Görme Engelli Ergenlerin Öfke Düzeyi ve Öfke ‹fâde
Tarzlar›n›n ‹ncelenmesi
Semra Karaca*, Ayşegül Oksay Şahin**
* Arfl. Gör. Dr, Marmara Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi, Hemflirelik Bölümü, Psikiyatri Hemflireli¤i Anabilim Dal› ** Arfl. Gör. Dr, Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi, Hemflirelik Bölümü, Hemflirelik Esaslar› Anabilim Dal›
T›bbiye C. No:49 Haydarpafla/‹stanbul E-mail: sckaraca@marmara.edu.tr Tel: +90216330 20 70/1149 Fax: +902164183773
ÖZET
Amaç: Her yaş grubunda olduğu gibi ergenlerde de önemli duygusal ifâdelerden biri öfkedir. Eğer
öfke uygun yollarla açığa çıkarılmazsa veya ifâde edilemezse ergende fiziksel, psikolojik ve sosyal sorunlara neden olabilir. Bu araştırmanın amacı görme engelli ergenlerin öfke düzeyleri, öfke ifâde tarzlarını ve cinsiyet, yaş, ebeveyn eğitim durumu gibi bâzı değişkenlerle ilişkilerini incelemektir.
Yöntem: Çalışma bir görme engelliler ilköğretim okuluna devam eden, yaşları 11-17 arasında
de-ğişen, görme engeli dışında engeli olmayan 59 ergen ile gerçekleştirilmiştir. Araştırma verileri sos-yodemografik özellikler, âilevî ve eğitimsel özellikleri içeren Bilgi Formu ve Türk örneklemi için ge-çerlilik çalışmaları yapılan Sürekli Öfke–Öfke Tarz Ölçeği ile toplanmıştır.
Bulgular: Araştırma kapsamındaki görme engelli ergenlerin yaş ortalaması 14.29±0.15’tir. Görme
engelli ergenlerde öfke puan ortalamaları Sürekli Öfke X=25.17±6.37, Öfke Kontrol X=19.88±6.17, Öfke Dışa Vurma X=18.90±6.09, Öfke İçte Tutma X=18.69±5.61 olarak bulunmuştur. Cinsiyete göre bakıldığında erkeklerin sürekli öfke puan ortalamaları ve öfkeyi dışa vurma puan ortalamalarının kızlara göre yüksektir.
Tartışma ve Sonuç: Görme engelli ergenlerin sürekli öfke puan ortalamalarının yüksek olduğu,
cinsiyete göre erkeklerin sürekli öfke puan ortalamaları ve öfkeyi dışa vurma puan ortalamalarının kızlara göre yüksek olduğu belirlenmiştir. Literatürde görme engelli ergenlerle yapılan benzer bir çalışmaya rastlanmamakla birlikte, genel ergen grubunda da cinsiyet açısından benzer sonuçlara rastlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: görme engelli ergen, öfke düzeyi, öfke ifade tarzı ABSTRACT
Blind Adolescents’ Anger Levels and Expressing Their Anger Styles
Objectives: Adolescents in each age group as one of the major emotional expressions of anger.
Appropriate ways of expressing anger cannot be revealed if not removed or adolescent physical, psychological and social problems may result.
The aims of this study investigate blind adolescents’ anger levels, ways of expressing themselves and relationships with variables as gender, age, parents’ educational background.
Method: The study was being fulfilled 59 blind adolescents that continuous primary school for
blind, ages 11 to 17 and only visually handicapped. Data was collected with an information form that includes demographic information and State-Trait Anger Expression Inventory.
Findings: The mean age of blind adolescent participated in the survey is 14.29±0.15. Mean of
blind adolescents’ anger points was found as continuous anger x=25.17±6.37, anger control x=19.88±6.17, anger-out x=18.90±6.09 and anger-in x=18.69±5.61. When mean values were exami-ned according to gender, it was found that males had higher mean values from continuous anger and anger-out scales than females and the difference was found statistically significant.
Discussion and Conclusion: Blind adolescent of the study have high level of continuous anger and
G‹R‹fi
Ergenlik, biyolojik, fiziksel, sosyal ve psikolojik aç›dan geliflme ve olgunlaflman›n meydana geldi¤i, çocukluktan yetiflkinli¤e geçifl dönemi olarak tan›m-lanmaktad›r (Kulaks›zo¤lu 1998, Y›lmazer 2002). Dünya Sa¤l›k Örgütü’ne (DSÖ) göre, ergenlik dönemi 10–19 yafllar› aras›d›r (Y›lmazer 2002).
Türkiye Cumhuriyeti Baflbakanl›k Özürlüler ‹da-resi-Özürlülük Araflt›rmalar› ve ‹statistik Dairesi Bafl-kanl›¤› engelli¤i, do¤ufltan veya sonradan herhangi bir hastal›k veya kaza sonucu bedensel, zihinsel, ruh-sal, duygusal ve sosyal yetilerin çeflitli derecelerde kaybedilmesi olarak tan›mlamaktad›r (Türkiye Cum-huriyeti Baflbakanl›k Özürlüler ‹daresi-Özürlülük Araflt›rmalar› ve ‹statistik Dairesi Baflkanl›¤› 2005).
Ülkemizde 10-19 yafl grubunda 12 657 301 ergen yaflamakta ve bu yafl grubunda görme engellilik ora-n›n›n %0.36 oldu¤u bildirilmektedir (Türkiye ‹statis-tik Kurumu 2009).
Engellilik hangi flekilde olursa olsun (duyma, gör-me, bedensel, zihinsel), ergenlik döneminde psikosos-yal de¤ifliklikler nedeniyle kifliyi daha çok etkilemek-tedir (Gordon 1996). Campbell’a (2007) göre, görme engelli bir çocu¤un duygusal geliflimi, bâz› riskler ta-fl›r çünkü di¤erlerinin duygular›n› yan›tlama ve ayr›-ma kapasiteleri s›n›rl›d›r. Geliflmede tipik olarak göz ve ses konta¤› ilk iliflkiler için en önemli etkenlerdir; çocuk göremedi¤inde di¤erleriyle iliflkide kendini an-lamak için etkileflimde âilesel seslere ba¤›ml›d›r. Gör-me engelliler göz konta¤› kuramama, göreGör-meGör-me du-rumuna ba¤l› olarak korkma, tedirgin olma davran›fl-lar› sergileyebilmektedirler. Görme engelli bireyin sosyal geliflimi toplumun yap›s› ile yak›ndan ilgilidir. E¤er toplumun görme engelliye olan bak›fl› tepkide bulunma, d›fllama yönünde ise görme engelli bireyde soyutlanma, kaç›nma davran›fllar› ortaya ç›kabilmek-tedir (Demir ve fien 2009).
Her yafl grubunda oldu¤u gibi ergenlerde de önemli duygusal ifâdelerden biri öfkedir. E¤er öfke uygun yollarla a盤a ç›kar›lmazsa veya ifâde edile-mezse ergende fiziksel, psikolojik ve sosyal sorunlara neden olabilir (Starner ve Peters 2004, Albayrak ve Kutlu 2009).
Öfke bask›, engellenme, hayâl k›r›kl›¤›, incinme, korku ve haklar›n çi¤nenmesi karfl›s›nda gösterilen duygusal bir tepkidir (Duran ve Eldeleklio¤lu 2005, Arslan 2009). Öfke tüm insanlar›n yaflad›¤› bir duygu olmas›na ra¤men, öfke ifâdesi toplumsal ve kültürel farkl›l›klardan kiflisel özelliklere kadar pek çok psiko-sosyal faktörden etkilenmektedir (Cox ve ark. 2000; Ramirez ve ark. 2001, Coles ve ak. 2002).
Birçok çal›flmada öfke bir fenomen olarak tan›m-lanm›flt›r. S›kl›kla öfkenin olumsuz sonuçlar› tan›mla-n›rken, McCarthy öfkenin normâl, sa¤l›kl› bir duygu oldu¤unu belirtmifltir. Burney (2006) öfke ifâdesini, reaktif, etkili ve kontrollü olmak üzere üçe ay›rm›fl ve her bir ifâde tarz›n›n duygunun yo¤unlu¤u, zaman› ve yan›tlama biçimiyle iliflkili oldu¤unu belirtmifltir (Burney 2006).
Spielberger’e göre öfke d›fla vurumu, oluflan öfke duygusunun sözel olarak ve/veya davvran›fla dökü-lerek d›flar›ya aktar›lmas›d›r ve öfkenin yol açt›¤› stresle bafla ç›kmada uyumsal bir tepkidir. Öfke içe vurumu kiflinin gizleyerek veya öfkeyi içinde tutarak var olan öfke etkenlerine karfl› kulland›¤› bir meka-nizmad›r. Öfke kontrolü ise kiflinin baflkalar›yla iliflki-lerinde öfkesini ne ölçüde kontrol etti¤i veya ne ölçü-de sâkinleflme e¤iliminölçü-de oldu¤unu belirten durum, bireysel tepkilerle öfkeyi ifâde eden kontrol deneyim-leridir (Starner ve Peters 2004, Albayrak ve Kutlu 2009, Wolf ve Foshee 2003). Özetle öfke içte, öfke ya-ratan düflünce ve duygular› bast›rma e¤ilimini, öfke d›flta, çevredeki insanlara veya objelere yönelik sald›r-ganca davran›fllar gösterme e¤ilimini, kontrol edilen öfke ise, öfke yaflant›s›n› veya öfkenin ifâdesini kont-rol edebilme yetene¤ini yans›tmaktad›r (Duran ve El-deleklio¤lu 2005, Blake ve Hamrin 2007).
Ergenlik döneminde öfke ergenler aras›nda yara-lanmaya hâttâ ölüme varabilen sonuçlara yol açabil-mektedir. Öfkenin gelifliminde birkaç etiyolojik faktör önemlidir: Zay›f akademik performans, akranlar› ta-raf›ndan reddedilme, negatif akran sosyalizasyonu, disfonksiyonel ev çevresi, âilevî genetikler ve nörobi-yolojik yetersizlikler bunlara örnek oluflturmaktad›r (Burney 2006).
Ergenlik döneminde agresif davran›fllar›n male adolescents are more likely to outwardly express their anger. According to gender, it was found that males had higher mean values from continuous anger and anger-out scales than females and the difference was found statistically significant. Blind adolescents have not been found in the literature, a similar study, found similar results in terms of gender in the general adolescent group.
ilâç/madde ba¤›ml›l›¤›, suça e¤ilim, depresyon ve in-tihar giriflimiyle iliflkisi oldu¤u ve ergenle âilesi ara-s›nda çat›flmalara yol açt›¤› literatürde belirtilmekte-dir (Leenaars ve ark. 2001, Bat›gün ve fiahin 2003, Ter-zian ve Fraser 2005, Stern 1999, Puskar ve ark. 2008).
Öfke sa¤l›kl› bir biçimde kontrol edilemedi¤inde ya kiflinin kendisine ya da karfl›s›ndaki insanlara yan-s›t›lmakta ve sald›rganca davran›fllara hâttâ fliddete yol açabilmektedir. Günümüzde ergenler aras›nda fliddete e¤ilimin ve fliddete dayal› suçlar›n artt›¤› da li-teratürde bildirilmektedir. Bu nedenle öfkenin kontrol edilmesi ve sa¤l›kl› bir flekilde sözel olarak ifâde edil-mesi fliddetin azalt›lmas›nda da rol oynayacakt›r (Herrmann 2003, Gambetti ve Giusberti 2009).
Sa¤l›k profesyonelleri okullarda, halk sa¤l›¤› ala-n›nda, hastânelerde, ifl yerlerinde engelli bireylere hiz-met vermektedirler. Sa¤l›¤› gelifltirme, sa¤l›kl› yaflama konusunda bu gruba verilen hizmetlerin önemi bü-yüktür (Ocakc› 1999). Sa¤l›k hizmetleri kiflileraras› ilifl-kilere temellenir ve profesyonellerin öfke ile bafl etme-yi bilmeleri ve bireylere dan›flmanl›k edebilmeleri ge-rekmektedir. Bu araflt›rmada, görme engelli ergenlerin öfke düzeyi ve öfke ifâde tarzlar›n›n sosyodemografik özellikler aç›s›ndan incelenmesi amaçlanm›flt›r.
YÖNTEM
Bu araflt›rma görme engelli ergenlerin öfke düzey-leri, öfke ifâde tarzlar›n› ve cinsiyet, yafl, ebeveyn e¤i-tim durumu gibi bâz› de¤iflkenlerle iliflkilerini incele-mek amac›yla tan›mlay›c› olarak gerçeklefltirilmifltir.
Kat›l›mc›lar
Araflt›rman›n evrenini bir devlet görme engelliler ilkö¤retim okulunda ö¤renim gören 83 görme engelli ergen oluflturmufltur. Kurum izinleri al›nd›ktan sonra araflt›rman›n amaçlar› ergenlere anlat›lm›fl, araflt›rma-ya kat›lmay› kabûl eden ve sözel onam al›nan 59 gör-me engelli ergen örneklemi oluflturmufltur.
‹fllem
Ergenlere demografik özellikleri içeren Bilgi For-mu ve Sürekli Öfke – Öfke Tarz Ölçe¤i yüz yüze gö-rüflme yöntemiyle uygulanm›flt›r.
Spielberger taraf›ndan öfke duygusunun ifâdesi ve kontrolüne yönelik davran›fllar› ölçmek amac›yla geliflti-rilen Sürekli Öfke – Öfke Tarz Ölçe¤i’nin ülkemizde ge-çerlilik ve güvenirlili¤i cal›flmas› Özer taraf›ndan yap›l-m›flt›r. Dörtlü likert tipinde olan ölçek 34 madde içermek-tedir. Sürekli Öfke Ölçe¤i 10 madde, üç alt ölçekten olu-flan Öfke Tarz Ölçe¤i 24 maddedir ve alt ölçekler d›fla vu-rulan öfke (Öfke D›fla Vurma) 8 madde, içte tutulan öfke (Öfke ‹çte Tutma) 8 madde, kontrol alt›na al›nm›fl öfke (Öfke Kontrol) 8 maddeden oluflmaktad›r (Özer 1997).
Sürekli Öfkeden al›nan yüksek puanlar, öfke düze-yinin yüksek oldu¤unu, Öfke Kontrol ölçe¤indeki yüksek puanlar öfkenin kontrol edilebildi¤ini, Öfke D›fla Vurma ölçe¤indeki yüksek puanlar öfkenin ko-layca ifâde ediliyor oldu¤unu ve Öfke ‹çte Tutma ölçe-¤indeki yüksek puanlar ise öfkenin bast›r›lm›fl oldu-¤unu göstermektedir (Özer 1997).
Çal›flmada iç tutarl›k için ölçeklerin Cronbach Alfa de¤erleri hesaplanm›fl; Sürekli Öfke: 0.77, Öfke D›fla Vurma: 0.80, Öfke ‹çte Tutma: 0.73, Öfke Kontrol: 0.79 olarak bulunmufltur.
Çal›flmada veriler bilgisayar ortam›nda yüzdelik, ortalama ve t testi kullan›larak de¤erlendirilmifltir.
BULGULAR
Araflt›rmaya kat›lan ergenler ilkö¤retim 6, 7 ve 8. s›n›fa devam etmekte olup, %45.8’i (n=27) 6. s›n›ftad›r. Ergenlerin %33.9’u (n=20) 14, %30.5’i (n=18) 15 yafl›n-dad›r ve yafl ortalamas› 14.29±0.15’dir. Ergenlerin %62.7’si (n=37) erkek, %37.3’ü (n=22) k›zd›r. Görme engelli ergenlerin %78.0’i (n=46) yat›l› ve %22.0’si (n=13) gündüzlü ö¤renim görmektedir (Tablo 1).
Ergenlerin âilevî özellikleri incelendi¤inde annele-rin %15.3’ünün (n=9) okuma yazma bilmedi¤i, %57.6’s› (n=34) ilkokul, %5.1’nin (n=3) üniversite me-zunu oldu¤u belirlenmifltir. Ergenlerin babalar›n
Tablo1. Görme Engelli Ergenlerin Demografik Özelliklere Göre Da¤›l›m›
Demografik özellikler n % Yaş 12 5 8.5 13 8 13.6 14 20 33.9 15 18 30.5 16 7 11.9 17 1 1.7 Cinsiyet Kız 22 37.3 Erkek 37 62.7 Sınıf 6 27 45.8 7 8 13.6 8 24 40.7 Eğitim Biçimi Gündüzlü 13 22.0 Yatılı 46 78.0 Toplam 59 100
%5.1’inin okuma yazma bilmedi¤i, %50.8’i (n=30) il-kokul, %6.8’inin (n=4) üniversite mezunu oldu¤u be-lirlenmifltir. Görme engelli ergenlerin annelerinin %76.3’ü (n=45) ev han›m›, babalar›n %47.5’inin (n=28) iflçi oldu¤u bulunmufltur (Tablo 2).
Araflt›rmaya kat›lan ergenlerin %8.5’inin (n=5) tek
çocuk olmas›na karfl›n %39.0’u (n=23) 4-10 kardefltir (Tablo 2). Bir sorununuz/s›k›nt›n›z oldu¤unda kimler-le konuflursunuz sorusuna ise ergenkimler-lerin %49.1’i (n=29) anneleriyle konufltuklar› yan›t›n› vermifllerdir.
Görme engelli ergenlerde öfke puan ortalamalar› Sürekli Öfke X=25.17±6.37, Öfke Kontrol X=19.88±6.17, Öfke D›fla Vurma X=18.90±6.09, Öfke ‹çte Tutma X=18.69±5.61 olarak bulunmufltur (Tablo 3).
Ergenlerin cinsiyete göre puan ortalamalar› ince-lendi¤inde erkeklerin sürekli öfke puan ortalamalar› ve öfkeyi d›fla vurma puan ortalamalar›n›n k›zlara gö-re yüksek oldu¤u ve istatistiksel olarak anlaml› fark oldu¤u (sürekli öfke; t=1.932 p=0.05, öfkeyi d›fla vur-ma; t=2.128 p=0.03), yine erkeklerin öfkeyi içte tutma puan ortalamalar›n›n k›zlara göre yüksek oldu¤u ve istatistiksel olarak ileri derecede anlaml› fark oldu¤u (t=2.632 p=0.01) saptanm›flt›r (Tablo 4).
Görme engelli ergenlerin öfke düzeyleri ve öfke ifâde tarzlar›n›n yafl, ebeveyn e¤itim durumu gibi di-¤er araflt›rmada incelenen didi-¤er sosyodemografik de-¤iflkenlerle istatistiksel olarak anlaml› iliflkileri olma-d›¤› belirlenmifltir.
TARTIfiMA
Araflt›rma kapsam›ndaki görme engelli ergenlerin %62.7’si erkek ve %78.0’i yat›l› olarak ö¤renim görmek-tedir. Türkiye Cumhuriyeti Baflbakanl›k Özürlüler ‹da-resi - Özürlülük Araflt›rmalar› ve ‹statistik Dai‹da-resi Bafl-kanl›¤› verilerine göre ülkemizde görme engellilere yö-nelik yat›l› ve gündüzlü toplam 14 e¤itim kurumunda 1105 ergen ö¤renim görmektedir. Engellilerin yaklafl›k %41.0’i ilkokul, %5.64’ü ortaokul mezunu olup, yüksek e¤itime devam etme oran› %2.24’dür. Bu bilgiler, ülke-mizde engellilere yönelik e¤itim olanaklar›n›n yetersiz oldu¤unu düflündürmektedir (Türkiye Cumhuriyeti Baflbakanl›k Özürlüler ‹daresi-Özürlülük Araflt›rmalar› ve ‹statistik Dairesi Baflkanl›¤› 2005).
Görme engelli ergenlerin âilevî özellikleri incelen-di¤inde annelerin ve babalar›n yar›s›ndan fazlas› ilko-kul mezunu, annelerin büyük bir ço¤unlu¤unun ev Tablo2. Görme Engelli Ergenlerin Âilevî
Özelliklerine Göre Da¤›l›m›
Âilesel Özellikler n % Anne Eğitim Durumu
Okur-yazar değil 9 15.3 Okur-yazar 2 3.4 İlkokul 34 57.6 Ortaokul 7 11.9 Lise 4 6.8 Üniversite 3 5.1
Baba Eğitim Durumu
Okur-yazar değil 3 5.1 Okur-yazar 1 1.7 İlkokul 30 50.8 Ortaokul 13 22.0 Lise 8 13.6 Üniversite 4 6.8 Annenin iş/mesleği Ev hanımı 45 76.3 İşçi 8 13.6 Memur 3 5.1 Serbest meslek 3 5.1 Babanın iş/mesleği İşsiz 4 6.8 İşçi 28 47.5 Memur 8 13.6 Serbest meslek 19 32.2 Kardeş Sayısı Tek çocuk 5 8.5 2-3 kardeş 31 47.5 4-10 kardeş 23 39.0 Toplam 59 100
Tablo 3. Görme Engelli Ergenlerin Öfke Düzeyi ve Öfke ‹fade Tarzlar›n›n Da¤›l›m›
Öfke Düzeyi ve Öfke İfade Tarzları İtem Sayısı Ort. S
Sürekli Öfke 10 25.17 6.377
Öfkeyi Dışa Vurma 8 18.90 6.093
Öfkeyi İçte Tutma 8 18.69 5.615
han›m›, babalar›n yaklafl›k yar›s›n›n iflçi oldu¤u bu-lunmufltur. Türkiye Nüfus Sa¤l›k Araflt›rmas› (TNSA) 2003 raporuna göre, ülkemizde kad›nlar›n %52.0’si il-kö¤retim birinci kademe e¤itimini tamamlam›fl olup, e¤itime devam etme oran› e¤itim düzeyi yükseldikçe önemli ölçüde düflmektedir (TNSA 2008).
Araflt›rma kapsam›ndaki görme engelli ergenlerin %49.1’i bir sorunu/s›k›nt›s› oldu¤unda anneleriyle konufltuklar› ifâde etmifllerdir. Ergenlerin büyük ço-¤unlu¤unun yat›l› ö¤renim gördü¤ü dikkate al›nd›-¤›nda; engelli ergenlerin en önemli destek sistemlerin-den biri olan âilesistemlerin-den uzak oldu¤u görülmekte ve bu anlamda yeterli destek alamayacaklar›n› düflündür-mektedir. Bu ba¤lamda, görme engelli ergenlerin dö-nemsel s›k›nt›lar›n› çözmede farkl› destek sistemlerini etkin hale getirmenin önemi ortaya ç›kmaktad›r. Er-genlik dönemindeki en önemli özelliklerden biri de ba¤›ms›zlaflma çabas›d›r. Ergen içsel dünyas›nda an-ne-baban›n tüm güçlülü¤ünü çözümleyip, kendini on-lardan ayr› ve ba¤›ms›z bir birey olarak kabûl etme ça-bas› içindedir (Y›lmaz 1990). Âileden uzak olma ve kendi sorumlulu¤unu alma durumunun, ergenin ba-¤›ms›zlaflma sürecini etkileyebilece¤i düflünülebilir.
Araflt›rma kapsam›ndaki görme engelli ergenlerin sürekli öfke puan ortalamalar›n›n yüksek oldu¤u be-lirlenmifltir. Do¤an ve arkadafllar›n›n (1999) yapt›klar› çal›flmada ergenlerin sürekli öfke puan ortalamas›n›n 20.96 oldu¤u, öfke kontrol puan›n›n 20.75 ve öfkeyi d›-fla vurma puan ortalamas›n›n 16.15 olarak bulmalar› bulgular›m›zla k›smen paralellik göstermektedir (Do-¤an, Güler ve Koçak 1999). Arslan’›n çal›flmas›nda (2005) Sürekli Öfke X=30.4±2.95, Öfke Kontrol X=17.7±2.86, Öfke D›fla Vurma X=19.9±1.59, Öfke ‹çte Tutma X=19.6±1.71 olarak bulunmufltur ve bizim bul-gular›m›zla paralellik göstermektedir. Ülkemizde gör-me engelli ergen örnekleminde yap›lm›fl benzer bir araflt›rmaya rastlanmamakla birlikte, engelli olmayan ergenlere yap›lan çal›flma bulgular›yla bulgular›m›z›n
benzerlik göstermesi, öfke düzeyi ve ifâde tarz› aç›s›n-dan görme engelli ergenlerle di¤er ergenler aras›nda büyük bir farkl›l›k olmad›¤›n› düflündürmektedir.
Araflt›rmada görme engelli erkek ergenlerin k›z er-genlere oranla istatistiksel olarak anlaml› ölçüde daha yüksek sürekli öfke, öfkeyi d›fla vurma ve içte tutma puanlar› alm›fllard›r. Bütün yafl dönemlerinde k›zlar›n erkeklere oranla öfkelerini daha az ifâde ettikleri, flid-dete mâruz kalsalar bile erkek ergenlerin k›zlardan daha çok agresif ve itkisel davran›fllar gösterdikleri li-teratürde bildirilmektedir (Leschied ve ark. 2001).
Çal›flma bulgular›yla benzer olarak, Cox ve arka-dafllar› (2000) yapt›klar› çal›flmada k›zlar›n erkeklere göre öfkelerini daha çok bast›rd›klar›n› ve kontrol et-tiklerini, erkeklerin ise daha çok öfkelerini d›fla yans›t-t›klar›n› bulmufllard›r (Cox ve ark. 2000). Ramirez ve arkadafllar›n›n (2001) üç ayr› toplumsal gruptan olu-flan örneklemde üniversite ergenleri ile yapt›klar› ça-l›flmada ise k›zlar›n yine öfkelerini duygusal düzeyde yaflad›klar› ve içlerinde tuttuklar› oysa erkeklerin dav-ran›flsal düzeyde yaflad›klar› ve karfl›lar›ndaki kifliye yans›tt›klar› bulunmufltur (Ramirez, Fujihara ve Van Goozen 2001). Erdur ve arkadafllar›n›n (2009) yapt›k-lar› çal›flmada benzer olarak k›zyapt›k-lar›n öfkelerini içe yans›tt›klar›, erkeklerin ise öfkelerini d›fla yans›tt›kla-r›n› bulmufllard›r (Erdur-Baker ve ark. 2009).
Görme engelli ergenlerin öfke düzeyleri ve öfke ifâde tarzlar›n›n yafl, ebeveyn e¤itim durumu gibi di-¤er sosyodemografik de¤iflkenlerle istatistiksel olarak anlaml› iliflkileri olamad›¤› ve engelli olamayan ak-ranlar›ndan önemli farkl›l›k göstermedikleri belirlen-memifltir.
S›n›rl›l›klar
Çal›flma bir görme engelliler ilkö¤retim okulunda ö¤renim gören, araflt›rmaya kat›lmay› kabûl eden gör-me engelli ergenlerle gerçeklefltirilmifl kesitsel tan›m-lay›c› bir çal›flmad›r. Bulgular bu grupla s›n›rl›d›r. Tablo 4. Cinsiyet ile Öfke Düzeyi ve Öfke ‹fâde Tarzlar›n›n ‹liflkisi
Sürekli Öfke Öfkeyi Dışa Öfkeyi İçte Tutma Öfke Kontrol Vurma
Cinsiyet n Ort. S n Ort. S n Ort. S n Ort. S
Kız 22 23.14 5.809 22 16.77 5.108 22 16.32 4.941 22 18.27 6.430
Erkek 37 26.38 6.465 37 20.16 6.340 37 20.11 5.572 37 20.84 5.890
t =1.932 t = 2.128 t =2.632 t=1.563
SONUÇ
Görme engelli ergenlerin öfke düzeyleri ve öfke ifâde tarzlar›n› belirlemek amac›yla planlanan bu ça-l›flmada örneklemi oluflturan grubun sürekli öfke dü-zeylerinin yüksek oldu¤u, erkeklerin sürekli öfke pu-an ortalamalar› ve öfkeyi d›fla vurma pupu-an ortalama-lar›n›n k›zlara göre yüksek oldu¤u ve di¤er demogra-fik de¤iflkenlerle öfke düzeyi ve ifâde tarz›n›n iliflkili olmad›¤› bulunmufltur.
‹lgili literatürde görme engelli ergenlerin öfke dü-zeyleri ve öfke ifâde tarzlar›na iliflkin bir çal›flmaya rast-lanmam›fl olmas› dikkate al›nd›¤›nda ve bulgular›m›z do¤rultusunda ülkemizde özellikle engelli ergenlere yö-nelik büyük ölçekli benzer çal›flmalar›n yap›lmas› ve en-gelli ergenlere sa¤l›k bak›m› sunan profesyonellerin bu verileri giriflimlerinde temel almalar› önerilebilir. Engel-li ergenlerle çal›flan sa¤l›k profesyonellerinin öfke yöne-timi ile ilgili e¤itimler ve grup çal›flmalar› yapmalar›n›n önemli oldu¤u düflünülmektedir.
KAYNAKLAR
Albayrak B, Kutlu Y (2009) Ergenlerde öfke ifade tarz› ve iliflkili faktörler. Maltepe Üniversitesi Hemflirelik Bilim ve Sanat› Dergisi; 2: 57-61.
Arslan C (2009) Anger, self-esteem, and perceived social support in adolescence. Social Behavior and Personality; 37: 555-564. Bat›gün AD, fiahin NH (2003) Öfke, dürtüsellik ve problem çöz-me becerilerindeki yetersizlik gençlik intiharlar›n›n haberci-si olabilir mi? Türk Phaberci-sikoloji Dergihaberci-si; 18: 37-52.
Blake CS, Hamrin V (2007) Current approaches to the assess-ment and manageassess-ment of anger and aggression in youth: a review. J Child and Adolesc Psychiatr Nurs; 20(4):209-21. Burney DM (2006) An investigation anger styles in adolescents
students. Negro Educ Rev; 57 (1–2): 35–51.
Campbell J (2007) Understanding the emotional needs of child-ren who are blind. J Visual Impair Blindness; 101: 351-357. Coles CJ, Greene AF, Braithwaite HO (2002) The relationship
bet-ween personality, anger expression and perceived family control among incarcerated male juveniles. Adolesence; 37(146):395-409.
Cox LD, Stabb DS, Hulgus JF (2000) Anger and depression in girls and boys. Psychol Woman Quarterly; 24, 110–112. T Demir, Ü fien (2009). Görme engelli ö¤rencilerin çeflitli
de¤ifl-kenler aç›s›ndan ö¤renme stilleri üzerine bir araflt›rma. Uluslararas› Sosyal Araflt›rmalar Dergisi; 2(8):154-161. Do¤an S, Güler H, Koçak E (1999) Hemflirelerin hastalar›n öfke
davran›fllar›na tepkileri ve kendi öfke düzeylerinin belirlen-mesi. CÜ Hemflirelik Yüksekokulu Dergisi; 3: 20-26. Duran Ö, Eldeleklio¤lu J (2005) Öfke kontrol program›n›n 15–18
yafl aras› ergenler üzerindeki etkilili¤inin araflt›r›lmas›. GÜ Gazi E¤itim Fakültesi Dergisi; 25: 267-280.
Erdur-Baker Ö, Özgülük SB, Turan N, Demirci-Dan›fl›k N (2009) Ruminat›on and anger/ anger expression styles as risk fac-tors for psychological symptoms of adolescents. Turkish
Psychol Couns Guidance J; 4: 43-53.
Gambetti E, Giusberti F (2009) Trait anger and anger expression style in children’s risky decisions. Aggress Behav; 35(1):14-23.
Gordon T (1996) Etkili Ana-baba E¤itimi ile ‹letiflim Dili. 1.Ba-s›m. ‹stanbul: Sistem Yay›nc›l›k, 108–123.
Herrmann SD (2003) Anger and agression management in yo-ung adolescents: an experimental validation of the SCARE program. Educ Treat Children; 26: 273–302.
Kulaks›zo¤lu A (1998) Ergenlik Psikolojisi. 1. Bas›m. ‹stanbul: Remzi Kitabevi, 11–79.
Leenaars AA, Wilde EJ, Wenckstern S, Kral M (2001) Suicide notes of adolescents: a life-span comparison. Can J Behav Sci; 33: 47–57.
Leschied AW, Cummings AL, Brunschot MV, Cunningham A, Saunders A (2001) Aggression in adolescent girls: ›mp-lications for policy, prevention, and treatment. Can Psychol; 42: 200–215.
Ocakc› A (1999) Özürlü çocukta sa¤l›¤› gelifltirme: bir hemflirelik yaklafl›m›. Hemflirelik Forumu; 2: 292–299.
Özer AK (1997) Sürekli Öfke- Öfke Tarz Ölçe¤i. Savafl›r I, fiahin NH, editörler. Biliflsel Davran›flç› Terapilerde De¤erlendir-me: S›k kullan›lan Ölçekler Ankara; Türk Psikologlar Der-ne¤i Yay›nlar›, No: 9.
Puskar K, Bernardo LM, Haley T, Stark KH (2008) Anger cor-related w›th psychosoc›al variables in rural youth. Issues in Comprehensive Pediatric Nursing; 31: 71–87.
Ramirez JM, Fujihara T, Van Goozen S (2001) Cultural and gen-der differances in anger and agression: A Comparison bet-ween Japanase, Duct and Spanish students. J Soc Psychol; 141: 119–121.
Starner TM, Peters RM (2004) Anger expression and blood pres-sure in adolescents. J School Nursing; 20: 335-342.
Stern BS (1999) Anger management in parent adolescent conflict. Am J Family Ther; 27: 181–193.
Terzian MA, Fraser MW (2005) Preventing aggressive behavior and drug use in elementary school: six family-oriented prog-rams. Aggression Viol Behav; 10: 407–435.
TNSA (2008) Türkiye Nüfus ve Sa¤l›k Araflt›rmas› Raporu-Temel Bulgular. [Online] Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Retrieved… from http://www. hips.hacet-tepe.edu.tr.
Türkiye Cumhuriyeti Baflbakanl›k Özürlüler ‹daresi-Özürlülük Araflt›rmalar› ve ‹statistik Dairesi Baflkanl›¤› (2005) Türkiye Özürlüler Araflt›rmas› Temel Göstergeleri. [Online] Ret-rieved from http:// www.ozida.gov.tr
Türkiye ‹statistik Kurumu (2009) Adrese Dayal› Nüfus Kay›t Sis-temi Nüfus Say›m› Sonuçlar› [Online] Retrieved from http://www.tuik.gov.tr
Wolf K, Foshee VA (2003). Family violence, anger expression styles, and adolescent dating violence. J Family Viol; 18: 309–316.
Y›lmaz H (1990) 14–18 Yafl grubu ortaö¤retim ergenlerinin cinsel e¤itimi. Ankara Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi (Dan›flman: Kazanc› O), 5–35.
Y›lmazer T (2002) Adolesan Sa¤l›¤› ve Geliflimi. 46. Pediatri Kongresi, Mersin.
