Social Sciences
Volume 13/26, Fall 2018, p. 1091-1106 DOI: 10.7827/TurkishStudies.14301
ISSN: 1308-2140 Skopje/MACEDONIA-Ankara/TURKEY
Research Article / Araştırma Makalesi A r t i c l e I n f o / M a k a l e B i l g i s i
Received/Geliş: Ekim 2018 Accepted/Kabul: Aralık 2018
Referees/Hakemler: Prof. Dr. Faruk YAMANER - Prof. Dr. Osman İMAMOĞLU - Dr. Öğr. Üyesi Mehmet ÇEBİ – Dr. Öğr. Üyesi Egemen ERMİŞ
This article was checked by turnitin.
OSMANLI İMPARATORLUĞUNDA GÜREŞ FAALİYETLERİ VE YANSIMALARI
Orhan Ahmet ŞENER* - Gülten İMAMOĞLU**
ÖZET
Bu çalışmanın amacı Osmanlı devletinde Güreş tekkelerinin ve Pehlivanların durumları ve yansımalarının araştırılmasıdır. Çalışma için literatür taraması ve belgeler araştırılmıştır.
Osmanlı devletinde güreş en popüler sporlardan biri idi. Sultanlar güreşe çok önem verdiler. Osmanlı döneminde güreş kurumsallaştırıldı. Güreş tekkeleri bölgelerin büyüklüğüne göre oluşturulmuştur. Güreş tekkesi zindanları, hem Osmanlı İmparatorluğu'nda bilimsel sosyal ekonomik ve politik hayata etki etmişlerdir. Güreş tekkeleri güçlü bireyleri yetiştirme, sosyal ve kültürel işbirliği uyumunun iyileştirilmesi ve insanların eğlenmesi gibi birçok işlevi yerine getirmiştir. Güreş tekkeleri günümüzün kulübünün anlayışıyla daha donanımlıdır. Osmanlı döneminde güreş her zaman hem sarayda hem de saray dışındakiler arasında önemliydi. Osmanlı devletinde kurulan güreş tekkeleri ve buralarda yetişen bazı pehlivanların saraylarda istihdam edildiği bilinmektedir. Güreş tekkeleri ile okullarda pehlivanlar yetiştirildi. Bunlara saraylarda kadro verildi. Bu pehlivanlar arasında “kapıcı başı” olarak sarayda çalışanlar vardı. Bunlar arasında “baş vezir/vezir-i azam” lığa ve “Kaptan-ı Deryalığa” kadar yükseltmiş olanlar bulunmaktadır.
Sonuç: Osmanlı döneminde pehlivanların Osmanlı saraylarında birçok sosyal ve askeri fonksiyonları yerine getirdikleri söylenebilir. Pehlivanlar sosyal ve siyasi hayata renklilik, dinamizm ve güven sağlamış, yurt dışında ülkenin ve Türk insanının tanıtımını yapmış, askeri sahada güç katmıştır. Ayrıca milli ve dini kültürün taşıyıcılığını da
yapmışlardır. Güreş Tekkeleri Osmanlı İmparatorluğu'nda sporun kurumsallaşmasının sosyal temellerini oluşturdu. Günümüz kulüplerinin gelişimi için Osmanlı güreşi tekkleri tüm yönleriyle incelenmelidir.
Anahtar Kelimler: Güreş, Osmanlı, Saray
WRESTLING'S ACTIVITIES AND REFLECTIONS IN THE OTTOMAN EMPIRE
ABSTRACT
The aim of this study is to investigate the status and reflections of wrestling dervish lodges (Tekke) and wrestlers in the Ottoman state. Literature search and documents were searched for the study.
Wrestling in the Ottoman state was one of the most popular sports. The sultans gave much importance to wrestling. Wrestling was institutionalized during the Ottoman period. Wrestling dervish lodges were established according to the size of the regions. Wrestling dervish lodges had impact on scientific social economic and political life both in Ottoman Empire. Wrestling dervish lodges carried out numerous functions as a tool of bringing up strong individuals, improvement of social and cultural collaboration integration and entertainment of people. Wrestling dervish lodges are better equipped with the understanding of today's club. In the Ottoman era, wrestling were always in important both in the palace and among locals living in the place out. Wrestling dervish lodges established in the Ottoman state and some wrestlers who grew up in these places are known to be employed in palaces. Wrestling uncle and wrestlers were trained in schools. These were assigned in the palaces. Among these wrestlers, there was those who to work in the palace as the “head of the doorman". Among these, there was those who have raised to the "chief vizier / great vizier” and to be “Captain”.
Conclusion: It can be said that the wrestlers to the palace in the Ottoman circle fulfilled many social and military functions in the Ottoman palaces. The wrestlers have brought color, dynamism and confidence to social and political life, promoted the country and the Turkish people abroad and added strength to the military field. They also carried the national and religious culture. Wrestling dervish Iodges formed the social foundations of the institutionalization of sports in the Ottoman Empire. For the development of modern day clubs, ottoman wrestling lodges should be examined with all aspects.
STRUCTURED ABSTRACT
Purpose
The aim of this study is to investigate the status and reflections of wrestling dervish lodges (Tekke) and wrestlers in the Ottoman state. Literature search and documents were searched for the study.
Material and Method
This study aims to shed light for the researchers studying on the issue, to remind Turkish people the socio-cultural values and organizational constituents such as wrestling again, and to reflect these properly to Turkish and World’s people. It has been in a historical and sociological framework through literature review. Ottoman records, contemporary researchers, and travel books have been used.
Discussion and Result
Sporting culture among the Turkish people first manifested itself as a preparation for war. Early in the 14th century, sports competitions in the Ottoman Empire mostly involved war activities. The Ottomans were very fond of wrestling in general. In the Ottoman era, wrestling were always in important both in the palace and among locals living in the countryside. The Ottoman sultans and elite were actively involved in organizing wrestling competitions. It has been suggested that the Ottoman Empire I built a specific Tekke (Wrestling Lodges/palace wrestling) for wrestlers in every town that they conquered, from the Balkans to North Africa and even in Makkah (Krawietz, 2148).Sultans often sponsored the many of these wrestlers; Sultan's Suleiman paid his elite wrestlers a wage Empire (Santa, 2011). With the emergence of the Ottoman Empire on the stage of history, as in many other areas, the institutionalization of sport was ensured. The adoption of the sport by the masses of the people and its application to the life contributed to the empowerment of the empire (Taşmektepligil et al., 2011). The Tekke included a “gymnasium” modeled after the traditional where the wrestlers trained, often together with archers and javelin players. The wrestlers also learned about purity of the heart, humility, selflessness, and respect for others from the Sufi scholars. They were taught to be elegant in both victory and defeat, and to respectfully kiss the hand of any older wrestler who they defeated in a match (Kia, 258). The most splendid early carnival in İstanbul was held in 1582 year in honor of the circumcision of the Emperor Murad III. In addition, there were "festival wrestling’s" governed by the religious calendar that were also performed in front of the Sultan and took place in places (field) or pavilions. Place wrestling (Huzur wrestling) was staged either for the whole populace or only for the inner circle of the place. These latter non-public competitions among high-class wrestlers could be staged several times a month. Throughout Ottoman imperial date, even some Sultans, such as Murad IV, were known as wrestlers. In the Ottoman imperial place, wrestlers were engaged and supported for particular presentations in front of the Sultans (Padişah): these were called “High Presence Wrestling" (Huzur güreşleri),i.e. They took space under special arrangements in the presence of the ruler.
Wrestling dervish lodges have had important roles in Turkish Cultural History. They had impact on scientific social economic and political life both in Ottoman Empire. They carried out numerous functions as a tool of bringing up strong individuals, improvement of social and cultural collaboration integration and entertainment of people. Dervish lodges were education and service institutions as well as sport residences which functioned as the pioneer of sport activities in community. They had their management systems and institutions. They had more advanced features than modern clubs in terms of structure and organization Today’s social foundations of institutionalization were
implemented in Ottoman Empire. They were observed to have been opened with state support and work with endowment understanding. The wrestling dervish lodges (Tekke) served in a more advanced level than the modern club perception (İmamoğlu et al., 2018). Besides its roots village life and interwoven into lifecycle rituals of ordinary people, wrestling was also organized by the Ottoman Sultans. The most important reason for their support to the wrestling dervish lodges (Club=Tekke) is that they like sports branches such as wrestling, archery and horse riding as well as seeing these branches as preparations for war. The sports lodges that started to form during the reign of Orhan continued to exist as far as Sultan Abdul Hamid II. Ottoman dervish lodges were actually the basis of today’s sports clubs (Gölbaşı, 2018). Turkmen (2017) in a study, specify to the result that in Ottomans amounts of grants given to wrestlers were more than another sports. There are grants value decreased and increased according to strong-weak periods of the Ottoman Empire. In the early stages of the state of the Ottoman Empire, Bursa and Edirne "Wrestling Lodges/Tekke/Place wrestling" was established. After the establishment of the Ottoman palace school education Enderun, here between” içoğlanları” had the person capability to keep wrestling. In Ottoman imperial palaces, such as wrestling, horse riding, archery activities appeared to be a part of a sport rather than a military drill. From time to time in accordance with the principle of the Sultan's wrestlers is received in palace. Since the establishment of the Ottoman Empire institutionalized wrestling, wrestling tekkes and wrestlers are known to the sponsorship. The most obvious examples of this lodge-foundation system. In dervish lodges (Tekke), Nutrients, sleeps, training styles were organized by knowledgeable and experienced trainers (Yıldırım et al., 2002). Education institutions with dervish lodges (Tekke), such as the Ottoman wrestling catches up with all of the infrastructure of their own institutions, and second. The wrestlers grown in the provinces (Kırkpınar wrestlern and organizations such as the force according to their degrees) are gave a part of the palace personnel (İmamoğlu, 2013). The main points taken into consideration during the foundation of wrestling lodges were population density and avoiding waste of resources. Large and small wrestling lodges expanded and organized all around the empire particularly in western boundaries. One or a couple of dervish lodges were built in large settlement areas and Zaniyah’s (Zaviye), smaller dervish lodges, were built in less-populated or small settlement areas. Expenses of wrestling dervish lodges were met by revenues of the associations which founded these dervish lodges. In many off-center towns of Anatolia, expenses of Zaniyah’s were undertaken by specific occupational institutions called Ahi organizations. Ahi organizations and associations, all incomes of which were commercial, consisted of agricultural businesses and residences . Physical Structure of Wrestling dervish lodges and Gymnasia: Ottoman Wrestling dervish lodges had to have 24 student rooms, 12 guest rooms and one sheikh room regardless of the size of the building. In addition, there were theoretical course classes, training area, bathhouse, bakery and kitchen under a roof titled Meeting Area for Board of Trustee. There was also a large grass pitch next to the dervish lodges to enable people to wrestle in open area during summer times. Although there was no certain location for dervish lodges, they were generally built next to the tomb of a famous wrestler. There was generally a storehouse
next to wrestling dervish lodges and food, other materials and fuel collected from associations and association incomes were stored in such storehouses (Turkmen and Demirhan, 2015; Kahraman, 1989). The tact that the prophet Mohammed ordered to learn and teach the sports such as arrowing, swimming, wrestling and running and his consideration it as praying caused Sultans to give importance to it. Wrestling, cündilik, kemankeşlik, sword and shield and sword, javelin that are supported by institutions and dervish lodges has been one of the greatest factors that caused be in the ascendant of the Ottoman State (İmamoğlu et al., 1999). Wrestling in the Ottoman Empire even reflected on grave stones. The tombstone of Ali the Wrestler informs us that he was one of the wrestlers who explained in the presence of Sultan Mahmud the Second (Kurtişoğlu, 2016).
Recommendations
Wrestling was performed inside and outside the palace in the Ottoman state. These were High Presence wrestling, wedding wrestling, Ramadan wrestling and charity wrestling for the benefit of charity. Wrestling was institutionalized during the Ottoman period. Wrestling dervish lodges were established according to the size of the regions. Wrestling dervish lodges are better equipped with the understanding of today's club. The sultans gave much importance to wrestling. Although the sultans are said to be wrestlers, it is thought to be symbolic. The wrestlers employed in the Ottoman palaces have fulfilled many social and military functions. The wrestlers have brought color, dynamism and confidence to social and political life, promoted the country and the Turkish people abroad and added strength to the military field. They also carried the national and religious culture. Some wrestlers in the Ottoman period showed the power of the Turks in the field of sports in the world.
Keywords: Wrestling, Ottoman, Place
Giriş ve Amaç:
Osmanlı devletinde spor günlük hayatın içine girmiş idi. Osmanlı Beyliği bağımsızlığını ilan ettiği zaman halkına sporu iyi bir savaşçı olmak için yaptırmıştır. Her çocuk, 4-5 yaşından itibaren, ata binmeyi ve güreş yapmayı öğrenerek spora başlamakta, 7 yaşından sonra da ok atma, biraz daha büyüyünce ava gitme ve genç olunca da kılıç kullanma ve gürz sallamayı öğrenmekte idi (Zorba,2014). Osmanlı sarayında ise şehzadelere verilen eğitimde, şehzadelere istek ve yetenekleri dikkate alınarak ata binme, ok atma, avlanma, güreş yapma, cirit oynama ve gürz kaldırma gibi sporlar öğretilmiş ve iyi bir spor eğitimi sunulmuştur. Padişah olduktan sonrada spora devam etmişlerdir. Hatta padişahların bazıları avcılık, tüfekle atıcılık, ok atıcılığı, güreş, cirit, gürz kaldırma, lobut, mızrak atma ve tomak oyunu gibi sporlardan bazılarını yapmışlardır (Kahraman, 1999). Osmanlılar ’da güreş sosyal yapıya ait değişmeden gelen spor amaçlı bir eğlence kültürü ürünüdür. Yönetim yapısınınsa bu geleneği himaye ve organize ettiği bilinmektedir (Erler ve Özyurt,2012). Modernleşme Osmanlı toplumu bünyesinde gelenekselliği içeren ata sporu Güreşi etkilemiştir. Osmanlı devletinde geleneksel güreş ve spor/güreş tekkelerinin Tanzimat’a gidilen zaman diliminde tasfiye edildiği bilinir (Zelyurt,2013 ).
Topkapı Saray Kütüphanesi kayıtlarında Osmanlı devleti güreş tekkeleri ile ilgili kayıtlar bize geniş bilgi vermektedir. "İhsanı Sahane" ve "Cebi Humayün" gibi kayıtlarda farklı güreş müsabakaları, tekkelerin yönetim şekli, tekkelerin ünlü pehlivanları isimleri ve hangilerine kaçar kuruş aylık verildiği kayıtlıdır. Osmanlı imparatorluğunda güreş yapılan yerlerin genel olarak izin alınan yerler olduğu ve zaman zaman oraların denetlendiği belirtilir (BOA, DH. EUM. THR. 43/23 ). Osmanlı Devleti Türk
tarihinin en güçlü devleti ve dünyada imparatorluk unvanına sahip bir devlettir. Osmanlı Devleti’nin tarih sahnesine çıkışıyla birçok alanda olduğu gibi, sporda da kurumlaşma sağlanmıştır. Sporun geniş halk kitleleri tarafından benimsenip hayata uygulanabilmesi imparatorluğun da giderek güçlenmesinde katkıda bulunmuştur (Taşmektepligil ve ark.,2011). Tekkeler aktif oldukları en parlak dönemlerinde sanat alanında (hat, musiki, ebru), sosyal yardımlaşma alanında (kervansaray, misafirhane), sağlıkla ilgili faaliyetlerde (miskinler tekkesi, karantina ve tecrit hizmetleri), ekonomik durumda (Ahi zaviyeleri), vatan savunması ve savaşta (Ocak-ı Bektaşiyan), sportif amaçlı faaliyetlerde (okçu ve güreş tekkeleri) hatta sosyal hayatın her yerinde etkili idiler (İmamoğlu ve ark.,2018). Osmanlı yönetimi topraklarına kattığı veya himayesine aldığı her yere büyüklük kapasitelerine göre güreş tekkeleri açmıştır. Tekkelerin en büyüğüne “hânkâh” adı verilirdi. Onun bir düşük kategorisine “tekke” ve ondan biraz daha küçüğüne “zaviye” denirdi. Dergâh merkezî durumunda bulunanlara da “âsitâne” denilmekte idi. Büyük şehirlere 150’den fazla yatılı barındıran büyük güreş tekkeleri açılmıştır. Küçük şehirlere güreş tekkeleri, daha küçük yerleşim yerlerine ise zaviyeler açılmıştır. Bunların bir kısmı (Bulgaristan Demirbaba ve Kosova İpek kasabasında olduğu gibi) babadan oğula geçerken bir kısmı ise devlete aittir (Bakırcı ve Türkan,2013; https://pehlivanblog).
Osmanlı padişahları güreş sporuna ve pehlivanlara farklı şekilde bir sevgi ve saygı duymuşlardır. Pehlivanları değişik rütbe, nişan ve para ile ödüllendirmişlerdir. Sultan Abdülaziz’in tahta gelmesiyle birlikte Anadolu’dan birçok pehlivan İstanbul’a getirilmiştir ve bazıları saraya alınarak çeşitli görevlerde bulunmuşlardır. Fakat II. Abdülhamid döneminde bir dönem sarayda değil İstanbul’da bile güreşçi istihdam edilmemiş ise de II Abdülhamit Avrupa’ya giden pehlivanlarla yakından ilgilenmiştir. Yine II Abdülhamid bir dönem başarılı güreşçilere İstanbul’a geldiklerinde huzurunda güreştirip ödüller ve nişanlar verirmiştir (Kahraman 1999; Atabeyoğlu1985). Orhan Bey Bursa’yı alıp (1326) ilk başkent yaptığından (1236) itibaren güreşi kurumsallaşmış, Pehlivan Tekkeleri ile de güreşçiler sosyal güvenceye kavuşmuşlardır. Buralardan mezun olan güreşçiler saray ve çevresinde uygun kadrolara yerleştirilmişlerdir. Örneğin Bozoklu İbrahim Paşa/Baba Paşa, Kapıcı başılıktan veziriazamlığa kadar yükselmiştir (Türkmen,2016). Bugün Türkiye’de güreş federasyonunun istediği ekonomik katkıyı alamaması güreş kulüplerinin azalması ve maddi sıkıntı içinde olması, bazı güreşçilerin ekonomik ve sosyal sıkıntılar içinde bulunduğu bir gerçektir. Osmanlı devletinde güreşin günümüz Türkiye’sinde görülen bazı sıkıntılar içerisinde olmadığı bilinen bir gerçektir. Osmanlı devletinde güreş ve güreşçilerin durumları incelenerek günümüz Türk ve dünya güreşine yol gösterme anlamında katkı sağlanabilir.
Bu çalışmada Osmanlı devletinde Güreş tekkelerinin ve Pehlivanların durumları ve rolleri araştırılacaktır.
Gelişme ve Sonuç
Osmanlı İmparatorluğunda zamanla önemleri değişerek avcılık, atıcılık, okçuluk, güreş (karakucak ve huzur güreşleri), binicilik, kılıç, cirit, tepük, ağırlık kaldırma, gürz ve topuz kullanma ve benzeri faaliyetler görülür. Müsabaka veya yarışma şeklinde olan güreş daha sonraki senelerde geleneksel bir hale dönüşmüş ve Türklerin ata sporları olarak tarihe kayıt edilmiştir. Özellikle Osmanlı İmparatorluğunun güçlü ve gösterişli, kuvvetli olduğu dönemlerinde güreş Osmanlı padişahları sarayının ve onların desteklediği spor olarak yer almıştır (Güven, 1999). Osmanlı İmparatorluğunda güreş branşına çok değer verilmiş ve daha sonraları yağlı güreş, karakucak güreşi, aba güreşi ve kısa şalvar güreş türleri ile yapılmıştır (Gençay,2004).
Osmanlıda saraylar bilinen fonksiyonları dışında padişahların av, eğlence ve spor müsabakaları düzenledikleri yerlerdi. Bunlardan bir tanesi de III. Ahmet Dönemi’nde yapılan “Sadabad Sarayı”dır. Sarayda pehlivanların barındığı bir bölüm vardı. Pehlivanların içlerinden biri “Pehlivan Kahyası” olarak görevlendirilirdi. “Pehlivan Kahyas”ı güreşçilerin kendi hayat şekillerinin düzenini sağlamakla, sarayın diğer kişiler ile ilişkilerini yaparlardı. Ve onların yapmaları gereken faaliyetleri düzenlemekle de
görevliydiler. Sultan Abdülaziz devrinde güreş yapanları devamlı olarak korumuş, desteklemiş ve himaye etmiştir. Hatta pehlivanları sarayında görevli olarak tutmuş ve onlara ait bir bölük kurdurmuştur. Padişahın Avrupa kıtasına yaptığı bir gezi de ona eşlik edenler içerisinde güreşçilerinde olduğu belirtilir (Kahraman,1999). Güreşçilere verilen önem üzere Sultan Abdülaziz devri pehlivanlar adına “ikbal devri” olarak görülür (Türkmen ve ark.,2016a).
Osmanlı İmparatorluğu’nun yayılma döneminde her fetih edilen yere bir tekkenin kurulduğu bilinir. Tekkelerde o bölgenin güçlü gençlerinin “pehlivan” olarak yetiştirilmek için bir araya getirildikleri belirtilmiştir. Her şehir ve kasabada sporu teşvik etmek için böyle tekkeler kurulduğu ve güreş tekkelerinin yanında ya da ona bağlı öteki sporların da yapıldığı teşkilat ve spor tekkeleri oluşturulurdu ( Aras,2015). Osmanlı Devleti’nde yapılan ilk güreşçiler tekkesi (Tekke-i Küştigiran), Bursa’da Kale içinde Bey Saray’ı yakınında kurulmuştur, İkinci güreşçiler tekkesi Edirne Tekkesidir ( Pehlivan Cemaleddin Tekkesi). Üçüncü güreşçiler tekkesi, İstanbul’da Pehlivan Şüca Tekkesidir. Dördüncü olarak yapılan güreşçiler tekkesi yine İstanbul’da bulunan Pehlivan Demir Tekkesidir (Kahraman, 1995:190). Beşinci güreşçiler tekkesi, Kurşunlu Türbe’nin olduğu bilinen Edirne Tekkesidir. Pehlivan Nemr ve Şişhane’de bir tekke İstanbul’daki meşhur tekkelerdi (Gölbaşı,2018). Osmanlı Devletinde güreş tekkelerinin İstanbul’un yanında Maraş, Amasya, Tokat, Edirne, Ankara, Kütahya, Tire, Bergama, Manisa, Akhisar, Yenice, Üsküp, Gelibolu, Diyarbakır, Konya, Bursa, Balıkesir, Urfa, Halep, Bağdat, Mekke, Cidde, İskenderiye, Lazkiye, Şam ve Mısır gibi şehirlerde de kurulduğu bilinmektedir (Çumralıgil, 1999). Razgrad şehri (Bulgaristan) yakınlarında XVI. yüzyılın ilk yarısında “Demir Baba Tekkesi” kurulduğu belirtilir.
Güreş, İslam peygamberi Hazret-i Muhammed’in fazlaca sevdiği, kendisinin yaptığı ve yapılmasını emrettiği sporlardan biridir. Bundan dolayı hem halk hemde Osmanlı padişahların merakını çekmiştir. Güreşe ilgi duyan padişahlar arasında III. Selim ile II. Mahmut özel bir yer almaktadır. Hatta Yeniçeri Ocağının kaldırılması sırasında Pehlivanlar Tekkesi kapatılmış olsa da, II. Mahmut güreşçilerin koruyucusu (hamisi) bir kişi olarak bilinir. Onun sarayda pek çok pehlivanı istihdam ettiği ve sık sık padişahın önünde (huzur güreşi) güreş yaptırdığı bilinir (Kahraman 1999; Atabeyoğlu1985). Sultan II. Bayezid döneminde Birun’da güreşçilerin ayrı bir bölük olarak teşkil ettiği görülmektedir. 1623-1640 yılları arası Hünkâr IV. Murat devrinde güreşçilerin “Birun” adı verilen Dış Saray’dan “Enderun” adı verilen “ İç Saray” a alındığı bilinmektedir. Yine bu dönem teşekkül edilen Seferli Koğuşu’nda pehlivanlarında bulunduğu belirlenmiştir. Yükselme de liyakat sisteminin geçerli olduğu sarayda bu güreşçilerin çoğunluğu Balkan ülkeleri coğrafyasından gelen pehlivanlardan oluşmaktaydı (Türkmen ve Demirhan, 2015, Taşmektepligil ve ark.,2011). Padişahlarında sarayın değişik kademelerinde istihdam ettiği pehlivanları yanında saray dışında da güreşçilerle ilgilenilmiştir. Osmanlı sarayında Birun’da ve saray hizmetlileri arasında da sportif etkinliklerle uğraşanlar vardı (Uzunçarşılı, 1984).
Pehlivanların enderûn’a alınmasının başlangıcının IV. Murad zamanında olduğu belirtilmektedir. Güreşçiler/Pehlivanlar Sultan IV. Murad döneminde Birun denen yerden Enderun denen daha iyi yere alınmışlardır. Bu duruma padişahın güreşe çok düşkün olması etkili olmuş olabilir. Osmanlı Padişahları, başarılı ve üstün yetenekli kişileri kendilerine bağlamayı da gaye edinerek bir eğitim merkezi niteliği olan “Enderûn-u Hümâyûn”’u kurmuşlardır (Yıldız,1979). Enderûn-u Humayun denilen yapı Osmanlı devletinde aynı zamanda iyi sporcuların ve pehlivanların toplandığı yerdi. Sporcuların devlet güvencesi altına alındığı spor kurumu olarak görülürlerdi. Enderûn-u Humayun’da, Güreş, Avcılık, Binicilik, Ok Atma, Gürz Kaldırma, Cirit, Tomak, Top Oyunu, Lobut Atma ve Mızrak Oyunu gibi spor dallarında eğitim verilirdi (Gençay,2004). Osmanlı Sarayı’nda güreşçi olarak bulunmanın sıralamada özel bir yeri bulunmuyordu. Fakat Güreşçiler birûn denilen yerden “enderûn koğuşuna” geçtikten sonra kendilerine enderûn koğuşunun kuralları gereğince ayrıca birer görev verildiği belirtilir (Gençay,2004). II. Mahmut devri zamanında pehlivanlar Enderun adı verilen saray okulunda mevcut kadrolarda önemli yer teşkil etmekte idi. Pehlivanlar biniş törenlerinde güreş yaptırır ve pehlivanlarının hünerlerini ortaya çıkarırlardı. Bu zaman kapsamında Gülhane’de, Eski Saray’da,
Çinili Köşk’te, Veli Efendi Çayırı’nda, Kâğıthane ve Ok meydanında karşılıklı müsabaka amaçlı güreşler yapıldığı bilinmektedir. Bunlardan Ahıskalı Mahmut ve İkiz Osman pehlivanların en meşhurları arasındadır. II. Mahmut’un (1826 yılında) değişik sebeplerden saraydaki Enderun kadrolarını kapatmasıyla güreşçilerin bulunduğu tekkeler de devrini kapatmıştır. Enderûn koğuşlarının kişi sayısı Sultan II. Mahmut tarafından azaltılmaya başlayınca, güreşçiler de çıkarılmıştır (Gençay,2004). II. Mahmut zamanında Enderun koğuşlarında kalanları azaltılırken güreşçilerde çıkarılmış ve Sultan Abdülaziz padişah oluncaya kadar (1860 yılı) sarayda güreşçi istihdam edilmediği belirtilir. Abdülaziz’in güreşi sevmesi nedeni ile Anadolu’dan başarılı pehlivanlar saraya alınmıştır (Kahraman, 1995). Enderun’dan yetişen ve güreşen pehlivanlar arasında çok ünlüler bulunmakta idi. Zal Mahmut Paşa, Deli Hüseyin Paşa, Hattat Hasan Paşa, Hafız Mehmet Paşa ve Melek Ahmet Paşa gibi güreşçiler zamanının ünlü devlet adamları arasında sayılırlar. Sultan II. Mahmut (1812 yılında) saraydaki eşrafını alıp Arnavutköy’deki İzzet Paşa Kasrı’na gittiğinde, orda öğle namazı eda edilmesinden hemen sonra pehlivanları güreştirmiştir. Bu pehlivanlar arasında İkiz Pehlivan, Dobrucalı, Suhteoğlu ve daha birçok güreşçi bulunuyordu. Bazı güreşçilerin akşama kadar rakip güreşçilerinin sırtlarını yere değdiremeyecekleri veya rakiplerini yenemeyecekleri anlaşılınca padişahın berabere kalsınlar dediği belirtilir. Yine pehlivanlara bolca bahşişler verilmiştir. Sultan Alibeyköyü mevkiine gittiğinde de her daim pehlivan güreşleri ve ok atış eğitimleri yapılmıştır. “İncili Köşk” te yapılan bir başka şenlikte pehlivanlar güreştirilmiştir. Pehlivanların yaptıkları oyunlar içerisinde el ense ve beş kabza vardı. Daha sonradan boyunduruk, göğüs çaprazı, kurt kapanı ve rakibi kündeden atma gibi oyunlar söylenebilir (https://pehlivanblog.wordpress.com).
Çinili Köşk’ün 19 Ağustos 1813’te padişah tarafından şereflendirilmesinde güreşler yapılmıştır. Namlı İkiz Pehlivan ile güreşçilerin güreşmesini emretmiştir. Kazanan ödülleri alacaktı. Onlardan “Suhte Pehlivan” diye bir pehlivan İkiz’in karşısına çıkmıştır. Gücü yettiğince türlü oyunlar uygulamıştır. Fakat rakibi karşısında başarılı olamamıştır. Bütün pehlivanlar Dünyada İkiz’i yenebilecek başka bir pehlivan olmadığını kabul etmişlerdir. Sultan bu durum karşısında “Zeytinyağcılar Kethüdalığını (Kahya)” yaşamı boyunca devam etmek üzere İkiz’e vermiş ve onun 3 oğlunu da sarayda bulunan “ Hazine, Kiler ve Seferli” odalarına almıştır. 1814 yılı 14 Temmuzunda hünkâr önünde Çubuklu mevkiinde mesire yerinde pehlivan güreşleri yapılmıştır. 1816 yılı 1 Şubat günü ise Şimşirlik meydanında padişahın önünde pehlivanlar güreş tutmuşlardır. Pehlivanlardan bazıları rakiplerini künde oyunu ile yenmişlerdir. 1816 yılı 9 Nisan gününde askerlerin ücretlerini/maaşlarını dağıtılmak üzere Hünkâr Sofa Köşkü’ne gittiği zaman pehlivanlar güreş yapmıştır. Daha sonra onlar arasında meşhur olan İkiz ve Dobrucalı adında iki güreşçi birbirlerine meydan okumuşlardır. İkiz adlı pehlivan o zaman yaşlı olduğu için Dobrucalı’yı yenemediği belirtiliyor. Sultan ikisine de eşit seviyede ödüller vermiştir. 1816 yılında 8 Ekimde Yıldız Kasrı’nda saltanat binişi düzenlenmiştir. Bu törenden önce pehlivan güreşleri yapılmıştır. 1819 yılında 9 Ekimde Hünkâr Kâğıthane Kasrı’na binişe gittiğinde de pehlivanlar güreş yapmıştır. 1821 yılında 8 Mayıs günü Dolmabahçe Köşkü’ne gelişleri için düzenlenen törende de pehlivanların güreştikleri bilinmektedir. 1822 yılında yeni yıl kutlamaları çerçevesinde Muharrem ayının ikinci günü “Bahariye Kasrı’nda” biniş töreninde öncesi pehlivanlar güreşmiştir (Türkmen ve Demirhan, 2015; Taşmektepligil ve ark.,2011). Hz. Muhammedin atıcılık, yüzme, güreş ve koşu gibi sporları öğrenmeyi ve öğretmeyi emretmesi, bunları ibadetten sayması, kuvvetli müminin zayıf müminden hayırlı olduğunu bildirmesi, Padişahların spora özel bir ilgisine neden olmuştur. Pehlivanlık, kemankeşlik , cündilik, kılıç-kalkan ve cirit oyunlarıyla vakıf ve tekkelerce desteklenen spor Osmanlı devletinde yükselişin en etkili nedenlerinden biri olmuştur (İmamoğlu ve ark.,1999). Osmanlı devletinde güreşçiler eğitime başladıkları ilk oda “Küçük oda” olarak tarihteki yerini almıştır. Burada 6 yıl boyunca eğitim aldıktan sonra diğer odaya geçilirdi. Bu odanın adı da “Kiler Odası” idi. Kiler odasında da 4 yıl eğitimden sonra bir üst odaya geçilirdi ki bunun adı da “Hazine odası” idi. Hazine Odasına geçenler padişaha ilk hizmetlerini burada vermeye başlarlardı. Beden eğitimi konusu ile alakalı temel dersler içerinde; at binmek, ok atmak, mızrak kullanmak ve cirit atmak bulunurdu. En seçkin olanlar “Has Oda” denilen yere geçerlerdi. Onlar burada padişahın özel hizmetinde
görevli idiler. Yaptıkları spor aktivitelerine bazen şehzadelerinde katıldığı olurdu. Pehlivanlar ve yetiştikleri tekkeler Osmanlı saraylarında birçok sosyal ve askeri fonksiyonları yerine getiriyorlardı. Tekkeler içerisinde antrenman yapanların yiyecekleri besinler, onların uykuları, antrenman şekilleri bilgili ve tecrübeli çalıştırıcılar tarafından düzenlenirdi (Yıldırım ve ark.,2002).
Osmanlı güreş tekkeleri ile okullar gibi kendi kurumları alt yapısından yetişen pehlivanların tamamına ve taşrada yetişen pehlivanların bir kısmına sarayda kadro vermekteydi. IX. yüzyılın ilk yıllarında ün salmış Yozgatlı olduğu söylenen Bozoklu (İbrahim Pehlivan (Baba Paşa/Pehlivan Paşa Baba) “kapıcı başı” olarak Osmanlı sarayına girmiştir. O güreşi bittikten sonra da gösterdiği askeri başarılardan dolayı “baş vezir/vezir-i azam” lığa kadar yükselmiştir. Kanuni döneminde; Turgut Reis adında bir genç bir levent askeri iken güreş sporunda gösterdiği başarı ve cesaret onu “Kaptan-ı Deryalığa” kadar yükseltmiş olduğu bir gerçektir. Zamanımızda da meşhur sporcuların yetiştiği Deliorman’ın Razgrad şehrinden Kara Ahmed; Hünkâr II. Abdülhamid tarafından Osmanî Nişanı ile ödüllendirilmiştir. IV Murat devrinde pehlivan Mehmet Ağa “kapıcı başılıkla” dış hizmet denilen göreve çıkmıştır ( Türkmen ve Demirhan, 2014; Türkmen ve Demirhan, 2015). Panayırlarda, harmanlarda, köylerde, düğünlerde ve bayramlarda güreşler yapıldığı gibi sarayda da padişah önündeki alanda gerçekleşen güreşler yapılmaktaydı (Atabeyoğlu 1985). Padişahların saraydan çıkıp namaza gidişlerine, bir kurumu, kuruluşu ya da bir şölene ata binerek veya tekneye binerek gidişine “biniş” denirdi. Bu binişlerde yapılan güreşlere de “huzur güreşi” denilmiştir. Padişah'ın önünde belirli günlerde yapılan şenliklerde hatta bayramlarda veya yabancı elçiler geldiği zaman gerçekleştirilen güreşlere “Huzur Güreşi” veya “Enderun Güreşi” adı verilmekte idi (Dervişoğlu,2014). Önceleri düğün ve bayram gibi şenliklerde sonraları ise binişlerde yapılan “Huzur Güreşleri” davul zurna eşliğinde gerçekleşirdi. Güreşler bittiği zaman padişah pehlivanlara değişik ödüller verirdi. Bunlar hem maddi hem de manevi olurdu. Osmanlıda güreşçilere üç tür maddi ihsanlar sağlanırdı. Bunlardan birincisi bir makam veya sosyal statü verilmesi idi (BOA, Gömlek no: 23; 2283; 92172). İkinci olarak taşınmaz mülk veriliyordu. Bunlar çiftlik/tımar, değirmen, otlak, yaylak vb. idi (BOA, Gömlek no: 29; 48; 1315/Z-17). Üçüncü olaraktan nakdi para veriliyordu. Bunlar altın ve gümüş akçe, çil akçe vs idi. Nakdi ödül dönemi II Mehmet döneminden itibaren başlamıştır (Defteri Hâkânî Dizisi VII / 937, 2002: 71). Güreşçilere verilen maddi ihsanlar Osmanlı Devleti’nin saray masraflarının kaydedildiği “Ceyb-i hümayun ve Harc-ı hassa” defterine yazHarc-ılmHarc-ış olduğu belirtilir (Türkmen,2016).
Sarayda barındırılan güreşçiler dışında Padişahın kadir gecelerine, teravih, bayram ve özellikle Cuma namazlarına Sultan Ahmed, Ayasofya, Zeyneb Sultan, Laleli, Eyüb, Nuru Osmaniye, Üsküdar'da Ayazma, İzzet Paşa, İbrahim Paşa, Koca Mustafa Paşa, Sultan Selim, Beyazıt vb. değişik camilere gidişlerde güreşçilere ihsanlar verilirdi. Ayrıca Ortaköy, Kurşunlu, Yahya Efendi, Sadabad, Veli Efendi, Gülhane, Sultanahmet gibi çayırlara gidişlerde de ihsanlar verilirdi. Büyük ödüller “Sur-i Hümayunlarda” verilmiştir. Bunlar; sultan hanımların nişan veya evlenmesi, şehzadelerin sünneti, şehzadelerin doğduğunda ve şehzadelerin ilk derse başladığında, bir zaferin elde edildiğinde yapılan törenlerdir. Yine Cülus akçesi dağıtılması, Sultanın yazlık sarayına gidiş-dönüşü, iki dini bayram, Hırka-i ŞerHırka-if ve Kılıç Kuşanma törenlerHırka-i, Yabacı elçHırka-ilerHırka-in gelHırka-işHırka-i, Sürre Alayı, MevlHırka-it ve MHırka-iraç KandHırka-illerHırka-i, Berat ve Kadir Geceleri, Valide Sultanların Eski Saraya alayla gidişinde maddi ihsanların verilmesi adet idi (Türkmen,2016). İlk devirlerde Padişahların önünde sadece şöhretli olan pehlivanlar güreşebilirlerdi. Padişahların önünde sadece “Enderûn güreşçileri” güreş yapmıyordu. Bazen de vezirlerin önünde, Güreş Tekkelerinin veya başka ülkelerden İstanbul’a gelenlerin önünde güreştirilmeler vardı (Balcı,2011). Osmanlı Güreş tekkeleri, binanın büyüklüğüne bakılmaksızın 24 öğrenci odası, 12 misafir odası ve bir şeyh odasına sahip olmak zorundaydı. Oda tanımlamak için hücre ve loca terimleri de kullanılmıştır. Ayrıca Mütevelli Heyeti için Toplantı Alanı başlıklı bir çatı altında teorik dersler, eğitim alanı, hamam, fırın ve mutfak bulunmaktadır. Ayrıca, yaz aylarında insanların açık alanda güreşmelerini sağlamak için locaların yanında geniş bir çim sahası vardı. Her ne kadar localar için belirli bir yer olmasa da, genellikle ünlü bir güreşçinin mezarı yanında inşa edilmişlerdir (Türkmen ve Demirhan,2015).
Sultan III. Selim güreşe olan merakıyla tanınırdı. Onun devrinde çok ünlü pehlivan olan Ahıskalı Mahmut, padişahın iltifatına mazhar olarak sarayda koruma altına alınmıştır. Hatta hünkârın ölümünden sonra da II. Mahmut zamanında sarayda yaşayarak saray güreşleri (Huzur güreşleri) organize etmiştir. Padişahın önünde bazen vezirlerin himayesinde bulunan hatta dış devletlerden çağrılan ve gelen pehlivanlar da güreştirilmiştir. Örneğin kendisi de iyi bir yarışma sporcusu olan Kaptan-ı Derya Küçük Hüseyin Paşa kapı halkı olarak adlandırılanlar ile leventlerinin hemen tamamını sporculardan oluşturmuştur. Hatta Kaptan-ı Derya Küçük Hüseyin Paşa’nın himayesindeki 6 pehlivan sarayda olan pehlivanlar ile güreşmiş fakat hepsi de ona yenilmiştir. Osmanlının saray ve çevresinde barındırdıkları başta Arnavutlar ve Deliorman bölgesi olmak üzere tüm güreşçiler balkanlardan getirilmekteydi(Bayraktar ve ark.,2012). Osmanlı devletinde güreşçilerin desteklenmesinin en iyi olduğu III. Selim, III. Ahmet ve özellikle ’de Abdülaziz zamanında (1861-1876) Türk kökenli pehlivanların Padişah’a rağmen sarayda yer almadıkları görülmüştür (Türkmen,2016). Pehlivanların çoğunluğu Rumeli bölgesinden ve Pomak adı verilen halktan olduğu gibi nadirende Anadolu'dan ve özellikle İstanbul'un yakın köylerinden gelirdi ( Abdülaziz Bey,2002). Osmanlıda bir dönem pehlivanlar saraylarda kendilerine yer edinmişlerdir. Osmanlı kaynaklarına göre, Osmanlının sarayda istihdam ettiği güreşçilerin çoğunluğu Balkan coğrafyasından oluşmakta idi (Türkmen ve ark.,2016a).Örneğin Paris'te cihan şampiyonu unvanı ile taçlandırılan Kara Ahmet Şumnuluydu. Bulgaristan'ın Plevne ilinden Sultan Abdülaziz’in başpehlivanı Kavasoğlu İbrahim, Şamdancı başı Kara İbrahim ve Kel Aliço saray güreşlerine bizzat iştirak etmişlerdir. Londra’da bir ay içinde yaptığı kırka yakın karşılaşmayı tuşla kazanan Filiz Nurullah Şumnulu’dur. 1911'de 32 gecede 43 müsabaka yaparak "Cihan şampiyonu" ilan edilen Kurtdereli Mehmet Pehlivan Deliorman’lıdır. Mindere çıkarak grekoromen güreşi yapan ilk Türk pehlivanı olduğu belirtilen Koca Yusuf (Yusuf İsmail) Şumnulu’dur. Amerika Birleşik Devletlerinde kendisine Korkunç Türk (The Terrible Turk) unvanı verilmiştir. Hünkâr Abdülaziz, hünkâr V. Murat ve hünkâr II: Abdülhamid döneminde birçok kez güreş yapmıştır. 1914 yılında Kırkpınar başpehlivanı Hergeleci İbrahim Deliormanlıdır. Bunlara karşılık Avrupa kıtasında yenmedikleri rakip kalmayınca Amerika kıtasına giderek orada da tüm rakiplerini kısa zamanda yenen ve “Türk Arslan’ı” diye anılmaya başlayan Adalı Halil Edirne doğumludur (Türkmen ve ark.,2016b). Bir meşhur pehlivan da Sivaslıdır. Keçeli, karakucak güreşinin başpehlivanı olarak bilinir. Şair Ziya Paşa Sivas’ta valilik görevi yaparken, Keçeli pehlivanı Sultan Aziz’e takdim etmişti. Hatta onu özel adamları ile saraya göndermişti. Bu pehlivanın heybetinden tüm saraydaki güreşçiler ürkmüştü. Onun saray pehlivanlığını üzerine alacağı görülüyordu. Sultan Aziz, saraya kabulünde Keçeli’yi sarayın başpehlivanı Kavasoğlu ile güreşmeye mecbur etmiştir. Kavasoğlunu yenen Sivaslı Keçeli pehlivana Sultan Aziz, bol bol “ihsanı şahanede” bulunmuştur (http://www.pomaklar).
Evliya Çelebi seyahatnamesinde IV. Murad’ın pehlivanlığı ile ilgili güreşçilerin isimleri ve unvanları, yaptıkları güreşler ve oyunlarından bahsedilir. Örneğin Evliya Çelebi, Edirne’deki yatırları tasvir ederken de şu bilgileri veriyor: “Güreşçiler tekkesi içerisinde “Hazret-i Pir yar Veli”’ye candan bağlı, Allah yolunda olan ve Hz.Ali’yi sevenlerin en zirvesinde uçan güreşçi “Hazret-i Şeyh Seyyid Cemaleddin”’in mezarı bulunur. Yine bu tekke içinde “Pehlivan Merd-i Şiran”ın ve güreşçilerin en büyüklerinden “Er Sultan Hazretleri”nin mezarı bulunur. Er Sultan denen pehlivan Fatih Sultan Mehmed Han önünde bir günde Uzun Hasan’ın 70 ünlü pehlivanını yenmiştir (Evliya Çelebi, 2006). Evliya Çelebi’nin notlarında aşağıdaki sonuçlar çıkartılmaktadır: Edirne Güreşçiler Tekkesi “Şeyh Cemaleddin Tekkesi”dir. Güreşler Cuma günleri yapılmakta idi. Müsabakalardan önce her güreşçi önce şeyhin elini öperdi ve daha sonra da baş başa durarak dua ederdi ( Bu duruma Gülbank-ı Muhammedi denirdi). Güreşçilerin piri/önderi, “Mahmud Pir Yar Veli” olarak kabul edilirdi. Yağlı güreşte 360 tür oyun uygulanıyordu. Tekkelerde yaz ve kış mevsiminde 200 güreşçi kalmakta ve antrenman yapmakta idiler. Değişik malzemelerle kuvvetlerini geliştirmekte idiler. Bu tekkeden yetişmiş ünlü pehlivanların kispetleri değerli kabul edilmiştir. İdman yaparken kullandıkları aletler ve sert hedeflere sapladıkları oklar, yetişmekte olan genç güreşçilere örnek olsun diye sergilenmiştir. Tekkenin ilk şeyhi veya yöneticisi Şeyh Seyyid Yavuz Sultan Selim Han zamanı pehlivanlarındandır
(http://www.edirnekirkpinar.com ). IV. Murat pehlivanların yaptığı yağlı güreşlere çok ilgi duymuştur. Zamanında Enderun’da bazı güreş karşılaşmalarının olduğu bilinmektedir. Hatta ok atmak yanında ata binmek ve mızrak atmak faaliyetlerinde çok yetenekli olan hünkârın şehzadeliği döneminde Melek Ahmet Paşa, Deli Hüseyin Paşa ve Hattat Hüseyin Paşa ile güreş tuttuğuna ait belgeler bulunmaktadır. Hassa güreşçilerinden Tokatlı lakaplı Halil ile Bostancılardan olan Hamza Pehlivan’ın Hünkâr IV. Murat’ın bilgisi dışında güreşmeleri her ikisinin de idamına sebep olduğu söylenir. Bundan sonra sarayda güreş tutulması bir zaman süresince yasak olmuştur. Sünnet düğünlerinde güreş yapmak yanında her türlü eğitim –öğretim kurumlarında güreş zorunlu bir ders idi. Örneğin Molla Mümin gibi büyük bir güreşçi Ohri şehrinde dini bir medreseden yetişmiştir. IV. Mehmet ve padişah III. Ahmet’in şehzadeler için düzenlettikleri sünnet düğünlerinde güreş müsabakaları da yapıldığı bilinmektedir. Osmanlı padişahları sarayında yapılan düğünlerden birinde güreşçiler düğünün 8’inci gününde gösteri yapmışlardır. Meydana 4 pehlivan çıkmıştı. Bu pehlivanlar Keskinoğlu, Zünnuoğlu, Çuhadar Abdi ve Üsküdarlı Kara Osman idi. Hünkâr IV. Mehmet döneminde Edirne’de 1675 yılındaki Şenlikte güreş müsabakalarının yapıldığı görülmektedir. Bu güreşler uzun bir geleneğin ürünü olarak yapılmışlardır. 1670-1677 yıllarına tekabül eden zamanda İngiltere Elçisi Sir Daniel Harvey’in yanında elçilik rahibi görevinde bulunan Dr. John Covel vardı. İstanbul’da yaşayan bu şahısın bir süre Türkiye’nin Batı bölgelerini gezip gözlemlerde bulunup, anılarında Edirne Şenliği’ne ait izlenimleri vardır. O anılara göre de göre zaten Edirne Kırkpınar’da yağlı güreşler geleneksel olarak her yıl yapılmakta idi. Kırkpınar’daki güreşlere katılanlar örf ve adetlere uygun olarak yarı çıplak ve belden aşağı kısmını örten kısa bir pantolon ile ( deri kispet) meydana çıkarlardı (Türkmen ve Demirhan,2015). Bu şenlikte her gün 20 ya da 30 kadar güreşçi vücutlarının tümünü yağlayıp güreşirlerdi. Güreşçiler bugün olduğu gibi meydana çıktıktan sonra önce ellerini toprağa değdirip yüzlerine sürerlerdi. Daha sonra da rakipleriyle tokalaşıp kendi ellerini öperlerdi. Bu hareketlerin anlamı dostça ve centilmence güreşeceklerini ifade etmek olarak açıklanır. Pehlivanlar iri yapılı, adaleli ve güçlü insanlar olarak halkın gözünde yer almışlardır (Türkmen ve Ceylan,2018). İyi duruş insanların fitnes durumu ve giysilerin iyi görünmesine yardımcı olur (Yamak ve ark,2018). Şekil 7 ve 8’de güreşçilerin görüntüsünün yansımaları görülmektedir.
Güreş İslam Peygamberi Hz. Muhammet'in bizzat yaptığı bir spordu. Osmanlı padişahları güreşçilerin güç ve kuvvetinden faydalanmak istemişlerdir. İmparatorluğunun ( haşmet devrindeki ) toprakları Memalik-i İslam (Darul-İslam) olarak kaydedilmiştir. İmparatorluğun sultanına İslam dünyasının padişahı, İmparatorluğun orduları İslam’ın askerleri olarak kabul edilirdi. Osmanlı İmparatorluğunu üç kıta üzerinde " 600 sene haşmetli ve adaletli” bir devlet oluşunun sebepleri arasında; Türk ve Türk olmayan ayırımı yapmadan devlete hizmet eden ve sporda başarılı olan herkese layık olduğu değeri vererek, yönetici, vezir, hatta sadrazam yapacak kadar insancıl oluşu gösterilir. Osmanlı sarayında güreşçiler 19. Yüzyılda Abdülaziz döneminde saray entrikalarına karışmanın dışında birçok olumlu görevler üstlenmişlerdir. Sosyal ve siyasi hayata renklilik, dinamizm ve güven sağlamış, yurt dışında ülkenin ve Türk insanının tanıtımını yapmış, askeri sahada güç katmıştır. Ayrıca milli ve dini kültürün taşıyıcılığını yapmışlardır (Türkmen, 2017).Güreş ya da kodemard [kasnak [kıspet] dövüşü,
güreşi; ç.n.], köylerde sohbet ya da herhangi bir alanda, kadın ve erkeklerin oluşturduğu büyük bir
kalabalığın huzurunda yapılır (Şekil 1). Şekil 2’de Osmanlı arenasında ayı ile güreş yapıldığı görülmektedir. Antik yunanda pankreas döğüşlerinin, Antik Miken uygarlığında insanlarla aslanların, Eski mısırda krallarla hayvanların güç gösterileri, Etrüsklerde insanlarla hayvanların, Roma döneminde gladyatör döğüşlerinin insanlara karşı ne kadar acımasız olduğu görülmüştür (Yamaner ve İmamoğlu,2018; İmamoğlu ve ark.,2018). Osmanlı döneminde ise şiddet içeren sporlar yapılmayıp ayı ile güreş yapıldığı görülmüştür. Bu duruma Türklerin insani değerlerinin yüksek oluşu ve İslam dininin etkisi olabilir. Güreşçinin kıyafeti ayı rengi ile benzerlik göstermektedir. Bu durum İnsanlara pehlivanların güç gösterisi ve eğlenme amacı dışında eşit şartlarda yarışıldığının bir göstergesi olabilir. Şekil 3’de III. Ahmed dönemindeki saray düğünlerinde yapılan bir “huzur/saray” güreşini tasvir eden minyatür görülmektedir. Şekil 4’de 1720 yılı festivalin Topkapı sarayında de minyatür te müzikçiler,
akrobatlar ve güreşçiler görülmektedir. Seyirciler ve hakemler, davul çalanlar ve padişah. Osmanlı saraylarında güreşin müzik eşliğinde yapıldığını düşündürmektedir. Şekil 7’de Amerikan basınında Dünya şampiyonu Osmanlı pehlivanı Adalı Halil’in ihtişamlı bir gösterimi vardır. Şekil 8!de Yine Osmanlı Güreşçisi Kara Ahmet’in Şampiyonluk kemeri ile birlikte ama ellerini önünde bağlaması saygının ifadesi olarak görülebilir.
Şekil 1: İki güreşçi. Fotoğraf Osmanlı döneminde, İzmir’de çekilmiş. (Kaynak: Mişel Pabuçciyan koleksiyonu),( https://www.houshamadyan.org)
Şekil 2: Ayı ile güreş, Osmanlı arenasında 1600’ler (https://ottomanempire.blogflop.com)
Şekil 3: III. Ahmed dönemindeki saray düğünlerinde yapılan bir huzur güreşini tasvir eden minyatür (Surnâme-i Vehbî, TSMK, III. Ahmed, nr. 3593, vr. 116a), (https://islam ansiklopedisi.org.tr/gures)
Şekil 4: Topkapı sarayından minyatür, 1720 yılı festivali, (Surname-i Vehbi, fol. 57b, TSM A.3593), (Yılmaz,2014).
Şekil 5: Saray girişi, İstanbul,1809 yılları, Yunanlı ressam Anonymous, Müze No: D.115-1895, Gallery location:Prints & Drawings Study Room,
level D, case BOX, shelf 83
(http://collections.vam.ac.uk/item)
Şekil 7: Amerikan Basınında Dünya Şampiyonu Osmanlı Pehlivanı Halil Adalı (The San Francisco Call, November 06, 1898)
Şekil 8:Osmanlı Güreşçisi Kara Ahmed (1870-1902).
Osmanlı devleti son dönemlerinde pehlivanların mezar taşlarında bile adları yazılı olduğu görülmüştür. Edirne Üç Şerefeli Camii haziresinde bir pehlivana ait miladi 1801 tarihli mezar taşı yer almaktadır (Şekil 8 ve 9). Bu pehlivan İbrahim Ağa'ya ait mezar taşıdır. Mezar taşının üzerinde II. Mahmut döneminde önünde güreşen pehlivanlardan birinin adı yazılıdır. Onun Pınarhisarlı Nazır oğlu Ali isminde bir pehlivan olduğu ve 1855-56 yılında öldüğü belirtilir (Kurtişoğlu,2016).
Şekil 8:Pehlivan Ali’nin mezar taşı
Şekil 9: Pehlivan Ali Mezar taşı, Çizim
Okunuşu:
“Fatiha Merhum ve mağfur leh Bunarhisar”
“Sultan Mahmut pehlivanı Nazır oğlu Ali ruhuna 1272” (Hicri 1272 Miladi takvime göre 1855-1856 yıllarına dek gelir)
Yine pehlivanlar Tekkesinin Yöneticisi ve Duâcısı Şeyh Cemâleddin metfundur. Mezar taşının kitabesi de şöyledir (Kahraman,1989):
“Huvel – bâkî Kutbü’z-zeman güreşçiler duâcısı dimekle maruf Pehlivan Cemâleddin ruhiçün Fâtiha” (Hicri1200-Milati1786)
Osmanlıda; güreşçi tekkeleriyle kurumsal bir yapı gösteren güreş, uygulayıcısı olan pehlivanlara gerek sosyal hayatta, gerekse sporun uygulanışında ahlaki sorumluluklar yüklemekte ve toplumda olgun insan tipinin "pehlivan" kavramıyla özdeşleşmesini sağlamaktaydı ( Güllü ve Şahin, 2018). Bu durumla birlikte Osmanlı döneminde pehlivanlardan bazılarının adı olumsuz işlerle anılmıştır. Örneğin Mehmet Pehlivan bunlardan biridir. 93 Harbi muhacirlerinden olup, İstanbul’da Erenköy’e yerleşen Mehmet Pehlivan birkaç yıl yakın çevrede güreş yaptıktan ve bağlarda çalıştıktan sonra 25-26 yaşlarında eşkıyalar arasına katılmıştır. Mehmet Pehlivan’ın yakalanmasıyla birlikte
gıyabında verilen idam cezası düşürülmüş, meşhur şaki, bir buçuk sene kadar mahkûmiyet yaşadıktan sonra, 26 Mart 1891tarihinde Padişah tarafında af edilmiştir. Ayrıca devlet, Mehmet Pehlivan’ı başka eşkıya çetelerinin bastırılması için görevlendirerek ondan faydalanma yoluna gitmiştir (Satılmış,2017).
Sonuç ve değerlendirme
Osmanlı devletinde Saray içinde ve dışında güreşler yapılmıştır. Bunlar Huzur güreşleri (saray güreşleri), düğün güreşleri, ramazan güreşleri ve hayır kurumları yararına yapılan güreşler olarak sayılabilir. Osmanlı döneminde güreş kurumsallaşmıştır. Bölgelerin büyüklüğüne göre güreş tekkeleri kurulmuştur. Güreş tekkeleri günümüz kulüp anlayışından daha iyi donanıma sahip oldukları görülmüştür. Padişahlar güreşe çok değer vermişlerdir. Huzurlarında yapılan güreşlere huzur güreşi adı verilmiştir. Her ne kadar padişahların güreş tutuğu söylenirse de bunun sembolik olduğu düşünülmektedir. Osmanlı saraylarında istihdam edilen güreşçiler birçok sosyal ve askeri fonksiyonları yerine getirmişlerdir. Pehlivanlar sosyal ve siyasi hayata renklilik, dinamizm ve güven sağlamış, yurt dışında ülkenin ve Türk insanının tanıtımını yapmış, askeri sahada güç katmıştır. Ayrıca milli ve dini kültürün taşıyıcılığını da yapmışlardır. Osmanlı dönemindeki bazı pehlivanlar dünyaya Türklerin spor alanındaki gücünü göstermişlerdir. Pehlivanların bazılarının adı olumsuzluklara karışmış ise de bu pehlivanların geneli içinde göz ardı edilmelidir.
KAYNAKÇA
Atabeyoğlu, C. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e spor, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 6, 1474-1518.
Aras K. (2015). Contribution to the Wrestling Sport of Lodges in the Establishment of the Ottoman Empire, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,15- sh. 203-209
Bakırcı N.,Türkan H. K. (2013). Tekke Ve Zaviyelerin Balkanlar’daki Rolü ve Önemi, Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Yıl:1, Sayı:1, Sayfa:145-160
Balcı, R. (2011). Enderunlu Hafız İlyas Ağa'nın Hatıraları, Saray Günlüğüm, İzmir, s. 33-34.
Bayraktar G.,Yazıcı A.,Sıddık M. (2012). Osmanlı Kültüründe Huzur güreşleri, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı yayını
BOA, DH. EUM. THR. 43/23
Çumraligil, B. (1999).Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunun 700. Yılı Münasebetiyle “Osmanlıda Spor” Sempozyumu, Kültür Bakan-lığı Yayınları, Ankara.
Dervişoğlu, M. (2014). Halkbilimi Açısından Kırkpınar Güreşleri, İstanbul, s. 70.
Erler M. Y., Özyurt S. (2012). Türk Kültüründe Kadimden Günümüze Ulaşan Sosyal Örgütlere Dair Bir
Misal: Salâvatçılıktan Cazgırlığa), Cilt:2 Sayı:2, sh.39-56.
www.thestudiesofottomandomain.com
Evliya Çelebi. (2006). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Cilt 1. (R. Dankoff ve S. A. Kahraman, Çev.). İstanbul. Yapı Kredi Yayınları, Orijinal eserin basım tarihi bilinmiyor.
Gençay S. (2004).Osmanlı’da Saray Eğitim Kurumu Olarak, “ Enderûn-u Hûmayun’da Spor Faaliyetleri” , KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (1),sh.62-67
Gölbaşı H. (2018). Osmanlı Devleti’nde Spor Tekkeleri, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı / No. 15, sh.41-53
Güllü S. Şahin S. (2018). Milli Güreşçilerin Sportmenlik Yönelim Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma,
Turkish Studies Social Sciences, Volume 13/18, p. 705-718,
Güven, Ö. (1999). Türklerde Spor Kültürü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları İmamoğlu, O. (2013).The Employment of Wrestlers in Ottoman Palace, International Balkan
Symposium in Sport Sciences, Tetova/Makedonia
İmamoğlu O.Türkmen M.,Akdenk M., Çebi M.,(1999). Osmanlı Devletinin Spor Politikasını Etkileyen Unsurlar. Osmanlıda Spor Sempozyumu, sh. 61-71,26-27 Mayıs 1999, Konya
İmamoğlu O.,Çebi M.,İslamoğlu İ.,Yamak B. (2018). Sport Tekkes and Institutionalization in Ottoman Empire, The Journal of International Social Research, Volume: 11 Issue: 58, pp.905-612 İmamoğlu G., Gönülateş S., İmamoğlu O. (2018). Sanatsal Tasvirlerde Bazı Sporların Kökenleri,
Uluslararası Herkes için Spor ve Welnes Kongresi Özet Kitabı, Antalya
Kahraman, A. (1999). Osmanlı Devleti‟nde spor. Kemal Çiçek ve Cem Oğuz (Eds), Osmanlı, s.643-657,Yeni Türkiye Yayınları.
Kahraman, A. (1995), Osmanlı Devletinde Spor, Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı.
Kahraman A.(1989). Cumhuriyete kadar Türk güreşi cilt 2, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s.13
Kia, Mehrdad. (2011). Daily Life in the Ottoman Empire, 258. Krawietz, “Turkish Oil Wrestling”, 2148
Kurtişoğlu G.A.(2016). Bir Mezar Taşı, Bir Pehlivan: II. Mahmut Pehlivanı Nazır Oğlu Ali, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 11, s. 185-197
Satılmış S.,2017). İstanbul’un Yakın Çevresinde Bir Eşkıyalık Faaliyeti: Meşhur Şaki Mehmet Pehlivan ve Çetesi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Cilt: 10 Sayı: 54, sh.351-364
Taşmektepligil M.Y., İmamoğlu O., Küçük H. (2011). Osmanlı Devletinde Sporun Sosyolojik Yaklaşım İçerisinde Değerlendirilmesi, 9.Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi, Devlet İktisat Üniversitesi Türk Dünyası İşletme Fakültesi, Bakü/AZERBAYCAN
Türkmen M.(2016). Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (Ts.Md.D)’Nde: Osmanlıda Güreşçilere Maddi İhsanlar, Destan-ı Kırkpınar, Kırkpınar Kültürünü Tanıtma ve Yaşatma Derneği Aylık Yayın Organı, Ocak, Sayı: 31, ss: 30-32.
Santa Barbara, CA: The Greenwood Press, 2011
Türkmen, M. (2015). “Osmanlı Güreş Tekkeleri ve Fonksiyonelliği”, Türk Halklarının Geleneksel Spor
Oyunları Uluslararası Sempozyumu, 20-22 Kasım, 2014, Bişkek/KIRGIZİSTAN, pp. 162.
Türkmen M. (2017). Türklerde Spor ve Oyun Kültürü, Uluslararası Türk Halkları Geleneksel Oyunlar-
Sporlar Sempozyumu Bildiri kitabı, Kahramanmaraş, S.1-14.
https://kahramanmaras.bel.tr/.../kahramanmaras_-_geleneksel_sporlar_-_oyunlar_sempo
Türkmen M., Demirhan B.,(2014). Osmanlı güreş tekkeleri ve fonksiyonelliği, Türk Halklarının Geleneksel Spor Oyunları Uluslararası Sempozyumu bildiriler kitabı, Kahramanmaraş, sh. 162-173
Türkmen M, Demirhan B. (2015). Osmanlı güreş tekkeleri ve fonksiyonelliği. Türk Halklarının Geleneksel Spor Oyunları, Kongre Dizisi, 20-22 Kasım, Bişkek-KIRGIZİSTAN, sh. 62-73
Türkmen M., Ceylan A. (2018). Osmanlı Saray Hayatında Güreş,
http://doczz.biz.tr/doc/63304/osmanli-saray-hayatinda-g%C3%BCre%C5%9F-wrestling-in-ottoman
Türkmen M., İmamoğlu O., Öztürk O. (2016a). Hassa Pehlivanı Olmak Ve Huzûr-i Hümâyûnda Güreş Tutmak, III Uluslararası Geleneksel Türk Güreşleri Sempozyum ve Oyunları bildiri kitabı, sh.206-214
Türkmen M.,İmamoğlu O.,Öztürk O. (2016b). Osmanlı Saraylarında Güreşçilerin İstihdâmı ve Rolleri, III Uluslararası Geleneksel Türk Güreşleri Sempozyum ve Oyunları bildiri kitabı, sh. 305-306 Uzunçarşılı, İ. H. (1985). Osmanlı Devleti’nin saray teşkilatı, Ankara, Türk Tarih Kurumu
Yamak B. İmamoğlu O., İslamoğlu İ., Çebi M. (2018). The Effects of Exercise on Body Posture, Turkish Studies Social Sciences, Volume 13/18, p. 1377-1388, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13911 ISSN: 1308-2140
Yamaner F., İmamoğlu O. (2018). Antik Çağlarda Sporun Barışçıl Kullanımı ve Dinsel Etki, Akşemseddin Uluslararası İnsan, Toplum ve Spor Bilimleri Sempozyum, Bildiri Özetleri Kitabı, 12-16 Eylül, Çorum
Yıldırım,Y., İmamoğlu,O. Türkmen,M.,(2002). Osmanlı Devletinde Sporun Surnamelere Yansıması, Güneyde Kültür Dergisi, Cilt 13,Sayı 136,ISSN 1300-2627,S.28-34.
Yıldız, D. (1979). Türk Spor Tarihi, Eko Matbaası, İstanbul, s.132-135.
Yılmaz, F. (2014). What About a Bit of Fun? Wine, Crime and Entertainment in the Sixteenth-Century Western Anatolia. In S. Faroqhi & A. Öztürkmen (Eds.), Celebration, Entertainment and
Theatre in the Ottoman World: Seagull Books.
Yılmaz H.(2017). Alevi-Bektaşi İcazetnamelerinde Şekil Vve İçerik, Turkish Studies International
Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 12/26, p. 237-254 DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12529
Zelyurt M.K. (2013). Türk Modernleşmesinde Spor: Tanzimat’tan Erken Cumhuriyet’e, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/12, p. 1461-1478, Anakar-Turkey
Zorba H.A.(2014). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’ne Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Spor, International Journal of Science Culture and Sport, Special Issue 1,sh.721-732
İnternet kaynaklar: https://www.devletialiyyei.com/fatih-sultan-mehmed-han-sayfa-46.html https://pehlivanblog.wordpress.com/2016/10/26/gures-tekkeleri/ http://www.edirnekirkpinar.com/tr/yazi/6-genel-bilgiler/38-guresciler-tekkesi https://www.researchgate.net/publication/319483266 http://www.pomaklar.com/t698-saray-pehlivanl-mcadelelerinden-kesitler. http://collections.vam.ac.uk/item/O916908/gures-or-a-greased-wrestling-watercolour-anonymous-greek-artist/ https://www.houshamadyan.org/tur/haritalar/mamuret-uel-aziz-vilayeti/harput-ovasi/yerel-oezellikler/oyunlar-ve-oyuncaklar.html https://ottomanempire.blogflop.com/2018/03/24/ay-ile-gre-1600ler-wrestling-with-bear-d/
