detaylarda ise çığırtmaların boy uzunluklarının 24,4 - 30,3 cm olduğu, delik çaplarının 4–5 mm çapında olduğu, delik merkezlerinin 2,2–2,8 cm olduğu tespit edilmiştir. Çığırtmaların (Ön yüzü) 8 adeti: 5 delikli, 1 adeti: 6 delikli, 2 adeti: 7 deliklidir. Yukarı Beltarla ve Hırka Köy de tespit edilen çığırtmaların ses perdelerinin sağlıklı olmadığı ve çalımda seslerin tutmadığı için teknik detay çizimleri yapılmamıştır.
Çığırtmaların yörede icra şekline bakıldığında; 5.6.7 delikli çığırtmalarda tutuş pozisyonunda tüm perdelerin kapalı karar sesi ‘’La’’ kabul edildiği ve arka deliğin yeden perdesi olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca U7’nin 6 delikli çığırtmalarda beş delik kapalı 2. pozisyonda icra ettiği tespit edilmiştir. Çığırtmaların karar sesleri (akort) incelendiğinde, Re, Mi, Mi bemol ve Fa karar seslerinde oldukları 2. pozisyon (5 parmak) çalınmak istendiğinde ise yeden perdelerinin yarım ses (Sol #) olduğu saptanmıştır. Yörede icracıların 1-1,5 oktav arası seslere bastıkları, profesyonel kaval icracılarının 2 oktav arası seslere bastıkları tespit edilmiştir.
İKİNCİ BÖLÜM
2.YÖNTEM
Bu bölümde araştırmanın amacı, önemi, modeli, evren ve örneklemi, veri toplama araçları ve toplanan verilerin çözümlenmesinde kullanılan yöntem ve teknikleri ele alınmıştır.
2.1. Araştırmanın Amacı
Çağdaş müzik eğitiminde yakından uzağa ilkesi araştırmanın temel prensibini oluşturmaktadır. Çünkü sahip olduğumuz kültür ve sanat değerlerimizin yerel olmadan ulusal bir değere, ulusal olmadan uluslararası bir değere ulaşması pek mümkün değildir. Bu doğrultuda Burdur ve çevresinde, kemik üflemeli halk çalgılarımızdan kemik düdük diye bilinen çığırtma çalgısının bugünkü durumu; çalan icracıları, icra şekilleri, teknik özellikleri, yapım teknikleri hakkında bilgi sahibi olmak amaçlanmıştır. Bu amacı gerçekleştirmek için aşağıdaki görüşme sorularına cevap aranmıştır.
1. Burdur’da çığırtma çalgısı günümüzde ne kadar tanınmaktadır? 2. Çığırtmalar Burdur’un hangi bölgelerinde tespit edilmiştir? 3. Çığırtma yapımında kullanılan kemikler nasıl temin edilmektedir? 4. Çığırtmalar hangi kuş türü ve kemiklerden yapılmaktadır?
5. Çığırtmaların yapımında kullanılan yöntem nedir?
6. Çığırtmaların ses perdelerini belirlemekte kullanılan yöntem nedir? 7. Burdur’da hangi müzik türlerinde çığırtma icrasına rastlanmıştır?
8. Görüşme yapılan uzmanların çığırtmanın bugünkü durumu ve gelecek kuşaklara aktarılması konusunda düşünceleri nelerdir?
2.2. Araştırmanın Önemi
Bu çalışma yöre araştırması yapılarak elde edilen bulguların kapsamlı bir şekilde analiz edilmesi ve yapılan literatür çalışmasında konuyla ilgili bağlantılarının
tespit edilmesi, yöre ve çalgıyla ilgili kültürel değerlerin ortaya çıkarılması bakımından önem taşımaktadır.
Yapılan bu araştırmanın sonucunda elde edilecek tespitlerin Türk halk kültürü içerisinde Türk halk müziğimize ve geleneksel çalgılarımız bağlamında çığırtma çalgısı hakkında kaynak sağlayacağı düşünülmektedir.
2.3. Araştırmanın Modeli
Bu araştırmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Bu doğrultuda veriler alanda görüşme ve anket yöntemiyle elde edilmiş ses ve video kayıt cihazlarıyla kayıt yapılmıştır. Elde edilen veriler yorumlanmaya çalışılmış ve tasnif edilmiştir. Nitel araştırma yönteminin tercih edilmesinin nedeni; Burdur ilinde kemik üflemeli çığırtma çalgısının geçmişi, bugünkü durumu, hangi kuş türlerinden ve iskelet sistemi içerisinde hangi kemiklerden yapıldığı, yapım teknikleri, teknik özellikleri, icra şekilleri hakkında daha detaylı ve derinlemesine bilgi edinilmeye çalışılmıştır.
‘’Nitel araştırma; gözlem, görüşme formu ses ve görüntü kayıt cihazları
kullanılarak kayıt altına alınmış ve doküman analizi gibi veri toplama tekniklerinin kullanıldığı ve olayların doğal ortamda, bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik sürecin izlendiği bir araştırma türüdür ‘’ (Yıldırım ve Şimşek, 2008: 39). 2.4. Evren
Araştırmanın evrenini Türkiye’deki kemik üflemeli çalgılardan çığırtma çalgısı oluşturmaktadır. Literatür taraması sonucu ulaşılan kaynaklar ve araştırmacının kendi olanakları ile alanında uzman 11 kişiyle sınırlıdır.
2.5. Örneklem
Araştırma grubunu Burdur ilinde tespit edilen 11 çığırtma örneği oluşturmaktadır. Alanında uzman 4 kişi ile önceden planlama yapılmış, elde edilen verilerin içeriklerine göre görüş alınmış ayrıca alan araştırmasında 7 uzman tespit edilip görüşme yapılmıştır. Toplam 11 kişi ile görüşülmüş ve kişilerin hepsi erkektir.
2.6. Verilerin Elde Edilmesi ve Analizi
Araştırmada kuramsal bir çerçeve oluşturması için öncelikle literatür taraması yapılmıştır ve tespit edilen kaynaklar toplanmıştır. Önceden belirlenen 4 uzman kişiden görüş alınmış, daha sonra diğer uzmanlarla anket yöntemiyle görüşülmüş, sorular sorulmuş ve cevapları alınmıştır. Ayrıca görüşmeler sırasında çığırtma örnekleri bulunmuştur.
Görüşme ile elde edilen veriler uzman kişilerden izin alınarak fiziksel özellikleri ve perde yapılarının ölçüleri alınarak fotoğraf, video ve ses kayıt cihazına kaydedilmiş, gelen cevaplar kelime kelime çözümlenmiştir. Görüşme ile ilgili sorulara yönelik belirlenmiş kategoriler önceden oluşturulmuştur ve araştırmanın amacını yansıtmaktadır. Ortaya çıkan sonuçlar yorumlanmıştır.
2.7. Araştırmanın Planı
1- Çalışmanın planlanması 2- Literatür çalışması yapılması
3- Uzman kişilerle görüşme yapılması
4- Verilerin değerlendirmesi ve analizinin yapılması 2.8. Uzman Grubu
Araştırmaya Burdur’da yaşayan, çığırtma yapan ve icracıları katılmıştır. Uzman grubundaki bireylerin hepsi erkektir. Bununla beraber ikisi lisans, üçü yüksekokul, ikisi ilkokul mezunudur. U1 ve U7 kodlamaları kullanılmıştır. Yaşlarına göre U1, U2, U3, U4, U5, U6, U7 şeklinde büyükten küçüğe sıralanmıştır. Uzman grubuyla ilgili tüm bilgiler Tablo 1’ de verilmiştir.
TABLO-1: Uzman Grubu Bireylerinin Cinsiyet, Yaş ve Eğitim Durumları
UZMANLAR CİNSİYET (K/E) YAŞ EĞİTİM DURUMU
U1 E 79 İlkokul U2 E 71 İlkokul U3 E 69 Üniversite U4 E 68 Yüksekokul U5 E 60 Üniversite U6 E 58 Yüksekokul U7 E 49 Yüksekokul
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3. BULGULAR VE YORUMLAR
3.1. Uzman Grubuyla Yapılan Görüşmelerden Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar
3.1.1. “Burdur’da Çığırtma Çalgısı Günümüzde Ne Kadar Tanınmaktadır?” Sorusundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar
U1. “Bu çalgıyı herkes bilmez, bilseler de eskiler bilir. Yapanda çok az kaldı ve benim oğlum yapıyor. Benim gençliğimde çobanlarda olurdu. Kartal kemiğinden olduğu için kıymetlidir. Burdur da muhakkak vardır ama meraklısında ya da oğullarına kalmıştır ve torunlarına.’’
U2. ‘’Eski çalgıcılar ve çobanlar bilir. Yapan kalmadı artık. Yapan var mıdır bilmem. Benim yaşımdaki pek çok arkadaşım bilir. Bendeki de çok eski gençliğimden kalma. Başka bir çobandan da vardı kayboldu gitti. Sipsi, Zurna çalanlar bilir ama gençler pek bilmez.’’
U3. ‘’Efendim bu çalgıyı buralarda çobanlık yapmış ve çalgı meraklısı birçok kişi iyi bilir. Fakat günümüzde bilen varsa da çok azdır. Müzikle özellikle nefesli sazlar çalan kişiler bilirse bilir. Zaten yeni çığırtma bulmak pek mümkün değil, bulunsa da eskiden kalma yani daha önce yapılmış çığırtmalar vardır. Çünkü kartal kemiği bulmak çok zor. Kartal azaldığı için bulmak yapmak zor.’’
U4. ‘’Yörede bilinen bir çalgıdır, ama yaşlılar daha iyi bilirler. Fakat günümüzde bilen azdır. Çünkü çok bulunan bir çalgı değil. Yapmak için kemik bulmak çok zor. Bu yüzden yapmak için kemik bulunmadığı için gençler bilmezler.’’
U5. ‘’Çok fazla tanınmıyor. 1970 yıllarda Sipsi, çığırtma kadar popülerdi. Bugün Sipsi daha çok tanınıyor. Kullanımı azaldı. TRT sanatçılarında da fazla kullanan kalmadı. Ses sınırı toplu çalmaya elverişli olmaması önemli sebep.’’
U6. ‘’Çobanlık yapmış benim yaşıtlarım ve benden yaşça büyük eski çobanlar bilir. Fakat günümüzde gençler bu çalgıyı bilmezler. Bende etrafımda çalan pek görmüyorum. Zaten kemik bulmak zor çünkü doğal yaşamları azaldı kartalların varsa da babalarından kalma çığırtmalar vardır. Bu yüzden yeni kuşaklar bu çalgıyı bilmezler. Bilen genç varsa da ailesinden kalan çığırtma varsa bilir.’’
U7. ‘’Bu yörede çığırtmaları eski çobanlar ve günümüzde özellikle geleneksel yöre müzikleri yapan kişiler bilir. Genç kuşaklardan Sipsi meraklısı gençler bilir. Müzikle uğraşmayan bu çalgıyı pek bilmez. Zaten tarımsal faaliyetler ve zarlılarla özellikle Tilki, Çakal gibi yabani hayvanlar için kullanılan ilaçlar kartal türünün azalmasına sebep bazı olaylar. Çünkü ölen leşlerin kartallar tarafından yenmesi mümkün bu yüzden bulduğumuz kartal leşleri de olmuştur. Birde insan nüfusunu artması kartalların doğal yaşam alanlarının azalmasına da sebep diye düşünüyorum. Bu yüzden yeni kemik bulmak zorlaştığı için yapımı ve tanınması güçleşmiştir.’’
Burdur’da çığırtma çalgısı orta yaş üzeri kişiler tarafından tanınmaktadır. Genç kuşaklar arasında müzikle uğraşan kişiler bilmektedir. Fakat ismini ve işlevini bilen uzmanlar çığırtma yapan ya da çalan kişilerin yörede çok az kaldığını ifade etmişlerdir.
Bu çalgının azalmasındaki başlıca nedenler genel olarak; yörede goca guş adıyla bilinen kartal türünün azalması ve doğa koruma kanunlarından dolayı bu kartal türünün avlanmasının yasak olduğunu söylemişlerdir.
Diğer önemli sebeplerden biri ise tarımsal alanların genişlemesiyle tarımla uğraşan yöre halkının yabani hayvanlardan ekili arazilerini korumak için doğaya zehirli et vb. atmalarıdır. Bunun sonucunda ölen yabani hayvanlar içerisinde bu kartal türü de mevcuttur.
Bu sebeplerden dolayı yörede yakın zaman içerisinde yeni çığırtmaların yapılmasında zorluk çekildiği, tespit edilen çığırtma örneklerinin ortalama 50 – 60 senelik olduğu ve dede, baba, torun silsilesi içerinde ya da çalmasını bilen kişilere çığırtmaların verilmesi ile bu geleneğin devam ettirilmeye çalışıldığı tespit edilmiştir.
3.1.2. “Çığırtmalar Burdur’un Hangi Bölgelerinde Tespit Edilmiştir?” Sorusundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar
U1. ‘’Çığırtmalar bizim Aziziye de çok bilinir ve çalınırdı. Aslında bizim yörüklerin olduğu yerde çobanlar çalar. Bende ki Aziziye de yapılmış kemik düdük.’’
U2. ‘’Bendeki çığırtma çobanlık yıllarımdan yanlış hatırlamıyorsam Bucakta yapmıştım.’’
U3. ‘’Müzemizdeki çığırtmalar benim Aziziye ve Gölhisar’dan bulduğum çığırtmalar.’’
U4. ‘’Kendi köyüm olan Kılçanda yaptım bu çığırtmayı.’’
U5. ‘’Aziziye köyünde çok yaygındır. Benimki kendi beldemden bir örnek olabilir.’’
U6. ‘’Burdur geneline baktığınızda, bizim Aziziyede çoktur her halde. Ama başka ilçe ve köylerde vardır. Aslında Sarı keçili yörüklerinin yoğun olduğu yerlerde muhakkak vardır.’’
U7. ‘’Yoğunluk olarak Aziziye köyünde çok gördüm. Bulduğum ve yaptığım çığırtmalar buralardan örnekler. Ayrıca Antalya il sınırı Akkoç köyü ve Afyon il sınırı Yukarı Beltarla ve Hırka köylerinde buldum.’’
Tespit edilen çığırtmalar çoğunlukla Aziziye köyünde görülmektedir, Karamanlı ilçesi Kılçan köyünde, Gölhisar ve Bucak İlçelerinde, Çavdır ilçesi Kozluca beldesinde rastlanmıştır. Burdur il sınırına yakın aynı kültüre sahip, Çıbıkbeli - Akkoç köyünde, Dinar ilçesi Hırka ve yukarı Beltarla köylerinde, İzmir Müziksev çalgı müzesinde Gölhisar ilçesi ve Aziziye köyünden temin edilen çığırtmalar tespit edilmiştir.
3.1.3. “Çığırtma Yapımında Kullanılan Kemikler Nasıl Temin Edilmektedir?” Sorusundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar
U1. ‘’Çobanlık yaptığım dönemdi, sürümü otlatırken düze konan kartalı av tüfeğimle vurdum. Kanat kemiklerini kesip aldım orada. En son 1989 yılında kartal gördüm sanırım. Yüksek kayalılarda kartala yaklaşmak çok zor ve tehlikeli. Çünkü büyük goca kuş sürü üzerine inerse oğlak yavrusunu hatta yavrudan biraz daha iri oğlağı pençeleriyle yakalayıp götürür. Yüksek yerden kayalıklara atar ve yer. İnsana kendi yuvasında saldırır. Hatta insanı öldürecek kadar zarar verir. Bu yüzden yuvasına sokulmak çok tehlikelidir.’’
U2. ‘’Goca kuşun yuvasına sokulmak olamaz öldürür insanı. Biz eskilden büyük baş hayvan yemezdik. Davar ( keçi ) yeriz. Ölen büyük baş leşlerini araziye atardık çürüsün diye kurt kuş yesin diye. Bu leşlere konan kartal da olurdu denk getirdik mi av tüfeğiyle vururduk.’’
U3. ‘’Kendim çığırtma yapımı için hiç kartal kanadı kemiği bulmadım. Sadece oğlak bacak kaval kemiği dediğimiz kemikten kemik bir düdük yaptım.’’
U4. ‘’Bendeki çığırtma kemiği babadan kalma.’’
U5. ‘’Kartal kanadından temin edilir ya vurularak ya da Aziziye kardı dağ da büyük fare kapanı ve ağ yardımıyla tuzak kurularak yakalanır.’’
U6. ‘’ Bendeki çığırtma kemiği babamdan kalma.’’
U7. ‘’Kartallar av tüfeğiyle düzde ya da yayla da vurulur. Büyük baş leşlerini düz arazilere konan kartalları vururlardı. Köylerden bulduğum kemiklerde var.’’ Düz arazilerde leşe konan kartalları av tüfeğiyle vurarak, ağ gererek, büyük fare kapanı ile tuzaklama yaparak yakaladıklarını ayrıca ölü bulunan kartal kemiklerinden temin ettikleri tespit edilmiştir.
3.1.4. “Çığırtmalar Hangi Kuş Türü ve Kemiklerden Yapılmaktadır?” Sorusundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar
U1. ‘’Goca guş denilen kartal kanadı kemiğinden yapılır.’’ U2. ‘’Goca guşun kanadının orta kısmındaki kemikten.’’ U3.‘’Büyük kartal kanadındaki kemiklerden.’’
U4. ‘’Kartal kanadındaki kemiklerden.’’
U5. ‘’Kartal kanadını orta kısmındaki kemiklerden. Evet Burdur’da goca guş denir.’’
U6. ‘’Kartal kanadından yapılmaktadır.’’
U7. ‘’Kartaldan yapılmaktadır. Kartal’ın kanatlarının orta kısmındaki kemiklerden yapılır.’’
Yörede goca guş diye bilinen kartal türünün, uzman görüşleri doğrultusunda kaya kartalı olduğu, kanatlarının orta kısmındaki ‘Ulna’ kemiklerinden yapıldığı ifade edilmektedir.
3.1.5. ‘’Çığırtmaların Yapımında Kullanılan Yöntem Nedir?’’ Sorusundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar
U1. ‘’Vurduğumuz kartalın iki kanadını keserek ortada bulunan kemikleri derisinden ayırırız. Sonra bu kemikleri toprağa gömeriz yaklaşık 30 ile 40 gün kadar toprak içerisinde bekletiriz. Sonra onu güzelce yıkarız sonra deliklerini açarız.’’
U2. ‘’Goca guşun kanatlarını yolarız orta da kemikler vardır. O kemikleri alır affedersin samra deriz biz hayvanın dışkısı. Onun içine koyarız üzerinde ve kemiğin içinde ne varsa kendi kendine yok olur beklerken buda yaklaşık 20-30 gün sürer beklemesi. Sonra kemiği alır bir güzel sabunlu su ile tertemiz temizleriz.’’
U3. ‘’Toprağa konularak yapılan bir işlemi vardır. Yaklaşık 30 – 40 gün bekler toprakta. Ayrıca delikler açıldıktan sonra bıçakla da çizilir süslenir.’’
U4. ‘’30 Gün toprakta bekler kemikler. Çığırtma yaptıktan sonra çakıyla simetrik ya da ters çizgiler atılır. Çığırtma daha güzel görünür.
U5. ‘’Kül yöntemini kullanırlar. İlk olarak ısısı hafiflemiş külün içinde 40 gün bekletirler.’’
U6. ‘’Kemiklerin nasıl yapıldığını ben görmedim, bilmiyorum.’’
U7. ‘’Toprağa konulur yaklaşık 30 - 40 gün bekletilir. Böylelikle kemikteki özellikle kalıntılar ve koku da gider. Daha sonra temizlendikten sonra sütte parlaklık kazandırmak için kaynatırız. Çığırtmayı estetik anlamda da güzel görülmesi için bıçak yardımıyla çizgiler atarak zaman içerisinde çizilen yerlerin kararmasıyla güzel bir görünüme de sahip olur.’’
Çığırtmaların yapımında kullanılan yöntemler; kemiklerin toprağa gömülmesi, ısısı hafiflemiş kül içerisinde bekletilmesi son olarak büyük baş hayvan dışkısında bekletme yöntemlerinin kullanıldığı, ortalama 30 ve 40 gün bekletildiği ve parlaklık için sütte kaynatıldığı ayrıca süsleme tekniği olarak bıçak yardımıyla çizgiler oluşturularak süslemelerin yapıldığı tespit edilmiştir.
3.1.6. ‘’Çığırtmaların Ses Perdelerini Belirlemekte Kullanılan Yöntem Nedir?’’ Sorusundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar
U1. ‘’İki elin parmaklarını kemik üzerine göz kararı yerleştiririz. Önce üstte 2 parmak sonra 3 parmak yerleştiririz. Beş parmak yerleşince ucu sivri bıçak ya da çakıyla deleceğimiz deliklerin merkezlerini belirleriz. Sonra arka deliği göz kararı ile belirler deliğinin yerini noktalarız. Sonra aşağıdan başlayarak çakıyla ilk deliği güzelce açarız. Sonra diğer delikleri ilk deliğin büyüklüğü kadar açarız. En son arka deliği açarız, sonra kemiğin ağız kısmını yuvarlarız dudağımız rahat etsin diye sonra kemiğin arka kısmını kemik ucu kabadır onunda ucunu keseriz.’’
U2. ‘’Parmakların boğumlu yerlerini kemiğin üzerine yerleştirirsin. Sonra göz kararı boğumların değdiği yerleri çakının ucuyla işaret atarsın. Sonra kemiğin boyuna göre beş delik ya da 6 delik açarsın. İlk delik açılır diğerleri de aynı delersin sonra arka deliğini açarsın kemiğin iki ucunda bıçakla düzeltirsin.’’
U4. ‘’Babamın bir pirinç kavalı vardı. O kavalın ölçülerini kemiğe aktardım ve ucu sivri bir bıçakla deliklerini açtım.’’
U5. ‘’ Tamamı usta çırak gibi birbirine benzeterek yaparlar.’’
U6. ‘’Yörede özellikle çobanlar herhangi bir ölçü biriminden yaralanmada tamamen geleneksel yöntem ile yaparlar. Parmaklar kemik üzerine yerleştirilir ve parmakların boğumlarını değdiği yerler ucu sivri bıçak ile noktalanır ve delikler eşit biçimde açılır.’’
U7. ‘’Genel olarak geleneksel ve basit yöntemlerle kemiklerin merkezlerinin belirlenip delinmesi yaygın bir yöntem. Fakat kendi yaptığım çığırtmalarda buda yeni kemik bulmamla ilgili, günümüzde kullanılan ölçü birimlerinden kumpas ve küçük hassas delici matkaplar gibi ölçü aletleri ve delici aletlerden yararlanarak seslerde problem olmaması için daha hassas çalışma imkânı sağlıyor. Geleneksel yöntem olarak, parmak boğumlarının kemik üzerine yerleştirip delik merkezleri tahmini belirlenip noktalama yapılarak merkezler birbirine eşit ise ucu sivri çakı ya da bıçakla delikler açılır. Üflenecek olan ağız kısmı dudağı rahatsız etmeyecek şekilde ovalleştirilir ve çalıma hazır hale getirilir. Günümüzde ise özellikle 2. pozisyon çalımlarımda yeden perdesinin tam ses olarak gelmesi için kemikteki hafif eğriliği göz önünde bulundurarak daha sağlıklı ölçüleri uygulamak daha sağlıklı sonuçlar vermektedir.’’
U4 babasından kalan pirinç kavalın ölçülerini kemik üzerine aktararak ucu sivri bıçakla çığırtmanın ses deliklerini açtığını ifade etmiştir. U7 kumpas ve ölçü birimlerinden yararlanarak ve daha hassas delme imkânı sağlayan delici aletler kullanarak çığırtmaların ses deliklerinin açtığı tespit edilmiştir. Diğer katılımcılar ise kemikler üzerine yörede çalım pozisyonuna göre parmaklarını yerleştirip daha sonra göz kararı ile ses deliklerini açtıklarını söylemişlerdir. Tespit edilen aralıkları ölçü aleti kullanmadan, önce birinci ses deliğini göz kararı ile sivri bıçakla açtıktan sonra diğer delikleri ilk delikle aynı aralıklarda olmasına dikkat ederek açtıklarını ifade etmişlerdir.
3.1.7. ‘’Burdur’da Hangi Müzik Türlerinde Çığırtma İcrasına Rastlanmıştır?’’ Sorusundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar
U1. ‘’Çığırtmayla yörenin Türkülerini ve oyunlarını çalarız. Ama özellikle derseniz hada ilk aklıma gelen bizim buraların boğaz havası. Ak koyunum yüz olsa. Gurbet havaları, zortlatma, zeybekler hepsi de çalınır.’’
U2. ‘’Çobanların ilk çaldığı gurbet uzun hava. Boğaz hadası, zeybek, zortlatma, Avşar zeybeği hepsinde çalınır.
U3. ‘’Teke yöresi Türküleri, ağır zeybekler, zortlatma havaları çalınır.’’ U4. ‘’Gurbet havaları, mesela; devesi gater gater, boğaz havaları, zeybekler aklıma gelenler bunlar. Aslında yöreye ait ne varsa çalınır söylenir.’’
U5. ‘’Çobanlar gurbet havalarında eşlik çalgısı olarak kullanırlar. 9/8, 9/16 ezgilerde kullanılır. Hadalar, Teke zortlatmaları, 9/8 karinom tipi ezgilerde çalınır.’’
U6. ‘’İlk aklıma geleni söyleyecek olursam, Gurbet havaları, boğaz hadası, ağır zeybekler mesela; Avşar zeybeği tabi yörenin en önemli zortlatma oyunları.’’
U7. ‘’Teke bölgesinin karakteristik özelliğini taşıyan tüm örneklerinde çalınır. Bunların başlıcaları; Gurbet uzun havaları, boğaz hadaları, ağır ve kıvrak zeybekler, zortlatma oyunlarını başlıca örnekler arasında söyleyebilirim.’’
Tüm uzmanlar Türk halk müziğinde uzun hava türü olan Gurbet uzun havaları açışları seslendirmişlerdir. Yörede çok yaygın olarak söylenen boğaz havalarından biri olan Ak Koyunum Yüz Olsa hada havasına eşlik çalgısı olarak çalınmıştır. Yörenin karakteristik ağır zeybeklerinden Avşar Zeybeği, zortlatma oyun havalarından biri olan Devesi Gater Gater ve karinom tipi ezgilerde icra edildiği tespit edilmiştir.
3.1.8. ‘’Görüşme Yapılan Uzmanların Çığırtmanın Bugünkü Durumu ve Gelecek Kuşaklara Aktarılması Konusunda Düşünceleri Nelerdir?’’ Sorusundan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar
U1. ‘’Çığırtma için kartal vurmak bu zaman da zor. Cezası çok. Bende çok yaşlandım çalmak için hevesim kalmadı. Ama gençlere bu işi öğretmek gerek yoksa unutulup gidecek. Hani kemik bulunmasa da eldeki çığırtmaları tanıtmak gerek. Zurna, sipsi çalanların bu çalgıları da çalması gerek.’’
U2. ‘’Valla ben bu yaşta çalmıyorum artık. Oğluma verdim bendeki çığırtmayı. Oda çok meraklı bu Kaval, zurna çalıyor oda. Unutulmaması lazım tabi. Çünkü kıymetli bu çalgı kartal kemiği bu zamanda bulmak çok zor. Olanda iyi saklamalı hatta geride kalanlarda çalmayı bilen yoksa bilen ve kıymet verecek birine vermek iyi olur. Radyo da sanatçılar bunu çalmalı televizyonlarda tanıtmalı.’’
U3. ‘’Çok kıymetli çalgılarımızdan. Evet, unutulma tehlikesiyle karşı karşıya. Mevcut çığırtmaları da korumak gerekir. Nefesli çalgılar sanatçılarının özellikle kaval sanatçılarını solo olarak bu çalgıyla örnek Türkü ve oyunlar çalması faydalı olacaktır. Çalgı tanıtımı konu olan radyo ve televizyon programlarında çığırtma çalgısı için programlar yapılabilir. Ama insanlara ulaşmanın en etkili tarafı da konserlerde bu çalgının özellikle tanıtılması ve performansını icra edilmesi çok etkili olacaktır. Yapım tekniklerinin ve çalım şeklinin konservatuarlar da öğretilmesi de çok önemlidir.’’
U4. ‘’Televizyon programları özellikle geleneksel kültür üzerine yayın yapan TRT. bu çalgı için müzik programlarında tanıtması gerekir. Benimde hevesim geçince bende bu çalgıyı ailemde bende sonra devam ettirecek birine bırakacağım. Mesela Burdur tanıtım günlerinde yöre çalgıları içerisinde bu çalgıya dikkat çekmek gerekir. Çünkü yırtıcı bir kuşun kemiğinden yapılması insanların dikkatini çekecektir. Gerçekten de çok otantik bir çalgı.’’
U5. ‘’Müzikolojik açıdan incelenmesi gerekir. Yerel çalgı olması nedeniyle orta Asya’dan gelen bir çalgımıdır yoksa yörede daha önce yaşamış medeniyetlerden kalan bir çalgımıdır araştırılması gerekir. Sipsinin bile Likyalılardan kaldığını bile şüpheli görüyorum. Eğitimde de öğretilmesi lazım. Öğretimde kullanılabilirliğinin artırılması lazım. Nasıl kullanılmalı diğer çalgılarla eşlik çalgısı olarak yeterliliğinin artırılması gerekir. Bireysel çalgı olarak bugünkü özelliği korunmadığı takdirde gelecekte unutulma riski ile karşı karşıyadır.’’
U6. ‘’Maalesef günümüzde unutulmak üzere. Hele insanın kendi yöresinin bir kültür değeri olduğunu düşününce ben daha çok üzülüyorum. Bende elimdeki bu çığırtma örneğinin çocuklarım arasında müzik alanında yetenekli olan birine bırakacağım. Ben nasıl benden sonraki kuşağıma bırakacaksam, benim çocuklarım kendinden sonraki kuşağa bırakacaktır. Ama bu benim elimde ki çığırtma için fakat
genel olarak kendi kültürümüz için düşündüğümüzde yeterli değil. Burdur tanıtım faaliyetleri içerisinde bu çalgı tanıtımı yapılabilir. TRT. de bu çalgı için program yapılabilir. Çok önemli çünkü üflemeli çalgılara baktığınızda tahta ya da kamış çığırtma ise kartal kemiğinden bu yüzden de dikkat çekici. Geleneksel olarak yüz yıllara dayana bilen bir olay.’’
U7. Sanırım bende bu çalgının yapımcısı olarak son temsilcilerinden biriyim. Kişisel çabalarım sayesinde yeni kemikler bulup yapmaya çalışıyorum. Kendim aynı zamanda müzisyen ve araştırmacıyım. Konserlerde bu çalgıyı tanıtımı için çalıyorum. Yapılan Burdur konulu sempozyum da yöre çalgılarını tanıtırken çığırtma yani kemik düdük hakkında da bilgiler aktardım. Burdur ilimizin kültürel değerlerinin tanıtımı konusunda karşılaştığımda fırsatlar da bu çalgımızı dile getiriyorum. Unutulmaması ve bilinirliğini artması kültürümüz içinde çok önemli. Türk halk müziği korolarında ve solo olarak konserlerde icra edilmesi önem taşımaktadır. Ulusal kanallarımız da yapılan müzik programlarında çığırtma gibi yerel çalgılarımızın tanıtım programları ve yöre araştırmaları altında tespit edilenlerinin kayıt altına alınması önem taşımaktadır. ‘’
Kültürleri içerisinde yer alan çığırtma çalgısının yeni kuşaklar tarafından fazla tanınmadığını kendilerinin yaşlandığını bu yüzden çalma konusunda heveslerinin kalmadığını ifade etmişlerdir. Kendi aile bireyleri içerinde ya da çevrelerinde müziğe meraklı ve çalma konusunda yetenekli genç bireylere ellerindeki mevcut çığırtmaları verdiklerini böylelikle geleneği yaşatmaya çalıştıklarını, yörede goca guş diye adlandırılan kartal türünün azalmasından dolayı çığırtma yapan ve çalan kişilerin çok az kaldığını, kültürleri içerisinde unutulmaya yüz tutmuş bir çalgı olmasından dolayı gelecek kuşaklar tarafından unutulması endişesi içerisinde olduklarını ifade etmişlerdir.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
4. SONUÇ VE ÖNERİLER
Burdur ilinde, çığırtma çalgısının geçmiş ve günümüzdeki genel durumu ile ilgili yapılan araştırmada, elde edilen sonuçlar şunlardır:
4.1. Sonuçlar
1-Burdur’da çığırtmayı tanıyan ve nasıl icra edildiğini orta yaş ve üzerindeki kesimin bildiği, bunun dışında genç kuşaklar arasında özellikle müzikle uğraşmayan kişilerin tanımadığı, Burdur’da çığırtma yapımcısının çok az kaldığı, bulunan örneklerin ortalama 50 – 60 senelik olduğu tespit edilmiştir.
Bu çalgının azalmasındaki başlıca nedenler, yörede goca guş adıyla bilinen Kaya Kartalı türünün azalması ve bu kartal türünün avlanmasının yasak olduğu şeklinde ifade edilmektedir.
Diğer önemli sebepler ise insan nüfusun artmasından dolayı tarım faaliyetleri, kullanılan zehirli ilaçlar, bunun sonucunda ölen yabani hayvanlar içerisinde bu kartal türünün de olmasıdır.
2- Araştırma sırasında Aziziye köyünde 3, Karamanlı ilçesi Kılçan köyünde 1 Bucak İlçesinde 1, Çavdır ilçesi Kozluca beldesinde 1, Burdur il sınırına yakın Çıbıkbeli - Akkoç köyünde 1, Dinar ilçesi Hırka köyünde 1, Yukarı Beltarla köyünde 1 ve İzmir Müziksev çalgı müzesinde 2 adet çığırtma bulunmuştur.
3- Av tüfeğiyle vurarak, ağ gererek, büyük fare kapanı ile tuzaklama yaparak yakaladıkları ayrıca ölü bulunan kartal kemiklerinden temin ettikleri tespit edilmiştir.
4- Uzman görüşleri doğrultusunda Kaya Kartalı türünden yapıldığı bu kuş türüne yörede ayrıca goca guş denildiği, kanatlarının orta kısmındaki ‘Ulna’ kemiklerinden yapıldığı tespit edilmiştir.
5- Çığırtmaların yapımında kullanılan yöntemler; kemikleri toprağa gömmek, ısısı hafiflemiş kül içerisine koymak son olarak büyük baş hayvan dışkısında ortalama 30-40 gün bekletmek ve parlaklık için sütte kaynatmak olarak tespit edilmiştir.
6- Çığırtmaların ses deliklerini geleneksel yöntem ile açtıkları tespit edilmiştir. Bu yöntemi uygularken ses deliklerinin merkezlerinin ve delik çaplarının eşit olmadığı yapılan detaylı ölçümlerde görülmektedir.
7- Tüm uzmanlar Türk halk müziğinde uzun hava türü olan Gurbet havaları açışları, boğaz havaları, yöreye ait ağır ve kıvrak zeybekler, zortlatma oyun havaları ve karinom tipi ezgiler icra etmişlerdir.
8- Çığırtma çalgısının Burdur’da özellikle genç bireyler arasında tanınmadığını, kendilerinin yaşlandıklarını bu yüzden çalma konusunda heveslerinin kalmadığını ifade etmişlerdir. Yörede goca guş diye adlandırılan kartal türünün azalmasından dolayı çığırtma yapan ve çalan kişilerin çok az kaldığını, kültürleri içerisinde gençler tarafından çığırtmanın unutulması endişesi içerisinde olduklarını ifade etmişlerdir. Geleneği devam ettirmek için kendi çocuk ve torunlarına, müzik konusunda meraklı kişilere ellerindeki mevcut çığırtmaları verdikleri tespit edilmiştir.
4.2. Öneriler
1- Çığırtmanın bilinirliğini artırmak için Burdur’da yapılan sanatsal ve kültürel etkinliklerde çalgı hakkında bilgiler verilmesi uygun bir yaklaşım olacaktır. Yeni kemik bulmanın zorluğuna dikkat çekerek özel ve kıymetli bir çalgı olduğunun aktarılması gerekmektedir. Tespit edilen çığırtmaların yaşlanan ya da hevesi geçen icracıların çalgıyı hevesli ve yetenekli kişilerle paylaşması mevcut örneklerin iyi korunmasına ve işlevinin devam etmesine fayda sağlayacaktır. Türk halk müziği kaval icracılarının, konserlerde çalgının tanıtılması bakımından çığırtmayı icra etmeleri çalgının tanıtılmasına katkı sağlayacaktır. Ulusal kanallarımızda ve özellikle Burdur’da yerel kanallarda yapılan müzik programlarında, yöresel çalgılar
bağlamında tanıtım programları yapılması çığırtmanın tanıtımına ve daha önce yapılmış çığırtma örneklerine ulaşılmasına katkı sağlayacaktır.
2- Burdur’da yapılacak alan araştırmaları büyük önem taşımaktadır. Kültür ve müzik araştırmacılarına büyük görev düşmektedir. Evlerde kullanılmayan çığırtmalar olduğu tahmin edilmektedir. Çığırtma çalgısının bilinirliği ve kültürümüzdeki önemi artırıldıkça kenarda kalmış hatta çığırtma yapılmamış düz kemiklerin bulunması dahi söz konusudur. Burdur’da çalgı yapım ustalarının, müzik eğitimcilerinin, ilçe ve köylerde müzikle ilgilenen kişilerin çığırtma çalgısı hakkında dikkatlerinin çekilmesi daha önce yapılmış çığırtmalara ulaşabilmek açısından yararlı olacaktır.
3- Çığırtma yapan kişilerin Burdur Orman Bölge Müdürlüğü’ne bağlı Avcılık ve Doğal Hayatı Koruma Şube Müdürlüğü yetkilileri ile irtibat içerinde olmaları önemli olacaktır. Yetkilileri bilgilendirmek ve bunun sonucunda yeni kemik bulunması konusunda yardımcı olacaktır. Çünkü nadir de olsa ölü bulunan kartal kemiklerinin kullanılması yeni çığırtma yapımına katkı sağlayacaktır. Ayrıca Türkiye’de mevcut hayvanat bahçeleri ile kontak kurulması çok önemlidir. Hayvanat bahçesi yetkililerinin çığırtma çalgısı hakkında bilgilendirilip kemiklerinin kıymetli olduğu ifade edilmelidir. Kaya Kartalı gibi diğer cins kartallardan da ölen leşlerin kemiklerinden denemeler yapılması kemik temini için fayda sağlayacaktır.
4- Kaya Kartalı türünün yörede azalması yeni kemiklere ulaşılmada olumsuz bir etki olarak görülmektedir. Burdur’da az da olsa yaygınlık gösteren Şah Kartalı, Şahin gibi diğer yırtıcı kuş türlerinden kemikler denk geldiği takdirde, elde edilecek kemik örnekleriyle çığırtma yapımı denemelerinin yapılması da önemli bir çıkarım olacaktır.
5- Çığırtma yapımında toprak içerisinde bekletme yöntemi en çok uygulanan yöntem olarak görülmektedir. Bu yöntemin kemikler üzerindeki kalıntıların yok olmasını sağladığı özellikle kemikteki kokunun giderilmesi bakımından önemli bir yöntem olduğu anlaşılmaktadır. Yeni temin edilen kemiklerin öncelikle bu yöntemle yapılması doğru bir yaklaşım olacaktır. Tespit edilen çığırtma örneklerinin bazılarında uygulanan süsleme tekniğinin çalgıya estetik anlamda güzellik kattığı
görülmektedir. Yeni yapılacak çığırtmalarda süsleme tekniğinin uygulanması çalgının görünüşünün güzel olması bakımından önem taşımaktadır.
6- Çığırtmalarda ses deliklerinin sorunlu olduğu saptanmıştır. Ses deliklerinin aralıkları ve deliklerin milimetrikte olsa farlılıklarından kaynaklanan akort ve entanasyon sorunlarını ortadan kaldırmak için kemiğe göre ölçülerin iyi hesaplanması ve ses deliklerinin hassas delici aletlerle delinmesi akort ve entanasyon sorununu gidermek bakımından kolaylık sağlayacaktır.
7- Çığırtma ile yörenin uzun havaları, kırık havaları ve oyun havaları icra edilebilmektedir. Özellikle Hüseyni ve Kerem ayağı dizisi özellikleri taşıyan Türk halk müziğimizin diğer yörelerine ait uzun havalar, kırık havalar ve oyun havalarına eşlik etmesi mümkündür. Bu bağlamda kaval ailesi içerisinde eşlik çalgısı olarak icra edilmesi gerekmektedir.
8- Burdur Türk halk kültürü içerisinde geleneksel yapı bakımından son derece zengin bir ilimizdir. Türk halk müziğimizin en önemli türlerinden bir olan, Teke yöresi türküleri ve uzun havaları, yörenin en karakteristik çalgıları parmak curası, kabak kemane, sipsi yöre için ne kadar önemliyse unutulmaya yüz tutmuş çığırtma (kemik düdük) çalgısının da son derece önemli olduğu görülmektedir. Mevcut çığırtma örneklerinin iyi korunması ve bu geleneğin gelecek kuşaklara aktarılması doğru bir yaklaşım olacaktır. Geçmişten günümüze yörede özellikle çobanlar tarafından çalınan çığırtmaların yerel, ulusal, uluslararası bağlamda tanıtılması ve korunması büyük önem taşımaktadır.
KAYNAKÇA
Açın, Cafer. (1994). Enstrüman Bilimi (Organoloji).Yeni Doğan Basım Evi. İstanbul.
Ay, Göktan. (2005). 1. Burdur Sempozyumu. Burdur: Burdur Mehmet Akif Üniversitesi Yayınları:
Bedel, Mehmet. (2005). 1. Burdur Sempozyumu. Burdur: Burdur Mehmet Akif Üniversitesi Yayınları:
Çine, Hamit. (1989). Burdur’dan Damlalar Folklor (Halkbilimi). Uyan Matbaası. İzmir.
Ekinci, Yusuf. (1995). ‘’Burdur’’ Ankara.
Emnalar, Dr. Atınç. (1998). Tüm Yönleriyle Türk Halk Müziği ve Nazariyatı Ege Üniversitesi Basımevi. İzmir.
Gazimihal, Mahmut Ragıp. (2001). Türk Nefesli Çalgıları-Türk Ötkü Çalgıları. Kültür Bakanlığı Yayınları. Ankara.
Kalender, Necdet. (2001). Çalgı Yapım, Bakım ve Onarımı. Uludağ Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, C.14 (1)
Müziksev Müzesi, (2013). İzmir Kültür Sanat ve Eğitim Vakfı. Alsancak- İzmir.
Ögel, Bahaeddin. (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş. Kültür Bakanlığı Yayınları. Ankara.
Özbek, Mehmet. (1975). Folklor Ve Türkülerimiz. Ötüken Yayınları. İstanbul.
Özgül Yayınları. (1985). İlimiz Burdur. Bayrak Yayımcılık. İstanbul.
Parlatır, Prof. Dr. İsmail. (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Yargı Yayınevi. Ankara.
Picken, Laurence. (1975). Folk Musical Instruments Of Turkey. Oxford University Press. London.
Püsküllüoğlu, Ali. (2004). Türkçe Sözlük. Doğan Kitap. İstanbul.
Porter, Christese, Schiermucker, Hansen. (2009). Doğa Arazi Rehberi Türkiye ve Ortadoğu’nun Kuşları De. Belgesel Aş. Ankara.
Say, Ahmet. (2005).Müzik Sözlüğü Müzik Ansiklopedisi Yayınları. Ankara
Yıldırım, Prof. Dr. Ali, Şimşek, Prof. Dr. Hasan. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayıncılık. Ankara.
Yurtçu, Cihan. (2006). Bir Performans Aracı Olarak Kaval Ve Teknik Gelişimi. Sanatta Yeterlilik Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
İnternet Kaynakları;
http://www.coğrafya.gen.tr/tarihçe/ Erişim Tarihi: 07.09.2013
http://www.kültürvarliklari.gov.tr/Sagalassos/ Erişim Tarihi: 07.09.2013 http://www.turkdilkurumu.gov.tr/güncel Türkçe sözlük/çığırtma/Erişim Tarihi: 08.09.2013
http://www.turkdilkurumu.gov.tr/Türkiye Türkçesi lehçeleri sözlüğü/çığırtma/Erişim Tarihi:08.09.2013
http://www.turkdilkurumu.gov.tr/Tarama sözlüğü/çığırtma/Erişim Tarihi:08.09.2013
http://www.tursaga.com/usrfiles/files/yayinlar/sagalassos_ziyaretci_kilavuzu. pdf/Erişim Tarihi:08.09.2013
Şekil-10: Gölhisar İlçesi U3’den Temin Edilen Çığırtma Örneği
Şekil-12: Aziziye Köyü U3’den Temin Edilen Çığırtma Örneği
Şekil-15: Karamanlı-Kılçan Köyü U4’den Temin Edilen Çığırtma Örneği Detay Çizimi
Şekil-17: Çavdır-Kozluca Beldesi U5’den Temin Edilen Çığırtma Örneği Detay Çizimi
Şekil-23: Antalya İl Sınırı Akkoç Köyü U7’den Temin Edilen Çığırtma Örneği Detay Çizimi
Şekil-24: Afyon İl Sınırı Dinar-Hırka Köyü U7’den Temin Edilen Çığırtma Örneği
Şekil-25: Afyon il Sınırı Yukarı Beltarla Köyü U7’den Temin Edilen Çığırtma Örneği
Şekil-26: Çığırtma 1. Pozisyon Tutuş Şekli
Ek-3: Avşar Zeybeği Çeşitlemesi
T.C.
NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü
Özgeçmiş
Adı Soyadı: Serkan ERTÜRK İmza:
Doğum Yeri: İZMİR Doğum Tarihi: 1977 Medeni Durumu: EVLİ
Öğrenim Durumu
Derece Okulun Adı Program Yer Yıl
İlköğretim Kazım Dirik İÖO İzmir 1988
Ortaöğretim Ülfet Onart Orta Okulu İzmir 1991
Lise Ülfet Onart Lisesi İzmir 1994
Lisans Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı Temel Bilimler
İzmir 2001
Yüksek Lisans Necmettin Erbakan Üniversitesi
Müzik Öğretmenliği Konya 2014
Tel: 0 545 538 34 41
Adres
Uluç Mah. 1118 Sok. No:1 Kat:2 Daire:9 Konyaaltı / Antalya 07070
