S O N E S E R İ M Ü N A S E B E T İ Y L E (1)
A S A F
H A L E T
Ç E L E B İ
Y A Z A N : D O Ğ A N R U Ş E N A YA
H. Ç e l e b i h a k k ı n d a yaz- ■ m a n ı n bir c e s a r e t m e s e lesi o l d u ğ u n u biliyorum . E sk ile r a r a s ı n d a o n u se v e n , a n l a m ış o la n hiç k i m s e y o k t u r . Z a t e n e s k i l e r bizim n e s i l d e n - o n e s lin b ir iki ı s k a r t a s ı istisn a e d i l i r se - hiç k i m s e y i a n lıy a b ilm iş d e ğille rd ir. Y e n i l e r e g e lin c e î o n l a r dan p e k azı A s a f ’ı la y ık ıy le se vebildi. B u n u n ü ç s e b e b i o ld u ğ u nu z a n e d iy o ru m . E v v e lâ , b az ıla rı şairin k ı y a f e ti n e , h a r e k e t l e r i n e ve h a t t â ce b in d e k i e ş y a y a k a d a r m â n â s ız b ir t a k ı m ş e y l e r e t a k ı l a r a k k e n d i l e r i d e f a r k ı n d a o l m a d a n şöyle bir h ü k m e v a rıy o rla r. Bu k ıy a fe t, t a vır ve e ş y a ile bir a d a m ın ş a i r o l m a s ı n a i m k â n y o k t u r . H içbir h ü k ü m bu h ü k ü m k a d a r ç o c u k c a o lm a m ış tır. İ k in c i b ir z ü m r e de A s a f ’ı c id d e n t a k d i r e t m e k t e o l m a k l a b e r a b e r e v v e lk i z ü m r e n i n m u h i tt e sa lg ın h â l i n e g e tird iğ i z ih n iy e te(1) He Şiirler. Fi. 2 lire.
d a y a n a n d e d ik o d u n u n t e s i r i n d e n (k o r k u s u n d a n ) k u r t u l a m ı y a r a k ş a iri b e ğ e n d i k l e r i n i i t i r a f t a n ç e k i n e n le r d ir.
N ih a y e t A s a f ’m ş a r k k ü l t ü r ü n d e n g e le n çok k u v v e tli ce p h esin i a n l a m a k i m k â n la rı bizim n e sil için h e m e n h e m e n hiç y o k tu r.
S o n e d e b î c e r e y a n ı tem sil e d e n le r d ü n y a g ö rü ş le r i itib a rile ik i esaslı g r u b a ay rılırlar. B irin ci ler için e s a s e n bir s a n a t ideali m e v z u u b a h i s o lam az. O n l a r a g ö re s a n a t b ir p r o p a g a n d a â le t i d i r ve H. I. D i n a m o - o n la rın k e n d i ta b iri e n t e r n a s
-K O N F E R A N S
2 M A Y IS 1942 C U M A R T E S İ G Ü NÜ S A A T 17’D E B E Y O Ğ L U H A L K E V İ ’N D E A. H Â L E T Ç E LEB İ T A R A F I N D A N “ M Ü C E R R E T ŞİİR,, M E V Z U L U BİR K O N F E R A N S V E R İL E C E K T İR . y o n a l bir d eh â , B e h ç e t K e m a l en b ü y ü k ş a i r d i r . B u c l a r m h ü k m ü n ü bir t a r a f a b ıra k ıy o ru m . G e r ç e k , s a n a t id e a lin e b a ğ l a n a n l a r a g e lince o n la r A s a f ’ın h a r e k e t l e r i n d e k i h ü r r iy e t ve hicvin k o rk u s u a lt ı n d a o l m a d ı k la r ı v a k i t sa n a tin - dek i o rijin a lliğ e itiraz ed iy o rla r.A. H. Ç eleb i ile O r h a n Veli a r a s ı n d a m ü ş t e r e k olan b a ş k a bir n o k t a d a bizd e N. H i k m e t ile k u ru la n s e r b e s t nazım a n a n e s i n d e bir m e r h a l e o lm a la rıd ır. S e r b e s t nazım N. H i k m e t t e m ısra la rın ke lim eleri a r a s ı n d a gizli k a f iy e l e r ve m üzik ş a r t l a r ı tesis e t m e k ş e k lin d e g ö r ü n ü y o r . O r h a n V eli ve A . H. Ç elebi s e r b e s t n a z ım d a n gizli k a f iy e le r ve müziği d e k o v u y o r l a r . A s a f m i s ti k ve m ü c e r r e t bir s a n a t t e l e k k i s i n e inan d ığ ı için o n d a , şe k il m ü k e m m e l i y e t i , e n d iş e s i g ö rü n ü y o r . F ik r i m c e on u n en zayıf c e p h esi b u d u r. H â lb u k i a ynı n o k t a O r h a n V e l i ’n in en k u v v e tli c e p h e sin i t e ş k i l ediyor.
a ld ığ ı k ö k l e r i A v r u p a 'n ı n sü rre a - izm, fü tu riz m .. c e r e y a n la r i l e mez- c e tm e k h u s u s u n d a k i ik tid a rı ş a y a nı d i k k a t t i r . Bu c e r e y a n la r , h ele s ü rre a liz m e d e b iy a tı d a t a m s ü b j e k t i f ve m ü c e r r e t b ir s a n a t c e r e y a n ı n ı tem sil eder. Ş u u r a l t ı n ın d e r in lik le rin d e n g e le n lâ şu u r î v e rilerin p ür ifad e si d iy e k ı s a l t a b i le c e ğ im iz s ü rre a liz m A s a f ’ııı d o ğ u ş t a n s ü rre a lis t bir d ü n y a g ö r ü ş ü n e - b ü t ü n bir s a m i m iy e t le - bağlı m iz a c ile b irle şiy o r. A s a f ’ın şiiri bu iki u n s u r u n - Ş a r k mis- tisiz m a sı ve G a r p re a l i z m a s ı - b ir l e ş m e s i n d e n m e y d a n a geliyor.
A. H. Ç e l e b i ’nin d a i m a a ley h in d e olm u ş o l d u ğ u n a in a n d ığ ım diğer bir ta r a f ı d a sih irb azlık , b ü y ü c ü l ü k ve M ısırçarşısı a tta r - lığını - h a t t â bir n evi H u ru f îlik ve P is a g o r c u l u ğ u - d ü n y a s ı n a k a r ı ş t ı r m ış o lm asıdır. Bu c ih e tle rin g a r a b e t e k a d a r g ö t ü r m e k t e h l i k e si v a r d ır . İşte A s a f ’ın d e m in d e n - b e r i a n l a t m ı y a ça lış tığ ım asıl t a r a f ı n ın m e y d a n a ç ı k m a s ı n a bu h â l l e r m an i o l m u ş tu r . H e r k e s b a s it o ld u ğ u için bu t a r a f ı g ö rdü ve asıl k ı y m e t i s e ç e m e d i. A s a f ’t a Ş a r k ve G a r p m a s a l ların ın b ü y ü k tesiri g ö rü n ü y o r . Ş iirle rin d e n b ir ç o ğ u - F r a n s a için
A s o f H a let Çelebi. v şiir 1940; He, K a h k a h a ; K a d ı n c ı ğım ; N u r u s i y a h ; B e d d u a , H a l a y ı k la rım ; H a r p u t , N e d ir c i k y a v r u l a rı v.s. gibi - y a d o ğ r u d a n d o ğ r u ya bir m a s a l d a n a l ı n m ış l a r d ı r y a h u t m a s a l l a ş t ı r ı l m ı ş ş i i r l e r d i r . M a sal h a lk k ü t l e l e r i n i n t a h t e ş ş u u r ! b ir k o n u ş m a s ı , g e v e le m e s i d ir ve b ilh a s s a ç o c u ğ u n d ü n y a y ı h e n ü z bir nizam içinde g ö re m iy e n ru h b ü n y e s i n d e t a m b ir u y g u n l u k , g ö s t e r i r . Bu, s ü rre a lis t s a n a t g ö rü ş ü için - bu g ö rü ş e ço k u y g u n
- b ir ilh am m e m b a ıd ır. P r i m i t i f d u ru m la rın ve ç o c u k lu k h â le ti r u h iy e sin in y eni n e s il şiirin d e A saf, O r h a n Veli ve - b a ş k a y o ld a n - Fazıl H ü s n ü ile b ü y ü k bir r a ğ b e t k a ş a n d ığ ı g ö r ü l m e k t e d i r . T ü r k r e s m i n d e , şiird e k i h ic iv ci ve t e n k i t ç i ro lü n a y n ın ı oynı- yan yeni r e s s a m la r o n la r m o d e r n s a n a t g ö r ü ş l e r in i ve A s a f ’la ço k t e m a s e t m i ş o ld u k la rı için o n u n asıl k ı y m e t li t a ra fın ı d a h a iyi a n la m ış o la c a k l a r . H e şa irin i bü y ü k bir s e m p a t i ve h a y r a n l ı k la k a r ş ılıy o rla r . H ü lâ sa edilirse; A. H. Ç e l e b i k ı y a f e t ve h a r e k e t l e r i n d e k i hiciv ile ismi e t r a f ı n d a bir istih z a u y a n dırm ış v e b una sih irbazlık v.s. f a n t e z i l e r i k a t ı l ı n c a b u n l a r ı n t e siri a l t ı n d a k a l a c a k k a d a r o b j e k t i f o l m ıy a n la r h ü k ü m l e r i n i b u n a g ö re v e r m iş le r ( a l d a n m ı ş l a r ) ’dır. A s a f h a k k ı n d a bu ş e k i l d e d ü ş ü n e n l e r h a y r a n o l d u k l a r ı O . W ilde ile m u a s ı r o lsalard ı şü p h e s iz o n u n içinde aynı h ü k m ü v e r e c e k le r d i .
NOT: Bu yazı (Yeni Neslin Tenkidi ) isimli int i şar edecek kitabımızdan alın mı şt ır. D. R.
Doğan R U Ş E N A Y .
T ah a T o ra s Arşivi
