TÜRK T AR
~ HKURUMU
BELLETEN
Cilt: LXXI
A~ustos 2007
Say~: 261
USAK MÜZES~NDEK~~ K~STOPHOR~K DAMGALI S~DE
TETRADRAHM~~ DEF~NES~~
MEL~H ARSLAN*
Bu define, U~ak Müze Müdürlü~ü taraf~ndan 01.11.1995 tarihinde Ah-met Arslan isimli bir ki~iden sat~n al~nm~~t~r. Definenin, Afyon ~li, Sand~ kl~~ ilçesi, Hocalar' Kasabas~nda (Bkz., Harita 2) bulundu~una ili~kin müze en-vanter defterinde kay~ t vard~ r. 19 adet gümü~~ Side tetradrahmisi>nden olu~an bu önemli definenin tümünün bu kadar olmayaca~~n~~ dü~ünmekteyiz, çünkü defineyi müzeye satan ki~inin profesyonel bir antikac~~ oldu~unu ö~rendik. Bu nedenle definenin parçaland~~~n~~ dü~ünüyoruz. Ahmet Arslan definenin sadece 16 sikkesini müzeye satm~~t~r. Akabinde, bir ba~ka antikac~~ Zeki Erdem taraf~ndan, bu definenin 3 adet sikkesi U~ak Müzesine sat~lm~~t~r2. Böylece definenin U~ak Müzesi'ndelci 19 adeti tamam-lanm~~t~ r. Define, ~imdi müzenin sikke te~hirinde olup, Hocalar Definesi ad~yla sergilenmektedir.
Bu defineyi U~ak Müze Müdürlü~ü'nde 2006 Nisan ay~ nda gördük3 ve bu konuda daha önce birkaç yay~n çal~~mam~z oldu~undan ve nümizmatik
* Melih Arslan, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, 06240 Hisar/Ankara; e-mail: arslanme-lih06@hotmail.com
1 Definenin, bugünkü ad~yla Dolay Höyükten ç~ kt~~~n~~ müze kay~ tlar~ ndan ö~rendik. Bu höyük, Ph~ygia - Diokleia antik kenti olarak lokalize edilmektedir.
2 Defineye sonradan dahil olan bu 3 sikke için bkz., katalog no. 3 (env. 12197), no. 10 (env. 12198) ve no. 19 (env. 12199).
3 2006 y~l~nda tüm Türkiye ve dünya U~ak Müzesi'ndeki talihsiz ve biz müzecileri üzen bir olay~~ konu~tu, i~te bu kötü olay~n soru~turmas~~ için görevli olarak U~ak Müzesi'nde bu-lundu~um bir s~rada, bu enteresan defineyi gördüm, inceledim ve burada yay~mlayarak sizlerle payla~mak istedim. Çal~~malar~ m esnas~nda yard~mlar~n~~ görmü~~ oldu~um U~ak Müzesi Arke-ologlar~ndan Sn. Sabiha Pazarc~ 'ya, Sn. Sad~ k Do~an'a ve Sn. Birol Güngör'e, ayr~ca resim lev-halarm~n düzenlenmesindeki yard~m~ ndan dolay~~ Arkeolog Sn. Ali Yal~ n Turan'a te~ekkürü bir borç bilirim.
bilim dünyas~~ için önemli bir belge de~eri ta~~d~~~ndan bu definenin yarmlanmas~n~n gerekli oldu~una karar verdik. Bunun için yerinde laz~m olan belgeleme çal~~malar~n~~ yapt~k. Define sikkeleri çok y~ pranm~~~ ve yüzeyleri farkl~~ renkteki gümü~~ kararmas~na maruz kalm~~~ oldu~undan oriji-nal resimlerin iyi görüntü vermeyebilece~i ku~kusuyla, tüm sikkelerin mülajlarm~~ ald~k ve bunlardan alç~~ kal~plar ç~kartarak daha net foto~raflar elde etmeye çal~~t~k. Buradaki resim levhalar~m~zda, definenin hem orijinal, hem de alç~~ kal~ plar~ndan foto~raflar~n~~ beraberce verdik.
Defineyi, di~er Side definelerinden farkl~~ ve önemli k~lan özellik, define sikkelerinden 19 nun 10 t~~ üzerinde, bilim dünyas~nca kontrmark (kar~~~ damga) olarak bilinen i~aretlerin bulunmas~d~r. Bu damgalardan 8 i, Perga-mon Krall~~~n~~ sembolize eden, "k~l~ f~~ içinde yay' ve di~er ikisi ise bu krall~~~n ça~da~' ve ezeli dü~man~~ olan Suriye Krall~~~m sembolize eden "gemi ç~pas~" motifidir.
Side'nin yeni tip tetradrahmilerinin en erken bas~mlar~ndan olu~an bu definenin, di~er bir önemli özelli~i ise, 19 sikkenin 14 ü farkl~~ ~nagistrat (sikke bas~m~ndan sorumlu yetkili memur) isimleri ta~~mas~d~r.
Side darphanesi bu tip gümü~~ sikkeleri, ilk kez, M.Ö. 205 tarihinde darp etmeye ba~lam~~t~r. Side'nin bu tetradrahmileri ve drahmilerinin, dört ayr~~ zaman dilimi içerisinde bas~ld~klar~~ kabul edilmektedir. Bu dört serinin ba~lang~ç ve biti~~ tarihleri a~a~~da gösterildi~i ~ekildedir:
Seri: M.Ö. 205-200 Seri: M.Ö. 200-190 Seri: M.Ö. 188-175 Seri: M.Ö. 155-36
U~ak Müzesi, Hocalar Definesi sikkelerinin tümü, ilk iki serinin bas~mlar~ndand~r. Katalog içerisinde görülece~i üzere, 6 sikke ilk seriyi olu~turan 205-200 y~llar~ndan, di~er 13 sikke ise, 2. senden olup, 200-190 y~llar~ndand~r. Böylece define sikkeleri, ilk 15 y~ll~k dönem içerisinde bas~lm~~ur.
Side darphanesi (Antalya - Manavgat ilçesi, Selimiye Köyü, bugünkü Side Kasabas~): Pamphylia bölgesinin en önemli liman kenti olan Side, Melas (Manavgat) Irma~~'n~n denize döküldü~ü yerin birkaç mil bat~s~nda ku-rulmu~tur. Kentin ad~n~n anlam~~ Grekçe nar olup, Nar ayn~~ zamanda ~ehrin
S~DE TETRADRAHM~~ DEF~NES~~ 427 sembolüdür. Bu sembol sikkeler üzerinde daima yer almaktad~ r. Nümizmatikte bu tür sikkelere "konu~an sikkeler" denilmektedir. Pamphylia kentleri içinde Side ve Aspendos en erken sikkeyi basm~~~ olan kentlerdendir. Kentin M.Ö. 5. yüzy~ ldaki ilk staterlerinin ön yüzünde nar, arka yüzünde ise quadratum incusum (kare çukur) içinde bazen tek, bazen çift yunus bal~~~~ betimlenmi~tir''. M.Ö. 4. yüzy~ldaki staterlerinde ön yüzde ayakta duran At-hena, arka yüzde ise ayakta Apollon, bazen ç~plak, bazen de k~sa khiton giymi~~ ve önünde yuvarlak bir sunak ile resmedilmi~tir. ~ehrin 5. yüzy~ldan 3. yüzy~l sonuna kadar olan bu gümü~~ bas~mlar~~ Pers standard~ndad~r. Bu Pers a~~rl~ k birimindeki (standard~ndaki) sikkelerin üzerindeki yaz~ t anla~~lmaz bir dil olup, t~pk~~ Aspendos sikkelerinde oldu~u gibi yerli Pamphylia lehçesinde yaz~lm~~t~r. ~ehir M.Ö. 205-36 y~llar~~ aras~nda burada örnekleri görülen Attika standard~ ndaki gümü~~ paralar~n~~ (tetradrahmi ve dral~mi) basm~~t~r. Bu yeni tetradrahmiler tüm Do~u Akdeniz ticaretinde en aranan para olmu~lard~ r. Bu makbul gümü~~ paralar~n ön yüzünde korint mi~ferli Athena ba~~, arka yüzde sola yürüyen, çelenk ta~~yan Nike betimlenmi~tir. Arka yüzde sikkenin sol bo~lu~unda daima ~ehrin sembolü nar ve de~i~en yetkili memur (magistrat) isimleri bulunur.
Side'nin gümü~~ tetradrahmilerinin bas~mlar~ mn M.Ö. 36 y~ l~ nda sona ermi~~ oldu~u ve Side darphanesinin Side ad~na sikke basmam~~~ oldu~u birçok ara~t~ rmac~~ taraf~ndan söylenmesine ra~men, bu tetradrahmilere ait bir ön yüz kal~b~n~n, M.Ö. 36-25 y~llar~~ aras~nda Side ~ehrinde, Galatia Kral~~ Amyntas ad~na basnr~lm~~~ krali tetradramilerde görüldü~ü belirlenmi~tir. Kentin idaresinin M.Ö. 36 y~l~~ ba~~ndan itibaren Romal~larca Galatia Kral~~ Amyntas'a (36-25) b~ rak~lmas~~ nedeniyle kent ön yüzde tamamen ayn~~ ve arka yüzde çok az farkl~l~ kla (arka yüzde, Nike ve magistrat isimleri ko-runmu~) olmak üzere, BAnAEQZ AMYNTOY (kral Amyntas) yaz~s~~ ile, sola yürüyen Nike sa~~ elinde çelenk yerine kurdela sar~ l~~ krall~ k asas~~ ta~~ maktad~ r'. Böylece Side tetradrahmileri M.Ö. 25 y~ l~ na kadar bas~lm~~lard~r diyebiliriz.
Strabon, Side'nin Aeolis-Kyme ~ehrinden gelen kolonistlerce ku-ruldu~unu söylemektedir. Arrianus'a göre ise, Kyme'den gelen Grekli kolo-
`1 Side'nin erken bas~mlar~~ için bkz., S. Atlan, Side'nin Milattan Önce V. ve IV. Yüzy~l
Sikke-leri Üzerinde Ara~t~rmalar-Antalya Bölgesinde Ara~t~rmalar 7. Ankara 1967.
5 S. Atlan, "Side'de bas~lan Amyntas sikkeleri - Die Münzprâ'gung des A~nyntas in Side".
Belleten 39/156. Ankara 1975: 575-611 ve M. Arslan, Galatya Krall~~~~ ve Roma Dönemi Ankyra
~ehir Sikkeleri sThe Coins of Gala tian Kingdom and The Roman Coinage of Ancyra in Galada.
nistler ve yerli halk kar~~~ p anla~~lmaz bir dil konu~maya ba~lam~~lard~r. ~~te bu dil Pampylia dilidir. Bu dil Roma devrinde tamamen unutulmu~t~~r. Bu yüzden kentin klasik ve erken Helenistik sikkeleri bu dil ile yaz~ ln~~~ken geç Helenistik ve Roma dönemi darplar~ nda bu dil terk edilmi~tir. Helenistik ça~da Küçük Asya'n~n güney luy~lar~ndaki en önemli darphanelerinden biri olan Side, Roma ça~~nda bu özelli~ini yava~~ yava~~ kaybetse de, kentin Roma devri bronz sikkeleri Pa~nphylia kentleri içinde en zengin çe~idiyle yine ön plandaki yerini korumaktad~ r. Roma dönemi sikke bas~ mlar~~ imparator Ti-berius'tan (M.S. 14-37) Aurelianus'a (M.S. 270-275) kadar çok geni~~ sürede bas~ mlar~m sürdürmü~lerdir".
Side Tetradrahmi Defineleri: Attika a~~rl~k biriminde (17.00 gr.) bas~ lm~~~ olan Side'nin bu tetradrahmileri Geç Helenistik dönem için Ana-dolu ve Do~u Akdeniz'e k~y~s~~ olan bölgelerde çok sevilerek kullan~ lm~~~ oldu~u bilinmektedir. Bu gümü~~ sikkeler Anadolu'nun bat~s~ ndan ba~layarak, Güney-Do~u Türkiye ve Do~u Akdeniz'e k~y~s~~ olan memleket-lerde (Syria Krall~~~~ topraklar~~ içinde, Syria, Mesopotamia, Babylonia ve Fi-nike gibi yörelerde) bulunmu~~ di~er definelerle beraber veya tek ba~~na ele geçmi~lerdir (Bkz., harita la ve lb). Pamphylia bölgesi ve bölgenin kom~usu antik bölgelerin müzeleri ba~ta olmak üzere Türkiye Müzelerinde tek tek bu-lunmas~na ra~men, define olarak ise daha az say~daki müze koleksiyonunda bulunmaktad~ r. Antik Akdeniz dünyas~ n~n Bergama Krall~~~~ Kistophorik gümü~~ paralar~~ ile beraber en geçerli paras~~ olan Side Tet~-adrahmileri de-fine olarak Türkiye Müzelerinde 1980 y~l~~ öncesinde çok az say~da bulunu-yordu. Bu tarihten önce bulunanlar~n bir k~sm~~ da Avrupa Müzelerinde veya özel koleksiyonlar~ nda bulunmaktad~r. Biz bu makale ile birlikte Türkiye Müzelerindeki be~inci Side Tetradrahmi Definesini yay~mlamaktay~z. Antalya Müzesi 4 adet Side Tetradrahmi Definesi ile en büyük koleksiyona sahiptir. Bunlardan ilk üçü bizim tarafim~zdan7 ve dördüncüsü ise, F. Bilyükyörük ta-raf~ ndan 2001 y~l~nda yaym~lar~m~~t~rs.
6 Roma dönemi sikkeleri için bkz., G.F.Hill, Catalog~~e of the Greek Coins in British Mu-seum-Lycia, Pamphylia and Pisidia, London 1900.; H. Von Aulock, Sylloge Nummorum Graeco-rum Deutchland-Pamphylien, Berlin 1965.; E. Levante, Sylloge NummoGraeco-rum GraecoGraeco-rum France 3-Pamphylie, Pisidie, Lycaonie, Galatie, Paris 1994 ve M. Arslan, "Anadolu Medeniyetleri Müzesi Koleksiyonundaki Pamphylia Bölgesi ~ehir Sikkeleri." Anadolu Medeniyetle-riMüzesi1997 Y~ll~~~. Ankara 1998.: 15-51.
7 M. Arslan s C. Lightfoot, Antik Sikke Defineleri. Ankara 1999. ve M. Arslan-C. Lightfoot, Greek Coins Hoards in Tuz-key. Ankara 1999. Türkçe ye ~ ngilizce iki ayr~~ kitapta, "Side 1963 De-finesi", Side 1994 Definesi" ve "Karakuyu Definesi" adlar~yla yarmlam~st~k.
8 F. Büyükyörük, "Side Tetradrahmi Definesi 1997". Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi. say~: 2. Ankara 2001: 95-110.
S~ DE TETRADRAHM~~ DEF~NES~~ 429
içerisinde Side tetradrahmilerinin bulundu~u defineler":
1-Ban Anadolu (Asia Minor)- Buluntu yeri saptanan~ayan 4 define 2-Pergamon Definesi -Mysia
3-Sardes Definesi -Lydia 4-Mektepini Definesi - Phrygia 5-Ayazin Definesi - Phrygia 6-Konya Definesi - Lykaonia
7-Antiochia Definesi - Syria - Seleukeia ad Pieria 8-Diyarbak~ r Definesi - Do~u Anadolu - Mesopotamia 9-Kosseir Definesi - Syria
10-Aleppo Definesi - Syria 11-Latakia Definesi - Syria 12-Laodikeia Definesi - Syria
13-Ma'arret en Numan Definesi - Syria 14-Khan Sheikhun Definesi - Syria
15-Syria Bölgesinden buluntu yeri saptanamayan 2 adet define 16-Tel Kotchek Definesi - Mesopotamia
17-Babylon Definesi - Babylonia 18-Susa definesi - ~ran
19-M~s~r'dan bir define
Sadece Side tetradrahmilerinden olu~an defineler:
1963 Y~l~~ Side Definesi - Pamphylia - Antalya Müzesi (85 adet) 1994 Y~l~~ Side Definesi - Pamphylia - Antalya Müzesi (15) Karakuy~l Side Definesi 1992 - Pamphylia - Antalya Müzesi (269) Side Tetradrahmi Definesi 1997-Pamphylia-Antalya Müzesi (53) 5-)Ye~ilova-Çeltek Side Definesi - Pisidia - Burdur Müzesi (33)
1995 Y~l~~ Hocalar - Side Definesi - Phrygia - U~ak Müzesi (19) 1986 Y~l~~ Side - Saarland Üniversitesi - Almanya (342 adet) 1987 Y~l~~ Side - Saarland Üniversitesi - Almanya (218 adet) 1986 Y~l~~ Side - Frankfurt Üniversitesi - Almanya (127 adet)
Münih - Almanya özel bir koleksiyonda (127 adet)
Münih - Almanya 1967 y~l~nda müzayededen sat~lm~~~ (25 adet) Yukar~da listede görülece~i üzere, en çok Side tetradrahmi definesi, Al-manya'da ve Antalya Müzesinde bulunmaktad~r. Antalya Müzesinde 4 ayr~~ define bulunmaktad~r. Dört defineden biri erken tarihli bas~mlardand~rw. Di~er üç define geç bas~mlardan olan KAE—YX (= Kleuch... ) magistrat isimlidir. Bu üç geç bas~ml~~ defineler taraf~m~zdan yay~mlanm~~t~r". Alman-ya'da ise biri yarmlanm~~'2, dördü henüz yapmlanmam~~~ 5 adet definenin varl~~~n~~ bilmekteyiz".
Hocalar Deftnesindeki damgalar (kontrmarldar): Bu defineyi daha il-ginç k~lan olay, define sikkelerinin ço~unlu~u üzerinde görülen kontrmark-lard~ r". Sikkeler üzerine sonradan vurulan ve çok çe~itli tip arz eden bu kon-trmarklar sikkeyi tedavüle süren devlet taraf~ndan bastn~lmaktad~r. Bu dam-galar~n amac~~ birkaç ~ekilde olabilir. Bunlardan en geçerli olan~, bir sikkeye yeni ve enflasyona göre daha yüksek bir de~er vermek için yap~land~r. Bir ba~ka nedeni ise, yabanc~~ bir devletin paras~n~~ tan~d~~~n~~ ve kendi tetrad-rahmileri ile e~it sayd~~~n~n bir delilidir. Hocalar Side Definesi~~de 10 adet sikke üzerinde kontrmarklar görülmektedir (bkz., kat. no. 1, 3, 5, 7, 8, 14, 15, 16, 17 ve 18). Bunlar~n 9 adeti ön yüzde olmas~na kar~~n, yaln~zca bir sik-kede kontrmark arka yüze (bkz., kat. no. 1) bas~lm~~ur. Kontrmarlar~n büyük ço~unlu~u (8 adet) Bergama Krall~~ma ait olan ve "kistophorik kontrmark-lar" diye tan~mlanan k~l~f~~ içinde yay motiflidir. ~ki adet sikkede ise, biri arka yüzde (no. 1) biri ön yüzde (no. 14) olmak üzere "Suriye Krall~~m~n" armas~~
I() Büyilliyörük 2001, bkz., a.g.y.
Arslan-Lightfoot 1999a ve 1999b, bkz., a.g.y. 12
Yay~mlanm~~~ Side definesi için bkz., W. Leschhorn, "Ein Shatzfund sidetischer Münzen",
SIDE Münzpgung, Inschriften und Geschichte einer antiken stadt in der Turkei (yazarlar: P.
R. Franke ve arkada~lar~), Saarbrficken 1988: s. 23-42.
13 Bkz., Leschhorn 1989, a.g.y. s. 23 de bu definelerden bahsetmektedir.
1'1 Kontrmarklar için bkz., G. Le Rider, "Gontremarques et surfrappes dans Fantiquitk gre-cques", NAPM Nancy-Louvain 1975: 27-56.
S~DE TETRADRAHM~~ DEF~NES~~ 431 olan gemi ç~pa's~~ görülmektedir. Yuvarlak ~ekilli kistophorik kontrmarklar'~n içinde yay k~l~f~~ ile birlikte bas~lm~~~ olduklar~~ Bergama Krall~~~~ ~ehirlerini i~aret eden, ~ehrin isminin ilk üç veya dört harfi okunmaktad~r. Bunlar, HEP (=Pergamon), E<DE (=Ephesos), AFIA (=Apameia), ATMA (=Apollonia), STPA (=Stratonikeia), AAH (=Sala), TPAA (=Tralles), YN (=Synnada), AA0 (=Laodikeia) ve OYA (=Tyatira) gibi ~ehir isimleridir.
Kistophorik ve Selevkos kontrmarkh sikkeler: Kistophorik sikkeler, 2. yüzy~l~n 1. çeyre~inde Bergama Krallar~ndan Eumenes II (M.Ö. 197-167) taraf~ndan bast~r~lan yeni bir sikke tipidir. Bu sikkeler 12.50 gram a'~~rl~~lyla, 17.20 gram a~~rl~ktaki Attika standartmdaki paralar~n sat~n alma güçüne e~it tutulmu~tur. Bergama Krall~~~n~n bu yeni gümü~~ tetradrahmisinin ön yüzünde sarma~~k yapra~~~ ve meyvelerinden yap~ lm~~~ bir çelenk içinde, kapa~~~ aralanm~~~ sihirli sepetten (Kista Mystika) k~vr~ larak bir y~lan ç~kmakta, arka yüzünde, süslü bir yay torbas~n~n (sadak) iki yan~nda ba~lar~~ dik ve kar~~l~kl~, kuyruklar~~ ise birbirine dolanm~~~ iki y~lan tasviri bulunmak-tad~r. Bu sikkelerin sol bo~lu~unda bas~ld~~~~ ~ehrin k~salt~lm~~~ ilk üç veya dört harfi ile monogram~~ yer almaktad~r. Sa~~ bo~lukta, üstte y~ lan~n ba~lar~~ aras~nda veya sol bo~lukta bas~ld~ klar~~ ~ehre göre de~i~en semboller ve mono~ramlar görülür. Bu sikkelerdeki bas~lan ~ehri gösteren, ~ehrin ad~ n~n ilk üç veya dört harfi, buradaki definedeki sikkelerde aynen kar~~m~ za ç~ kmaktad~r.
Sikkelerin ön yüzündeki "Sihirli Sepet" tasvirinden dolay~~ bu gümü~~ sik-kelere "Kistophorik" sikkeler denilmi~tir. Bu sikkeler, ba~ta krall~~~n merkezi Pergamon olmak üzere, 16 kadar Bergama Krall~~~~ hakimiyetindeki Bat~~ Anadolu kentlerinde bast~r~lm~~ur. Bu ~ehirler ~unlard~r: 1-) Pergamon-My-sia, 2-) Adramytion-MyPergamon-My-sia, 3-) Ephesos-Ionia, 4-) Phokaia-Ionia, 5-) Smyrna-Ionia, 6-) Apollonis-Lydia, 7-) Sala-Lydia, 8-) Sardes-Lydia, 9-) Nysa-Lydia, 10-) Stratonikeia ad Kaikos-Lydia, 11-10-) Thyateria-Lydia, 12-10-) Tralles-Lydia, 13-10-) Apameia-Phrygia, 14-) Hierapolis-Phrygia, 15-) Laodikeia-Phrygia, 16-) Syn- nada-Phrygia.
Yukar~da isimlerini vermi~~ oldu~umuz kistophorik sikke basan 16 kent, Mysia, Ionia ve Phrygia olmak üzere üç ayr~~ bölgede bulunmaktad~r'''. Kis-tophor'un resmi de~eri Attika tetradrahmisine e~de~erde olup, ancak
15 Kistophor sikkeleri için bkz., F. S. Kleiner and S. P. Noe, The Early Cistophoric Coinage. Numismatic Studies No. 14, New-York 1977. s. 10-18.; M. Tevfik Göktürk, "Bir Grup Erken Kistophorik Sikke". Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1991 Y~ll~~~, Ankara 1992: s. 101-119.
a~~rl~~~~ yakla~~k % 25 daha azd~. Bu kesinti ile kraliyet hazinesi büyük gümü~~ tasarrufu yap~yor ve kazanç sa~l~yordu. Fakat o zaman Bat~~ Anadolu'nun büyük bir k~sm~n~~ kapsayan Bergama Krall~~~ndaki bu sikke reformu, sikke-lerin bas~ld~klar~~ ~ehirsikke-lerin atölyesikke-lerinde bu yeni paran~n büyük miktarlarda bas~lmas~ na yetmiyordu. Bu nedenle k~sa bir süre için yabanc~~ sikkelerin dola~~m~na izin verilmi~tir. Bu yabanc~~ sikkeler, hali da~nga olan yay torbas~~ ve bas~ ld~ klar~~ ~ehrin harflerini ta~~yan bir motifle damgalan~yordu (kontrmarklan~yord~~). ~~te bu kistophorik kontrmarklar resmi makamlarca yabanc~~ sikkeler üzerine uygulanm~~uri". Çünkü bask~~ i~le~ni teorik olarak ayn~ d~ r. Kistophorik damgalar" genellikle ön yüz resmi üzerine bas~lm~~lard~r. Yuvarlak kontrmark (damga) çukuru içine k~l~f~~ içerisinde yay ve ilgili ~ehrin ba~~ harfleri olan motif bas~lmaktayd~. u ~ak Milzesindeki Ho-calar Definesinde 10 adet kontrmark (8'i kistophorik 2'si Suriye krall~~~na ait) vard~ r. 8 adet Kistophorik damgadan 5'inin Bergama Krall~~~~ hakimiye-tindeki ~ehirlerden oldu~u tespit edilmi~tir. Bir sikke üzerindeki damgamn hangi ~ehre ait oldu~u (bkz., kat. no. 7) tespit edilememi~tir. Ayr~ca bir sik-kedeki EAHZ (veya ZAAH) ~eklinde yaz~lm~~~ olan ~ehir ad~n~n da tam tespiti yap~lamamakla birlikte bunun ZAAH (= SALE) diye okuma~mz halinde bu sikkenin (bkz., kat. no. 3) Sala-Lydia kentinde bas~lm~~~ olabilece~ini dü~ünüyoruz. Definede tespit etmi~~ oldu~umuz kistophorik damgal~~ 5 ~ehir ~unlard~ r:
1-) HEP (= Pergamon-Mysia, kat. no. 18), 2-) AllA (= Apameia-Phrygia, kat. no. 17), 3-) AAO (= Laodikeia-Phrygia, kat. no. 5 ve 16), 4-) ZAAH (= Sala-Lydia, kat. no. 3), 5-) ZYN (= Synnada-Phrygia, kat. no. 8 ve 15).
Kistophorik damgalar~~ basan 5 ~ehrin tümü de, kendi kistophor sikkele-rini basm~~~ olan Bergama Krall~~~~ ~ehirleridir. Bunlardan 7 numaral~~ sikke-deki ~ehrin ismi okunamamaktad~r. 6 ve 16 numaral~~ sikkelersikke-deki ~ehir ad~~ çok net görülmemekle beraber, Laodikeia-Phrygia olarak okumay~~ önermekteyiz. 8 ve 15 numaral~~ iki sikkenin birinci harfi tam görülmüyor, di~er iki harf~n, YN ~eklinde çok iyi okunmas~yla bu darphanenin, Synnada-Phrygia olmas~~ gerekir. 17 numaral~~ sikke üzerinde, AfIA (= Aparneia) ve 18
W. Leschhorn, "Ein Shatzfund sidetischer Münzen", SIDE Münzprügung, Inschriften und Geschichte einer antiken stadt in der Turkei (yazarlar: P. R. Franke ve arkada~lar~), Sa-arbrücken 1988: s. 23-42.
17 Kistophorik kontrmarklar için bkz., R. Bauslagh, "Cistophoric countermarks and the monetery system of Eumenes II", NC 150, London 1990: s. 39-65.
S~ DE TETRADRAHM~~ DEF~NES~~ 433 numaral~~ sikeninde, HEP (= Pergamon) olarak çok iyi okunduklar~m bu-rada belirtrneliyiz.
Ayr~ca bu definede 2 adet sikke, Selevkos (Suriye Krall~~~ ) kontrmark~~ olarak tan~mlanan gemi ç~pas~~ ile damgalamm~t~ r. Ç~pal~~ kontrmarklar, Se-levkos Kral~~ Antiochos IV (M.Ö. 175-164) taraf~ndan, 173-171 y~llan aras~nda yapm~~~ oldu~u bir dizi para reformu sonucunda ortaya ç~ km~~t~ r. Bu para re-formu s~ras~nda krall~~~mn nüfus bölgelerinde çok tutulan ve dola~~mda olan Side Tetradrahmilerini, krali sembol olan "gemi ç~ pas~" motifi ile dam-galayarak dola~~ma sürmü~lerdir.
Böylece definemizin 1 ve 14 numaral~~ sikkeleri üzerine bas~ lm~~~ olan dikdörtgen çukur içindeki gemi ç~pas~~ motifinin M.Ö. 173-171 aral~~~ndan bir tarihten oldu~u kesindir. Katalo~umuzun 1 numaras~ nda, gemi ç~pas~~ sikkenin arka yüzüne, 14 numaral~daki ise ön yüze vurulmu~tur.
Birçok ara~t~rmac~~ kistophorik kontrmarklar~n, ç~pal~~ kontrmarklardan daha önce vurulduklarm~~ söylemektedir. Kistophorik damgalar~n ortaya ç~kmas~, Bergama Kral~~ Eumenes II (197-167) zamanma, ç~ pal~~ damgalar~ n ortaya ç~ kmas~~ da Antiochos IV (175-164) dönemine tarihlenmektedir. Bu durumda, kistophorik kontrmarklarm, ç~pal~~ kontrmarklardan, daha önceki bir tarihte vurulmu~~ olmas~~ gerekmektedir. Bu nedenle daha önceleri söylendi~i üzereis, kistophor sikkelerinin M.Ö. 166 y~l~nda de~il, M.Ö. 173 y~ l~ ndan önceki bir tarihte bas~ lmaya ba~land~~~~ daha mant~ kl~~ görülmektedir". Otto MOrkholm'a göre kistophorlar, 179-172 y~llar~~ aras~nda bir tarihte bas~lm~~lard~r20. Henri Seyrig, kistophorik kontrmark-lar~n ilk kez 188 y~ l~nda, Apameia Bar~~~ Antla~masm~ n akabinde ve ç~ pal~lar~ n ise, 171 y~l~nda bas~lm~~~ olabilece~ini söylemektedir. MOrkholm bu durumda Seyrig'ten 10 y~l daha geç tarih önermektedir.
Yukar~da Side Tetradrahmilerinin bulundu~u definelerin bir listesini vermi~tik. Burada görülece~i üzere bu gümü~~ sikkelerin ne kadar geni~~ bir dola~~m~~ oldu~u bu listede görülmektedir. Bu geni~~ dola~~m, Side'nin ticari ili~kilerine ve Side liman~n~ n Do~u Akdeniz'deki konumuna ba~lanmal~d~ r. Çünkü, Side tüm Ege Denizi'ne kom~u bölgeler ile tüm Orta Anadolu, Güney Do~u, Suriye ve M~s~ r ile ticari ili~kileri olan önemli bir liman ken-
1 Kleiner-Noe 1977, bltz., a.g.y. s. 12. Bkz., Leschhorn 1989, a.g.e., s. 40.
2() Bkz., O. MtIrkholm, "Some Reflection on the Production and Use of Coinage in
Anci-ent Greece", Historia 31, 1982: s. 290-305.
tiydi. Köle ticareti d~~~nda tüm g~da maddeleri ve lüks tüketim malzemeleri-nin de Side Liman~ 'nda paketlendi~ini bilmekteyiz. Bu mallar için, yurtd~~~ nda genellikle Side tetradrahmisi ile ödeme yap~lmaktayd~. Mallar~n büyük bir k~sm~~ Pamphylia'da kalmay~p, sat~lmaya devam ederdi. Bunlar için ödenen paralar da Side ~ehrine akard~. Yabanc~~ paralar~n eritilip yeniden Side sikkeleri olarak bas~lmas~ n~~ ~ehrin bir kanun ile gerçekle~tirdi~ini söyleyenlerin dü~üncesi do~rudur. Aksi takdirde, bu büyük gümü~~ miktar~~ ba~ka türlü aç~ klanamaz. Henrig Seyrig'in de tahmin etti~i gibi, bizde Side-'de bir para endüstrisinin varl~~~n~~ ve sikke ihracat~~ ile kâr amaçland~~~n~~ ka-bul etmekteyiz.
Biz Side tetradrahmilerinin tarihlendirilmesi ve grupland~r~lmas~ n~~ a~a~~da vermi~~ oldu~umuz Leschhorn listesine göre yapmaktay~z 21.
Hellenistik Side Tetradrainnilerinin kronoloji ve gruplandinna listesi:
M.Ö. 205-200
A4)
Ae
ip
Y~ld~r~m demeti
S
Y~ ld~r~m demeti
S
6- Al
AIO
AIOLS
9-
Y~ld~r~m demeti
AP Çelenk
AP Mi~fer
AP
M.Ö. 200-190
13.IN
14.1-T
15.$
16.$ H
17.1F-H
18.2E-H
19.CT
20.AE
21.E
22.AEI
23.AEI-N
24.AEI-NO
25.AH
26.AH-M
27.A
28.A-K
29.XPY
M.O. 188-175
30.KA-E
31.KA-EY
32.KA-YX(1)
M.Ö. 155-36
33.KA-Y)( (II)
21 Bu liste de~erli meslekta~~m Leschhorn taraf~ndan yap~lnu~ur. Kendisine bu yay~na
S~DE TETRADRAHM~~ DEF~NESI 435
Sonuç ve De~erlendirmeler:
U~ak Müzesi'ndeki bu Side Tetradrahmi definesi, bugüne kadar ele geçmi~~ ve yay~ nlanm~~~ erken bas~ml~~ defineler içinde en fazla ppranm~~~ olan~d~r. Bu nedenle sikkelerin a~~rl~klar~, olmas~~ gereken (17.20gr.) a~~rl~klanndan daha dü~üktür. En a~~r sikke, 16.72 gram (no. 18) ve en hafif sikke, 15.55 gramd~r (no. 2). Definenin 14 sikkesi, 16.00 gram~ n üzerinde, 5 sikkesi de 15.00 gram ile 16.00 gram aras~ndad~r. Define sikkelerinin orta-lama a~~rl~~~~ 16.22 gramd~r. Definenin toplam a~~rl~~~~ ise, 3 kilo çekmektedir.
Kal~p ili~kileri:
Hocalar Definesinde, 19 sikke bulunmakta ve her bir sikke farkl~~ kahplardan üretilmi~tir. Side tetradrahmileri üzerine çok geni~~ bir ara~t~rma yapm~~~ ve yukar~daki kronoloji listesini haz~rlam~~~ olan Leschhorn, Side sik-keleri üzerinde ismi okunan 33 yetkili memur (magistrat) ismi belirlemi~tir. Bunlardan 29 adeti ilk iki seri üretimleri (M.Ö. 205-190) üzerinde okunmak-tad~r. Son iki serinin bas~mlar~nda (M.Ö. 188-36) sadece, KA—E, KAE—EY veya KAE—YX diye okunan, belki ayn~~ ki~iye ait üç de~i~ik okunu~lu isimleri görmekteyiz.
Definemizde, 14 farkl~~ magistrat ismi ve 19 farkl~~ arka yüz kal~b~~ bulun-maktad~r. Sadece, katalogumuzun bir numaral~~ ile iki numaral~~ sikkelerinin, ön yüzlerinin ayn~~ kal~ptan üretilmi~~ olmas~~ çok muhtemel görülmektedir.
Definede ayn~~ magistrat isimlerinden dört çift sikke bulunmaktad~r. Fa-kat bunlardan hiçbiri ayn~~ kal~p üretimleri de~ildir. Örne~in, 1 ve 2, 8 ve 10, 15 ve 16, 17 ve 18 numaral~~ sekiz sikkemiz, ayn~~ olan dört magistrat ismini ta~~malarma kar~~l~k, her biri farkl~~ kal~ptan bas~lm~~lard~r. Bunlar~ n farkl~~ olduklan, ayn~~ magistrat isimli sikkelerin, resimlerinin detayl~~ incelenmesi sonucu anla~~lmaktad~r. Bu farkl~l~~~~ görmek için, öncelikle arka yüzdeki, nar meyvesinin ~ekli ve sap~mn yönü k~stas olarak seçilmelidir. Ayr~ca namn d~~~nda magistrat ad~n~n sikke bo~lu~unun neresinde oldu~u ve Nike figürüne olan yak~nl~~~~ ve uzald~~~~ da ba~ka bir saptamad~r. "Yine ayr~ca baz~~ örneklerde görülen magistrat isimlerinin ve sembollerin ayn~~ olmas~na kar~~l~k, ayn~~ olan iki sembolden birinin sikke bo~lu~una farkl~~ yerle~tirilmi~~ oldu~u da görülecektir. Bunun için 1. ve 2. numaral~~ sikkelerimizde görülen y~ld~r~m demeti sembolü iyi bir örnek te~kil etmektedir. Birinci sikkede, y~ld~r~m demeti nar ile Nike aras~nda dik olarak daha yukarda ve Nike>nin
beli hizas~ndad~r. ~kinci sikkede ise, daha a~a~~ya ve Nike'nin ayaklar~~ önüne yerle~tirilmi~tir.
Afyon ~li, Sand~ld~~ ilçesi, Hocalar Nahiyesi, Dolay Höyükte (Diocleia an-tik kenti) 1995 y~l~nda bulunan bu kontrmarkh Side Definesi, Anadolu'n~n Geç Helenistik tarihi ve nümizmatik bilimi için çok önemli bir belgedir.
Side tetradrahmilerinin erken tarihli bas~mlar~ndan olu~an bu define-deki sikkelerin 10 adeti üzerinde ikinci kullan~mlar~nda vurulmu~~ kontr-marklar (damgalar) vard~r. Bunlarda def~nenin ba~ka bir devlet taraf~ndan tekrardan tedavüle sokularak kullan~lm~~~ oldu~una i~aret eder. Bu damga-lann 8 adeti Bergama Krall~~~n~n resmi i~areti olan "yay k~l~f~" motifldir. K~l~f~~ içinde yay ve bas~ld~~~~ ~ehrin isim k~saltmalar~~ olan bu kontrmarklar
"Icistophorik kontrmarklar" olarak isimlendirilmi~lerdir. 2 adet sikke ise,
Selevkos Krall~~~n~n i~areti olan "gemi çapast" motifi kontrmarkl~d~r.
Side tetradrahmi definelerinin erken tarihli bas~ml~lar~n~n büyük ço~unlu~u üzerinde bu iki Helenistik Krall~~~n i~areti olan kontrmarklar görülür. Çünkü M.Ö. 190 y~llar~na kadar, Bat~~ Anadolu topraklar~n~n küçük bir lusm~na Bergama Krall~~~~ hakim, Kuzey-Bat~, Güney-Bat~, Orta ve Do~u k~s~mlanna Suriye Krall~~~~ hakim durumda idi. Ancak bu iki krall~~~n birbir-leriyle olan çeki~mesinde, Roma Bergama Krall~~~ndan yana taraf olmu~tur. Romah konsül ve komutan Gnaeus Manlius Vulso, 189 y~l~~ ilkbahar~nda Efe-sos'a gelmi~~ ve burada büyük bir ordu kurarak, Suriye Krall~~~n~n müttefiki olan Galatlar~n üzerine, Ankara'ya do~ru bir sefere ç~km~~~ ve yan~na da müttefiki olan Bergama Kral~~ Eumenes II ve karde~i Attalos II'yi de alm~~t~r. Galatya Seferinden büyük bir zafer ile dönen Manlius Vulso, Suriye Kral~~ An-tiochos III'ü bir bar~~~ görü~mesine ikna etti. M.Ö. 188 yaz~nda, tarihe Apa-meia Bar~~~~ olarak geçen bar~~~n kesin ko~ullar~~ belirlendi~inde, Suriye Krall~~~~ sahip oldu~u, Trakya'n~n Gelibolu yar~madas~ndan, Marmara k~y~s~ndaki birçok kentten, Mysia, Lydia, Kana, Lykia, Phrygia, Lykaonia ve Galatia'da kendisine ba~l~~ birçok kenti terk ederek, Toroslann kuzeyinden güneye çekilmeyi kabul etmi~tir. Apameia Bar~~~~ sonras~nda, Anadoludaki Selevkos Krall~~~~ hakimiyetindeki yerlerin büyük bir k~sm~~ Bergama Krall~~~n~n mülkü olmu~tur.
Side'de darp edilen bu sikkelerdeki "kistophorik kontrmarklar" 188 y~l~~ sonras~ndaki ilk y~llar içinde vundmu~~ olmal~d~r. Gemi ç~pal~~ kontrmarklarm da, Suriye Kral~~ Antiokhos'un (175-164) döneminden, yani M.Ö. 166 y~llar~nda vuruldu~unu söylemek istiyoruz. Böylece definenin de, M.Ö. 160 y~llar~~ aras~ndaki bir tarihte topra~a gömülmü~~ olmas~~ muhtemeldir.
S~ DE TETRADRAHM~~ DEF~NES~~ 437
Faydal~~ Kaynakçalar ve K~saltmalan:
Arslan 1997 M. Arslan, "Ye~ilova-Çeltek Side Tetradrahmisi 1995". ADALYA Dergisi, say~: 2, Antalya 1997: s. 51-69.
Arslan 1998 M. Arslan, "Anadolu Medeniyetleri Müzesi Koleksiyo- nundaki Pamphylia Bölgesi ~ehir Sikkeleri." Anadolu Medeniyederi Müzesi 1997 Y~ll~~~, Ankara 1998: s. 15-51. Arslan 1999a M. Arslan-C. Lightfoot, Antik Sikke Defineleri. Ankara
1999.
Arslan 1999b M. Arslan-C. Lightfoot, Greek Gol]] Hoards in T~~rkey. Ankara 1999.
Arslan 2001 M. Arslan, "Burdur Müzesi'ndeki Side Tetradrahmi De- finesi". TTK. Belleten, Say~ : 242, LXV, Ankara Nisan 2001: s. 37-61.
Arslan 2004 M. Arslan, Galatya Krall~~~~ ve Roma Dönemi Ankyra ~ehir Sikkeleri -The Coins of Galadan Kingdom and The Roman Coh~age of Ancyra in Galada. Ankara Ticaret Odas~~ Yay~ nlar~, Ankara 2004.
Atlan 1967 S. Atlan, Side'nin Milattan önce V. ve IV. Yüzy~l Sikkeleri üzerinde Ara~urmalar-Untersuchungen über die Side-tischen Münzen des V. und IV. Jahrhunder v. Chr., TTK, Ankara 1967.
Atlan 1975 S. Atlan, "Side'de Bas~ lan Amyntas Sikkeleri-Die Münzpr5igung des Amyntas in Side". TTK. Belleten, Say~: 39, Ankara 1975: s. 575-611.
Büyükyörük 2001 F. Büyükyörük, "Side Tetradrahmi Definesi 1997". Türk Arkeoloji ve Emogralya Dergisi, Say~: 2, Ankara 2001: s. 95-110.
Bauslaugh 1990 R. Bauslaugh, "Cistophoric countermarks and the mone-tary system of Eumenes II", NC 150, London 1990: s. 39-65.
Boehringer 1972 C. Boehringer, Z~~r Chronologie mittelhellenistisch Münzserien 220-160, v. Chr., Berlin 1972.
Bosch 1957 Cle. E. Bosch, Pamhpylia Tarihine Dair Tetkikler-Studien Z~~r Geschichte Pamphyliens. TTK. V. Seri No. 17, An-kara 1957: s. 1-48.
BMC Pamphylia G. F. Hill, Catalogue of the Greek Coins of Lycia, Pamphylia and Pisidia, London 1897.
Göktürk 1991 M. Tevfik Göktürk, "Bir Grup Erken Kistophorik Sikke". Anadolu Medeniyet] eri Müzesi 1991 Y~ll~~~, Ankara 1992: s. 101-119.
Kleiner-Noe 1977 F. S. Kleiner-S. P. Noe, The Early Cistophoric Coinage, Numismatic Studies No. 14, New York 1977.
Leschhorn 1989 W. Leschhorn, "Ein Shatzfund sidetischer Münzen", SIDE Münzpr4ung, Inschriften und Geschichte einer antiken stadt in der Turkei (yazarlar: P. R. Franke ve ar-kada~lar~), Saarbrücken 1988: s. 23-42.
Le Rider 1975 G. Le Rider, "Contremarque et surfrappes dans L'Anti- quite grecque", Numismatique antique. Problemes et methodes, Nancy-Louven 1975: s. 27-56.
MOrkholm 1979 O. MOrkholm, "Some reflection on the early cistophoric coinage", ANSMN 24, New York 1979: s. 47-61.
MtIrkholm 1982c O. MHrkholm, "Some reflection on the production and use of coinage in ancient Greece", Historia 31, (1982): s. 290-305.
Mowat 1906 R. Mowat, "Trois contremarques inedites sur des tetradrachmes de Side", Corolla numismatica. N~~mis-matic essays in honour of Barclay V. Head. New York-London 1906: 189-207.
Seyrig 1958b H. Seyrig, "Antiquites Syriennes 67: Monnaies contrema- rquees en Syrie", Syrie 35, Paris 1958: s. 187-197.
Seyrig 1963 H. Seyrig, "Monnaies hellenistiques", RN 5, Paris 1963: s. 7-64.
SNG Aulock H. Von Aulock, Sylloge Nummorum Graecorum. De- utchland: Sammlung Von Aulock, Pamphylien, Berlin 1965.
SNG France 3 E. Levante, Sylloge N~~mmor~~m Graecorum. France 3: Pamphylie, Lycaonie, Galetie, Paris 1994.
SNG PfPs J. Nolle, Sylloge Nummorum Graecorum. Deutchland: Privatsammlungen, Band 4, Pamphylien, München 1992.
KATALOG
M.Ö. 205-200
Grup 4 - Magistrat : thi ve y~ld~r~m demeti
Ön yüz Athena'mn mi~ferli ba~~~ sa~a.
Arka yüz Nike sola yürüyor, sa~~ elinde çelenk ve sol eliyle
mantosunun ete~ini tutuyor; sol bo~lukta,
~
N
ve nar, ayr~ca dik ~ekildey~ld~r~m demeti sembolü, Nike'nin beli hizas~nda; sa~~ bo~lukta alt kenarda, dikdörtgen çukur içinde, gemi c~pal~~ Selevkos kontrmarkt.
Env. No. 11963
Ölç/A~~ /Yön 15.73gr; 32mm. 12h.
Re! BMC Pamphylia, no. 32 [Pl. XXVII. 4] benzer; SNG
von Aulock, no. 4783.
Ön yüz Athena'n~n mi~ferli ba~~~ sa~a.
Arka yüz Nike sola yürüyor, sa~~ elinde çelenk ve sol eliyle mantosunun ete~ini tutuyor; sol bo~lukta, LN ve nar, ayr~ca dik ~ekilde y~ld~nm demeti sembolü, Ni-ke'nin ayaklar~~ önünde.
Env. No. 11958
Ölç/A~r/Yön 15.55gr; 30mm. 12h.
Re! SNG von Aulock, no. 4783 benzer kal~p.
Grup 6 - Magistrat 1.N Ön yüz
Arka yüz
Athena'mn mi~ferli ba~~~ sa~a; yuvarlak çukur içinde yay k~l~f~~ ve EAHZ (= ~ehir ?) yaz~ tl~~ kistophorik kontrmark.
Nike sola yürüyor, sa~~ elinde çelenk ve sol eliyle mantosunun ete~ini tutuyor; solda, iN
ve nar. Env. No. 12197
Ö/ç/A~Y/Yön 16.26gr; 32mm. 12h.
Re! SNG von Aulock, no. 4781-2 benzer; SNG France 3,
Grup 7 - Magistrat : I O
Ön yüz Athena'n~ n mi~ferli ba~~~ sa~a.
Arka yüz Nike sola yürüyor, sa~~ elinde çelenk ve sol eliyle
mantosunun ete~ini tutuyor; solda, AIO ve nar.
Env. No. 11955
Ölç/A~r/Yön 15.76gr; 31mm. 12h.
Ref. SNG von Aulock, no. 4790 benzer; SNG France 3,
no. 685 benzer kal~ p.
Grup 8 - Magistrat :AIOA
Ön yüz Athena'n~ n mi~ferli ba~~~ sa~a; yuvarlak çukur içinde
yay k~ l~f~~ ve AA0 (= Laodikeia) yaz~tl~~ kistophorik kontrmark.
Arka yüz Nike sola yürüyor, sa~~ elinde çelenk ve sol eliyle
mantosunun ete~ini tutuyor; solda, AIOA ve nar. v. No. 11961
Ölç/A~r/Yön 16.05gr; 30mm. 12h.
Ref. BMC Pampylia, no. 37; SNG von Aulock, no. 4788-9
benzer; SNG France 3, no. 690-1 benzer kal~p.
Grup 10 - Magistrat : AP ve çelenk
Ön yüz Athena'n~ n mi~ferli ba~~~ sa~a.
Arka yüz Nike sola yürüyor, sa~~ elinde çelenk ve sol eliyle
mantosunun ete~ini tutuyor; solda, AR ve nar ile sembol çelenk.
Env. No. 11956
Ölç/A~r/Yön 16.13gr; 31mm. 12h.
ReE BMC Pampylia, no. 22 benzer; SNG von Aulock, no.
4778 benzer; SNG France 3, no. 665 çok benzer kal~p; Bilyilkyörük 2001, no. 7-8.
Grup 15 - Magistrat : N
Ön yüz Athena'n~n mi~ferli ba~~~ sa~a; yuvarlak çukur içinde
yay k~l~f~~ ve okunamayan ~ehir ad~~ (?) olan kistop-horik kontrmark.
S~DE TETRADRAHM~~ DEF~NES~~ 441 Arka yüz
Env. No. Ölç/A~r/Yön Re£
Nike sola yürüyor, sa~~ elinde çelenk ve sol eliyle mantosunun ete~ini tutuyor; solda, 5[
11969
15.97gr; 30mm. 12h.
BMC Pampylia, no. 47-8; SNG von Aulock, no. 4794; Arslan 2001, no. 8.
Grup 16 - Magistrat :
H
8. Ön yüz Athena'n~n mi~ferli ba~~~ sa~a; yuvarlak çukur içinde yay k~l~f~~ ve IZIYN (= Synnada) yaz~ tl~~ kistophorik kontrmark.
Nike sola yürüyor, sa~~ elinde çelenk ve sol eliyle mantosunun ete~ini tutuyor; solda,
H
11969
16.22gr; 30mm. 12h.
SNG France 3, no. 708-11; Büyükyörük 2001, no. 14- Leschhorn 1989, Tafel I, 19.
Athena'n~ n mi~ferli ba~~~ sa~a.
8 numaral~~ sikke gibi, ama farkl~~ kal~ p. 11970
16.33gr; 29111111. 1211.
SNG France 3, no. 708-11;Büyükyörük 2001, no. 14- Leschhorn 1989, Tafel I, 19.
Athena'n~n mi~ferli ba~~~ sa~a.
8 ve 9 numaral~~ sikke gibi, ama farkl~~ kal~ p. 12198
16.53gr; 30mm. 12h.
SNG France 3, no. 708-11; Büyükyörük 2001, no. 14-16; Leschhorn 1989, Tafel I, 19. Arka yüz Env. No. Ök/A~r/Yön Re£ Ön yüz Arka yüz Env. Na. Ök/A~r/Yön Ref. Ön yüz Arka yüz Env. No. Ölç/A~r/Yön ReL
Grup 17 - Magistrat : 2- H
Athena'n~n mi~ferli ba~~~ sa~a.
Nike sola yürüyor, sa~~ elinde çelenk ve sol eliyle mantosunun ete~ini tutuyor; solda, nar ve 2 - H
11968
16.48gr; 29mm. 12h.
SNG von Aulock, no. 4793; SNG France 3, no. 713-14; Arslan 2001, no. 9; Büyükyörük 2001, no. 12.
11. Ön yüz Arka yüz Env. No. Ölç/A~r/Yön Ref. Grup 19 - Magistrat : CT 12. Ön yüz Arka yüz Env. No. Ölç/A~r/Yön Ref.
Athena'il~n mi~ferli ba~~~ sa~a.
Nike sola yürüyor, sa~~ elinde çelenk ve sol eliyle mantosunun ete~ini tutuyor; solda, nar ve CT 11957
16.03gr; 30mm. 12h.
BMC Pampylia, no. 50; SNG von Aulock, no. 4792.
Grup 22 - Magistrat : AEI Ön yüz
Arka yüz Env. No. Ölç/A~r/Yön Ref.
Athena'n~n mi~ferli ba~~~ sa~a.
Nike sola yürüyor, sa~~ elinde çelenk ve sol eliyle mantosunun ete~ini tutuyor; solda, nar ve AEI 11964
16.30gr; 30mm. 12h.
BMC Pampylia, no. 25; SNG von Aulock, no. 4786; SNG France 3, no. 674-676; Leschhorn 1989, Tafel I, 10; Arslan 2001, no. 11; Büyükyörük 2001, no. 19-20.
Grup 25 - Magistrat : AH
Ön yüz Athena'n~n mi~ferli ba~~~ sa~a; dikdörtgen çukur içinde, gemi ç~pas~, Selevkos kontrmark~.
SIDE TETRADRAHM~~ DEF~NES~~ 443 Nike sola yürüyor, sa~~ elinde çelenk ve sol eliyle mantosunun ete~ini tutuyor; solda, nar ve AH 11966
16.47gr; 30mm. 12h.
Leschhorn 1989, Tafel I, 16; SNG France 3, no. 682-83; Arslan 2001, no. 19-23. Arka yüz Env. No. Ölç/A~r/Yön Ref. Grup 26 - Magistrat : AH - M 15. Ön yüz Arka yüz Env. No. Ölç/A~r/Yön Ref.
Athena'n~n mi~ferli ba~~~ sa~a; yuvarlak çukur içinde yay k~l~ f~~ ve SYN (= Synnada) yaz~ tl~~ Idstophorik kontrmark.
Nike sola yürüyor, sa~~ elinde çelenk ve sol eliyle mantosunun ete~ini tutuyor; solda, nar ve AH ; sa~da, M
11960
16.69gr; 31mm. 12h.
BMC Pampylia, no. 30; SNG France 3, no. 684; Ars-lan 2001, no. 24-28; Büyükyörük 2001, no. 22.
Athena'n~n mi~ferli ba~~~ sa~a; yuvarlak çukur içinde yay k~l~f~~ ve AA0 (= Laodikeia) yaz~ tl~~ kistophorik kontrmark. 16. Ön yüz Arka yüz Env. No. Ölç/A~r/Yön Ref.
15 numaral~~ gibi, ama farkl~~ kal~p. 11967
15.96gr; 29mm. 12h.
BMC Pampylia, no. 30; SNG France 3, no. 684; Ars-lan 2001, no. 24-28; Büyükyörük 2001, no. 22. Grup 28 - Magistrat : A - K
17. Ön yüz Athena'n~n mi~ferli ba~~~ sa~a; yuvarlak çukur içinde yay k~l~f~~ ve ADA (= Apameia) yaz~ tl~~ ldstophorik kontrmark.
Nike sola yürüyor, sa~~ elinde çelenk ve sol eliyle mantosunun ete~ini tutuyor; solda, nar ve A ; sa~da, K
11962
16.62gr; 30mm. 12h.
SNG von Aulock, no. 4780; SNG France 3, no. 660-61; Leschhorn 1989, Tafel I, 7; Arslan 2001, no. 29; Büyükyörük 2001, no. 23.
Athena'n~n mi~ferli ba~~~ sa~a; yuvarlak çukur içinde yay k~l~f~~ ve HEP (= Pergamon) yaz~tl~~ kistophorik kontrmark.
17 numaral~~ sikke gibi, ama kal~p farkl~. 11959
16.72gr; 31mm. 12h.
SNG von Aulock, no. 4780; SNG France 3, no. 660-61; Leschhorn 1989, Tafel I, 7; Arslan 2001, no. 29; Büyükyörük 2001, no. 23. Arka yüz Env. No. Ölç/A~r/Yön Ref. 18. Ön yüz Arka yüz Env. No. Ölç/A~r/Yön Ref.
Grup 29- Magistrat : XPY
Athena'n~n mi~ferli ba~~~ sa~a.
Nike sola yürüyor, sa~~ elinde çelenk ve sol eliyle mantosunun ete~ini tutuyor; solda, nal- ve XPY 11962
16.40gr; 31mm. 12h.
Leschhorn 1989, Tafel I, 20; SNG France 3, no. 702; Arslan 2001, no. 30-33; Büyükyörük 2001, no. 24. 19. Ön yüz
Arka yüz Env. No. Ölç/A~r/Yön Ref.
AR N KYZIKOS 4 0RAI,Ir T ION PERGATAON • STRATONIKEIA ONEKTEmN~~ °AYAZ-IN — °u~ak ALA •SYNNAOA DOSAROIS EPHESO MILE T APAHEIA• • L400IKEtA TRALLEIS RIENE 4;16 V14" D3UR91 R TELMESSOS ANTALYAo SIDE
• NASEL IS ANTIPHEL LOS fYtLI~1J.•1rslan 0000' KLEINASIEN C1 KO AP~A LATAK (A LAODIKEIA) DA SA LA
O Side 'ktradrahmui otan Definekr
Kontrinarkl~~ Side Tetradrahmi Buluntular~~
CAGYPTE N
11cl~l~~ l~~ KARADEN~Z OYARCAAIR TEL KOTCNEAP Art ~~ ~OCHEIA 130.41uPo xossela LA TAXIA ( LACIDn~A) GA OA LA AKDENiZ G CDIA'ARPEr EN NUWAN OKMAN SHE"UN
o o
SYRIE N SUSA SELEUXCIA AM TIGAIS'\
8.4811CINHarita 1 b - Side Te(1radualimilerin \lesopotainia. Syria, lal-~v~ onia ve l'eria (Iran) içindeki dailinu
G MAP 0 F 1 ) ~ rtYG I A ;L flN fzA !“. \YLUNDA • MN~.et~ lr GAL k P ~~ • ADA Melih Arslan
Harita 2 - U~ak Müzesi, Hocalar Definesinin buluntu yeri için, bkz., yukar~da: Dolay Höyük - Diocleia Antik Kenti
Levha la 1VIelih Arslan
1
4
6
-,
8
p
Levha Mb Melih Arslan
