DENĠM KUMAġLARDA FARKLI YIKAMA UYGULAMALARININ RENK DEĞERLENDĠRMESĠ
Color Evaluation in Different Washing Applications On Denim Fabrics
Füsun DOBA KADEM*, ġehpal ÖZDEMĠR*, Deniz CĠVAN YĠĞĠT*
*Çukurova Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Tekstil Mühendisliği Bölümü
Öz: Denim, genellikle 1/2, 2/1 ya da 3/1 dimi yapısında dokunan, boyamasında indigo
kullanılan ağır bir kumaĢtır. DeğiĢen ve geliĢen moda endüstrisinde denimin performans özellikleri çok etkili olsa da renk, görünüĢ, tuĢe gibi özellikler alıcıda albeni oluĢturmaktadır. Bu çalıĢmada seçilmiĢ bir denim iĢletmesinde (BOSSA Denim ve Spor Giyim ĠĢletmeleri-ADANA) siyah boyama, indigo boyama ve siyah/siyah boyama olmak üzere 3 farklı denim boyama uygulaması seçilmiĢtir. Bu 3 kumaĢa 3 farklı renk derinleĢtirici kimyasal 4 farklı reçete ile uygulanmıĢtır (12 numune). Uygulama sonrasında elde edilen tüm kumaĢlara iĢletmede yapılan endüstriyel yıkamalardan rins, enzim ve taĢ yıkamalar yapılmıĢtır. Yıkama sonrasında da kumaĢların renk değerleri spektrofotometre cihazı ile ölçülmüĢtür. Spektrofotometre cihazında renk analizi yaparken CIELAB renk sistemi temel alınmaktadır. Uygulama sonrası renkler analiz edildiğinde, 2 numaralı reçete uygulamasının tüm boyamalarda ve yıkamalarda renkte koyulaĢmayı sağladığı görülmüĢtür. Her bir reçete için yapılan rins, enzim ve taĢ yıkama uygulamalarında renk değerlerinde farklılıklar olduğu görülmüĢtür. Renk farklılığı(∆E) sonuçlarına bakıldığında da en büyük ∆E değeri, beklendiği gibi 2 nolu reçete uygulamasından elde edilmiĢtir.
Anahtar Kelimeler: Denim, Ġndigo, Spektrofotometrik analiz, Renk derinleĢtirici. Abstract: The denim is a heavy fabric that is woven at the 1/2, 2/1 or 3/1 twill,
usually with indigo dye. In a changing and evolving fashion industry, performance features are very effective, but features such as color, appearance, and touch make the buyer attract. In this study, three different dyeing applications, black dyeing, indigo dyeing and black / black dyeing, were selected in a denim mill (BOSSA -ADANA). These 3 fabrics were applied with 3 different color-deepening chemicals 4 different prescriptions (12 samples). All fabrics were washed with rinse, enzyme and stone washing the application. The color values of the fabrics were also measured by a spectrophotometer after all washings. CIELab color system is based on color analysis in spectrophotometer.
After the application, when the colors were analyzed, it was seen that the 2nd recipe application made color darker in all dyes and washings. It has been observed that there are differences in the color values of rinse, enzyme and stone washing applications and each prescription. When looking at the color difference (ΔE) results, the greatest ΔE value was obtained from 2nd recipe application as expected.
Key words: Denim, Indigo, Spectrophotometric analysis, Color-deepening. 1. GiriĢ
Levi Strauss adındaki bir Amerikalı‘nın 1850 yılında altın arayıcıları için çadır bezinden yapmıĢ olduğu iĢ pantolonundan yola çıkan denim, dünyada en çok üretilen giysi türüdür. Zorlanmaya maruz kısımlarında çakma perçinler kullanılarak daha da sağlamlaĢtırılan denim kumaĢtan dikilmiĢ pantolonlar, önceleri Amerika‘da fabrika, maden, demiryolu iĢçileri ve çiftçiler tarafından kullanılmıĢ, II. Dünya SavaĢı‘ndan sonra bütün dünyaya yayılmıĢtır. Günümüzde ise her yaĢtan ve her kesimden kullanıcıya hitap etmektedir. Spor giyim alanında geniĢleyen dünya
pazarında denim kumaĢı günümüzde üstün bir pozisyondadır. % 100 pamuklu klasik denim kumaĢların yanı sıra pamuk, polyester, modal, tencel gibi karıĢımlı kaliteler de yıllardır kullanılmaktadır (Kunt, 2004).
Denim, genellikle 1/2, 2/1 ya da 3/1 dimi yapısında dokunan, boyamasında indigo kullanılan ağır bir kumaĢtır. AĢınma ile oluĢan eskimiĢ hava ise denim kumaĢların en büyük özelliğidir. AĢınma baĢladıkça iç dokudaki beyazlık ortaya çıkmakta ve beğenilen eskimiĢ hava yaratılmaktadır Denim kumaĢların boyanmasında kullanılan indigo; indigofera tinctoria bitkisinin yapraklarından üretilmiĢtir (Akçakoca, 2011).
Denim giysiler, Türkiye‘de dokuma konfeksiyon sanayinin önemli üretim dallarından biridir ve bu ürün grubunun 2018 ocak-mart aylarında Türkiye‘nin dokuma konfeksiyon ihracatı içerisindeki payı %27,4 oranında olmuĢtur (ITKIB, 2018).
Denimin üretim prosesi kullanılacak ipliklerin üretimi ve denim kumaĢa karakteristik özelliğini kazandıran indigo boyarmaddenin ve son yıllarda değiĢik renk efekti ve farklı kullanım özellikleri kazandıran diğer boyarmaddelerin (kükürt, küp, reaktif vb.), denim kumaĢın çözgüsünü oluĢturacak ipliklere aktarılması iĢlemi ile baĢlamaktadır. Boyama iĢleminden sonra gelen haĢıl iĢlemi, özellikle denim dokumacılığında kalite ve randımanı doğrudan etkileyen önemli bir iĢlemdir. HaĢılda, ipliklerin üzeri kuvvetlendirici bir filmle kaplanmaktadır, böylece dokuma esnasında oluĢabilecek iplik kopuĢları minimize edilebilmektedir. HaĢıllama iĢleminden sonra dokuma iĢlemi tamamlanan kumaĢlar görünüm ve kullanım özelliklerinin geliĢtirilmesi, kullanıma uygun hale gelebilmesi için terbiye makinelerinde birtakım fiziksel ve kimyasal iĢlemlere sokulmaktadırlar. Konfeksiyon sonrası giyilebilecek duruma gelen denim ürünler, moda taleplerine göre ya kuru halde (yıkanmadan) müĢteriye ulaĢtırılır ya da 1970‘lerde uygulanmaya baĢlanan ve günümüzde ayrı bir moda oluĢumunu sağlayan çeĢitli yıkama iĢlemlerine tabi tutulur (Kunt, 2004).
1.1. Spektrofotometrik Renk Analizi
Herhangi bir rengin sayısal değerlerden yararlanılarak yapılan ölçümü ve değerlerin baĢka yer ve zamanda karĢılaĢtırılması iĢlemi Spektrofotometrik Renk Analizi olarak tanımlanmaktadır. Spektrofotometre cihazında renk analizi yaparken CIE Lab renk sistemi temel alınmaktadır. CIE Lab sisteminde L, a, b değerleri ile ∆E renk farklılığı değerleri ölçülüp kıyaslanabilmektedir.
Bu çalıĢmada ölçümler için Minolta marka CM 3600 D model spektrofotometre kullanılmıĢtır. Renk farklılıklarının hesaplanması için de Real Colour 1.3® ve CHROMA CMY® yazılımlarından faydalanılmıĢtır. Renk farklılıkları tespit edilirken yapılan ölçümlerde, L
değeri açıklık-koyuluk, a değeri kırmızılık-yeĢillik , b değeri sarılık-mavilik ifadesidir.
1.1. ÇalıĢmanın Amacı, Kapsamı ve Organizasyonu
DeğiĢen ve geliĢen moda endüstrisinde denimin performans özellikleri çok etkili olsa da renk, görünüĢ, tuĢe gibi özellikler alıcıda albeni oluĢturmaktadır. Bu nedenledir ki, koleksiyonlar hazırlanırken renk, görünüĢ, yıkama, tuĢe özellikler ön plana çıkar.
Her dönemin kendine has özellikleri, moda akımlarını oluĢturmaktadır. Bunlar toplumlara göre Ģekillenerek özgünleĢir, geliĢir, değiĢir ve çeĢitlenir. Üretici firmalar bu akımları yakalamak ve akımların getirdiği taleplere cevap vermek mecburiyetindedirler. Bunu da, ürün geliĢtirme çalıĢmalarıyla yapmak mümkündür. Renk çalıĢmaları da bu yelpazeyi geniĢletmekte kilit rol oynamaktadır.
Bu çalıĢmada seçilmiĢ bir denim iĢletmesinde (BOSSA Denim ve Spor Giyim ĠĢletmeleri-ADANA) siyah boyama, indigo boyama ve siyah/siyah boyama olmak üzere 3 farklı denim boyama uygulaması seçilmiĢtir. Bu 3 kumaĢa 3 farklı renk derinleĢtirici kimyasal 4 farklı reçete ile uygulanmıĢtır. Uygulama sonrasında elde edilen tüm kumaĢlara iĢletmede yapılan endüstriyel yıkamalardan rins, enzim ve taĢ yıkamalar yapılmıĢtır. Yıkama sonrasında da kumaĢların renk değerleri spektrofotometre cihazı ile ölçülmüĢtür.
2. Önceki ÇalıĢmalar
J.H.Xin ve ark. (2000), yaptıkları çalıĢmada çeĢitli parametrelerin çözgülerin indigo ile boyanmasına etkilerini incelemiĢtir. Bu parametreler; boya konsantrasyonu, dip sayısı, boya banyosu pH‘ı, indirgen madde miktarı, oksidasyon süresi ve sıcaklığıdır. Bu parametreler yalnızca renk tonun değil, renk derinliğini de etkilemektedir. Bu, boyama parametreleri değiĢtiğinde değiĢen renk ölçüm sonuçları ile açıkça görülmüĢtür. Ġndigo konsantrasyonu, dip sayısı ve oksidasyon sıcaklığı renk değiĢim oranı ile doğru orantılı olarak sonuçlanmıĢtır. pH değeri belli bir optimal seviyeye kadar rengi etkilerken yükselen bir grafik çizmektedir. Ancak yaklaĢık 12 pH‘da grafik azalan bir eğriye dönmüĢtür.
N.Meksi ve arkadaĢları (2007), denimin klasik indigo boyamasında indirgen madde olarak kullanılan sodyum ditiyonit (sık bilinen adıyla sodyum hidrosülfit:Na2S2O4 ) yerine sodyum borohidrid (NaBH4 )kullanmıĢtır. Leuko formdaki indigo konsantrasyonunu ölçmek için bir potansiyometrik titrasyon prosesi yerleĢtirilmiĢtir. Sıcaklık ve indirgen madde parametrelerinin etkileri incelenmiĢtir. Bu çalıĢma göstermiĢtir ki; maksimum indigo randımanı 55 °C‘de ,%1 indirgen madde ölçüsünde alınmıĢtır. Boyama sonuçları renk ölçümü yapılarak da incelenmiĢtir. En efektif renk sonucu 40 °C, %1 indirgen madde kullanılarak alınmıĢtır.
Gorensek ve ark. (2008), çalıĢmalarında sıcaklık, pH ve Sodyum Oksit Silisyum Oksit (SOSO) ilavesinin dip boyama prosesi esnasında
ilavesinin boyanabilirlik üzerine etkisini ölçmeyi amaçlamıĢtır. Sonuçlar incelendiğinde, boyama teknesi sıcaklığının pamuklu çözgü renk randımanını büyük ölçüde etkilediği ortaya çıkmıĢtır.
Toksöz M. ve Mezarcıöz S. (2013), çalıĢmalarında denim terbiyesinde uygulanan yıkama iĢlemlerinden bazılarını ele almıĢ ve bu yıkamaların kumaĢların kopma mukavemeti ve boyut değiĢimine etkisini incelemiĢlerdir.
Tölek ġ. Ve Doba Kadem F. 2015 yılında yaptıkları bir çalıĢmada indigo+sülfür boyamaya ilave bir boyama adımı ekleyerek yenilikçi bir uygulama yapmıĢlardır. Elde edilen sonuçlar incelendiğinde yeni uygulama sonucu çıkan rengin, referans renge göre daha ağır yıkamalarda dahi koyu kaldığı gözlenmiĢtir. Haslık sonuçlarında da kötüleĢme olmadığı tespit edilmiĢtir.
3. Materyal-Metot
Numunelerin üretim parametreleri aĢağıdaki tabloda gösterildiği gibidir.
Tablo 1. Numune Üretim Parametreleri
Numune Adı Siyah Ġndigo Siyah/siyah
Atkı Ġpliği Numarası (Ne) 16,5 16,5 16,5 Çözgü Ġpliği Numarası(Ne) 13,5 13,5 13,5 Atkı Sıklığı (atkı/cm) 21 21 21 Çözgü Sıklığı(tel/cm) 32 32 32 KumaĢ Kompozisyonu 98%Pamuk+2%Elastan KumaĢ Eni(cm) 135 135 138 Terbiye ĠĢlem ġartları Tek yüz yakma Merserizasy on (NAOH-18° Bè) Yıkama (40° C) YumuĢatıcı apre Sanforizasy on Tek yüz yakma Merserizasyo n (NAOH-18° Bè) Yıkama (40° C) YumuĢatıcı apre Sanforizasyon Tek yüz yakma Kükürt boyama YumuĢatıcı ve haslık iyileĢtirici apre Sanforizasy on
Üretilen kumaĢlara uygulanan endüstriyel yıkama prosesleri Tablo 2‘de verilmiĢtir. Ayrıca çalıĢmanın temel amacı olan renk derinleĢtirmeyi sağlaması beklenen, slikon esaslı renk derinleĢtirici kimyasalların kullanım reçeteleri ile ilgili detaylı bilgilere aĢağıdaki tabloda yer verilmiĢtir. Uygulamada 3 farklı kimyasal 4 farklı reçete ile denenmiĢtir. Kimyasal uygulanmıĢ ve uygulanmamıĢ kumaĢların renk değerleri hem yıkanmadan ölçülmüĢ, hem de 3 farklı endüstriyel yıkama sonunda ölçülmüĢtür.
Tablo 2. Endüstriyel Yıkama ĠĢlem Adımları
Yıkama ġekli Uygulama ġekli
Rins Yıkama 2ˈ 30 °C su
Enzim Yıkama Selüloz enzimi 30ˈ 45°C, Dispergatör TaĢ Yıkama
30ˈ 45°C ponza taĢı ile iĢlem Dispergatör
Abrasyon önleyici enzim
Tablo 3. Uygulama Reçeteleri Reçete No pH Miktar(g/ l) Kurutma/Fi kse Ġlave Kimyasallar 1 5-5,5 40 130 °C kurutma Islatıcı 2 g/l 2 5-5,5 80 130 °C kurutma 3 5-6 30 130 °C kurutma 170 °C 1ˈ fikse 4 5-5,5 40 130 °C kurutma 4. Sonuçlar
Farklı renk derinleĢtirici kimyasal reçeteleri uygulanmıĢ, farklı yıkama gücü ve yıkama prosesleriyle yıkanmıĢ numune kumaĢların spektrofotometrik renk ölçümlerinin sonuçları Ġndigo boya ile boyanmıĢ numuneler için Tablo 4‘de, Siyah boya ile boyanmıĢ numuneler için Tablo 5‘de ve Siyah/siyah boya ile boyanmıĢ numuneler için Tablo 6‘da verilmiĢtir.
Tablo 4. Ġndigo BoyanmıĢ Numuneler Ġçin Spektrofotometrik Analiz Sonuçları Numune Adı L a b Boya ma Yıkama Uygula ma Ġndigo Yıkanmam ıĢ ĠĢlemsiz 23,0 6 1,0 8 -5,8 1 21,0 7 0,9 5 -5,96 2 20,8 9 0,9 -5,41 3 22,2 7 1,0 7 -6,03 4 22,2 1,0 1 -6,13 Rins ĠĢlemsiz 18,9 2 1,5 1 -6,22 1 17,9 1 1,0 9 -6,98 2 17,6 6 1,0 3 -6,7 3 18,8 1,0 4 -7,21 4 18,3 5 1,1 -7,31 Enzim ĠĢlemsiz 17,9 5 1,2 1 -8,71 1 17,9 7 0,8 2 -9,56 2 17,6 0,6 7 -9,3 3 18,3 9 0,9 1 -10,16 4 18,2 9 0,9 3 -10,32 TaĢ ĠĢlemsiz 21,3 2 0,5 -12,3 1 22,9 4 -0,38 -12,79 2 21,0 2 0,0 8 -12,46 3 22,8 -
-0,25 13,14 4 21,2 8 0,2 2 -12,74
Tablo 5. Siyah BoyanmıĢ Numuneler Ġçin Spektrofotometrik Analiz
Sonuçları
Numune Adı
L a b
Boyama Yıkama Uygulam
a Siyah Yıkanma mıĢ ĠĢlemsiz 27,0 5 0, 59 -0,64 1 25,2 2 0, 50 -0,96 2 23,1 8 0, 41 -1,11 3 26,0 5 0, 37 -1,23 4 26,1 6 0, 42 -1,16 Rins ĠĢlemsiz 21,4 4 0, 59 -1,14 1 20,4 9 0, 33 -1,74 2 20,2 5 0, 32 -1,65 3 22,1 6 0, 2 -2,01 4 21,6 3 0, 23 -1,98 Enzim ĠĢlemsiz 21,3 5 0, 55 -0,77 1 21,7 6 0, 15 -2,34 2 20,8 1 0, 23 -2 3 23,0 1 0 -2,6 4 22,2 8 0, 1 -2,57 TaĢ ĠĢlemsiz 26,8 3 0, 37 -1,5 1 23,9 0,
-3 09 2,59 2 23,3 7 0, 12 -2,42 3 25,8 8 0, 03 -2,73 4 25,4 8 0, 05 -2,82
Tablo 6. Siyah/Siyah BoyanmıĢ Numuneler Ġçin Spektrofotometrik
Analiz Sonuçları
Numune Adı
L a b
Boyama Yıkama Uygulama
Siyah/Siyah YıkanmamıĢ ĠĢlemsiz 15,12 1,03 -0,26 1 13,48 0,84 -0,72 2 12,75 0,67 -1,03 3 13,82 0,77 -1,45 4 14,06 0,79 1,32 Rins ĠĢlemsiz 14,25 0,85 -0,67 1 12,88 0,86 -0,73 2 12,23 0,71 -1,12 3 13,55 0,75 -1,55 4 13,51 0,78 -1,45 Enzim ĠĢlemsiz 15,55 0,61 -0,76 1 14,32 0,67 -1 2 13,1 0,82 -0,99 3 15,28 0,5 -1,65 4 15,26 0,55 -1,75 TaĢ ĠĢlemsiz 18,59 0,39 -1,04 1 17,44 0,25 -1,42 2 14,12 0,47 -1,45 3 18,61 0,11 -2,12 4 18,05 0,15 -2,05
Tüm yıkamalar ve boyama renkleri düĢünüldüğünde;
Uygulama sonrası renkler analiz edildiğinde, 2 numaralı reçete uygulamasının tüm boyamalarda ve yıkamalarda renkte koyulaĢmayı sağladığı görülmüĢtür.
Yapılan 3 yıkama (Ry=Rins yıkama, Ey=enzim yıkama, Ty=taĢ yıkama) gittikçe ağırlaĢan yıkamalardır. Hafif yıkamalarda yine ve 3 no‘lu reçetelerin uygulamasının kırmızılık değerlerinin diğer uygulamalara göre daha az olduğu tespit edilmiĢtir.
TaĢ yıkamada ise 3 no‘lu reçete rengi yeĢile götürmüĢtür.
3 no‘lu uygulama renklerinin daha mavi olduğu sonucuna varılmıĢtır.
Çalışmada kullanılan kumaşların temini ve uygulama esnasındaki desteklerinden dolayı BOSSA Denim İşletmeleri Ar-Ge Merkezi’ne (Adana) teşekkür ederiz.
5. Kaynaklar
Akçakoca Kumbasar, P., (2011). Denim Boyama ve Bitim ĠĢlemleri, Bossa Semineri, 76 Sayfa.
ĠTKĠB, Hazirgiyim Ve Konfeksiyon Sektörü Ġhracat Performans Değerlendirmesi, http://www.ithib.org.tr/tr/bilgi-merkezi-raporlar-aylik-ihracat-degerlendirme-bilgi-notlari-2017.html EriĢim Tarihi: 28/04/2018.
Kunt, A., 2004. Denim KumaĢlarda Konfeksiyon Sonrası Yapılan ĠĢlemlerin KumaĢ Mekaniği Üzerine Etkisi, Ġstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 96 Sayfa.
Xin, J.H., Chong, C.L., Tu, T., (2000). Colour Variation In The Dyeing Of Denim Yarn With Indigo, JSDC Volume 116, Sf:260-265.
Meksi, N., Kechida, M., Mhennia, F., (2007). Cotton Dyeing By Indigo With The Borohydride Process: Effect Of Some Experimental Conditions On Indigo Reduction And Dyeing Quality, Chemical Engineering Journal, Sayı:131 (2007) Sf:187–193.
Gorensek, M., Meden, A., (2008). Parameters Ġnfluencing Dyeability Of Cotton Warp At Dip-Dyeing For Jeans, Textile Research Journal, Vol. 78, 6, Pp. 524-531.
Toksöz, M. ve Mezarcıöz, S., (2013). Denim KumaĢlara Uygulanan Özel Yıkama Uygulamaları. Çukurova Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 28(2):141-147.
Tölek, ġ., Doba Kadem F, (2015). A Research On Colour Analysis And Fastness Properties Of A Denim Fabric Dyed With An Innovative Method, 15th Autex World Textile Conference, June 10-12, 2015,
