AFYON'DAN DERLENEN ÜÇ EFSANE
Ahmet OĞUZ»
B urada Afyon Kalesi, Gazlıgöl Kaplıcası ve Meçhul Asker Mezarı ile ilgili üç efsane anlatılacaktır.
1- Afyon Kalesi hakkında anlatılan efsa-£Xi.
ne: ‘
Dağlar arasında bulunan Afyon şehrinin ortasındaki kale hakkında halk arasında de ğişik efsaneler anlatılm aktadır. Yerden iki- yüz m etre kadar yüksek olan kale, sarp kaya lardan m eydana gelmekte, kayalar üzerinde de değişik medeniyetlere ait figürler bulun m aktadır. Kendisine ilginç gelen her olay ve ya yer hakkında değişik efsaneler anlatabilen Anadolu halkı yaratıcı zekâsını burada da us taca kullanm ıştır. Firigler ve Perslere kadar götürülen Afyon şehir tarihinde Bizans Impa- ratorluğu’nun önemli bir yeri vardır.(l) An cak bu kale hakkında anlatılanlar Bizans ile sınırlı değildir. Hz. Ali, yaptığı savaşlar ve atı ile ilgili efsaneler de bulunmaktadır.{2) Yine halk arasında kalenin içinde bulunduğu ka bul edilen hazine ile ilgili değişik inançlar vardır. Bu anlatacağım ız efsane de kalenin içinde bulunan hazine ile ilgilidir. Ancak hâ zinenin kimlerden kaldığı belli değildir.
Afyon ve çevre halkınca sevilip sayılan ve de ilmine güvenilen dört imam, kalenin için de bulunan hâzineyi bulmak için kaleye çıka rak gizli olan kale kapısından içeri girmek için yol ararlar. Kayalar arasında dolaşırken yarım çocuk cesediyle karşılaşırlar. Çocuğun yansının bulunduğu yerde kapının olacağını tahm in eden imam lar, okudukları dualarla kapıyı açarlar. İçerde donanımlı, tam teçhi- zatlı iki askerle karşılaşırlar. Bu iki asker ile hâzineyi bekleyen ejderi (yılan) dualarla ge çen im am lar, hâzinenin bulunduğu yere va rırlar. İçerde sandık içinde yüklü bir hazine ile üzeri pullarla örtülü dünya güzeli bir kızla karşılaşırlar. Askerlerin yanından geçerken
* A fyo n Kocutcpc Üniversitesi fv ıı-E ıl. 1 jk. Aru>. GOr.
hâzinenin yanında hiç bir dünya kelamı ko- nuşm ayacaklanna söz veren im am lar, hâzi neyi ve kızı görünce dayanam azlar ve konuş maya başlayınca tılsım yavaş yavaş bozulur. Tılsım bozulunca kızın üzerindeki pullar da dökülmeye başlar. Kızın üzeri açılınca imam lardan birisi "yeter be" diye bağınr. Konuş m am aya söz verdikleri halde konuştukları için ölümle cezalandırılacaklardır. Ancak imamların halk arasındaki itib arlan da dik kate alınarak cezaları hafifletilir, h er imam çevredeki bir tepeye fırlatılır.
Kalenin içindeki gizli hâzineyi çıkarm ak için son zam anlarda Almanlar, Amerikalılar ve daha başkalannm girişim leri olduğu a n cak halkın bunlara izin vermediği söylenmek tedir.
2- Gazlıgöl Kaplıcasıyla ilgili Efsane: Afyon ve çevresi şifalı kaplıcalarla dolu dur. Bunlardan biri de Gazlıgöl kaplıcasıyla ilgili olarak Firigya kralı Eşek Kulaklı Midas ile ilgilidir.(3) Bizim anlatacağımız efsane ise Gazlıgöl'Ün üzeri açık ham am ı ile ilgilidir. Adı geçen yer Afyon'a on km. uzaklıktadır.
Gazlıgöl'de bulunan bir suya güzel bir kız girer ve bir daha çıkmaz. O günden sonra au "kudret hamamı"na dönüşür. Hamamın üzeri de örtü kabul etmez. Hamamın üzerini ö rt mek için teşebbüsler olmuşsa da felaketle so nuçlanmıştır. Üzerine örtülen ağaç, ta h ta ve benzeri malzemeler etrafa dağılmıştır. Ham a mın üzeri bugün de açıktır,
3- Meçhul Asker M ezan île İlgili Efsane: Afyon, Türkler'in Anadolu’yu 1071 ta ri hinden itibaren feth etmeye başlam alarıyla birlikte, Bizans im paratorluğu ile yoğun bir m ücadeleye girilm iş, A nadolu’yu Türkiye yapm ak için o günden bu güne sayısız şehit verilmiştir. Milli mücadele döneminde de Af yon 28 Mart 1921'de işgal edilir. Hemen ark a sından geri alınır.(4) Ancak Yunan kuvvetleri
13 Temmuz 1921'den itibaren şehri tekrar iş gal eder ve işgal 27 Ağustos 1922’de Bona erer(ö). Yakm ta rih tek i bu olaylar halkın benliğinde uzun süre önemli yer işgal etmiş tir.
Efsane, gerçek veya hayâli muayyen şa hıs, hâdise veya yer hakkında anlatılan bir tü rd ü r,(6) B urada ahlatacağım ız efsane de yer, 2am an ve yakın tarihte yaşanan olaylar la yakından ilgilidir,
Afyon'un Çavuşbaş m ahallesi civarında yol yapm ak amacıyla çalışan dozerler bir taşa çarparlar ancak tüm çabalara rağmen taş ye rinden oynatılamaz. Bunun Üzerine taşın çev resi açılır, içinde elbisesi dahi solmayan bir asker cesedi bulunur. Askerin elinde bir tüfek vardır. Ancak tüfeğe sıkıca sarılan asker ne tüfeği bırakır ne de kendisi yerinden oynatı- labilir. Çevre halkı ve yetkililer gelir, derin hocalar dualar okur ancak asker tüfeği dahi bırakmaz. Çevre köylerden birisi "askerin ko m utanım bulalım" deri Komutan gelir askere
"rahat ol" der asker tüfeği bırakır. Tüfek alı narak asker oraya tekrar defnedilir ve üzeri ne türbe yapılır.
A skerin tüfeği bırakm ası şu şekilde de an latılır Asker tüfeği vermeyince "vatanın si laha ihtiyacı var" denilir ve asker silahım bı rakır.
NOTLAR
1) 1973 Afyon II Ytlhğ», 8,1-2
2) irfan Ünv«r Nasrattınojlu, Afyon kar ahir Efsaneleri, N u- ratttnoğlu Yayınlan, Ankara 29 Ekim 1973, a. 44-46. 3) irfan Ünver Nasrattınoğlu, Ago. » 5-7.
4) Solahattin Tanael. Mondros'tan Mudanya'ya Kadar, An kara 1974, cilt IV,s. 80-83.
6) Utkan Kocatürk, Doğumundan ölümüne Kadar Kaynak- çah Atatürk Glinlüjü, Ankara 1992, e. 202-203. 6) Saim Sakao$u, Anadolu-Türk Efsanelerindi Tay Kedime
Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Katalogu, Ankara 1980, ı. 3.
KAYNAK KİŞİLER
Abdulah YILMAZ, yay: 28, tahsil; Um masunu, Afyonlu. Şükrü GENÇ, yay: 22, tahail: ilkokul macunu, Afyonlu. Katım ILARSLAN, yay: 28, tahsil: Üniversite metunu, Af
yonlu.
r
. . .:
T Ü R K B İ R L İ Ğ İ
Şiir: Kazak Akını Batırhan BOZKTJRT
Beste; Ozan Şamil
Türkiye Türkçesi: Fadü Ali
Köktürk yer Tanrısı Ulu dedem
Türkün kutsal .bağrından
f
Onu düşünsem ateşlerde yanarım
' Tarihin çekmiş otan ağrından
k
