T
ürkiye enerji konusunda enerji ihtiyacýnýn 2010 yýlýnda 126 enerji baðýmlýlýðý daha da artacaktýr. mTEP, 2020 yýlýnda ise 222 mTEP 2008 yýlýnda enerji ithalatý için 48.2 gittikçe artan ve önem arz edenseviyesine eriþeceðini tahmin etmiþtir;
bir taleple karþý karþýyadýr. milyar dolar harcanmýþ, bununla birlikte
bu veriler yüzde 76 büyümeye denk
1990-2008 yýllarýnda birincil enerji ekonomideki daralmayla 2009 yýlýnda
düþmektedir (Þekil 1).
tüketimi yýlda ortalama yüzde 4.4'le enerji talebi ve ithal enerjinin maliyeti
1
sürekli olarak artmýþtýr. 2008 yýlýnda Enerji talebi dramatik bir þekilde artmýþ 29,8 milyar dolar seviyesine birincil enerji tüketimi 106.3 milyon olmasýna raðmen, birincil enerji üretimi düþmüþtür. Türkiye'nin ithal enerji
TEP olarak gerçekleþmiþ olup, bu faturasý 2009'daki küçülmenin ardýndan,
görece sabit kalmýþ, 1990 yýlýnda 25.5
rakam Türkiye'yi dünyada en fazla krizden çýkýþ yýlý olan 2010'da hýzla
milyon TEP olan üretim, 2009 yýlýnda
enerji tüketen 25 ülkeden biri haline büyüyerek geçen yýl dýþ ticaret açýðýnýn
29.2 milyon TEP, birincil enerji
getirmiþtir. Bununla birlikte 2008 rekor bir düzeye ulaþmasýnda etkili
tüketimi ise 2009 yýlýnda 106.3 milyon
yýlýnýn son çeyreði ve 2009 yýlý boyunca olmuþtur. 2010'daki 71.6 milyar dolarlýk
TEP seviyesine yükselmiþtir. Yerli
süren ekonomik kriz, mevcut talebin dýþ ticaret açýðýnýn 34 milyar dolarla
kaynaklarýn artmakta olan enerji
artmayarak ayný seviyede kalmasýna yaklaþýk yarýsý, “net” enerji ithalatýndan
tüketimini karþýlamakta yetersiz
sebep olmuþtur. 2008-2009 ekonomik kaynaklanmýþtýr. Sonuç olarak ham
kalmasý nedeniyle 2008 yýlýnda yüzde
krizinden önce, Enerji ve Tabii petrol ve doðal gaz ile akaryakýt,
73 gibi yüksek bir oranda olan ithal Kaynaklar Bakanlýðý (ETKB) birincil
sývýlaþtýrýlmýþ petrol gazý ve kömür gibi enerji maddeleri ithalatýna ödenen net fatura 40 milyar dolarý aþmýþtýr. Böylece önceki yýla göre 8.5 milyar dolar daha fazla enerji ürünü ithal edilmiþ ve enerjinin toplam ithalattaki payý yüzde 21 olmuþtur. ETKB verileriyle
oluþturulan Þekil 1'deki grafik enerji tüketiminin arttýrýlmasý üzerine kurgulanan enerji politikasýnýn bir göstergesidir ve bu durumun nasýl daha kötü hâle gelebileceði hakkýnda en önemli iþarettir. Eðer yerli üretim artmaz ve uluslararasý enerji piyasalarýnda enerji fiyatlarý
düþmezse Türk ekonomisi 9 yýl sonra 80-100 milyar dolar enerji ithalatý faturasýna hazýr olmalýdýr.
Enerji sektörü verimlilik açýsýndan
ENERJÝ VERÝMLÝLÝÐÝNDE NEREDEYÝZ,
NEREYE GÝDÝYORUZ?
1 2
Tülin KESKÝN , Þuayip YALMAN
² MMO Yönetim Kurulu Baþkan Vekili¹ MMO Enerji Verimliliði Danýþmaný
1970-2020
Kaynak: ETKB
Þekil 1. Enerji Kaynaklarý Bazýnda Enerji Talebi ve Tüketimindeki Geliþmeler
JEOTERMAL ISI
hem arz hem de talep cephesinde Avrupa Birliði, 2020 için yüzde 20 Üç kat daha etkin politika önlemleriyle optimum seviyelere getirilmedikçe enerji tüketiminin azaltýlmasý hedefini yýllýk 78 milyar € enerji faturasýndan enerji tüketiminin Türk ekonomisi belirlemiþti. Bu hedef 2005 yýlýnda tasarruf saðlanabileceði görülmüþtür. üzerindeki baskýsýnýn azaltýlmasý 1800 mTEP olan AB enerji tüketiminin
AB'nin enerji yoðunluklarýyla mümkün deðildir. Türkiye'nin bu kötü 2020'de 1600 mTEP'a indirilmesi
karþýlaþtýrma; Türkiye'nin mevcut durumdan en maliyet etkin olarak tek anlamýna gelmektedir. Bu hedefin
pozisyonuyla enerji verimliliði çýkýþ noktasý enerji verimliliðinin hemen hemen tamamýnýn maliyet etkin
açýsýndan Avrupa'nýn geliþmiþ arttýrýlarak sadece nihai tüketimdeki en enerji verimliliði önlemleriyle
ülkelerinin gerisinde olduðunu iþaret az yüzde 25 olan potansiyelin geri gerçekleþtirilebileceði
etmektedir. Türkiye'de enerji kazanýlmasýdýr. Diðer ülkelerdeki enerji hesaplanmaktadýr. Kalan çok küçük bir
yoðunluðu deðerleri euro bazýnda verimliliði programlarý oranýn ise yüzde 20 yenilenebilir enerji
AB'yle karþýlaþtýrýldýðýnda oldukça deðerlendirildiðinde tasarruf edilen 1 hedefinin tamamýnýn geçekleþtirilmesi
yüksektir (2007'de 169'a karþýlýk 250 kWh elektriðin € cent olarak maliyeti sonucunda 15 €/GJ gibi yüksek bir
kg eþdeðer Petrol/2000 yýlý sabit Ýtalya'da (2008) 1.9, Fransa'da (2006- maliyetle karþýlanabileceði
4
3 fiyatlarýyla 1000 euro). Türkiye,
2009) 0.33, Ýngiltere'de (2005-2008) 1.6 hesaplanmaktadýr (Þekil 2).
2 AB'ye yeni üye olan ülkelerin
olarak bulunmuþtur. Bu maliyetler ise
Bu hedefi teyit etmek ve politika dýþýndaki tüm üyelerin hepsinden daha enerji yatýrýmlarýnýn üretim
önlemlerini yeniden dizayn etmek üzere yüksek enerji yoðunluðu deðerine maliyetlerinin çok altýndadýr. Bu
AB'de bazý yeni çalýþmalar yapýlmýþtýr.
nedenle, enerji verimliliðine sahip bir sahiptir.
Bu çalýþmalar sýrasýnda hedefin büyüme trendini temin etmek amacýyla
Nihai sektörler için iyi bir enerji tutturulmasýnda mevzuat yapýsýnýn
orta ve uzun dönemde dikkatli planlama
verimliliði takibi nihai tüketim yeterli olmamasý nedeniyle güçlükler
ve etkin talep tarafý yönetim
sektörünü referans alan deðerlerdir. yaþanabileceði anlaþýlmýþ ve daha sýký
alternatiflerinin entegrasyonu
Böylece enerji arz yapýsýndaki önlemlere ihtiyaç olduðu görülmüþtür.
gerekmektedir.
2
Energy Efficiency: A Reciepe for Success World Energy Council
3
Energy Savings 2020-September 2010, a Contribution Study to Roadmap 2050
Þekil 2. AB'nin 2020 Enerji Tüketimini Azaltma Hedefi ve Maliyet Etkinliði
AB'nin %20 enerji tasarrufu hedefi, düþük maliyetli tedbirlerle büyük
ölçüde karþýlanabilir
pozisyondan yüzde 20 daha enerji verimliliðini hedeflemesi ve bu potansiyelin maliyet etkin olduðu tespiti, Türkiye'nin bu kýyaslamalar doðrultusunda yüzde 30 ve üzerinde enerji verimliliðini hedefleyebileceðini göstermektedir.
Ülkemizde enerji verimliliðinin arttýrýlmasý için farklý sektörler ve potansiyel imkânlar mevcuttur. Örneðin sanayideki en enerji yoðun sektörler olan çimento ve demir-çelik sektörümüz birçok tesisiyle enerji verimliliði açýsýndan dünyayla rekabet edecek enerji yoðunluðu deðerlerine sahipken, diðer sektörlerde ciddi bir enerji verimliliði potansiyeli vardýr. Örneðin; 9 milyonu bulan mevcut bina stokunun ýsýtma için harcadýðý enerjiyi yarý yarýya azaltabilme, yüzde 90'ýn üzerinde kara yolu taþýmasý yapýlan ulaþým sektöründe taþýt verimliliðinden, ulaþým modlarýnda deniz ve demir yollarýnýn payýnýn arttýrýlmasýna kadar geniþ yelpaze önlemlerle ulaþtýrma için tüketilen yakýtýn en az yüzde 15'ini azaltma imkâný Türkiye için mevcuttur. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlýðýnýn 2010-2014 Stratejik Planý'nda “Yürütülen ve planlanan çalýþmalar kapsamýnda birincil enerji yoðunluðunun 2023 yýlýna kadar, 2008 yýlýna göre yüzde 20 oranýnda düþürülmesi
hedeflenmektedir. Bu nedenle bir an önce enerji verimliliði için alt sektörlere kadar yayýlan hedefler ve yol haritalarý belirlenerek
deðiþimlerden daha az etkilenen bir eðiliminin yakalanmasý olmalýdýr. Bu
yayýnlanmalý, kaynaklar seferber gösterge elde edilebilir. Dünya Enerji þekilde Türkiye'de henüz yeterince
edilmelidir. Konseyi'nin çalýþmasýna göre; nihai tartýþýlmayan karbon yoðunluðunun
Son yýllarda enerji sektöründe arz tarafý tüketim bazýnda karþýlaþtýrmada 1990 azaltýlmasýnda önemli baþarý
yönetimi politikalarýnýn yaný sýra talep
yýlýndan bu yana enerji saðlanacaktýr.
yönetimi ve enerji verimliliðinin arz yoðunluðumuzun deðiþmediði, buna
Ne þekilde kýyaslama yapýlýrsa yapýlsýn
karþýlýk AB'nin enerji yoðunluðunda Türkiye'nin genel enerji yoðunluðunun kaynaðý olarak görülmesi için çok düþme olduðu izlenmektedir (Þekil 4). düþürülmesi için önemli bir önemli adýmlar atýlmaya baþlanmýþtýr. Türkiye'nin önündeki en önemli politika potansiyelin var olduðu Bu anlayýþ deðiþiminin en önemli hedeflerinden birisi enerji deðerlendirmesi yapýlabilmektedir. göstergesi 2007 yýlýnda yürürlüðe giren
yoðunluðunda düzenli bir düþme Enerji Verimliliði Kanunu'dur.
Þekil 3. Türkiye'nin Enerji Yoðunluðunun Bazý AB Ülkeleriyle Karþýlaþtýrýlmasý
Þekil 4. Nihai Enerji Yoðunluðu Karþýlaþtýrýlmasý (Satýn alma gücüne (ppp) ve AB ekonomik yapýsýna göre düzeltilmiþ)
kep/$05p
Türkiye'de Enerji Verimliliði hususlara çözüm getirmediði gibi daha sektör dernekleriyle iþ birliði ve Kanunu'ndan baþlayarak çeþitli fazla bürokratik zorluðu zikrederek altý ortaklaþa çalýþmalar, bundan sonra daha sektörlere yönelik dokuz yönetmelikle aydýr sektörde belirsizlik yaratmýþ ve da arttýrýlarak sürdürülmelidir.
bir mevzuat çerçevesi oluþturulmuþ, yeni EVD'lerin oluþmasý engellenmiþtir. Bakanlýkça çalýþmalarý tamamlanan eðitim faaliyetlerinin yaygýnlaþmasý Böylece üç yýldýr, bu süreç içindeki BEP-TR yazýlýmýnýn kullanýmý oldukça saðlanmýþ, KOBÝ'ler ve sanayi oluþumlar, yatýrýmlar ve kazanýmlar zordur ve bazý uygulama problemleri kuruluþlarýyla sýnýrlý bir hibe programý riske edilmiþtir. Ayrýca 9 milyon binanýn vardýr. Yazýlýmdaki bu darboðazýn, ilgili baþlatýlmýþ olmasý gibi çok önemli enerji kimlik belgesini verecek EVD taraflarýn görüþleri alýnarak ve diðer olumlu geliþmelere raðmen, hâlâ enerji sayýsýnýn, yetkilendirmenin ülkelerdeki deneyimlerden yararlanarak verimliliði üzerinde daha agresif durdurulmasý nedeniyle altý aydýr 20'de kýsa sürede aþýlmasý gereklidir.
stratejiler geliþtirmeye ve adýmlar kalmasý sonucunda altý yýl içinde bu
Sanayi ve bina sektöründeki mevcut atmaya ihtiyaç duyulmaktadýr. Enerji binalarýn sertifikasyon hedefi de
yapýnýn iyileþtirilerek enerji verimliliði Verimliliði Kanunu'nun tehlikeye girmiþtir. Yönetmelikte
potansiyelinin geri kazanýlma süreci yayýnlanmasýnýn üzerinden hemen yapýlmak istenen yeni deðiþiklikler
mali desteklerle kýsaltýlabilir. Birçok hemen dört yýl geçmiþtir. O günden mevcut sorunlarýn giderilmesine ve en
ülkede etkin miktarlarda desteklerle bu bugüne dokuz yönetmelik önemlisi de belirlenecek sektörel
programlar yürütülerek sonuç yayýmlanmýþtýr. Yönetmeliklerin hedeflerin saðlanmasýna yönelik, baþta
alýnmaktadýr. Örneðin Ýrlanda'da birçoðunda köklü deðiþim ihtiyacý Odamýz olmak üzere, ilgili tüm
mevcut konut stokunun yüzde 6'sýný
doðmuþtur. taraflarýn talepleri de göz önüne
teþkil eden 100 bin binayý kapsayan alýnarak yeniden düzenlenmelidir.
Enerji hizmet piyasasý yaratarak, bina program Mart 2009'da baþlatýlmýþtýr.
ve sanayi sektörlerinde enerji 2008 yýlýnda yayýnlanan ve 1 Nisan 2010 yýlýnda 40 bin konut 40 m€ devlet verimliliði uygulamalarýnýn 2010'da köklü þekilde revize edilen teþvikiyle iyileþtirilmiþ, özel kesimde yaygýnlaþtýrýlmasý amaçlanmýþtýr. Ancak Bina Enerji Performans Yönetmeliði ayrýca 80 m€ harcanmýþ, böylece 4000 gelinen noktada, henüz tecrübe ve ülkemizde daha verimli bina stoku tam zamanlý iþ yaratýlmýþtýr. Ýyileþtirilen katkýlarýyla ülke çapýnda enerji yaratýlmasý için önemli bir adým 40 bin konutun, tüm ömrü boyunca 300 verimliliðini fark edilir þekilde olmuþtur. Ancak ülkemizdeki binalar m€ karþýlýðýnda enerji tasarrufu arttýracak düzeyde bu hedefin için öngörülen asgari enerji tüketim saðlayacaðý hesaplanmaktadýr. Program baþarýldýðýný söylemek güçtür. EVD limitleri, diðer benzer iklim þartlarýna kapsamýnda bugüne kadar 124,077 hibe olmanýn önünde önemli bürokratik sahip ülkelerle kýyaslandýðýnda en az talebi onaylanarak, 296,869 adet enerji zorluklar mevcuttur. Piyasanýn yüzde 30 fazladýr. AB ve Amerika'da verimliliði önlemi için 140.9 m€ fonu yaygýnlaþmasý isteniyorsa bu engeller 2020 yýlýnda tüm yeni binalarýn “0” vermek üzere hazýrlýk yapýlmýþ ve bu kaldýrýlmalý, bilgi ve tecrübeye dayalý karbon binasý olmasý öngörüsünden ayrýlan fonun 72.76m € bölümü 2010 oluþumlarýn önü açýlmalýdýr. Sayýlarý üç bahsedilirken, ülkemizde de en kýsa yýlý sonuna kadar konut sahiplerine senede ancak 39'u bulan yetkili sürede bu yönde hazýrlýklar aktarýlmýþtýr. Bu çalýþmalar için 4,984 EVD'lerin de sektörde güven yapýlmalýdýr. Yönetmelikler kolay müteahhit kaydolmuþtur (2795'i halen kazanmalarý için eðitimlerle uygulanan etkili politika araçlarýdýr. aktiftir). Ve tüm müracaatlarýn yüzde geliþmelerine uygun ortam yaratýlmalý Ancak yönetmelik kapsamýnda daha 80'i online sistem üzerinden yapýlmýþtýr, ve desteklerle ayakta kalmalarý gerçekçi ve
saðlanmalýdýr. Baþarýsýz olanlarýn kontrollü bir ayrýþtýrýlmalarý için yaptýklarý uygulama çalýþmalarda profesyonel sorumluluk ortamý taþýmalarý gerekmektedir. Mevcut açýsýndan yönetmeliklerde bu hususun göz ardý yapýlmasý edilmesi nedeniyle hizmeti alacak gereken birçok olanlar korumasýz kalmakta ve yapýlan çalýþma vardýr. olumsuz uygulamalar sektöre ve yetki Bu konuda veren kuruluþa mal olmaktadýr. Henüz deneyimli emekleme aþamasýnda olan sektörü meslek odalarý düzenleyen ve üç yýl önce yürürlüðe (özellikle giren mevzuatýn yüzde 80 gibi bir Makina oranda deðiþtirilmesi için yayýnlanan Mühendisleri yönetmelik deðiþikliði taslaðý bu Odasý) ve
uygulanan projeler için 167,359 ödeme düzenlemelerin yapýlmasý zorunludur. Enerji Verimliliði Kanunu'nda halkýn iþlemi geçekleþtirilmiþtir. EÝE, destekler ve etkileri konusunda bilinçlendirilmesiyle ilgili bazý
detaylý analizleri kamuoyuyla faaliyetler öngörülmüþtür. Halen bu Bu örnekte ders alýnacak dört önemli
paylaþmalýdýr. Ayrýca enerji enerji verimliliði bilinçlendirme husus vardýr: Programda kaç binaya,
verimliliðiyle ilgili Verimlilik Artýrýcý faaliyetleri yeterince etkin deðildir. bina stokunun ne kadarýna, ne kadar
Projeler (VAP'lar) ve gönüllü anlaþma Medya üstüne düþeni yapmamaktadýr. enerji verimliliði için fon daðýtýlacaðý
destekleri de miktar olarak (%20) Enerji verimliliði etkinlikleri konferans baþtan belirlenmiþtir ve süreç organize
yeterli deðildir. Buna raðmen tanýtým salonlarýndan çýkarak halkýn arasýna edilmiþtir. Ýrlanda gibi küçük bir ülkede
eksikliði ve bürokrasi nedeniyle katýlmalýdýr. Belediyeler bu alanda 140 m€ gibi küçümsenmeyecek
mevcut kaynak yeterince etkin þekilde görevlendirilmelidir. miktarda bir fon ayrýlmýþtýr, program
kullanýlamamaktadýr. Enerji verimliliði Bilinçlendirmeyle halkta davranýþ baþlar baþlamaz bir yýl gibi bir sürede
destekleri arttýrýlmalý, baþvuru ve geri deðiþikliðinin kalýcýlýðý saðlanmadýkça fonun yarýsý çalýþmalara tahsis
dönüþ/ödeme mekanizmalarý enerji verimliliði faaliyetlerinin bir edilebilmiþtir ve bütün süreç tüm yan
kolaylaþtýrýlmalý ve hýzlandýrýlmalýdýr. parçasý olmasý beklenemez. etkileriyle birlikte ilgili kamu kuruluþu
Yapýlan enerji etüt proje, VAP ve
tarafýndan izlenerek kamuoyuyla Sonuç olarak enerji verimliliði, enerji
uygulamalarýn doðru olup-olmadýðýný
paylaþýlmýþtýr. tüketimindeki azalma itibarýyla enerji
kontrol için basit ve kolay
sektörünü ilgilendirmektedir. Ancak bu Enerji Verimliliði Kanunu'yla birlikte uygulanabilir “ölçme ve doðrulama”
sonuca gitmek için alýnacak önlemlerin ülkemizde de ilk defa bir enerji standartlarý ve metodolojisi bir an önce
hemen hemen tamamý sektörü yöneten verimliliði yatýrým destek programý ortaya konmalýdýr. Teþvik yüzdelerinin
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlýðýnýn baþlatýlmýþtýr. Bu nedenle çok arttýrýlmasý, etüt-proje, VAP hazýrlama
sorumluluk ve idare alanýnýn dýþýndadýr. önemlidir. Ancak program sadece 1000 ücretlerinin de teþvik kapsamýna
Bu nedenle diðer sektörlerdeki tep üzeri enerji tüketen sanayi alýnmasý ve saðlanacak
verimlilik odaklý politika ve sektörünü kapsamaktadýr ve binalarla verimlilik/tasarruf oraný kadar vergi
uygulamalarýn ilgili bakanlýklarca ilgili herhangi bir yatýrým desteði ve/veya enerji fiyatlarýndan indirim
kendi politikalarý kadar öncelikli olarak bulunmamaktadýr. Bu program yapýlmasý mevcut sitemin
benimsenmesi gereklidir. Bu nedenle; kapsamýnda kamu bütçesinden Elektrik etkinleþtirilmesi için gereklidir. Kanun
ortak strateji, kapsamlý mevzuat ve Ýþleri Etüt Ýdaresi (EÝE) nezdinde kapsamý dâhilindeki tüm ticari bina ve
yeterli mali kaynak enerji kullanýlmak üzere enerji verimliliði iþletmeler de destek kapsamýna
verimliliðinin saðlanmasýndaki destekleri için 5 milyon TL civarýnda alýnmalýdýr. Evler içinde diðer
olmazsa olmazlardýr. Karar vericiler bir fon ayrýlmýþtýr. Bununla birlikte, ülkelerdeki yaygýn örneklere benzer
tarafýndan “alçakta asýlý meyve” olan 2009–2010 yýllarý arasýnda 25 sanayi programlar baþlatýlmalýdýr.
enerji tasarrufu, artýk görmezlikten iþletmesinin toplam 12 milyon TL
Teþviklere ve özellikle de halka ve
gelinmemelidir. Bunun için devlet tasarruf saðlayacak 32 VAP projesi için
küçük sanayiciye tasarruf
2 milyon TL tahsis edilebilmiþ olup, kurumlarý ve yerel yönetimler enerji
yatýrýmlarýnda kaynak saðlamak için
uygulanmýþ projeleri onaylananlara da verimli yönetim ve yaþama pratiðini
bir fon oluþturulmalýdýr. Bu fon
Mart 2011 itibarýyla henüz bir ödeme içselleþtirmelidir.
baþlangýç yýlýnda hibe kaynaklardan yapýlmamýþtýr. Benzer durum gönüllü
Sivil toplum kuruluþlarý, meslek odalarý oluþturulmalý, çok düþük faizli kredi
anlaþmalarda da vardýr. Gerek bu
ve üniversitelerin mevzuattan sistemi olarak veya bir kýsmý hibe olan
desteklerde ve gerekse enerji
baþlayarak her aþamada daha fazla düþük faizli kredi sistemi gibi
verimliliði konusunda etüt, eðitim ve
katýlýmcý olmalarýna olanak tanýnmalý, yapýlandýrýlmalý ve þeffaf bir
danýþmanlýk için kullanýlabilen
yapýlan yapýcý eleþtirilerin ve katkýlarýn mekanizmayla yönetilmelidir. Fon
KOSGEB desteklerinde bürokrasi
üyelerinden; yani yaygýn tabanlarýndan baþtan belirlenen hedefleri saðladýktan
azaltýlmalýdýr. Uygulamalardaki enerji
alýnan geri beslemelerle ortaya çýkmasý sonra, 7-10 yýl gibi bir süre sonunda
verimliliðine etkilerin
nedeniyle mutlaka deðerlendirmeye kendisini yok edecek þekilde
hesaplanmasýndan sonra bu desteklerin
alýnmasý gerekliliði unutulmamalýdýr. kurgulanmalýdýr.
