İLİŞKİN ALGILARI (PAÜ ÖRNEĞİ)
Ali Rıza ERDEM*
Emel SARITAŞ** ÖZET
Bu araştırmada PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin öğretim elemanlarının davranışlarını demokratik açıdan nasıl algıladıkları belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmanın verileri PAÜ Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği öğrencilerinden random ve tabakalama yöntemi ile seçilen 319 kişilik örneklemden elde edilmiştir. Araştırmada veriler geliştirilen likert tipli ölçek yoluyla toplanmıştır. Ölçeğin alpha iç tutarlılık katsayısı. 9401’dir. Verilerin çözümlemesinde SPSS paket programı kullanılmıştır. PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencileri öğretim elemanlarının davranışlarını öncelik sırasına göre % 61,4 “genellikle”, % 36,8 “nadiren” demokratik olarak algılamaktadır. PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları “cinsiyete” ve “öğretim türüne” göre farklılık göstermemekte, “sınıfa” göre farklılık göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencileri, öğretim
elemanlarının davranışları, demokratik, algı
ABSTRACT
In this research, we tried to investigate the pre-service teachers’ perception about their faculty members’ democratic behaviors. The data have been collected by random and cluster sampling among 319 students in the Classroom Department, Faculty of Education, PAU. For data collection a likert scale has been developed and used. The validity of the scale has been calculated as Cronbach Alpha .9401. The data have been analyzed by SPSS. We found that Pre-service teachers believe that their faculty members’ are 61,4% “generally democratic” and 36,8% “occasionally democratic.”, we have also found that Pre-service teachers’ assessment on their faculty members’ perception of democracy is not different based on their “Gender” and “Educational Subject” but it is different based on their “Academic Status”.
Keywords: Students in PAU, Faculty members’ behaviors, democracy, attitude
GİRİŞ
Egemenliğin halktan kaynaklandığı yönetim biçimi; bir kurum, bir topluluk içerisinde kişilerin karşılıklı hak ve özgürlüklerin varlığına dayanan yaşam biçimi olan demokraside, bireylerin demokratik değerlere dayalı davranışları benimsemesi ve göstermesi beklenir. Literatürde demokratik değerler “eşitlik,
yaşama saygı, adalet, özgürlük, dürüstlük, iyiyi arayış, işbirliği, özgüven, hoşgörü, duyarlılık, sorumluluk, farklılıkları kabul etme, güvenlik, barış, gelişme, mükemmellik ve etkililik”
olarak geçmektedir (Topuz, 1989; Gözütok, 1995; Yağcı, 1998; Kıncal ve Işık, 2003). Demokrasinin ihtiyaç duyduğu insan davranışları sıralanacak olursa; demokratik bir insan (Varış, 1995; Gözütok, 1995; Karakütük, 2001):
* Yrd. Doç. Dr., Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi ** Yrd. Doç. Dr., Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi
• Kendisi gibi düşünmeyenlerin hatalı olduklarını iddia etmekten sakınır. Başkalarının düşüncelerine saygı gösterir.
• Olaylara çok yönlü bakar.
• Başkalarını düşüncelerinden dolayı suçlamaktan sakınır. • Farklı görüşlere, tarafsız bir gözle bakar ve anlamaya çalışır. • Görüşlerini hiçbir etki altında kalmadan açıkça söyler.
• Başkalarının görüşlerini özgürce açıklamalarını engelleyecek davranışlardan sakınır.
• Başkalarının konuşmalarını sonuna kadar dinler.
• Verilecek bir kararın kendi düşünceleri doğrultusunda çıkmasını sağlamak için çevresini etkileme çabası gösterir.
• Karşı fikirlerde olanları engellemekten sakınır.
• Çoğunluğun kararlarına uyar, benimsediği kararları eleştirir, nedenlerini araştırır.
• Haklarını kullanır, haksızlıkları eleştirir.
• Olaylara eleştirel bir gözle bakar, karşı görüşler ve teklifler önerir. • Başkaları aleyhine konuşmaktan kaçınır, özel ya da gizli bilgileri
açıklamamaya özen gösterir.
• Grupta çalışırken sorumluluk alır, yerine getirir, bilgilerini başkaları ile paylaşır, işbirliği yapmaktan hoşlanır.
• Başkalarına karşı sevgi dolu ve dostça bir yaklaşım içindedir.
Bireylerin yukarıda sayılan özelliklere sahip olabilmeleri için iyi bir eğitimden geçmeleri gerekir. Demokratik yaşamın gerektirdiği bilgi, tutum ve becerilerle donatılmış bireylerin oluşturduğu bir toplumda demokrasinin yaşama biçimi haline gelmesi çok daha kolaydır (Şimşek, 2000). Ancak bu süreç kendiliğinden gerçekleşmediği için toplumdaki tüm bireylere demokratik değerlerin kazandırılması gerekmektedir. Bunun da bilinen en etkili yolu eğitimdir. Eğitim kurumları, öğrencileri tek yönlü koşullandırma, beyin yıkama ve her türlü bağnazlıktan kaçınmalıdır. “Yalnız benim bildiğim, dediğim, yaptığım doğrudur” anlayışına saplanan bireyler ne demokrasiyi anlayabilir ne de yaşatabilir. Eğitim kurumları öğrencilere “Acaba benim bildiğim dışında doğrular, beni doğrulamayan
kanıtlar var mıdır?” diye sorular sorarak, bilimsel düşünmenin de yöntem ve
alışkanlığını kazandırmalıdırlar (Maboçoğlu, 1999).
Eğitimin en önemli öğelerinden biri olan öğretmen, öğrencilerine demokrasinin gerektirdiği bilgi, tutum ve becerileri ancak demokratik bir sınıf ortamında kazandırabilir. Cangelosi’ye (1988’den aktaran Başar, 2004) göre demokratik bir sınıf ortamında öğretmen, ne yetkeci, ne de serbest bırakıcı olmamalıdır. Öğrenci, sınıf kurallarının belirlenmesinde söz hakkına sahip olmalı,- ödül veya ceza nedeniyle değil, işini yapmanın gerçek yararlarını bilerek ve bunun süreçlerine katılarak işine güdülenmelidir. Demokratik bir lider olarak öğretmen, öğrencilerin görüşlerini alır, yapılacak işler konusunda onlarla uzlaşır, çalışma düzenlerini seçme hakkı tanır. Bir araştırmada, demokratik davranılan
almışlar, grubun başarısı az da olsa artmıştır. Yetkeci davranılan grubun başarısı daha yüksek olmuş ama öğrencilerin gerilimi artmış, gruba ve öğretmene olumsuz tutum takınmışlardır. Serbest bırakılan grup araştırmadaki en etkisiz ve başarısız grup olmuştur (Başar, 2004).
Geleceğin nesillerini yetiştiren öğretmenlerin, öğrencilerini demokrasinin gereklerine uygun yetiştirebilmeleri için öncelikle kendilerinin demokratik davranmaları gerekmektedir. Gözütok’un (1995) “Ankara’da ilköğretim ve lise
öğretmenleri ve öğretmen adayları üzerinde yaptığı “öğretmenlerin demokratik tutumları”
araştırmasına göre:
• Aday öğretmenler asıl öğretmenlere oranla daha demokratik tutuma sahiptirler.
• Genç öğretmenler kıdemli öğretmenlere göre daha demokratik tutuma sahiptirler.
• Lise öğretmenleri ilköğretim öğretmenlerine göre daha demokratik tutuma sahiptirler.
• İlköğretmen okulu mezunu öğretmenler daha demokratik tutuma sahiptirler.
• Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenleri diğer branş öğretmenlerine göre daha az demokratik tutuma sahiptirler.
Bireylere demokratik davranışları kazandırmada sınıf öğretmenlerinin rolü büyüktür. Demirbolat’ın (1999) yaptığı “Demokratik eğitim” araştırmasına göre sınıf öğretmenleri:
• ”Öğrencilerinin benlik bilincinin gelişimine olumlu katkı” , • “Öğrencilere bağımsız düşünme alışkanlığı kazandırma”,
• “Demokratik bir iletişim ortamı yaratma” açılarından kendilerini “çok iyi” algılamaktadırlar.
Öğretmenlerin yetiştirilmesinde önemli rol oynayan öğretim elemanlarının davranışları nasıl olmalıdır? Bu konuda Ergün ve Duman ve Kıncal ve Arıbaş’ın (1999) yaptıkları “İdeal Bir Öğretim Elemanının Özellikleri” adlı araştırmalarının sonuçlarına göre öğrencilerin “kişisel özellik” ve “insani ilişkiler” açısından öğretim elemanlarından istedikleri davranışlar şunlardır:
• Öğrenciler, öğretim elemanlarının siyasi davranışlarından rahatsızdır. Onların kendilerine ideolojik propaganda yapmalarını, yönlendirmeye çalışmalarını, öğrenciler arasında bu tür ayrımlar yaparak bunu davranışa ve nota dönüştürmelerini istememektedir. Kitle iletişim araçlarının bu kadar yoğunlaştığı bir dönemde öğrencileri ideolojik olarak yönlendirmeye çalışmak doğru bir şey değildir; hele çözüm olarak eskiden büyük çatışmalara neden olan formülleri göstermek öğrenciler tarafından istenmeyen tutum ve davranışlarıdır. Herkes kendi bilgisine ve düşüncelerine saygı gösterilmesini istemektedir.
• Üniversite öğrencisi, kendisine saygı duyulmasını istemektedir. Onu küçümseyen, azarlayan, hakaret eden, küçük düşüren, hor gören tutum ve davranıştan ziyade; onu değerli sayan, sözünü dinleyen, nazik ve samimi davranan,
kibirli davranmayan, kendisine güvenilir hoca aramaktadır. Kendisine yaklaşılabilir, soru sorulabilir, iyimser, tatlı-sert bir öğretim elemanı istenmektedir. Bu arada öğrencilerin sorunlarını kendi başlarına çözemedikleri durumlarda bu sorunlarla ilgilenen, çözüm geliştiren, kendilerine samimi olarak yardım eden hocaları aradığı da ortaya çıkmaktadır.
• Eğitim-öğretime yönelik özelliklere gelince, burada değişik gruplarda toplanan, dersini öğrenciye iyi anlatabilen, dersi esprilerle rahatlatan, çekici hale getiren, örneklendiren, öğrenci psikolojisine ve seviyesine uygun, Türkçeyi güzel kullanarak ders anlatan öğretim elemanı aradığı ortaya çıkmaktadır.
• Bunun hemen arkasından öğretim elemanlarının bilimsel yeterliklerinin yüksek olması, ders konusuna hâkim olması, iyi bir bilim adamı olması istekleri önemli bir frekans toplamaktadır. Ayrıca değerlendirmede objektiflik ve notun bir tehdit unsuru olarak kullanılmaması da istenmektedir.
• Akbağ ve Deniz’in (2003) “Öğretim elemanı ve öğretmen adaylarının birbirlerine
yönelik algıları” araştırmasına göre:
• Öğretmen adayları ideal bir öğretmenin ağırlıklı olarak sırasıyla “yetişkin”, “koruyan ebeveyn”, “doğal çocuk” durumlarını sergilemesi gerektiğini belirtmişlerdir.
• Öğretmen adayları varolan ve ideal öğretim elemanını ağırlıklı olarak sırasıyla “yetişkin”, “koruyan ebeveyn”, “doğal çocuk” olarak belirtmişlerdir.
• Öğretim üyelerinin öğrencilere karşı demokratik davranış göstermelerinde “pedagojik yeterlilikleri” nin de önemi büyüktür. Korkut’un (1999, 2002) yaptığı “öğretim üyelerinin pedagojik formasyon gereksinimleri” araştırmasına göre öğretim üyeleri:
• Öğretme faaliyetini kişisel yeterlilik ve nitelik açısından arka plana atmaktadırlar.
• Sürekli formal pedogoji eğitimine gereksinim duymaktadır.
Sınıf öğretmenlerini yetiştiren eğitim fakültesi öğretim elemanlarının gösterdikleri davranışların, sınıf öğretmenliği öğrencilerince ne kadar demokratik algılandığı çok önemlidir. Bu çalışmada Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin öğretim elemanlarının davranışlarını ne kadar demokratik algıladıkları araştırılmıştır.
Problem Cümlesi
PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği:
1. Öğrencileri öğretim elemanlarının davranışlarını ne kadar demokratik olduğunu algılamaktadır.?
2. Öğrencilerinin öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları
• Öğretim türüne
• Sınıfa göre faklılık göstermekte midir?
YÖNTEM
Bu araştırma “Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları” nı ortaya koymaya yönelik “betimsel” bir çalışmadır.
Evren ve Örneklem
Bu çalışmanın evreni PAÜ Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği öğrencileridir. Evrende 1600 kişi vardır. Evrenin tamamına ulaşmak mümkün olmadığından evreni temsil eden örneklem seçilerek veriler buradan toplanmıştır. Sınıf Öğretmenliği normal ve ikinci öğretimi öğrencilerinden random ve tabakalama yöntemi kullanılarak evreni temsil eden 319 kişilik örneklem seçilmiştir.
Tablo 1. Örneklemdekilerin Sayısı
Öğretim türü f %
Normal öğretim 179 56,1
Ikinci öğretim 140 43,9
Toplam 319 100,0
Veri Toplama Aracının Geliştirilmesi
Araştırmada veriler geliştirilen likert tipli ölçek yoluyla toplanmıştır. Veri toplama aracı anketi geliştirmek için
• Önce öğretim elemanlarının demokratik ve demokratik olmayan davranışlarının neler olduğuna ilişkin açık uçlu sorular sorulmuştur. • Daha sonra açık uçlu sorulara verilen cevaplar değerlendirilerek anket
maddeleri oluşturulmuştur.
• Daha sonra geliştirilen anket dil ve anlatım yönünden uzmanlara incelettirilmiş ve gerekli düzeltmeler yapılmıştır..
• Dil ve anlatım yönünden gözden geçirilen ve gerekli düzeltme yapılan anketin pilot uygulama sonuçlarında işlemeyen maddeler atılmış ve anket son şeklini almıştır.
Örneklem grubuna uygulanan anket 57 maddeden oluşmaktadır. Öğrencilere ilişkin kişisel bilgiler yine aynı ölçekte açık uçlu sorularla elde edilmiştir. Ölçekte sorulara verilen cevap seçenekleri 1, 2, 3, 4 olarak puanlanmıştır. Ölçekteki cevap seçenekleri
4 Her zaman 3 Genellikle 2 Nadiren 1 Hiçbir zaman
şeklinde 4’lü ölçekle gösterilmiştir. Ölçeğin güvenirliliği Cronbach Alpha ve Guttman Split –half teknikleriyle denenmiş ve alpha iç tutarlılık katsayısı. 9401’dir.
Verilerin Çözümlenmesi
Ölçeğin uygulanması sonucunda elde edilen veriler “betimsel istatistik teknikleri” kullanılarak çözümlenmiştir. Süreksiz olan ölçekteki cevap seçenekleri, istatistikî işlemlerle elde edilen sonuçların yorumlanabilmesi için geliştirilen bir ölçekle “sürekli” hale getirildi.
Yeni ölçek, verilen seçenekler arasındaki aralık sayısı cevap seçenek sayısına bölünerek bulundu. Buna göre 3 aralık 4 seçeneğe bölündü (3: 4 = 0.75) Bulunan bu sayı seçenekleri temsil eden en alt sayıdan itibaren ilave edilerek yeni ölçek geliştirildi. Verilerin çözümlemesinden elde edilen sonuçlar geliştirilen yeni ölçeğe göre:
1.00–1.75 Hiçbir zaman 1.76–2.50 Nadiren 2.51–3.25 Genellikle 3.26–4.00 Her zaman
şeklinde yorumlandı. Verilerin çözümlemesinde SPSS paket programı kullanılmıştır.
BULGULAR ve YORUM
Araştırma sonunda elde edilen bulgular “genel bilgiler” ve “ alt problemlere ilişkin bulgular” olarak düzenlenmiştir.
Genel Bilgiler
Araştırmaya katılanlara ilişkin genel bulgular tablo 2. 3. 4. ‘de gösterilmiştir. Tablo 2. Cinsiyete Göre dağılım
Cinsiyet f %
Kız 203 63,6
Erkek 116 36,4
Toplam 319 100,0
Tablo 3. Öğrenim Türüne Göre Dağılım
Öğretim türü f %
Normal Öğretim 179 56,1
İkinci öğretim 140 43,9
Toplam 319 100,0
Tablo 4. Sınıfa Göre Dağılım
Sınıf f % 1. sınıf 85 26,6 2. sınıf 85 26,6 3. sınıf 54 16,9 4. sınıf 95 29,8 Toplam 319 100,0
Alt Problemlere İlişkin Bulgular
Verilerin çözümlenmesiyle elde edilen alt problemlere ilişkin bulgular tablo 5, 6, 7, 8‘de verilmiştir.
1. alt probleme ilişkin bulgular
PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları tablo 5’de verilmiştir.
Tablo 5. Paü Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Öğrencilerinin Öğretim Elemanlarının Davranışlarının Demokratikliğine İlişkin Algıları
Soru no
Anket sorusu N Aritmetik
ortalama
Standart sapma
Anlamı
S15 Dersle ilgili yapılan çalışmalara önem verir.
319 3,1129 ,7564
S54 Dersi programda belirtilen saatte yapar
319 2,9436 ,7830
S56 Öğrenciden beklentilerini açıkça dile getirir
319 2,9436 ,7830
S9 Erkek-kız eşitliğine önem verir 319 2,8871 ,8758 S16 Puan verirken objektif davranır 319 2,8088 ,8036 S28 Öğrenciyi birey olarak görür. 319 2,8025 ,8137 S12 Sözüne güvenilirdir 319 2,7586 ,7234 S14 Öğrencileri dış görünüşlerine göre
değerlendirmez
319 2,7429 ,8988
S1 Öğrencinin görüşlerine değer verir. 319 2,7210 ,6733
S13 Hoşgörülüdür. 319 2,7053 ,7318
S43 Öğrencilerin konuşmalarını sonuna kadar dinler.
319 2,6991 ,7249
S53 Kendi aralarındaki sorunları öğrencilere yansıtmaz
319 2,6897 ,9116
S18 Kendi davranışları ile ilgili sorumluluk alır.
319 2,6834 ,8029
S8 Herkesin görüşüne saygı gösterir. 319 2,6677 ,7242
S7 Anlayışlı davranır 319 2,6646 ,7249
S51 Öğrencilere hakaret etmez. 319 2,6614 ,9408 S10 Herkesin fikrini özgürce ifade
etmesine fırsat verir.
319 2,6583 ,8083
S6 Öğrenciler arasında ayrım yapmaz. 319 2,6552 ,8357 S44 Ders boyunca sadece kendisi
konuşmaz.
319 2,6552 ,8011
S36 Derslere zamanında gelir. 319 2,6489 ,8062 S47 Ders içi ve ders dışı davranışlarında
tutarlıdır.
319 2,6458 ,8106
S55 Ders işlemediği halde işlemiş gibi davranmaz.
319 2,6395 ,9034
S23 Öğrenciyi kılık-kıyafetine göre değerlendirmez
319 2,6207 ,9502
S2 Kendi görüşleri dışındaki görüşlere açıktır.
319 2,6144 ,6994
S50 Derste konu dışı konuşmalara fazla yer vermez.
319 2,5956 ,7541
S4 Kendi görüşüne ters görüşlerin açıklanmasına izin verir.
319 2,5862 ,7635
S29 Öğrencilere liderlik yapar. 319 2,5768 ,9040 S32 Öğrencinin derse katılımını sağlar. 319 2,5580 ,7703 S39 Güler yüzlüdür. 319 2,5549 ,7540 S40 Kaynak temininde yardımcı olur. 319 2,5517 ,8259
S3 Sabit fikirli değildir. 319 2,5486 ,7871 S22 Öğrenciyi ders dışı okuduğu kitabın
yazarına göre değerlendirmez.
319 2,5455 1,0447
S48 Birkaç öğrencinin yapmış olduğu hatalı davranış yüzünden sınıfı cezalandırmaz.
319 2,5361 ,9539
S20 Öğrencileri notla korkutmaz 319 2,5172 ,8461 S26 Kendi davranışını benimsetmeye
çalışmaz.
319 2,5016 ,8683
S38 Öğrencilerle pozitif bir ilişki sürdürür
319 2,4922 ,7219
S33 Dersleri verimli bir şekilde işler. 319 2,4796 ,7474 S21 Kendi ideolojileri doğrultusunda
ders işlemez
319 2,4765 ,8195
S49 Kendi düşüncelerine karşı çıkan öğrencilere olumsuz davranmaz.
319 2,4514 ,8596
S52 Öğrencilere arkadaş gibi davranır. 319 2,4451 ,7827 S35 Derslerde tartışmaya fırsat verir. 319 2,4389 ,7017 S30 Öğrencilere rehberlik yapar. 319 2,4138 ,8640 S19 Öğrencileri kararlara katar. 319 2,3793 ,7588 S5 Her konuda örnek olur. 319 2,3699 ,7145
S27 Eleştiriye açıktır. 319 2,3417 ,8237
S57 Kendi dersine daha çok önem verilmesini istemez. 319 2,3386 ,8821 S42 Esprilidir. 319 2,2853 ,7027 S31 Öğrencilerin problemleriyle ilgilenir. 319 2,2006 ,8149
S41 Dersleri eğlenceli hale getirir. 319 2,1818 ,6717 S17 Dersin nasıl işleneceğine
öğrencilerle birlikte karar verir.
319 2,1787 ,8520
S45 Öğrenci ders esnasında olumsuz davrandığında anlayışlı olur.
319 2,1693 ,7287
rahatlatır.
S11 Kendini öğrencinin yerine koyabilir. 319 2,1411 ,7283 S24 Sınav kağıtlarını öğrenci isterse
birlikte inceler.
319 2,1348 ,8993
S37 Öğrencilerle bire bir ilişki kurar. 319 2,0972 ,7004 S34 Öğrencilerin ders dışındaki
sorunlarıyla ilgilenir.
319 1,8966 ,7680
S46 Ders kitaplarının seçiminde öğrencinin fikrini alır.
319 1,7586 .8401 Hiçbir
zaman
Toplam 319
PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algılarında “her zaman” seçeneği çıkmamıştır. PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencileri öğretim elemanlarının davranışlarını % 61,4 “genellikle”, % 36,8 “nadiren” demokratik olarak algılamaktadır.
2. alt probleme ilişkin bulgular
2. alt probleme ilişkin bulgular üç ana başlık altında ele alınmıştır.
2.1. PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin “cinsiyete” göre öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları arasındaki fark
PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin “cinsiyete” göre öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları arasındaki fark tablo 6’da verilmiştir.
Tablo 6. Paü Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Öğrencilerinin “Cinsiyete”" Göre Öğretim Elemanlarının Davranışlarının Demokratikliğine
İlişkin Algıları Arasındaki Fark
Cinsiyet N X ss sd t p
Kız 203 144.1 22.4
Erkek 116 142.4 20.9
317 ,638 ,524 p>.05
PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin “cinsiyete” göre öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları arasında fark yoktur.
2.2- PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin “öğretim türüne” göre öğretim elemanlarının tutum ve davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları arasındaki fark
PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin “öğretim türüne” göre öğretim elemanlarının tutum ve davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları arasındaki fark tablo 7’de verilmiştir.
Tablo 7. Paü Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Öğrencilerinin “Öğretim Türüne” Göre Öğretim Elemanlarının Davranışlarının Demokratikliğine İlişkin
Algıları Arasındaki Fark
Öğretim türü N X ss sd t p
Normal öğretim 179 143.5 23.1
İkinci öğretim 140 143.5 20.1
317 ,012 ,990 p>.05
PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin “öğretim türüne” göre öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları arasında fark yoktur.
2.3- PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin “sınıfa” göre öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları arasındaki fark
PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin “sınıfa” göre öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları arasındaki fark tablo 8’de verilmiştir.
Tablo 8. Paü Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Öğrencilerinin “Sınıfa” Göre Öğretim Elemanlarının Davranışlarının Demokratikliğine İlişkin Algıları
Arasındaki Fark
Kareler Toplamı Serbestlik derecesi Kareler Ortalaması F Sig.
Gruplar arası 8202,736 3 2734,245 5,989 ,001 Gruplar içi 143810,920 315 456,543
Toplam 152013,655 318
95% Güven aralığı (I) SINIF (J) SINIF
Ortalamalar farkı (I-J)
Standard hata Sig.
Alt sınır Üst sınır 1,00 2,00 12,4979* 3,51536 ,006 2,6116 22,3843 3,00 12,4880* 3,77637 ,013 1,8676 23,1084 4,00 3,1808 3,29097 ,817 -6,0745 12,4361 2,00 1,00 -12,4979* 3,51536 ,006 -22,3843 -2,6116 3,00 -,0099 3,74089 1,000 -10,5305 10,5107 4,00 -9,3171* 3,25019 ,044 -18,4577 -,1765 3,00 1,00 -12,4880* 3,77637 ,013 -23,1084 -1,8676 2,00 ,0099 3,74089 1,000 -10,5107 10,5305 4,00 -9,3072 3,53086 ,076 -19,2371 ,6227 4,00 1,00 -3,1808 3,29097 ,817 -12,4361 6,0745 2,00 9,3171* 3,25019 ,044 ,1765 18,4577 Scheffe 3,00 9,3072 3,53086 ,076 -,6227 19,2371 * p>.05
Subset for alpha = .05 SINIF N 1 2 2,00 71 138,6197 3,00 54 138,6296 4,00 95 147,9368 Tukey B 1,00 68 151,1176 2,00 71 138,6197 3,00 54 138,6296 4,00 95 147,9368 147,9368 Scheffe 1,00 68 151,1176 Sig. ,074 ,846
PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin “sınıfa” göre öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları arasında fark vardır. Bulgulara göre 1.-3. 1.-2. ve 2.- 4. sınıf öğrencilerinin algıları arasında farklılık vardır. Buna göre 1. sınıf öğrencileri diğer sınıflara göre öğretim elemanlarının davranışlarını daha demokratik olarak algılamaktadırlar.
TARTIŞMA ve ÖNERİLER
Araştırma sonunda elde edilen bulgular ışığında tartışma noktaları şunlardır: 1. PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencileri öğretim
elemanlarının davranışlarını % 61,4 “genellikle”, % 36,8 “nadiren” demokratik olarak algılamaktadır. Diğer bir deyişle PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin öğretim elemanlarının davranışlarını algılarına göre öğretim elemanları öğrencilere karşı öncelik sırasına göre %61,4 “genellikle”, %36,8 “nadiren” demokratiktirler. PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algılarında “her zaman” seçeneği çıkmamıştır. Ergün & Duman & Kıncal & Arıbaş’ın (1999) yaptıkları “İdeal Bir Öğretim Elemanının Özellikleri” adlı araştırma sonuçlarına göre ideal bir öğretim elemanından demokratik davranışları sürekli göstermesi beklenmektedir.
2. PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencileri tarafından % 61,4 oranında “genellikle” demokratik olarak algılanan öğretim elemanı
davranışlarına baktığımızda, bu davranışların “erkek-kız eşitliğine önem
verme, objektif davranma, öğrenciyi birey olarak görme, güvenilir olma, hoşgörülü ve anlayışlı davranma, öğrencinin görüşlerine değer verme ve saygı gösterme, kendi görüşüne ters görüşlere açık olma ve açıklamaya izin verme, sabit fikirli olmama ve kendi görüşlerini benimsetmeye çalışmama, öğrencilere eşit davranma ve ayrım yapmama, öğrenciyi notla korkutmama” olduğunu görmekteyiz. Bu
davranışların geleceğin demokratik davranışlarını gösterecek bireyleri ilköğretim 1. kademesinde eğitecek sınıf öğretmeni adaylarını hizmet öncesi eğitimde eğiten öğretim elemanları tarafından “genellikle”
gösterilmesi büyük önem taşımaktadır. Çünkü geleceğin sınıf öğretmenlerine gösterecekleri demokratik davranışların kazandırılmasında hizmet öncesi eğitimde öğretim elemanlarının gösterdikleri davranışlar “model” olmaktadır. Ergün & Duman & Kıncal & Arıbaş’ın (1999) yaptıkları “İdeal Bir Öğretim Elemanının Özellikleri” adlı
araştırmalarının sonuçlarına göre de öğrenciler, “siyasi davranmayan,
öğrenciler arasında bu tür ayrımlar yapmayarak bunu davranışa ve nota dönüştürmeyen, küçümseyen, azarlayan, hakaret eden, küçük düşüren, hor gören tutum ve davranıştan ziyade; onu değerli sayan, sözünü dinleyen, nazik ve samimi davranan, kibirli davranmayan, kendisine güvenilir, kendisine yaklaşılabilir, soru sorulabilir, iyimser, tatlı-sert bir öğretim elemanı” istemektedir. Demirbolat’ın
(1999) yaptığı “demokratik eğitim” araştırmasına göre “öğrencilerinin benlik bilincinin gelişimine olumlu katkı”, “öğrencilere bağımsız düşünme alışkanlığı kazandırma”, “demokratik bir iletişim ortamı yaratma” açılarından sınıf öğretmenleri kendilerini “çok iyi” algılamaktadırlar. Bu algılamanın oluşmasında, sınıf öğretmenlerinin hizmet öncesi eğitiminde “model” olan öğretim elemanlarının gösterdikleri davranışların ne kadar demokratik algılandığı büyük önem taşımaktadır.
3. PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencileri tarafından % 36,8 oranında “nadiren” demokratik olarak algılanan öğretim elemanı
davranışlarına baktığımızda, bu davranışların “kendi ideolojileri doğrultusunda
ders işlememe, kendi düşüncelerine karşı çıkan öğrencilere olumsuz davranmama, öğrencilere arkadaş gibi davranma, derslerde tartışmaya fırsat verme, eleştiriye açık olma, öğrencileri kararlara katma, öğrencilerin problemleriyle ilgilenme, öğrenci ders esnasında olumsuz davrandığında anlayışlı olma, kendini öğrencinin yerine koyabilme, öğrencilerin ders dışındaki sorunlarıyla ilgilenme” olduğunu
görmekteyiz. Diğer bir deyişle PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencileri öğretim elemanları tarafından bu davranışların % 63,2 oranında demokratik olmayan biçimde gösterildiğini algılamaktadır. Bu durum PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği anabilim dalında hizmet öncesi eğitim gören sınıf öğretmenliği öğrencilerine yukarıda sözü edilen demokratik davranışları kazandırma açısından “olumsuz” yönde etkileyecektir.
4. PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları “cinsiyete” ve “öğretim türüne” göre farklılık göstermemektedir. Diğer bir deyişle “cinsiyet” ve “öğretim türü” PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algılarını etkilememektedir.
5. PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algıları “sınıfa” göre farklılık göstermektedir. Diğer bir deyişle “sınıf” PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinin öğretim elemanlarının davranışlarının demokratikliğine ilişkin algılarını etkilemektedir. Buna göre PAÜ Eğitim
Fakültesi sınıf öğretmenliği 1. sınıf öğrencileri diğer sınıflara göre öğretim elemanlarının davranışlarını daha demokratik olarak algılamaktadırlar. Bunda PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği 1. sınıf öğrencilerinin ortaöğretim kurumlarına göre daha çok serbestliğin olduğu yükseköğretim kurumuna geçmenin etkisi olabilir.
Araştırmanın bulgularına göre şunlar önerilebilir:
1. Sınıf öğretmenliği öğrencilerine demokratik davranışları kazandırmada “model” olma ve daha demokratik davranan sınıf öğretmeni yetiştirebilme açısından PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerine ders veren öğretim elemanları öğrenciler tarafından;
a) % 36,8 oranında “nadiren” demokratik olarak algılanan “kendi ideolojileri doğrultusunda ders işlememe, kendi düşüncelerine karşı çıkan öğrencilere olumsuz davranmama, öğrencilere arkadaş gibi davranma, derslerde tartışmaya fırsat verme, eleştiriye açık olma, öğrencileri kararlara katma, öğrencilerin problemleriyle ilgilenme, öğrenci ders esnasında olumsuz davrandığında anlayışlı olma, kendini öğrencinin yerine koyabilme, öğrencilerin ders dışındaki sorunlarıyla ilgilenme” davranışlarını “her zaman”
göstermelidirler.
b) % 61,4 oranında “genellikle” demokratik olarak algılanan “erkek-kız eşitliğine önem verme, objektif davranma, öğrenciyi birey olarak görme, güvenilir olma, hoşgörülü ve anlayışlı davranma, öğrencinin görüşlerine değer verme ve saygı gösterme, kendi görüşüne ters görüşlere açık olma ve açıklamaya izin verme, sabit fikirli olmama ve kendi görüşlerini benimsetmeye çalışmama, öğrencilere eşit davranma ve ayrım yapmama, öğrenciyi notla korkutmama” davranışlarını
“her zaman” göstermelidirler.
2. PAÜ Eğitim Fakültesi öğretim elemanları “danışmanlık saatleri” nde öğrencilerle olan iletişimlerinde öğrencinin ders dışındaki sorunlarına daha fazla yer verebilir.
3. PAÜ Eğitim Fakültesi öğretim elemanları demokratik davranışları geliştirme yönünde daha fazla çaba harcayabilir.
4. PAÜ Eğitim Fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerine ders veren öğretim elemanlarına daha demokratik davranışlar gösterebilmeleri için “öğretim
elemanlarının göstermesi gereken demokratik davranışlar” konusunda “hizmet içi eğitim” verilebilir.
5. PAÜ Eğitim Fakültesi yönetimi, öğretmen adayları tarafından davranışları ”her zaman” demokratik algılanan öğretim elemanlarını “örnek” olması açısından ödüllendirebilir.
KAYNAKLAR
Akbağ, M. ve Deniz, L. (2003) Öğretim elemanı ve öğretmen adaylarının birbirlerine yönelik algıları: transaksiyonel analiz açısından bir değerlendirme
Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 3 (2), 263–293
Demirbolat, A. (1999) Demokrasi ve demokratik eğitim, Kuram ve
Uygulamada Eğitim Yönetimi, 5 (18),
229–244
Ergün, M. ve Duman, T. ve Kıncal, R. Y. ve Arıbaş, S. (1999) İdeal bir öğretim elemanının özellikleri Afyon Kocatepe Üniversitesi. Sosyal Bilimler Dergisi. 3, 1–11. http://www.egitim.aku.edu.tr/ergrup1.htm 28.09.2003
Gözütok, D. (1995) Öğretmenlerin demokratik tutumları, Ankara: Türk Demokrasi Vakfı
________(2000). Öğretmenliğimi geliştiriyorum. Ankara: Siyasal Kitabevi.. Karakütük, K. (2001) Demokratik laik eğitim, Ankara: Anı yayıncılık
Kıncal, R. ve Işık, H. (2003) Demokratik eğitim ve demokratik değerler,
Eğitim Araştırmaları. 3(11), 54–58
Korkut, H. (1999) Öğretim üyelerinin pedogojik formasyon gereksinimleri,
Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 5 (20) , 477–502
________(2002) Sorgulanan yükseköğretim, Ankara: Anı yayıncılık
Maboçoğlu, M. (1999) Demokrasi eğitimi nasıl olmalıdır? , Eğitim ve Bilim, 23 (111), 56–59
Şimşek, A.(2000). Sınıfta demokrasi. Ankara: Eğitim Sen Yayınları.
Topuz, H. (1989) Demokrasi Eğitiminde Boyutlar ve Sorunları (Panel: 1)
Demokrasi İçin Eğitim Ankara: TED Yayınları
Varış, F. (1995). Eğitim bilimine giriş. Ankara: Alkım Kitapçılık Yayıncılık. Yağcı, E. (1998) Demokrasi ve Eğitim, Eğitim ve Bilim, 22 (107), 15–22
