TTEEM
MEELL D
D‹‹N
NÎÎ ‹‹N
NA
AN
NÇ
Ç U
UN
NSSU
UR
RLLA
AR
RII
A
Azziizz KKIILLIINNÇÇ*
Ö ÖZZEETT
Pir Sultan Abdal’›n, Türk tasavvuf tarihinin ve Alevî-Bektaflî gelene¤inin en güçlü halk flairlerinden birisi oldu¤u ve 16. yüzy›lda Sivas’ta yaflad›¤› su götürmez bir gerçektir. Bu çal›flmada, Pir Sultan Ab-dal’›n hayat›ndan daha çok, onun ba¤l› bulundu¤u inanç sistemine ve yaflant›s›na dair bilgilerden ha-reketle ‹slâm dininin temel flartlar›na ve din büyüklerine nas›l bakt›¤› üzerinde durulacakt›r.
A ABBSSTTRRAACCTT
It is an absolute reality that Pir Sultan Abdal lived in 16th century in Sivas and he was one of the most famous folk poets in the history of Turkish sufi tradition and in the tradition of Alawi-Bektashi. In this article, we shall not focus on the biography of Pir Sultan Abdal. It examines Pir Sultan Abdal’s po-int of view about the main religious belief components and the prominent religious people in ‹slam.
A
Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Pir Sultan, Halk fiiiri, Alevi, Bektafli, Geleneksel Türk Tasavvuf fiiiri. K
Keeyy WWoorrddss::Pir Sultan Abdal, Folk Poets, Alawi, Bektashi, History of Turkish Sufi Tradition. Pir Sultan Abdal’›n hayat› ile ilgili söylenenlere bak›ld›¤›nda, hâlâ tam olarak ayd›nlanmam›fl noktalar olmakla beraber, 16. yüzy›lda yaflad›¤›, Türk tasavvuf ta-rihinin ve Alevî-Bektaflî gelene¤inin en güçlü halk flairlerinden birisi oldu¤u ve Si-vas’ta yaflad›¤› kabul edilen bir gerçektir.
Bu çal›flmam›zda, Pir Sultan Abdal’›n tarihî ve menkabevi hayat›ndan daha çok, onun ba¤l› bulundu¤u inanç sistemine ve yaflant›s›na dair bilgilerden hareketle ‹s-lâm dininin temel flartlar›na ve din büyüklerine nas›l bakt›¤› üzerinde duraca¤›z.
Pir Sultan Abdal, Türk halk kültürü ve sosyal hayat› içinde önemli bir yere sa-hip olan ve tasavvufî bir ak›m hâline gelmifl Bektaflîli¤in yetifltirdi¤i büyük halk fla-irlerinin bafl›nda gelir. Bektaflîli¤in tarihî köklerini, Anadolu’ya gelen Türkmen der-vifllerinin inanç ve düflüncelerinde görmek mümkündür. Köprülü, bu gerçe¤e flu tespitleriyle dikkat çeker: “Daha ilk Selçuklular zaman›ndan itibaren dâr’ül-cihad olan Anadolu’ya Türkmen boylar›yla beraber birçok Türkmen babas›; Orta Asya, Harezm, Horasan’dan Yesevî derviflleri; Irak, Suriye, ‹ran’dan ‹smailî propaganda-c›lar›; Kalenderîye mensuplar› geliyorlard›... Bunlar O¤uz boylar›na anlayabile-cekleri bir dille ‹slâmiyet’in eski kavmî an’anelere tetâbuk eden sûfiyâne fakat ba-sit ve avamî bir flekl-i muharrefini telkin ediyorlard›.”1
‹slâm kültüründe on iki esas tarikattan biri olarak kabul edilen Bektaflîlik, mür-flit olarak Hz. Muhammed’i (s.a.s.), rehber olarak Hz. Ali’yi (k.v.), pîr olarak da Ha-c› Bektafl Velî’yi (k.s.) tan›r.2
On üçüncü yüzy›lda Mo¤ol istilâs›ndan b›kan, y›lan ve âdeta ümitsizlik girda-b›na kap›lan Türk halk›na, Yunus Emre, Mevlâna ve Yunus Emre gibi manevi ön-derler bir rehber ve kurtar›c› olmufllard›r.
‹flte Hac› Bektafl Velî, bu çaresiz ve mustarip kitleleri engin sevgi, birlik ve kar-defllik anlay›fl›yla ‹slâm tasavvufunun zengin ve munis flevk ve iman potas›nda mayalay›p yeniden do¤ufl’u halk-› cediti gerçeklefltiren ulular›n, kahramanlar›n ön saflar›nda yer al›r. O, t›pk› Ahmed Yesevî gibi, Mevlâna gibi, Yunus Emre gibi Müslümanl›¤› bir sünger hassasiyeti ile emip bünyesinde erittikten sonra onu ta-savvuf kal›b› içinde tekrar ‹slâm âlemine sunmufl olan ulu mutasavv›flar kafilesinin bir halkas› olarak iktisadî krizler, siyasî, askerî, içtimaî buhranlarla temelleri salla-nan cemiyeti ele alm›fl, ondan taze sa¤lam ve yepyeni bir terkip meydana getirmifl; ümidi ve dayana¤› kaybolmufl Türkmenleri bir cihat ruhu ile yeniden aya¤a kald›r-m›flt›r.3
Anadolu tasavvuf tarihinde bât›ni tarikatlar önemli yer iflgal ederler. Birtak›m si-yasî, flahsî hesaplar yüzünden ve halk›n içinde bulundu¤u psikolojik durum ve ce-haletin de katk›s›yla toplumda birçok bât›ni tarikat taraftar bulur. Yesevî, Kalende-rî, HaydaKalende-rî, Vefaî ad› alt›nda örgütlenen ve kendilerine Abdalân-› Rûm (Rûm Ab-dâllar›) ad› verilen bu gruplar Babaî hareketine ba¤l› heterodoks dervifl gruplar›-d›r.4Bektaflî tarikat›n›n pîri olan Hac› Bektafl Velî de bu dervifl gruplar›n›n içinden ç›km›fl, yedinci as›rda Anadolu’yu kaplayan Babaî halifelerinden biridir.5
Babaî isyan› patlad›¤›nda Hac› Bektafl Velî, di¤er Babaî mürit ve halifelerin ak-sine isyana kat›lmayarak Anadolu’nun içlerine çekilmeyi tercih etmifltir. Anado-lu’daki bu bât›ni tarikat mensuplar›, siyasî iradenin bask›s› sonucunda da¤›ld›ktan sonra, engin Bektaflî hoflgörüsünün de tesiriyle kendilerine en yak›n gördükleri Bektaflî tarikat› içinde varl›klar›n› sürdürmüfller ve do¤al olarak bu zümreyi etkile-mifllerdir. Örne¤in, kendine özgü bir felsefesi olan Hurufîli¤in Anadolu’da birçok zümreyi etkiledi¤i sosyal bir gerçektir.6Hurufîli¤in 16. as›rdan itibaren Bektaflî fla-irleri aras›nda daha çok yay›ld›¤› anlafl›l›yor. Buna ra¤men bu tesiri çok büyütme-mek, mübalâ¤a etmemek gerekir.7
Bektaflî flairleri do¤al olarak, Bektaflî anlay›fl›na ait düflünceleri deyifllerinde çokça ifllemifllerdir. Bunlar›n bafl›nda, Allah, Hz. Muhammed, Hz. Ali ve bu
anla-y›fl›n büyüklerine karfl› duyulan sevgi gelir. Ahmet Yesevî ve Hac› Bektafl Velî’de görülen tasavvufî anlay›fl olan dört kap› (fleriat, tarikat, marifet, hakikat) ve bunla-r›n her birinin içinde yer alan onar bölümden oluflan k›rk makam da Bektaflî flair-lerince s›kça ifllenmifltir.
Hac› Bektafl Velî’nin Makalât adl› eseri, dört kap›-k›rk makam›n tertibi üzerine kaleme al›nm›flt›r. Çeflitli dinî ve tasavvufî meselelerin çok aç›k bir flekilde ele al›n-d›¤› bu eserin en önemli özelli¤i, Hac› Bektafl Velî’nin flimdiye kadar tan›t›lal›n-d›¤› gi-bi fiiî-Bât›ni gi-bir kifli olmay›p, aksine ‹slâm fleriat›na ba¤l› gi-bir mutasavv›f oldu¤u-dur.8
Bektaflî tarikat›n›n adap ve erkân›n› oluflturan Dört Kap› K›rk Makam, tarikat mensubunun geçece¤i maddî ve manevî aflamalard›r. Dört kap› k›rk makam ayn› zamanda evrenin yarat›l›fl›ndaki dört unsur atefl, hava, su ve toprak ile de simge-lenmifltir: “‹lk kap› fleriat kap›s›, simgesi yel (hareket eden hava). Bu grupta yer alan kiflilere âbidler denilmifltir. ‹kinci kap› tarikat kap›s›, simgesi od(atefl). Bu grupta yer alan kiflilere zâhidler denilmifltir. Üçüncü kap›, marifet kap›s›, simgesi sudur. Bu grupta yer alan kiflilere ârifler denilmifltir. Dördüncü kap› hakikat kap›s›d›r, simge-si toprakt›r. Bu grupta yer alan kiflilere muhipler denilmifltir. Hac› Bektafl Velî, mu-hipler grubunu teslim u r›za olan grup olarak tan›mlamakta ve her fleyin asl›na dö-nece¤ini vurgulamaktad›r.”9
Hac› Bektafl Veli’yi pir olarak kabul eden Pir Sultan Abdal’›n fliirleri aras›nda da dört kap› k›rk makam s›kça ifllenmektedir. Pir Sultan Abdal, dört kap› k›rk makam sistemini Alevî-Bektaflî anlay›fl›n›n adap ve erkân›ndan saymaktad›r:
Gaziler, sözümüz r›zas›z soru Müminler bu yola koymazlar zoru Müsahip kavline girmeyen körü Dört kap›, k›rk makam bildiremezsin10
E¤er farz içinde farz› sorarsan Yine farz içinde farzd›r musâhib Dört kap›dan k›rk makamdan ararsan Yine farz içinde farzd›r musâhib11
Pir Sultan Abdal’›n fliirlerinde en çok ifllenen temalardan birisi de Ehl-i Beyt sevgisidir. Ev halk› anlam›na gelen ve Kur’an’da da zikredilen,12 Hz. Muham-med’in evi, ailesi demek olan Ehl-i Beyt, bilindi¤i gibi Alevî-Bektaflî inanc›nda çok önemli bir yer tutar. Ehl-i Beyt; Hz. Peygamber, Hz. Ali, Hz. Fat›ma, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin’dir. Ehl-i Beyt, onun fliirlerinde daima sayg›yla an›l›r. Pir Sultan’›n on-larca fliirinin temas›n› Ehl-i Beyt sevgisi oluflturmaktad›r.
Alevî-Bektaflî inanc›nda on iki imam, velâyet sahipleri s›fat›yla çok önemli bir yer tutar. Edebî mahsullerde düvaz, düvaz-imam, düvezdeh-imam ve on iki imam ifadeleriyle karfl›lanan bu kiflileri anlatan nefesler, özel bir dikkat ve sayg› ile tek-rar edilir.13On iki imam s›ras›yla; ‹mam Ali, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin, Ali Zeyne’l Abidin, Muhammed el-Bâk›r b. Ali Zeyne’l-Abidin, Cafer es-Sâd›k b. Muhammed el-Bak›r, Musa el-Kaz›m b. Cafer es-Sad›k, Ali er-R›za el-Kâz›m, Muhammed el-Ta-kî (el-Cevâd) b. Ali er-R›za, Ali en-Nael-Ta-kî (el-Hâdî) b. Muhammed et-Tael-Ta-kî, el-Hasan el-Askerî b. Ali en-Nakî ve Muhammed el-Mehdî b. Hasan el-Askerî’dir. Alevî-Bektaflî inanc›nda, on iki imam›n d›fl›nda, On dört mâsum ve on yedi emerbestin ad› da sayg›yla an›l›r. Bu topluluklar›, genellikle on iki imam›n soyundan henüz bulû¤ ça¤›na ermeden ölen çocuklar›n oluflturdu¤una inan›l›r.
Di¤er bütün Alevî-Bektaflî flairlerin fliirlerinde oldu¤u gibi, Pir Sultan Abdal’›n fliirlerinde de Ehl-i Beyt ve on iki imamdan s›kça sayg›yla bahsedilir:
Allah birdir hak Muhammed Ali’dir An›n ismi cümle âlem doludur Bu yol hak Muhammed Ali yoludur Gel Muhammed Ali Dergâh›na gel Hasan’›n ismi gönlümden ayr›lmaz fiah Hüseyin diyen diller yorulmaz Bu yolda ölene soru sorulmaz Gel Muhammed Ali Dergâh›na gel fiah Zeynel Âdidin’in âb›na Yezit s›¤maz oldu derler kab›na Muhammed’in sanca¤›n›n dibine Gel Muhammed Ali Dergâh›na gel Gel varal›m ‹mam Bak›r o¤luna Uymayal›m flol Yezid’in fi’iline Gel uyal›m ‹mam Cafer yoluna Gel Muhammed Ali Dergâh›na gel ‹mam Musa Kâz›m canlar can›d›r Ali Musa Riza mürvet kân›d›r Yar›n varaca¤›m›z Hak divan›d›r Gel Muhammed Ali Dergâh›na gel Takî bilin Nakî ile buluflur Var›r Hasan Askerî’ye kar›fl›r Anlara kar›flan Hakk’a kavuflur Gel Muhammed Ali Dergâh›na gel14
Bir anlamda Alevî-Bektaflî gelene¤inin simgeleri hâline gelmifl sayd›¤›m›z bu temalar›n yan› s›ra, ‹slâmiyet’in temel flartlar› da, tüm Alevî-Bektaflî flairlerinde ol-du¤u gibi15Pir Sultan Abdal taraf›ndan da ifllenmifltir. Bu flartlar›n bafl›nda elbette namaz gelir.
N Naammaazz
Alevî-Bektaflî anlay›fl›na mensup olanlar›n önder olarak gördükleri Hz. Ali ile gönülden ba¤l› olduklar› Cafer es-Sad›k ve Hac› Bektafl Velî’nin ‹slâm’›n flartlar›n-dan olan befl vakit namazflartlar›n-dan uzak durmad›klar› bilinmektedir.16 Bu yüzden Pir Sultan Abdal’›n fliirlerinde ‹slâm’›n temel flartlar›ndan olan namazla ilgili birçok m›sraya rastlanmaktad›r. O, dinin dire¤i olan befl vakit namaz›n k›l›nmas› ve Hz. Muhammed’in sünnetlerine uyulmas› gerekti¤i üzerinde ›srarla durur:
Ay Ali’dir gün Muhammed Üç yüz altm›fl alt› sünnet Bal›klar da suya hasret Çarh dönerler göl içinde Ay Ali’dir gün Muhammed K›las›n farz ile sünnet Yedi Tamu sekiz cennet Bülbül oynar gül içinde17
Pir Sultan Abdal baflka bir fliirinde de: Kan› bizden evvel gelen
Befl vakt›n› tamam k›lan On parma¤› p›nar olan El Muhammet Ali’nindir18
diyerek Hz. Muhammed’in ve Hz. Ali’nin en önemli özelliklerinden birinin befl va-kit namaz› k›lmak oldu¤unu vurgulamaktad›r.
Pir Sultan Abdal bir fliirinde de dünyan›n fânili¤ini vurgulayarak namaz›n vak-tinde k›l›nmas› ve kazaya b›rak›lmamas› gerekti¤ini ifade eder:
Pir Sultan Abdal’›m ölürüm deme K›l befl vakit namaz kazaya koma Sak›n bu dünyada kal›r›m deme Tenim teneflirde, ölüm sa¤dad›r19
Baflka bir fliirinde ise, mürflit olan kifli, gözü yafll› olmal›, aln›n› secdeden kal-d›rmamal› der:
Mürflit olan görür an›n iflini Ak›d›r gözünden kanl› yafl›n› Secdeden kald›rmaz anlar bafl›n› Yüzünü yerlere sürer Hû deyü20 Gelin zikredelim Gâni Hüda’y› Müminler k›lar befl vakt›n edas› ‹krar iflitmifldürür ‹blis sadas› Onu Hakk’a do¤ru döndüremezsin21
Cemi günahlar›n yere dökülür Hak yoluna abdest ald›¤›n zaman Sa¤ yan›ma iki melek dikilir Sabah namaz›m› k›ld›¤›m zaman Gökten yere saf saf olur melekler Meleklere müfltak olur felekler Hak kat›nda kabul olur dilekler Ö¤len namaz›n k›ld›¤›n zaman Sofu olan daim befl vaktin k›lar Onun içi d›fl› nur ile dolar Muhammed Ali’den flefaat umar ‹kindi namaz›n k›ld›¤›n zaman Mümin olan daim selaser gezer Kiramen katibin hayr›n› yazar Kendi eli ile kendi cennetin düzer Akflam namaz›n› k›ld›¤›n zaman Gökten yere kim indirdi Bura¤› Hu de¤ince yak›n eder ›ra¤› Dünyadan ahirete yana çera¤› Yats› namaz›n k›ld›¤›n zaman Pir Sultan Abdal’›m hey H›d›r ‹lyas Gönlünde kalmas›n gam ile garaz Yedi Yasin bir Elham üç kere ‹hlas Hak nasip eylesin öldü¤üm zaman22
Namazdan sonra, Pir Sultan Abdal’›n üzerinde durdu¤u ‹slâm’›n temel flartla-r›ndan biri de Hacc’d›r.
H Haacccc
Pir Sultan Abdal bir fliirinde, Hacc’a gidenlerin murad›na erdi¤ini, gidemeyen Müslümanlar›n melûl mahzun kald›¤›n› flu ifadelerle dile getirir:
Halil Kâbe yapt› oldu yâ Celil Vard› varan, varamayan kald› melil Muhammed’e Rehber oldu Cebrail Yine bir Mürflide varmadan olmaz22
O Orruuçç
Pir Sultan Abdal’›n fliirlerinde ele ald›¤› ‹slâm’›n befl flart›ndan biri de oruçtur. Bektafliler, oruç tuttuklar›n› fliirlerde ifade ederler:
Otuz oruç ile befl vakit namaz Bunu bilen kifli haram› yemez Hak ademde derler bilen söylemez Adem için ak›l kemâl evç indi Malatyal› Sad›k Baba24
Pir Sultan Abdal’›n fliirleri aras›nda, aflure ay›nda tutulan matem orucundan bahsedilir. On iki günlük bu orucu tutan kiflinin çok sevap kazanaca¤›, hatta cen-netin kap›s›n› açaca¤› üzerinde durulur. Kerbelâ olay› muharrem ay›nda oldu¤un-dan, bilindi¤i gibi, bu ay mâtem ay› say›l›r ve bu ayda aflure piflirilir. On iki gün de oruç tutulur. Bu durum, Pir Sultan Abdal taraf›ndan fliire flöyle yans›t›l›r:
Aflure ay›nda mâtem orucu Onlar› tutana sevap yaz›l›r Kerbelâ’da yatan Hasan Hüseyin Onlar› görenin benzi bozulur Birini tutan hakk›na yeter ‹kisini tutan günah›n atar Üçüncü tutanlar cennette yatar Engür olmufl, hak ceminde ezilir Dördünü tutan velî dediler Beflini tutana ulu, dediler Alt›s›n tutana dolu, dediler Engür olmufl, hak ceminde ezilir Yedisini tutan havada uçar Sekizini tutan hulleler biçer Dokuzunu tutan cennetin açar Engür olmufl, hak ceminde ezilir Pir Sultan Abdal’›m, onunda zahmet On birini tutana indi rahmet On iki tutana nasiptir cennet Engür olmufl, hak ceminde ezilir25
Pir Sultan Abdal’›n birçok fliirinde zikredilen Kelime-i fiehadet için ayr› bir yer ay›rmayal›m. Ancak flunu ifade edelim ki, Hac› Bektafl Veli’nin Makalât’ta yer ver-di¤i ve Nutkî, Hilmî gibi di¤er Alevî-Bektaflî flairlerinde de görülen26‹slâm’›n te-mel flartlar›ndan biri olan zekât konusuna Pir Sultan Abdal’›n tarad›¤›m›z fliirlerin-de rastlayamad›k. Bunun siyasî ve sosyal çeflitli sebepleri olabilir. Biz bunun
sebe-bini flöyle aç›klamay› uygun görüyoruz: fiairin kendisi gibi k›rsal kesimde yaflayan yoksul insanlar›n zekat verecek yeterli mallar›n›n olmamas› onun bu tutumunda etkili olmufl olabilir.
SSoonnuuçç
Alevî-Bektaflî edebiyat›n›n en yayg›n türü olan fliir gelene¤i içinde yetiflmifl fla-irlerden en tan›nm›fl› olan Pir Sultan Abdal, eserlerinde bu anlay›fl›n adap ve erkâ-n›n› teflkil eden kavramlar ile, bu tarikat›n temel sistemini oluflturan dört kap› k›rk makam›, di¤er Alevî-Bektafli flairler gibi, yo¤un olarak ifllemifltir. Hac› Bektafl Velî taraf›ndan sistemlefltirilen bu esaslar, onun fliirlerinde de do¤al bir flekilde kullan›l-m›flt›r.
Türk kültür hayat› içinde genifl bir co¤rafyaya yay›lan Alevî-Bektaflî anlay›fl›, fla-irinin elindeki saz›yla ‹slâmiyet öncesi Türk edebî hayat›ndaki ozan ve baks›lar› ça¤r›flt›r›r. fiiiri, bir tebli¤ vas›tas› olarak kullanan Ahmet Yesevî ve onu izleyen Alevî-Bektaflî flairleri eski format› koruyarak bu gelene¤i devam ettirmifllerdir. Ale-vî-Bektaflî anlay›fl›n›n yayg›nlaflmas›n›n önemli sebeplerinden birisi de, Pir Sultan Abdal gibi bu anlay›fla mensup flairlerin, eserlerinde bu millîli¤i muhafaza etmesi-dir.
Türkiye’de Hac› Bektafl Velî’yi pîr kabul eden farkl› isim alt›ndaki gruplar ile Sünni inanca sahip insanlar, zaman zaman kutsallar›n›n birbirinden farkl› oldu¤u gerekçesiyle karfl› karfl›ya getirilmifltir.27Alevî-Bektaflî di¤er flairler ile bunlar›n en tan›nm›fl› olan Pir Sultan Abdal’›n fliirleri incelendi¤inde temel inanç noktalar›nda çok büyük farklar›n olmad›¤› görülür. Baz› Bektaflî f›kralar›nda rastlanan farz iba-detlere mizahî tarzda yaklafl›m›n, bu anlay›fla sonradan kat›lan bât›ni görüfllere sa-hip kiflilerin bak›fl aç›s›n› yans›tt›¤› görüflündeyiz.
D
D‹‹PPNNOOTTLLAARR
* Yard. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, E¤itim Fakültesi, Türkçe Ö¤retmenli¤i Bölü-mü Ö¤retim Üyesi,
1 M. Fuat Köprülü, “Bektaflîli¤in Menfleleri”, Türk Yurdu Dergisi, C. 2, S. 8, ‹stanbul-1341, 133-134’ten al›nt›layan Hüseyin Özcan, “Bektaflili¤in Temel fiartlar›”, Akademik Araflt›rmalar Dergisi, S. 13, May›s-Temmuz 2002, s. 49.
2 Ethem Rûhi F›¤lal›, Türkiye’de Alevîlik Bektaflilik, Ankara-1994, s.132. 3 F›¤lal›, a.g.e., s. 134.
4 Ahmet Yaflar Ocak, Babaîler ‹syan›, ‹stanbul-1996, s. 201.
5 F. Babinger- F. Köprülü, Anadolu’da ‹slâmiyet, ‹stanbul-2000, s. 248. 6 Hüseyin Özcan, a.g.m., s. 49.
7 Mehmet Eröz, Türkiye’de Alevîlik ve Bektaflilik, Ankara-1990, s. 248.
8 Abdurrahman Güzel, Hac› Bektafl Velî Hayat›, Eserleri ve Fikirleri, Ankara-1998, s. 36. 9 Belk›s Temren, Bektaflîli¤in E¤itsel ve Kültürel Boyutu, Ankara 1995, s. 71-80. 10 Cahit Öztelli, Pir Sultan Abdal Bütün fiiirleri, Ankara-1996, s. 401.
11 Öztelli, a.g.e., s. 239.
12 “... (Ey Peygamber’in) Ev halk›! fiüphesiz Allah sizden kusuru gidermek ve sizi tertemiz yapmak is-ter.” (Ahzâb: 33).
13 F›¤lal›, a.g.e., s.237. 14 Öztelli, a.g.e., s. 181-182.
15 Alevî-Bektaflî flairlerinin fliirlerinde bu temalar›n iflleniflini ele alan ayr›nt›l› çal›flmalar için bak›n›z: F›¤lal›, a.g.e.; Özcan, a.g.m.; Güzel, a.g.e.; Abdurrahman Güzel, Kaygusuz Abdal, Ankara-1983, ‹brahim Arslano¤lu, “Alevilikte Temel ‹nanç Unsurlar› ve Pratikler”, G. Ü. Hac› Bektafl Veli Arafl-t›rma Dergisi, S. 20, K›fl-2001, s. 33-132. 16 F›¤lal›, a.g.e., s. 286. 17 Öztelli, a.g.e., s. 82. 18 Öztelli, a.g.e., s. 111. 19 Öztelli, a.g.e., s. 329. 20 Öztelli, a.g.e., s. 351. 21 Öztelli, a.g.e., s. 401.
22 ‹brahim Arslano¤lu (Söyleflen:), “Mustafa Güvenç (Alevi Dedesi) ile Söylefli”, Gazi Üniversitesi Ha-c› Bektafl Veli Dergisi, S. 9, 1999, s. 41-64.
23 Öztelli, a.g.e., s. 173.
24 ‹smail Özmen, Alevî-Bektaflî fiiirleri Antolojisi, Ankara-1995, s. 375. 25 Öztelli, a.g.e., s. 416.
26 Özcan, a.g.m., s. 56. 27 Özcan, a.g.m., s. 57.
Hayali gönlümde sevgisi canda Gönül arzu eder Pir Efendim Görseydim cemalini, ruhunu Can›m arzu eder Pir Efendim Sevgiyi tadanda olur mu kibir Kanaatkâr bunda eder de flükür Murada ermek bu, sab›r iflidir Can›m arzu eder Pir Efendim Geçtik ikilikten kaynay›p cofltuk Girdik gönüllere kötüden kaçt›k Muhammed helâli haramdan seçtik Gönül arzu eder Pir Efendim
Â
