TT'-SöO
ÖDÜ!
12 TÜRKİYE TURİNG ve OTOMOBİL KURUMU
Aynalı K a v a k S ara y ı
Haliçte Aynalıkavak Kasn
Façade principale du Palais d’Aynalikavak (Corne d’Or)
Istanbulu fethettiğimizde Okmeydam yamaç- lan büyük bir koruluktu. Fatih, bu koruyu se ver ve zaman zaman otağım kurdurup yukarı sırtlarda ok atmağa çıkardı.
I. Selim zamanında bu yerler tersane in- şaatile hususî bir ehemmiyet almış ve büyük bahçesile beraber koruluk, tersaneye nisbetle
(Tersane bahçesi) isimlerde anılır olmuştu. Deniz kenarından tepelere kadar yükselen bu güzel ve büyük bahçelerde tersane sarayının esasmı kurduran I. Ahmeddir. Padişah, Edime- de bulunurken Kaptanı Derya Kayserili Halil Paşaya (Tersane bahçesinde matetemmuat bir kasn âh) yapılmasını irade etmiş ve 1613 yı lında sarayın ilk binaları kurulmuştu.
Bu binalar bütün saray halkım almağa kâfi gelmediğinden I. Ahmed bahar mevsimlerinde buraya yarım göçle naklederdi. Oğullanndan şehzade İbrahim, burada dünyaya gelmişti. I. Ahmedden sonra IV. Murad, Sultan İbrahim de tersane sarayına rağbet etmişler ve burayı yeni dairelerle genişletmişlerdi. Tersane sarayı
IV. Mehmed zamanında büyük bir yangın ge çirmiş ve saray müceddeden yaptırılmıştı.
Tersane sarayı, on beş bin murabba arşınlık bir sahayı işgal ediyordu. Arka tarafında sed sed yükselen dokuz bin murabba arşınlık bir bahçesi vardı. Haliçten bakıhnca saraym bütün daireleri görülürdü. Saraym harem dairesi iki katlıydı, dairenin önünde alt katını baştanbaşa bir camekân örterdi. Sarayın harem ve mabeyn dairelerinde müteaddid kasırlar bulunuyordu.
Tersane sarayı binaları zamanla harab ol muş, III. Ahmedin emrile yapı faaliyeti de bu eski sarayı tamamen kurtaramamıştı. Yalnız 1730 da sarayda bazı tamirlerle, yeni has bahçe köşkü inşa olunmuştu.
IH. Ahmed, tersane sarayında zaman zaman oturmuş, Okmeydanında yaptırdığı meşhur sün net düğününde harem halkı ile bu sarayda kal mıştı. Bazı kayıdlara göre, 1715 seferinden son ra Venedikliler III. Ahmede gayet büyük Vene dik aynaları hediye etmişler, padişah da bunları Tersane sarayının muhtelif dairelerine
yerleştir-ŞUBAT 1956
mişti. Kavak kadar uzun olan bu endam ayna larından dolayı (Aynaları kavak saray) tâbiri sonraları (Aynalı kavak) sarayına çevrilmiş ve Tersane sarayı yerine bu nam kullanılır ol
muştu. *
18. asır sonunda ve I. Abdülhamid saltana tında harab bir halde bulunan sarayı, Sadrazam Koca Yusuf Paşa yeniden kurtarmıştı. Bu inşaat sonunda bir şair, (tasvire benzedi bakın aynalı kavak) 1201 tarihini düşürmüştü.
İstanbul tersanesi ötedenberi Aynalı kavak sarayı sahasına doğru genişliyordu. III. Selim zamanında Kaptanı Derya küçük Hüseyin Paşa, yeni tip gemilerin inşası maksadile saray arazi sinden mühim bir kısmı tersaneye ilhak etmişti. Eski saray bahçelerinin yerinde yeni havuz, tez gâhlar ve kızaklar inşa olundu.
III. Selim 1791 de Aynalı kavak sarayı tefer- rüatından olan (Kasrı hümayun) yerine yaptır dığı ve bugün (Hâsbahçe köşkü) diye andığımız binayı bir duvar içine aldırarak tersane sahasın dan ayırtmıştı. Eski yegâne hususiyet saray ka dınlan için yapılmış olan kapalı geçidlerdir.
IV. Muraddan sonra Üsküdar sarayı metrûk kalmış, bazı küçük tamirlerin dışında esaslı bir himmet görmemiştir.
D’Ohsson sarayın 18. asır ortalanndaki va ziyetinden (IV. Muradın Üsküdardaki şatosu da yıkılmak üzeredir. Padişahın onu tamire niyeti yok) diye bahsetmektedir.
III. Selim, 1794 yılında Üsküdar, diğer ismile Kavak sarayını yıktırtmış, sarayın enkazı, Ni zamı Cedid askerleri için yapılan kışlada kulla nılmıştı. Eski saraydan yalnız Mehmed Paşa kasn bırakılmıştı. Hadikatüccevami, bundan (Mehmed Paşa köşkü diye şehir olan kasr el’an mevcud olup Kavak sarayının ebniyet sairesi münhedim olarak yerlerine kışla vesair binalar yapılmıştır) demtektedir. 1803 yılında (Üskü- darda Kavak sarayı arsasına evvelce yapılan köşkten ve neferat kışlasından başka yapılmak ta olan zabitan konaklan, çarşı dükkânları, de ğirmen, hamam, tabhane, hastahane, cebehane, talim meydanı, tulumbacı kışlası, su hâzinesi ve çeşmesi, iskele, liman, lâğımlar, ikmal olunmuş tu. (Başbakanlık arşivi; Cevdet tasnifi, 1164). Kanunî devrinin yadiğân eski Üsküdar sa rayı muhtelif ilâvelerle, tamirlerle 18. asrın so nuna kadar böylece devam etmiş ve bu hüküm dar zamanında yerine Selimiye kışlası ile geniş bir mahalle, çarşı vesair tesisler yapılmıştı.
H. Y. Ş.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
