Sercan ÖZBEK
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sa¤l›k Yüksekokulu BURDUR Tlf: 0248 233 93 71 e-posta: sozbek@mehmetakif.edu.tr Gelifl Tarihi: 18/02/2009 (Received) Kabul Tarihi: 04/04/2009 (Accepted) ‹letiflim (Correspondance)
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sa¤l›k Yüksekokulu Esin KAYA
Sercan ÖZBEK Ayfle TEK‹N Senan ERG‹N Ayfle YAMAN
EVALUATION OF ACTIVITIES OF DAILY LIVING
AMONG ELDERLY PATIENTS WITH COPD
KOAH’LI YAfiLI HASTALARDA GÜNLÜK
YAfiAM AKT‹V‹TELER‹N‹N
DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
Ö
ZGirifl: Çal›flmam›zda, KOAH’l› yafll› hastalar›n günlük yaflam aktivitelerinin (GYA)
de¤erlendi-rilmesi ve GYA’daki ba¤›ml›l›k düzeylerinin saptanmas› amaçlanm›flt›r.
Gereç ve Yöntem: Araflt›rma tan›mlay›c› özellikte bir çal›flmad›r ve Burdur Devlet
Hastane-sinde yap›lm›flt›r. Çal›flmaya KOAH tan›s› alm›fl, 65 yafl üstü 76 hasta dahil edilmifltir. Verilerin top-lanmas›nda hastalar›n sosyo-demografik özellikleri ile günlük yaflam aktivitelerini de¤erlendiren sorular›n yer ald›¤› anket formu kullan›lm›flt›r.
Bulgular: Çal›flmaya kat›lanlar›n %53.9’u 65-74 yafl aral›¤›ndad›r. Günlük yaflam
aktivitelerin-de ba¤›ml›l›k durumlar›na bak›ld›¤›nda, hastalar›n %9.2’sinin banyo yapmada, %5.3’ünün giyin-mede, yard›mc› günlük yaflam aktivitelerde ise %34.2’sinin al›flverifl yapmada, %31.6’s›n›n yemek yapmada, %11.8’inin ilaçlar›n› almada tam ba¤›ml› olduklar› saptanm›flt›r. Hastalar›n %68.4’ü ai-le üyeai-leri taraf›ndan bak›m verildi¤ini ifade etmifltir. Hastalara sa¤l›k durumlar›n› nas›l alg›lad›kla-r› soruldu¤unda ise %40.8’i “fena de¤ilim” fleklinde yan›tlam›flt›r.
Sonuç: Günlük yaflam aktivitelerini yerine getirmede, KOAH’l› yafll› hastalar›n genellikle
güç-lük yaflamas›, onlar›n baflkalar›na ba¤›ml› hale gelmesine neden olmaktad›r. Bu hastalar›n GYA’la-r›n› kendi bafllar›na sürdürmede, daha yeterli ve daha ba¤›ms›z olmalaGYA’la-r›n› destekleyen sa¤l›k ba-k›m politikalar›n›n gelifltirilmesine ihtiyaç vard›r.
Anahtar Sözcükler: Yafll›; KOAH; Günlük yaflam aktiviteleri.
A
BSTRACTIntroduction: We aimed to evaluate Activities of Daily Living (ADL) of elderly patients with
COPD, and to determine their levels of dependency in their ADL.
Materials and Method: This descriptive study was performed in Burdur State Hospital.
Seventy-six patients aged over 65 years diagnosed with COPD were included. A questionnaire including questions to assess ADL and socio-demographic characteristics of patients was used to collect data.
Results: 53.9% of the participants were aged between 65-74 years. In relation to ADL, 9.2%
of the patients were fully dependent to others in having a bath and 5.3% in getting dressed and in relation to auxillary daily living activities, 34.2% were fully dependent in shopping, 31.6% in cooking and 11.8% in taking their drugs. 68.4% of the patients stated that they received care from their family members. When asked how they perceived their state of health, 40.8% of them replied “not so bad”.
Conclusion: Generally elderly patients with COPD have difficulty in carrying out activities of
daily living and they become dependent on others. Health care policies to improve their self-sufficiency and independency in activities of daily living must be developed.
Key Words: Elderly; Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD); Activities of daily living
(ADL).
G
‹R‹fiY
afll›l›k, fiziksel yetersizliklerin ve kronik hastal›klar›n art-t›¤›, bu sebeple bak›m›n önem kazand›¤› bir yaflam döne-midir. Ülkemizde 65 yafl ve üzerindeki yafll›lar›n %90’n›nda kronik bir hastal›k oldu¤u ve bunlar›n %35’inde 2, %23’ün-de 3 ve %14’ün%23’ün-de 4 veya daha fazla hastal›¤›n bir arada bu-lundu¤u saptanm›flt›r (1).Kronik ve dejeneratif hastal›klar, yaflam›n di¤er dönemle-rine göre yafll›l›kta daha fazla görülmektedir. Yafll›l›k döne-minde art›fl gösteren kronik hastal›klardan biri olan kronik obstrüktif akci¤er hastal›¤› (KOAH), ilerleyici ve tamamen geri dönüflü olmayan hava ak›m›nda k›s›tl›l›k ile karakterize bir hastal›kt›r (2). KOAH, 40–64 yafllar› aras›ndaki kad›nla-r›n %7’sini erkeklerin %18’ini etkilemektedir (3). 2003 veri-lerine göre KOAH, ‹ngiltere ve Galler’de tüm erkek ölümle-rinin %5.4’den ve tüm kad›n ölümleölümle-rinin %4.2’den sorumlu-dur. Londra’da ise hastaneye acil kabulün en yayg›n sebebi ol-du¤u belirtilmektedir (4).
Yafll›l›k ile birlikte artan kronik hastal›klar, bireylerin günlük yaflam›n› önemli derecede etkileyen ve k›s›tlayan fonksiyonel yetersizlikler yaflanmas›na neden olmaktad›r. Bu fonksiyonel yetersizliklerin tan›mlanmas›nda genellikle spesi-fik günlük yaflam aktivite kriterlerinin (ev iflleri, kendine ba-k›m vs) de¤erlendirilmesi kullan›lmaktad›r. Fonksiyonel du-rum ise genellikle günlük yaflam aktivitelerinin (GYA) per-formans› ile efl anlaml›d›r. GYA temel (primary) yard›mc› (instrumental) aktiviteler fleklinde ele al›nmaktad›r. Temel GYA’lar yemek yeme, giyinme, kiflisel hijyen, tuvalet ve fi-ziksel hareket gibi günlük yasam için gerekli aktiviteleri içe-rirken, yard›mc› GYA ise yemek yapma, al›flverifl yapma, ev isleri, çamafl›r y›kama, bir motorlu araç kullanma ve bahçe is-leri gibi ba¤›ms›z olarak çevreye adaptasyon için gerekli olan aktiviteleri içermektedir (5).
KOAH’l› bireyler ise ayn› yafltaki bireylerden daha fazla fonksiyonel s›n›rl›l›k ve yetersizlik yaflamaktad›rlar (6). ‹span-ya’da 65 yafl üzeri 1273 yafll› üzerinde yap›lan bir çal›flmada, GYA’n›n yedi temel göstergesinin herhangi birinde, ba¤›ml›-l›k oran›n›n % 15.5 oldu¤u ve yafll›lar›n yar›s›n›n 10 yard›m-c› GYA’dan en az birinde ba¤›ml› oldu¤u bulunmufltur (7). KOAH’l› hastalar yafll›l›¤a ek olarak, hastal›¤›n günlük ya-flam aktivitelerine getirdi¤i yetersizlikler, emosyonel, biliflsel, fiziksel aktivitelerdeki de¤ifliklikler ve sosyal s›n›rl›l›klar ne-deniyle zor ve karmafl›k problemlerle karfl› karfl›ya kalmakta-d›rlar (8). Bu problemler bireyin ba¤›ml›l›¤›n› art›rmakta, ay-n› zamanda sa¤l›k alg›s›ay-n› da etkilemektedir (9).
Literatür gözden geçirildi¤inde, KOAH’l› hastalar›n çe-flitli fiziksel semptomlardan yak›nd›klar› görülmektedir. En önemli yak›nman›n solunum s›k›nt›s› ve soluk yollar›na ilifl-kin sorunlar olmas›na karfl›n, hastalar uyku problemleri, a¤r›, ifltahs›zl›k ve konstipasyon sorunlar› da yaflamaktad›r (10,
11). Bu fiziksel semptomlar›n d›fl›nda hastal›¤a efllik eden depresyon ve anksiyete hastan›n iyilik halini etkilemektedir (12). Genel olarak tüm hastalar›n %13’ü depresif bulgulardan yak›n›rken, bu oran KOAH’l› hastalar için %40’lara ç›kabil-mektedir (13).
Yafll›l›k döneminde bir çok hastal›klar nedeniyle yatakl› tedavi kurumlar›na baflvurular s›klaflmaktad›r. Ayn› flekilde KOAH’›n süre¤en bir hastal›k olmas› ve çeflitli komplikas-yonlar› nedeniyle KOAH hastalar› da hastaneye yat›fl deneyi-mini s›k yaflamaktad›rlar (8) ve bu durum hastalar›n yaflam kalitelerini olumsuz etkilemektedir.
Özellikle yaflam›n son evresinde kronik hastal›¤› olan yafl-l› bireylerde semptomlar› oluflturan nedenlerin tedavisi tam olarak mümkün de¤ildir. Bu gruba yönelik gerek sa¤l›k ge-rekse sosyal hizmetlerin saptanmas›nda, yafll›larda oluflan de-¤iflimlerin ve hastal›klar›n GYA’y› nas›l etkiledi¤i belirlen-melidir. Bu do¤rultuda hastalar›n hayatlar›n› kendi bafllar›na sürdürmekte daha yeterli, daha ba¤›ms›z olmalar›n› destekle-yen yafll›l›¤a özgü sa¤l›k bak›m politikalar›n›n gelifltirilmesi-ne ihtiyaç vard›r.
Bu çal›flmada, KOAH’l› yafll› hastalar›n günlük yaflam ak-tivitelerinin (GYA) de¤erlendirilmesi ve GYA’daki ba¤›ml›-l›k düzeylerinin saptanmas› amaçlanm›flt›r.
G
EREÇ VEY
ÖNTEMA
raflt›rma tan›mlay›c› özellikte bir çal›flmad›r ve BurdurDevlet Hastanesi Gö¤üs Hastal›klar› Klini¤inde yap›l-m›flt›r. Çal›flmaya 02.10.2007–02.02.2008 tarihleri aras›nda klinikte yatmakta olan, KOAH tan›s› alm›fl, 65 yafl üzerinde, çal›flmaya kat›lmay› kabul eden ve anket sorular›n› cevaplaya-bilecek durumda olan 76 hasta dahil edilmifltir.Verilerin toplanmas›nda araflt›rmac›lar taraf›ndan haz›rla-nan anket formu kullan›lm›flt›r. Anket formu, hastalar›n sos-yo-demografik özellikleri ve günlük yaflam aktivitelerindeki ba¤›ml›l›k durumlar›n› belirlemek amac›yla haz›rlanm›fl so-rulardan oluflmufltur.
Temel ve yard›mc› olmak üzere toplam 9 GYA ele al›n-m›flt›r. Temel aktiviteler olarak; banyo yapma, giyinme, tuva-lete gitme, yemek yeme; yard›mc› aktiviteler olarak, sosyal aktivitelere kat›lma, kendi yeme¤ini haz›rlama, ev temizli¤i-ni yapma, al›flverifl yapma ve kendi ilac›n› içme de¤erlendiril-mifltir. GYA, tamamen ba¤›ml› (hiç yapam›yor), yar› ba¤›m-l› (yard›mla yapabiliyor), ba¤›ms›z (kendi bafl›na yapabiliyor) fleklinde üç kategoride halinde s›n›flanm›flt›r (14- 17).
Elde edilen verilerin de¤erlendirilmesinde SPSS 15.0 pa-ket program› kullan›lm›flt›r.
B
ULGULARHastalar›n %76.3’ünü erkeklerin oluflturdu¤u ve ço¤unlu¤u-nun (%53.9) 65-74 yafl aral›¤›nda oldu¤u tespit edilmifltir. Medeni durumlar› ve ö¤renim durumlar›na bak›ld›¤›nda, %71.1’inin evli, %64.5’inin ilkokul düzeyinde e¤itim gördü-¤ü belirlenmifltir. Hastalar›n büyük bir k›sm›n›n (%96.1) sa¤-l›k güvencesi bulunmaktad›r (Tablo 1). Hastalar›n %57.9’u si-garay› b›rakt›¤›n›, %10.5’i hala kulland›¤›n›, %31.6’s› hiç kullanmad›¤›n› ifade etmifltir.
Temel günlük yaflam aktivitelerindeki ba¤›ml›l›k durum-lar›na bak›ld›¤›nda, hastalar›n banyo yapmada %28.9’unun yar› ba¤›ml›, %9.2’sinin tam ba¤›ml›; yard›mc› günlük akti-vitelerde ise, al›flverifl yapmada %34,2’si, yemek haz›rlamada %31.6’s› tam ba¤›ml› oldu¤u bulunmufltur (Tablo 2).
Araflt›rmada cinsiyetler aç›s›ndan GYA’da ba¤›ml›l›k du-rumlar› de¤erlendirildi¤inde banyo yapman›n, kad›nlarda %5.6, erkelerde %10.3 ile her iki grupta da en ba¤›ml› olu-nan temel günlük yaflam aktivitesi oldu¤u bulunmufltur. Yar-d›mc› günlük yaflam aktivitelerinde kad›nlar›n ilk s›rada al›fl verifl yapma (%55.6), ikinci s›rada ise yemek haz›rlama ve te-mizlik yapmada (%38.9) ba¤›ml› olduklar› görülmektedir. Erkelerde ise bu de¤erler s›ra ile %27.6, %29.3 ve %24.1’dir (Tablo 3). Ba¤›ml›l›k durumlar› aç›s›ndan cinsiyetler aras›nda farkl›l›k tespit edilmemifltir (p>0.05).
Hastalar›n kendi sa¤l›k durumunu nas›l alg›lad›¤› sorul-du¤unda %40.8’inin “fena de¤ilim” ifadesini kulland›klar› görülmektedir. %44.7’si y›lda 1-2 kez, %25’i 2-3 ayda bir KOAH nedeni ile hastaneye yatt›klar›n› belirtmifllerdir. Has-talar›n %67.1’i efli ile birlikte yaflad›¤›n›, %31.6’s›n›n gerek-sinim duyduklar›nda evde bak›m sa¤layacak bir kiflinin olma-d›¤›n› belirtmifltir (Tablo 4).
T
ARTIfiMAS
on yüzy›lda ortalama yaflam süresinin giderek uzamas› ileyafll› nüfus oran›n›n artmas›na neden olmufltur. Bugün dünya üzerindeki toplam nüfusun %10’nunu 65 yafl üstü bi-reyler oluflturmaktad›r. Türkiye’de 2005 y›l›nda %5.7 olan65 yafl üstü olan nüfusun 2050 y›l›nda yüzde 17.6’ya ulaflaca-¤› öngörülmektedir (1). Çocukluk dönemi gibi kendine has özellikleri olan yafll›l›k dönemi, yafll› nüfusun artmas›yla bir-likte daha fazla önem kazanmaya bafllamaktad›r.
Tüm dünyada yayg›n olarak görülen solunum sistemi has-tal›klar›ndan biri olan KOAH yaflla birlikte yayg›nl›¤› artan ve ölüm oranlar›nda art›fla yol açan bir hastal›kt›r (18). AH’l› hastalar›n ço¤unu yafll› bireyler oluflturmaktad›r. KO-AH semptomlar›na yafll›l›¤a ba¤l› yetersizlikler ve baflka has-tal›klar›n varl›¤› eklendi¤inde, hastalar›n sa¤l›kla ilgili yaflam kalitesi bozulmaktad›r (11, 12).
Tablo 1— Kat›l›mc›lar›n Sosyo-demografik Özellikleri (n=76) Say› %
Cinsiyet Kad›n 18 23.7
Erkek 58 76.3
Yafl 65-74 yafl 41 53.9
75 ve üstü 35 46.1
Medeni Durum Evli 54 71.1
Evli de¤il 2 2.6
Efli ölmüfl 19 25.0 Eflinden ayr› yafl›yor 1 1.3 Ö¤renim Durumu Okur-yazar de¤il 15 19.7 Okur-yazar 10 13.2 ‹lkokul mezunu 49 64.5 Ortaokul mezunu 1 1.3 Lise mezunu 1 1.3
Üniversite 0 0.0
Sosyal Güvence Emekli Sand›¤› 7 9.2
SSK 30 39.5
Ba¤-Kur 23 30.3
Yeflil Kart 13 17.1
Yok 3 3.9
Tablo 2— Hastalar›n Günlük Yaflam Aktivitelerini Yerine Getirme Durumu (n=76)
Ba¤›ms›z Yar› Ba¤›ml› Ba¤›ml› Say› % Say› % Say› %
Temel Günlük Yaflam Aktiviteleri Banyo yapma 47 61,8 22 28,9 7 9,2
Giyinme 55 72,4 17 22,4 4 5,3
Yemek Yeme 67 88,2 9 11,8 -
-Tuvalete gidebilme 63 82,9 12 15,8 1 1,3 Yard›mc› Günlük Yaflam Aktiviteleri Sosyal aktivitelere kat›lma 41 53,9 20 26,3 15 19,7 Al›flverifl yapma 40 52,6 10 13,2 26 34,2 Yemek haz›rlama 31 40,8 21 27,6 24 31,6
Temizlik yapma 29 38,2 26 34,2 21 27,6
Kronik hastal›¤› olan bireyler, hastal›¤›n semptomlar›na ba¤l› olarak genellikle günlük yaflam aktivitelerinde yerine getirmede yetersizlikler yaflamaktad›rlar. Ortaya ç›kan bu ye-tersizlikler, günlük yaflam aktivitelerinin kendi bafl›na veya yard›mla yap›lma düzeylerine bak›larak de¤erlendirilebilir. KOAH hastalar›nda fonksiyonlar›n azalmas›na neden olan en muhtemel fiziksel semptomlar, dispne, yorgunluk ve uyuma güçlü¤üdür (10). Semptomlar, genellikle merdiven inip ç›k-ma, yürüme, banyo yapma ve hatta yemek yeme gibi günlük aktivitelerinin yerine getirilmesini güçlefltirebilir ve hastala-r›n günlük yaflamdaki ba¤›ms›zl›klahastala-r›n› etkileyecek düzeye ulaflabilmektedir (19). Keskino¤lu ve arkadafllar›n›n yafll›lar-da GYA’› de¤erlendirdi¤i çal›flmayafll›lar-da, en fazla ba¤›ml›l›¤›n banyo yapmada (%7’sinin tam ba¤›ml›, %10.1’nin yar› ba-¤›ml›), yard›mc› GYA’da ise ev ifli yapmada (%14.5’nin tam ba¤›ml›, %19.4’nün yar› ba¤›ml›) oldu¤u bulunmufltur (20). Çal›flmam›zda, benzer flekilde temel GYA’lardan banyo
yap-mada hastalar›n %9.2’sinin tam ba¤›ml›, %28.9’unun yar› ba¤›ml› saptanm›flt›r. Yard›mc› GYA’da ise al›flverifl yapma-da % 34.2’sinin tam ba¤›ml›, %13.2’sinin yar› ba¤›ml› oldu-¤u bulunmufltur (Tablo 2). KOAH’l› hastalar›n yaflamlar›n›n son y›llar›ndaki GYA’lar›n› yerine getirmede ba¤›ml›l›k du-rumlar›n› inceleyen, geriye dönük bir araflt›rmada (4), hasta-lar›n %60’n›n kiflisel bak›mda, %84’ünün ev ifllerinde, %55’nin ise medikal bak›mda bir baflkas›na ba¤›ml› oldukla-r› bulunmas›; hastal›k a¤›rlaflt›kça hastalaoldukla-r›n genel sa¤l›¤›, fi-ziksel ve sosyal fonksiyonlar› daha fazla bozuldu¤una iflaret et-mektedir (21).
Bofl zaman aktiviteleri gibi GYA’lar, genelde ilk elimine edilen aktivitelerdir. Çünkü daha fazla efor gerektirir ve haya-t›n sürdürülmesinde kritik öneme sahip de¤ildirler. Bizim ça-l›flmam›zda ve di¤er çal›flmalarda yard›mc› GYA’larda ba¤›m-l›l›k oranlar›n›n yüksek ç›kmas›n›n nedeni, bu aktivitelerin daha yüksek performans gerektirmesine ba¤lanabilir.
Tablo 3— Cinsiyete Göre Hastalar›n Günlük Yaflam Aktivitelerini Yerine Getirme Durumu (n=76) Cinsiyet
Kad›n Erkek Toplam Say› % Say› % Say› %
Temel Günlük Y›kanma Ba¤›ml› 1 5.6 6 10.3 7 9.2
Yaflam Aktiviteleri Yar› ba¤›ml› 8 44.4 14 24.1 22 28.9
Ba¤›ms›z 9 50.0 38 65.5 47 61.8
Giyinme Ba¤›ml› – – 4 6.9 4 5.3
Yar› ba¤›ml› 7 38.9 10 17.2 17 22.4
Ba¤›ms›z 11 61.1 44 75.9 55 72.4
Yemek yeme Ba¤›ml› – – – – – –
Yar› ba¤›ml› 1 5.6 8 13.8 9 11.8
Ba¤›ms›z 17 94.4 50 86.2 67 88.2
Tuvalete Gidebilme Ba¤›ml› – – 1 1.7 1 1.3
Yar› ba¤›ml› 5 27.8 7 12.1 12 15.8
Ba¤›ms›z 13 72.2 50 86.2 63 82.9
Yard›mc› Günlük Sosyal aktivitelere kat›lma Ba¤›ml› 6 33.3 9 15.5 15 19.7
Yaflam Aktiviteleri Yar› ba¤›ml› 6 33.3 14 24.1 20 26.3
Ba¤›ms›z 6 33.3 35 60.3 41 53.9
Al›flverifl yapma Ba¤›ml› 10 55.6 16 27.6 26 34.2 Yar› ba¤›ml› 2 11.1 8 13.8 10 13.2
Ba¤›ms›z 6 33.3 34 58.6 40 52.6
Yemek haz›rlama Ba¤›ml› 7 38.9 17 29.3 24 31.6 Yar› ba¤›ml› 4 22.2 17 29.3 21 27.6
Ba¤›ms›z 7 38.9 24 41.4 31 40.8
Temizlik Yapma Ba¤›ml› 7 38.9 14 24.1 21 27.6
Yar› ba¤›ml› 5 27.8 21 36.2 26 34.2
Ba¤›ms›z 6 33.3 23 39.7 29 38.2
‹laç alma Ba¤›ml› 3 16.7 6 10.3 9 11.8
Yar› ba¤›ml› 2 11.1 10 17.2 12 15.8
Geçmiflte KOAH tan›s› alan erkeklerin kad›nlardan fazla olmas› nedeniyle, KOAH’›n etkilerini araflt›ran birçok çal›fl-ma, erkeklerin ço¤unlu¤u oluflturdu¤u gruplar üzerinde ya-p›lm›flt›r (22). Çal›flmam›zda da hastalar›n ço¤unu erkeklerin oluflturmas›na karfl›n günümüzde kad›nlar aras›nda KOAH prevalans›nda art›fl görülmektedir (23). Buna ba¤l› olarak ça-l›flmalarda, KOAH’›n kad›nlar üzerindeki etkilerini ve cinsi-yetler aras›ndaki farkl›l›klar› de¤erlendirmeye yönelmifltir. De Toress ve arkadafllar›n›n gö¤üs klini¤ine baflvuran hastala-raras›ndayapt›¤› çal›flmas›nda (24), kad›nlar›n sa¤l›kla iliflkili yaflam kalitesinin daha kötü oldu¤u tespit edilmifl ve erkek-lerden daha fazla dispne yaflad›klar›n› bildirilmifltir. KOAH’l› hastalar aras›nda GYA performanslar›nda cinsiyet farkl›l›kla-r›n› de¤erlendiren bir çal›flmada (22), aktivitelerde yaflanan de¤iflimlerde cinsiyetler aras›ndaki benzerliklerin farkl›l›klar-dan daha belirgin oldu¤u belirtilmifltir. Yafll›lar›n GYA’daki fonksiyonellik durumlar›n›n cinsiyete göre da¤›l›mlar›n› in-celeyen bir çal›flmada ise (14), al›flverifl yapmada erkeklerin kad›nlara göre daha ba¤›ms›z olduklar› bulunmufltur. Bu farkl›l›¤›n nedenleri olarak, kültürel bask›larlar yüzünden bu tür aktivitelerinin k›s›tlanmas›, kad›nlarda çok daha s›k görü-len kas iskelet sistemi hastal›klar› ve okur-yazarl›k oran›n dü-flük olmas› gösterilmifltir. Çal›flmam›zda cinsiyetler aç›s›ndan ba¤›ml›l›k durumlar›n› de¤erlendirildi¤inde (Tablo 3), yar-d›mc› GYA’da kad›nlar›n daha ba¤›ml› olduklar› görülmesi-ne karfl›n, banyo yapma her iki cinsiyette de en ba¤›ml› olu-nan temel günlük yaflam aktivitesidir. Cinsiyetler aras›nda is-tatistiksel olarak anlaml› bir fark saptanmam›flt›r (p>0.05).
Literatür sa¤l›k alg›s›n› fonksiyonel durumun göstergele-rinden biri olarak kabul etmektedir (25). Whittle ve Golden-berg ise, sa¤l›k alg›s›n›n fonksiyonel durum için major etkili bir faktör oldu¤unu ileri sürmüfltür (9). Günlük yaflam
akti-vitelerinde ba¤›ml›l›k art›kça bireyin emosyonel durumunun olumsuz etkilendi¤i ve buna ba¤l› olarak sa¤l›k alg›s›n›n kö-tüleflti¤i bildirilmektedir (26). Ayr›ca yafll›larda depresyonun aktivitelere ba¤›ml›l›¤› art›ran bir risk oldu¤una dair çal›flma-lar bulunmakta (27) ve aktivitelerde ba¤›ml› olançal›flma-larda dep-resyonun daha fazla görüldü¤ü bildirilmektedir (28). Aylaz ve arkadafllar›n›n yapt›¤› çal›flmada ise yafll›lar›n %47.5’i genel sa¤l›k durumlar›n› normal, %36.1’i iyi olarak de¤erlendi¤i bulunmufl ve sa¤l›k alg›s›n›n yafl ve e¤itim düzeyinden etki-lenebildi¤ini belirtilmifltir (14). Çal›flmam›zda hastalar›n kendi sa¤l›k durumlar›na iliflkin alg›lar› soruldu¤unda %40.8’inin “fena de¤ilim”, %30.3’ünün “iyiyim”, ifadesi yu-kar›daki bulguyla uyumludur (Tablo 4).
KOAH’l› hastalar düzenli tedavi ve iyi bir bak›m alma-d›klar› zaman hastal›k semptomlar› fliddetlenmekte ve önle-nebilir komplikasyonlar›n s›k görülmesine ba¤l› olarak hasta-neye yat›fl s›kl›¤› artmaktad›r (29). Yafll›l›k döneminde k›sa süreli yat›fllar gerçekleflse de, yafll›lar yaflamlar›n›n önemli bir k›sm›n› evlerinde geçirmektedirler (30). Ev içi yaflam koflulla-r› ise KOAH’l› hastalarda akut ataklara ve hastal›¤›n ilerle-mesine neden olabilen bir faktör olarak görülmektedir. Akut atak s›kl›¤› aç›s›ndan hastaneye yat›fl s›kl›¤›n› de¤erlendiren bir çal›flmada, hastalar›n son 1 y›lda 1-3 kez (%47.8) hastane-ye baflvurduklar›n› ve bu olgular›n tamam›na yak›n›n›n ayn› s›kl›kta hastaneye yat›r›ld›klar› tespit edilmifltir (31). Çal›fl-mam›zda hastalar›n ise %25’i 2-3 ayda bir, %21.1’i ayda bir gibi az›msanmayacak oranlarda hastaneye yatt›klar›n› belirt-mifllerdir (Tablo 4).
Bir aile üyesinin varl›¤›, hastan›n hastaneye yat›fl›n› önle-yen ya da geciktiren önemli bir faktör olarak görülmektedir (32). Ciddi yetersizlikleri olan bireylerin evde bak›m gereksi-nimlerinin ço¤u aile üyeleri, özellikle efl taraf›ndan
karfl›lan-Tablo 4— KOAH’l› Hastalarla ‹lgili Baz› Özellikler (n=76)
Say› %
Hastalar›n Kendi Sa¤l›¤›na ‹liflkin Alg›lar› ‹yiyim 23 30.3
Fena De¤ilim 31 40.8
Kötüyüm 22 28.9
Hastalar›n Hastaneye Yat›fl S›kl›¤› ‹lk kez 5 6.6
Ayda bir 16 21.1
2-3 ayda bir 19 25.0
Y›lda 1-2 kez 34 44.7
2 y›ldan fazla s›kl›kta 2 2.6
Hastalar›n Evde Kiminle Yaflad›¤› Yaln›z yafl›yor 13 17.1
Efliyle 51 67.1
Çocuklar›yla 11 14.5
Akrabalar›yla 1 1.3
Gereksinim Duydu¤unda Hastalara Evde Bak›m Sa¤layan Kifli Yok 24 31.6
maktad›r (33). Çal›flmam›zda hastalar›n %68.4’ü kendilerine aile üyeleri taraf›ndan bak›m verildi¤ini ifade etmifllerdir. Ay-r›ca evde profesyonel bak›m ald›¤›n› ifade eden hastaya rast-lanmamas›, hastalara evde bak›m konusunda sa¤l›k hizmetle-rinde yetersizli¤i göstermektedir (Tablo 4).
Sonuç olarak, bu çal›flmada hastalar›n temel GYA’lardan
özellikle banyo yapmada yetersizlik yaflad›klar›, yard›mc› GYA’larda hastalar›n daha yüksek oranda yard›ma gereksinim duyduklar› bulunmufltur. KOAH hastalar›n›n hem temel hem de yard›mc› GYA’larda ba¤›ml›l›klar›n›n saptanmas› ve bunlara gerekli deste¤in sa¤lanmas› bireyin kendi kendine ye-tebilen bir yaflam sürmesinde etkili olacakt›r. Bunun için bu anlay›fl› destekleyen ve bu alanda yetiflmifl profesyonellerin yer ald›¤› sa¤l›k politikalar›na ihtiyaç vard›r.
K
AYNAKLAR1. DPT. Türkiye’de yafll›lar›n durumu ve yafllanma ulusal eylem pla-n›. 2007. http://www.sp.gov.tr/documents/Turkiyede Yaslila-rinDurumuveYaslanmaEylemPlani.Pdf. Eriflim: 12 Kas›m 2008.
2. Pauwels RA. National and interventional guidelines for COPD. The need for evidence. Chest 2000;117 (2): 20-2.
3. J M Gore, C J Brophy, M A Greenstone. How well do we care pa-tients with end stage chronic obstructive pulmonary disease (COPD)? A comparison of palliative care and quality of life in COPD and lung cancer.Thorax 2000; 55:1000-1006.
4. Elk›ngton H., Wh›te P., Add›ngton-Hall J., H›ggs R., Edmonds P. The healthcare needs of COPD patients in the last year of life. Palliative medicine 2005; 19 (6): 485-491.
5. Jane Z. Reardon, RN, MSN,a Suzanne C. Lareau, RN, MS,b Ric-hard ZuWallack, MD,Functional Status and Quality of Life in ChronicObstructive Pulmonary Disease, The American Journal of Medicine 2006;119 (10A): 32–37.
6. Mannino D, Homa D, Akinbami L, Ford E, Redd S. Chronic obs-tructive pulmonary disease surveillnace – United States, 1971–2000. MMWR 2002; 51(6): 1–16.
7. Beland F, Zunzunegui MV , Predictors of functional status in ol-der people living at home. Age and Ageing 1999;28:153-159.
8. Hoeman SP. Rehabilitation Nursing Process and Application. Mosby–Year Book (Second Edition), Philadelphia 1996, pp 10-42.
9. Whittle H, Goldenberg D. Functional health status and instru-mental activities of daily living performance in noninstitutionali-zed elderly people. JAN 1996; 23:220-227.
10. Mahler DA, Faryniarz K, Tomlinson D, Colice GL, Robins AG, Olmstead EM. Impact of dyspnea and physiological function on general health status in patient with chronic obstructive pulmo-nary disease. Chest 1992; 102: 395-401.
11. Skilbeck J, Mott L, Page H, Smith D, Hjelmeland-Ahmedzai S, Clark D. Palliative care in chronic obstructive airways disease: a needs assessment. Palliat Med 1998;12: 245-254.
12. Elofsson LC, Öhlen J. Meanings of being old and living with chro-nic obstructive pulmonary disease. Palliative Medicine 2004;18:611-618.
13. Kim HF, Kunik ME, Molinari VA, et al. Functional impairment in COPD patients: the impact of anxiety and depression. Psycho-somatics. 2000;41: 465-71.
14. Aylaz R, Günefl G, Karao¤lu L. Huzurevinde yaflayan yafll›lar›n sosyal, sa¤l›k durumlar› ve günlük yaflam aktivitelerinin
de¤erlen-dirilmesi. ‹nönü Üniversitesi T›p Fakültesi Dergisi, 2005; 12(3): 177-183.
15. Birol L. Hemflirelik süreci, Etki Yay›nc›l›k, ‹zmir 1997; pp 106-107.
16. Berbero¤lu U, Gül H, Eskiocak M, Ekuklu G, Salt›k A. Edirne huzurevi’nde kalan yafll›lar›n kimi sosyo-demografik özellikleri ve katz indeksine göre günlük yaflam etkinlikleri. Turkish Journal of Geriatrics 2002; 5 (4): 144-149.
17. E¤ri M, Günefl G, Genç M, Pehlivan E. Yeflilyurt ilçesindeki yafl-l›lar›n sa¤l›k ve sosyal sorunlar›. Turgut Özal T›p Merkezi Dergi-si 1997; 4 (4): 418-422.
18. Nield M. Pulmonary Rehabilitation: The Critical Outcomes. JRRD 2003; 40(5): 7-8.
19. Morgan MD. The prediction of benefit from pulmonary rehabili-tation: setting, training intensity and the effect of selection by di-sability. Thorax 1999;54 (2): 3-7.
20. Keskino¤lu P, Bilgiç N, P›çakç›efe M, Uçku R. ‹zmir Çamdibi-1 nolu sa¤l›k oca¤› bölgesi yafll›lar›nda yetersizlik ve kronik hasta-lik prevalans›. Turkish Journal of Geriatrics 2003; 6 (1) : 27-30.
21. Soyyi¤it fi, Erk M, Güler N, K›l›nç G. Kronik obstrüktif akci¤er hastal›¤›nda yaflam kalitesinin belirlenmesinde SF-36 sa¤l›k tara-mas›n›n de¤eri. Tuberkuloz ve Toraks Dergisi 2006; 54: 259-266.
22. Skumlien S, Haave E, Morland L, Bjørtuft Ø, Ryg MS. Gender differences in the performance of activities of daily living among patients with chronic obstructive pulmonary disease Chronic Res-piratory Disease 2006; 3: 141–148.
23. Feenstra TL, van Genugten ML, Hoogenveen RT,Wouters EF, Rutten-Van Molken MP. The impact of aging and smoking on the future burden of chronic obstructive pulmonary disease: a mo-del analysis in the Netherlands. Am J Respir Crit Care Med 2001; 164: 590–96.
24. De Torres JP, Casanova C, Hernandez C, Abreu J, Aguirre-Jaime A, Celli BR. Gender and COPD in patients attending a pulmo-nary clinic. Chest 2005; 128: 2012–16.
25. Yeh ML, Chen HH, Liao YC, Liao WY. Testing the functional status model in patients with chronic obstructive pulmonary di-sease. JAN 2004; 48 (4): 342-350.
26. Riegel B I, Dracup K A, Glaser D. A longitudinal causal model of cardiac invalidism following myocardial infarction. Nursing Rese-arch 1998;47(5): 285-292.
27. Rantanen T, Penninx BW, Masaki K, Lintunen T, Foley D, Gu-ralnik JM. Depressed mood and body mass index as predictors of muscle strength decline in old men. J Am Geriatr Soc 2000; 48(6):613-7.
28. Pomeroy IM, Clark CR, Philp I. The effectiveness of very short scales for depression screening in elderly medical patients. Int J Geriatr Psychiatry 2001; 16: 321-326.
29. Tel H., Akdemir N. KOAH’l› hastalara uygulanan planl› hasta ö¤retiminin ve hasta izleminin hastalar›n hastal›kla bafl etme du-rumlar›na etkisi. C.Ü. Hemflirelik Yüksekokulu Dergisi 1998; 2(2): 44-52.
30. Emiro¤lu V. Yafll›l›k ve yafll›n›n sosyal uyumu. fiafak Matbaac›l›k, Ankara 1995, pp 21-34.
31. Ulubafl B, Sezer C, Çimen F. Kronik obstrüktif akci¤er hastal›kl› olgular›n demografik özellikleri. Akci¤er Arflivi 2003; 4: 27-30.
32. Bergs D. The Hidden Client - women caring for husbands with COPD:their experience of quality of life. Journal of Clinical Nur-sing 2002; 11:613–621.
33. Emlett C A. Assessing the informal caregiver: team or hidden pa-tient. Home Care Provider 1996; 1(5); 255–262.
