A. Ü. Vet. Fak. f)rrg.
37 (3) 631-645, 1990
ANKARA YÖRESİNDE BİR SJ(~IR SÜ;{ÜSÜ,'\iUE HE:\10PARAZİTlERIN iNSIDENSİ;-.;İN ARA~T1RIl.MASI'
Ay~e Çakmak2
,
U;ıtcr3uchungen zur Inzidenz wn Hamoparasiıen in einer Rinderherdc in dcr Provinz Ankara
Zu~ammenfassung: In dieser Arbeit wurde die .I'erologische UlltersuehUlıgen I'on Hiimoparusiten-In!ek tionen beim Rind iıı dem Dor(-Beytepe, in der Nahe Ankara, in den Jahren 1984 bis 1986 durehgeji"ihrt. Da{ür wurde
ı
85 Rilidem durchgewiihlt, in jeden 4 M onaten ıvurde Blutprobeıı gesammelt. von denen 494 .I'erumproben geu'"O/1/U?1luııd zum Nachweiseıı indirek ten Imll1uııjıuore.l'zeıız-Test (I FAT) uııd der Komp-tement biııdUlıgsreaktion ( KBR) verıl'endet. Im indirek ten Ill1mun-f1uore.l'zenz-Test enviesen sich 9 Tiere als positiv Jür Babesia bigeınina,ı
8jilr B. bovİs und 12 für Theİlerİa annulata. Aıle 242 im IFAT aufB. divergens uııtersuchten Seren waren negatil'. Von den mit Hilfe der KomplementbindUlıgsreaktion au{ Anaplasma ınarginale untersudıten Seren erwiesen sich 4 als positiv.
Diese Arheit stellt eine erste serologisc!ıe Untersuchung des Vor-kommens von Hdmoparasiten-In(ektionen beim Rimi iıı der Türkei dar. Die geringen In/ek tioıısraten \Verden au{ die Höhenlage von i i00 m und au! eine regelmiiBige Behandlung mit Akariziden zurückgejilhrt; beides Iıatte einen selır geringen Zeckenbe{all zur Folge. £in Zeckeıı-be!all ıvurde bei 22 von 185 Tiereıı iıı den Monaten Mai bis Juli nur auBer/wlb voll Staliungen festgestellt. Es ıvurdeıı folgenele Arten bestimmt: Hyalomma anatolieum anatalicnnı, H. marginatum, Rhipi-cephalus bursa und R: turanicus.
i Aynı başlıklı doktora tezinin özetidir. A.Ü. VcıerinCl" I-akültesi ilc Hannııver Veteriner Yüksek Okulu işbirliği çerçevesinde yürütülmüştür (Proje No. GTZ-852170. 0-01-1(0).
2 Doç. Dr_, ;\.Ü. Veteriner Fakülıesi, l'rotozooloji ve Lntoıııoloji Biliııı Dalı, Ankara.
ANKARA YÖRESiNDE BiR SI(ilR SÜRÜSÜNDE HEMOPARAZiTlFRiN.. (,11
Özet: Bu çalişııw, i984-
ı
986 yi/lal'/ arasıııda Aııkara Beytepe köyü sı/tır/artnda hulunaıı kaıı parazitlerini seroloiik yöntemlerle tespit amacıyla yapi/ollşur. Bunun için i 85 sığır seçilmiş ve hel' sı/tmlan 4 ayda bil' kan almarak toplaııan 494 serumun indirek floresGli antikor(lFA) testi ve komplement fikzasyon (CF) testi ile muayeneleri ya-pılollştır. Indirek floresan antikor (lFA) testi ile 185 sığırdaıı 9'unda Babesia bigemina, 18'inde B. bovis ve 12'siııde Theileria annu]at<ı, pozitıf olarak saptaıımıştır. Buııa karşılik B. divergens 242 serumıll1
hiçbirinde tespit edilmemiştir. Komplement (ik zasyon (CP) metodu ise sadece Anaplasımı marginale yönünden yapi/ııl/ş olup, yoklanan sel'llmlal'/n 4'z'i pozitif' SOI1lIÇvermiştir.
Bu çalişma ile sı/til' kaıı parazitleriniıı semlojik yöııtemler/e te.ıpiti Türkiye'de ilk kez yapi/nllştır.
A raştll'll1a merkezi 1100 metre yüksek lik te kurulmuş bir kı))) olup, hayvanlar ektoparazitlere karşı düzenli olarak akarisitlerle ilaç-landığı için, keııe el~f'estG.\yonoraııı oldukça düşük bulul1muştur. Kene enj'estasyonuna 185 sl/1;1I'I1122'sil1de nwyıs ve temmuz aylal'/nda ras-lanmıştır, fakat ahıı'larda keneye raslanmamıştır. Teşhis edilen kene • tür/eri: Hyalomma anatolicum anatolicıım, H. marginatum,
Rhipi-cephalus bursa ve R. tuıanicus dur.
Giriş
Tropik ve subtropik bölgelerdeki sığırlarda hcmoparazitlerin sebep olduğu babesiosis, theileriosis ve anaplasmosis gibi hastalık-lara raslanılmaktadır (39, 40, 47). Sığırlarda gerek Babe.l'ia türlerinin sebep olduğu babesiosisde, gerekse Theileria onnulata'nın sebep olduğu tropikal theileriosis ile Anaplasma marginale'nin sebep olduğu anaplasmosisde hastalığın seyri, hasta hayvanın ırkına ve etkene göre değişmekle birlikte, her üç hastalıkta da 41°C'ye kadar yükselen ateş, anemi ve ikterus gibi semptomlar ortaktır (29, 39, 40, 47). Bunun dışında, babesiosisde hemoglobinuri ortaya çıktığı halde, theikrio-sisde hematuri görülür. Sığırlarda bu üç hastalıktan babesiosis ve anaplasmosisde ölüm olgularının dışında hasta hayvanların tedavi şansı yüksek olmasına karşın, ilaç tüketimi ve verim düşüklüğüne sebep olması bakımından büyük ekonomik kayıplar meydana gelir (29, 39,40). Tropikal theileriosise karşı ise spesifik bir ilacın olma-ması, hastalığın tedavi olanağını ortadan kaldırınakta ve dolayısıyla öh.!l11le sonuçlanan olayoranı yüksek olmaktadır.
(,11 AYŞE (AKMAK
Sığırlarda babesiosise sebep olan Bahesia türleri ve tropİkal theİlcriosise sebep olan Thei/eria annu/ata çeşitli kene türleri (4, J
ı,
12,22,35,37,38) tarafından biyolojik olarak nakledildikleri halde, Anap/asma marginale kenelerin dışında sokucu, kan emici sinekler ve operasyon aletleriyle de mekanik olarak (iO, 39) nakledilirler.Kuzey yarımkürede, subtropikal iklim kuşağında yer alan Tür. kiye'de, babesiosis ve anaplasmosis vektörleri her bölgede görül. düğünden (17, 18,25, 30-32, 36), tüm yurt düzeyinde yaygın olarak bu hastalıklara raslanır (16-18, 21, 32, 36). Tropika\ theileriosis ise, yalnız Hya/omma soyuna bağlı kene türleri ile nakledildiği için hastalık bu kene türlerinin bulunduğu bölgelerde görülür (16- 18, 2 i, 23, 30-32, 36).
Belirli bir bölgede, bir hastalığın mevsimsel seyrini ve latent enfekte. hasta sayısını belidiyebilmek için çeşitli scrolojik testlerden yararlanılır (45). Babesİosis, theileriosis ve anarlasmosis gibi hemo-paraziter hastalıkların bir bölgedeki durumu hakktnda bilgi edinmek için bugüne kadar çeşitli scrolojik testlerden faydalanılmıştır (5-9,
13- J 5, 28, 34, 45). Bir testin seçiminde, kullanılan metodun mali-yetinin ucuz olmasına ve ayrıca da testin duyarlılığına dikkat edil-melidir. Buna göre en çok kullanılan scrolojik testler; komplement fikzasyon (CF) testi, indirek fIoresan antikor (lFA) testi, enzim linked immuno assay (EUSA), indirek hemaglutinasyon (IHA) testidir (5-9, 13-15,44,48,49).
Bu çalışma Ankara yöresinde Bahesia higemina, B. h01'is, B. divergens, T!ıei/eria annulota ve Anaplasma morgina/e'nin serolojik olarak insidenslerinin tespiti amacıyla yapılmıştır.
Materyal ve Metot
Bu çalışma, 1984-1986 yıııarı arasında Ankara'nın Beytepe köyündeki sığırlarda yapılmıştır. Bu köydeki sığıd,üdan 2 ay-ıo yaş arasında 185 sığır seçilerek, 4 gruba ayrılmıştır. Her grubtan 4 ayda bir olmak üzere, 2 yıl süre ile kan alınmış ve 494 serum top-lanmıştır. Bu serumlarda Bahesia higemina, B. ho1'i5, B. divergens ve T!ıei!eria annu/ata'ya karşı an ıikor varlığı i
FA
testi ile araştırıl-mıştır. Bunun yanında,ı
yaşın altındaki sığırlardan toplanan serum-lar hariç diğer serumlarda Anap/asma l11argiııa/e'yc karşı antikor varlığı CF testi ilc saptanmıştır.ANKARA YÖRESiNDE BiR slGIR SÜRÜSÜNDE HEMOPARAZiTlERiN ... ()~S
lFA testi için amijenterin hazırlanması: Babesia bigenıina ve B. bovis antijenlerinin üretimi için duyarlı deney danaları kullanıl-mıştır. Bu danalara, deney öncesi ve deney süresince istenilen para-zitemi oranını elde etmek için kortİzon (O. i mg! kg i.m.) uygulan-mıştır. Aynı zamanda Babesia divergens antijeni üretiminde kullanı-lan gerbillerede (Meriones unguiculatus) kortizon (9mg / kg s.c.) verilmiştir.
Deney sonunda, tedavi için danalara Quinuronil1msulfat
ı
mg! kg subkutan (s.c.) ve Diminazenaceturat 5 mg! kg intramuskuler (i.m.) uygulanmıştır.Babesia bigemina antijeninin üretimi için 3 tane duyarlı dana (2'si normal, biri dalağı alınmış) kullanılmıştır. Birinci danaya; Babesia
bigemina, Isolat Chinu ile enfekte Kolombiya'dan gelmiş 500 Boophi!lIs
microplııs larva sı konmuş ve 18. ci günde parazitemi oranı
%
0.056'ya yükselmiştir. Enfestas)'ondan 95 gün sonra enfekte danadan sitratlı kan (I :8) alınmıştır. Bu kana 3 kısım PBS koyup, 750 g'de 10 dakika+
4°C'de santrifüj edilmiştir. Daha sonra üstteki sıvı kısım atılmış ve alttaki eritrosit sedimentine PBS ilave edilerek santrifüj işlemi 3 kez tekrarlanmıştır. Sonunda elde edilen yıkanmış eritrositlere bir kısım PBS ilave edilerek, 2. ci duyarlı danaya 4 x i06 miktarında enfekteeritrosit intravenöz (i.v.) verilmiştir. Enfeksiyondan 5 gün sonra 2. ci danada parazitemi oranı
%
5'e yükselmiş ve aynı gün sitrat11 kan alınmış ve yukarıda belirtildiği şekilde yapılan santrifüj işleminden sonra dalaksız duyarlı danaya ortalama 5 xıotO
miktarında enfekte eritrosit i.v. olarak verilmiştir. Üçüncü danada inokulasyondan 2. ci gün sonra parazitemi oranı%
6. 5'a yüksdmiştir. Aynı gün antijen yapımı için sitratlı kan <ılınmıştır. Alınan sitratlı kan maximum 5 kez PBS'le 750 g'de lO dakika '-;-4°C'de santrifüj edilmiştir. PES'le yıkanmış eritrosit süspansiyonundan bir kısım alınıp antijen suIan-dırma basamağının tespiti yapılmıştır. Bunun için i: 2 ile i: 4096 arasında deneme sulandırma basamakları yapılmış ve bunlar daha önce hazırlanmış olan antijen lamlarına damlatılmıştır. Bu lamlur önce havada kurutulmuş, daha sonrada ıoO°C'de i5 dakika tutulmuş ve Giemsa ile 30 dakika boyanmıştır.Yıkanmış olan boyalı preparatta yaklaşık 20 parazitin mikroskop sahasında (0
ı
80 [J-m) görülmesi, sulandırma basamağını vermiştir.B. bigemina antijeni için bu basamak
ı: ı
60 olarak tespit edilmiştir. Sulandırma basamağına göre yıkanmış eritrosit süspansiyonu PBS'le sulandırılmış, hazır antijen lamlarına damlatılmış ve 27°C'de bir(~(. AYŞE ÇAKMAK
gece kurumağa bırakılmıştır. Ertesi gün 5 antijen prcparatı filtre ve ,düminyum kağıdına sarılmış, üzerieri y<'.zılmış karton kutulam kon-muş ve iFA testi için kullanılmak üzere -70"Cde derin dondurucudiı saklanmıştır.
Babesia bovis antijeni üretimi için de 2 duyarlı d"na (biri normal, diğeri dalağı çıkarılmış) kullanılmıştır. Birinci duy,'.riı d<'.naya Müller (34) tarafından hazırlanmış A vustraly,~ Lismore orijinli yaklaşık 5 x 107 miktarında enfekte soğukta si).klanmış eritrosit i.v. olarak
uygu-lanmıştır. Enfeksiyondan 10 gün sanre parazitemi oranı
%
0.027'ye yükselmiş ve bu hayvandan sitratlı kan alıp santrifüjle yık,~ma işlc-mine'en sonra 2. ci duyarlı danaya yaklaşık 6 x IOR miktarında en-fekte eritrosit i.v. olarak verilmiştir. Enfeksiyondan 5 gün sonra para-zitemi oranı%
4. 2'yc yükselmiş ve aynı gün sitratlı kan antijen ya-pımı için alınmıştır. Gerekli işlemler yapıldıktan sonra sulandırma basamağı i:16 olarak bulunmuş, [paketlenmiş ve -70°C'de kaldırıl-mıştır.Babesia divergel1s' antijeni için dört tane 5- i6 aylık gerbil kul-lanılmıştır. ilk önce 2 gerbile Zürner (49) ve Müller (34) tarafından evvelce gerbillerde elde edilmiş olan, 106 miktarında enfekte
eritrosit-li soğukta saklanmış, B. divergel1s Holland<,. suşu intraperitonal (i.p.) verilmiştir.inokulasyondan 5 gün sonra 2 gerbilden sitratlı kan alın-mış, PBS ile santrifüj edilmiş ve diğer 2 gerbile 10R miktarında enfekte eritrositi i.p. uygulanmıştır. İnokulasyondan 2 gün sonra gerbillerde parazitemi omnının
%
35 olduğu görülmüş ve sitratlı kan alınarak antijen yapımı için işlemlerden geçmiştir. Babesia divergens antijeni için sulandırma basamağı i:50 bulunmuş, paketlenmiş ve -70°C'de saklanmıştır.Theileria al1nulafa piroplasm antijeni için bir tane dalcı.ksız duyarlı dana kullanılmıştır. Bunun için dananın 5 x 106 miktarında Theileria al1l1ulafaile enfekte Mısır orijinli lenfosit hücresi sol ön lenfyumrusuna yakın s.c. inokule edilmiştir. hıokulasyondan 14 gün sonra şizont ve eritrositik formlar kanda göı ülmüştür. Aşılamadan 43 gün sonra 0.5 ml Theileria annulafa'nın Mısır orijinli sporozoit süspansiyon u sağ ön lenf yumrusunun yanına s.c. inokule edilmiştir. 2. ci inokulas-yandan 24 gün sonra da ortalama i OR mikt,,_rında Theileria
al1nulaf(/-nın Ankara orijinli soğukta saklanmış kandan i.v. verilmiştir. ilk inokulasyondan 147 gün sonra parazitemi oranı
%
5. 3'e yükselmiş, aynı gün sitratl, kan alınmış ve bütün işlemlerden sonra sulandırma basa-mağıı
:60 tespit edilmiş, paketlenmiş ve - 70' eye kaldırılmıştır.ANKARA YÖHFSiNDF. RiR SJ(iIR SÜRÜSÜNDE HEMOPARAZiTLERİN ... 1i~7
Theileria annulota şizont antijcni için Theileria alll1ulataile enfekte sığır lenfositleri kuııanılmıştır. Bunun için Friedhoff tarafından ha-zırlanmış T. aıınulata'nın Mısır orijinli soğukta saklanmış hücre kültüründen yararlanılmıştır. Hücre kültüründe vasat olarak
%
10'-luk fötal dana serum lu L 15 (Leibovitz) kullanılmıştır. Vasat haftada 2 kez değiştirilmiş ve Cytospin yardımıyla hücrenİn üreme durumuna bakılmış ve sık pasaj yapılmıştır. Şizont antijeni yapımı için i i.ci pasaj seçilmiştir. Şişclerdeki hücreler ıoplanmış ve 3 kez PBS'le 1000 g,i 5cC'de 5 dakika santrifüj edilmiştir. Daha sonra hücre süspansiyonu
PBS'le sulandırılmış ve sulandırma basamağı 1:10 seçilmiş, paket-lenmiş ve -70~Cye kaldırılmıştır.
Antijen preparatı yapımında alkol-aseton (I: i) karışımında bir gece tutulmuş temiz lamlar kullanılmıştır. Bez yardımı ile kurutulan lamlara kırmızı mürekkep Tec-Pen kalemi yardımıyla ~ gözlü 2 sıra halinde i6 küçük daire (çapı 0.5 cm) çizilmiştir. Böylece damlatılacak antijen için, lamlar hazırlanmıştır.
lFA testi için gerekli olan konjugat, Hannover Veteriner Yüksek Okulu Parazitoloji Enstitüsün'de yapılmıştır. Bu liyofilize konjugat, tavşandan elde edilmiş anti-bovine IgG, f10resein isothiocyanatla (FITC) işaretlenmiş ve i molarda F / P oranı 0.9 kullanılmıştır. Konjugatın optimal kullanım sulandırma basamağı Schachbrett titrasyonu ile tespit edilmiş ve bütün antijenlerde en uygun basamak i :32 bulunmuştur. iFA testinde kullanılan konjugata; 3 kısım PBS ilc i kısım Evans Blue solusyonu b.rışımı ile sulandırma yapılmıştır.
Komplement fikzasyon (CF) testi için gerekli olan antijen ve referens serumlar USA (U.S.D.A., Veterinary Services, Ames, lowa) dan getirilmiştir.
İndirek Floresaıı Aııtikor Testinin Yapmu:
1-) -70"Cden alınan antijen paketleri nem çekici ortamda 2 saat bekletilmiştir.
2-) işlenecek serumlar -20cC'den çtkarılmış ve i: ıo-ı: 1280'e
kadar PBS ile mikrotiter platelerinde sulandırılmıştır.
3-) Nem çekici ortamda 2 saat beklemiş antijen preparatları hazır1<ı.nmış rutubetli ortama konulmuş ve daha sonra sulandırılmış serumlar antijen preparatlarına damlatılmıştır.
63A AYŞE ÇAKMAK
4-) Serum dg,mlatılmış antijen prcparatları, rutubetli ortamın kapağı kapatılıp 37°C'de, yarım saat bekletilmiştir.
5-) Yarım saat sonunda prcparatlar bir defa PBS'le elde, 2 defada 5'er dakika magnetik karıştırıcı içerisinde yıkanmışlardır. Daha sonrada distile suda kısa bir zaman tutulmuş ve fön makinası yardımıyla kurutulmuşlardır.
6-) Kurutulmuş prep<ıratlar iutubetli ortama tekrar
yerleştiril-miş ve üzerine sulandırılmış konjugattan damlatılmış ve rutubetli ortamın kapağı kapatılarak tekrar 3rC'de yarım saat bekletilmiştir.
7-) 5. madde tekrarlanmıştır.
8-) Kurutulan preparatlar üzerine gliserin-buffer damlatılarak, lamel kapatılmış ve lam kutularına konulmuştur.
9-) Aym günde karanlık odads f10resan mikroskapta neofluar 40'lık objektifle bakıImıştır.
lFA test değerIendiıilmesinde anahtar olarak Tenter (44)'dm yaraılamlmıştır. Tüm parazitlerin çok pa rlak florasan vermesi (+ -+- +); parazitin tamamının ya da kenarı ve çekirdeği oldukça kuvvftli f1o-resan vermesi (+ +); zayıf f10f1o-resan veya sadece parazitin gölgesinin görülmesi (+); hiç fIaresan görülmcmişse negatif (-) olarak kabul edilmiştir.
Komplement fikzasyon testi yapımı ıçın USA'de kullanılan tek-niğin (2) Tenter (46) tarafındun uyarlanmışından yararlanılmıştır.
Değerlendirmede, testde hemoliz yoksa ( 1-
+
-t- +),%
25 hemoliz varsa (-+
+ +),%
50 hemoliz varsa (-j- +),%
75 hemoliz varsa (+) kullanılarak bunlar pozitif, tamamıyla hemoliz varsa negatif (-) kabul edilmiştir.Bulgular
Materyal ve mctotta belirtildiği şekilde toplanan 494 serumun scrolojik muayene sonuçları Tablo i, 2, 3, 4 ve 5'de verilmiştir.
lFA tcsti için temel titrenin (basis titer) Babesia higemina'da 1:80, B. bovis ve Theileria onl1ulafo'da ise i :40 olduğu tespit edilmiştir.
ANKARA YÖRESil'lDE BiR SIGIR SÜRÜSÜNDE HEMOPARAZITLERİN ... 639
Tablo i'den anlaşılacağı gibi 2 yaş üstündeki 69 sığırın 6'sında
B. bigemina, 13'ünde B. boyis, 6'sında T. annu/ata ve 3'ünde A. mar-gina/e'ye karşı, 1-2 yaş arasındaki 54 sığırdan 3'ünde B. bigemina,
4'ünde B. boyis, 6'sında T. annu/ata ve i'inde A. margina/e'ye karşı, i yaşın altındaki 62 danadan ise yalnız 1'inde B. bovis'e karşı anti-korun varlığı saptanmıştır.
Tablo ı. i984 ve 1986 yıııarı arasında Beytepe köyündeki (Ankara) sığırların serolojik yoklama sonuçları
Yaş Hayvan Serum Babesia Babesia Theileria Anaplasma sayısı sayısı bigemina* bovİs. annulata- marginale*
2 yaş üstü 69 238 6/69 13/69 6/69 3/69
1-2 yaş 54 161 3/54 4/54 6/54 1/54
J yaş altı 62 95 0/62 1/62 0/62
-Toplam 185 494 9/185 18/185 12/185 4/123
• x / n Pozitif bulunan hayvan sayısının, muayene edilen hayvan sayısına oranı.
Tablo 2'de muayene edilen sığırların yaşları ile hemoparazitIer arasındaki ilişki gösterilmiş olup, 2 yaşüzerindeki sığırların pozitif-lik oranının yüksek olduğu saptanmıştır.
Tablo 2. Muayene edilen sığırların yaşları ile hemoparazitler arasındaki ilişki
Yaş Hayvan Serum Babesia Babesia Theileria Anaplasma sayısı sayısı bigemina* bovis* annulata. marginale.
10 yaş 4 19 0/4 1/4 1/4 0/4 9 yaş 3 9 0/3 0/3 1/3 0/3 8 yaş 5 21 0/5 2/5 0/5 0/5 7 yaş 9 26 3/9 4/9 0/9 ı/9 6 yaş 11 39 0/ ıi 4/ iı i /II O / II 5 yaş 14 53 2/14 2/ 14 2/14 1/ 14 4 yaş 14 42 1/ 14 0/14 0/14 0/14 3 yaş 9 29 0/9 1/9 ı/9 1/9 2 yaş 26 87 2/26 3/26 1/26 1/26 i yaş 28 74 1/28 1/28 5/28 0/28
• x / n Pozitif bulunan hayvan sayısının, muayene edilen hayvan sayısına oranı.
Tablo 3, 4 ve 5'de farklı yaş gruplarındaki sığırların seropozitif-lik durumunun aylara dağılımı belirtilmiştir.
Sonuç olarak, muayene edilen 185 sığırdan 9'unda B. bigemina,
18'inde B. bovis ve 12'sinde T. annu/ata'ya karşı antikor varlığı tespit edilmiştir. Ancak, B. divergens'e karşı antikor varlığı işlenen serum-ların hiçbirinde gözlenmemiştir. Bunun yanında 123 sığırdan 4'ünde
640 AYŞE (AKMAK
Tablo 3. Şubat 1934 ilc Ekim i985 tarihleri arasında muayene edilen 2 yaş üıerirıdeki 69 sığıra ait 238 serum örneğinin aylara göre seroioiik yokiama sonuçları
i
1984 B. bigemina B. bovis T. annul. Ş. T. annul. P. A. margin.ı~ı-=-_
3 ~_2- (,
7 8 9~.I_I_l_I~1
Toplam: -o 002 i O i i O O O 5 - J' O O 5 3i O O O O 4+fO O 9 -O 0000 O 000 O O O -O 0000 O 000 O O () - O O O O O 1x O O O i iX ? i985 .-B. bigemina B. bovis T. annul. Ş. T. annul. P. A. margin. ---_._- -----1---.
O O O O O O O O O i - - i O O O 4~fO O O 2 O i i - 4 O O O O O 3 O O 3 O-1=
(,i
Lg OO OO OOi?
OO OO OO OO Of) -- Oi+. O. x : Aynı hayvana ait serum örnekleri P. : Şizant antijeni
Ş. Piroplasm antijeni Toplam : Poıitif hayvan sayısı
3 :ı O O 1 Toplam" 1984 R. bigemina B. bovis T. annul. Ş. T. annul. P. A. margin
Tablo 4. Şubat 1984 ile Ekim 1935 tarihleri arasında muayene edilen i-2 yaş arasın-daki 54 sığıra ait 161 serum örneğinin ayiara göre serolojik yoklama sonuçiarı
._ i 2 :1 4
2-1~
7~i~~i_~
i2 -130 lO 1000 O O - O O O O i O O O i+ O O -O O O 00 0000 O O -O O O 00 0000 O O - ıx O O O ix O O O O O O i985 B. bigemina B. bovisI
T. annul. ş. T. annul. P. A. margin.010000o
-000-0---O O i' O O O i O i O O O O O O ,f i O i O01o
O O O O01o
010
00 O i 000000 O 2 ci O O-'-, x : Aynı hayvana ait serum örnek leri
ş. : ~izant antijeni P. : Piroplasm antijen i
Toplam: Pozitif bulunan hayvan sayısı
Tablo 6'da çalışma merkezi olarak seçilen Beytepe köyü sığır-larının kene populasyonu verilmiştir. Buna göre muayene edilen sığır-ların üzerinde Hyalomma ve Rhipieephalus soyuna bağlı keneler bulunmuştur.
A!'XARA YÖRESiNDE BiR SICiIR SÜRÜSÜNDE HEMOPARAZiTlERiN ... 611
Tablo 5. Kasıın 1985 ile Ekim ı986 tarihleri arasında muayene edilen i yaşın altındaki 62 sığıra ait 95 serul11 örneğinin aylara göre serolojik yoklama sonuçlan
i
1985- 1986 . _1_1 _.12i~
~12~~
£.12..
~_.!.
LO Toplam* ----II bi~emina O O O O O O O O°
O O O O II bovis i O O O O O O O O O O O i T annu1. ş. O O O 01o O°
°1°
O O O O T anıııı!. P. Oi
°
O O O O O O O O O O O A margin. O O O oıO 010 O O O O O O ş P. Toplam ~izont antijeni Piroplasm antijeniPozitif bulunan IMyvaıı sayısı.
Tablo 6. \1eradaki sığırların üzerinde bulunan kene türlerinin. görüldüğü aylara güre dağılımı
ı
1984Kene Türleri
i
Haziran .~a.
anatoiicum 1---:-..-._-1-1. marginatum i . R. turanicusi
--R. bursa ---H.: Hyalomma R.: Rhipicephalus Temmuz Mayıs -+ 1985 Temmuz --ı-Tartışına "C SonuçTürkiye'dc sığırlarda babesiosis, theileriosis ve anaplasmosis gibi hast8.lıkların varlığı çeşitli araştırıcılar tarafll1d~~.n bildirilmiş olup, bu sonuçlar yalnız mikroskobik muayenelerle elde edilmiş (ı
6-18, 21, 32. 36), hemoparazitler üzerine sero-epidemiyolojik hiçbir ça.lışma yapılmamıştır. Yabancı ülkelerde ise son yıllarda bu tür çalışmalar önem kazanmış ve bu konuda pek çok çalışma yapılmıştır
(1,20,26,27,41,42,46). Bu araştırıcılar. çalışmalarında farklı yaş grubundaki hayvanlardan periyodik olarak serum elde ederek değişik scrolojik testler uygulamışlardır. Bu çalışmada da değişik yaş grub-larından periyodik aralıklarla serum toplanarak sığır hemoparazit-leri sero-epidemiyolojik ol::ı.rak tespit edilmeyc çalışılmıştır. Bu maksatla theileriosis ve babesiosis için birçok araştırıcının kullan-dığı lFA testi (G,9, 14, 19.34,44,49) vc anaplasmosis için CF
(15, 24, 28, 33, 41) testinden yararlanılmıştır. Bazı araşttrıcılar (34,
49) anaplasmosisin tc~hisindc iFA testinin güvenilir sonuç vermc-diğini bildirmektedirler.
Genel olar<l.k sığırlar üzerinde yapılan çalışmalarda, \-2 yaş grubundaki sığırların l11atern~tl antikorun olmaması ve gençlik
dircn-642 AYŞE ÇAKMAK
cının zayıflaması sonuncunda özellikle babesiosise karşı endemik bölgelerde duyarlılığın fazla olduğu bildirilmiştir (38, 43). Bu nedenle, bu yaş grubundaki sığırların serolojik yoklamaları sonucunda pozi-tiflik oranı yüksek bulunmuştur (I, 3, 8). Beytepe köyündeki çalış-mada da pozitiflik oranı, 2 yaş üstündeki sığırlarda diğer yaş grub-lan na göre daha yüksek bulunmuş olup diğer araştırıcıların bulgu-larıyla uygunluk göstermiştir.
Sonuç olarak, babesiosis ve theileriosisin sero-epidemiyolo-jisinde lFA testinden yararlanılabileceği, bu test için gerekli olan
serum örneklerinin en az ayda bir olmak üzere toplanılması ve böy-lece de antikor titresinin seyrinin tam olarak saptanabileceği an-laşılmıştır. Kanımızca ileride yapılacak sero-epidemiyolojik çalış-malarla, sığır kan parazitlerinin Türkiye çapında yayılışı tespit edile-bilecektir.
Ayrıca çalışma merkezi olan Beytepe köyünün i i00 metre deniz seviyesinden yüksek olması, hayvanların iyi bakım ve beslenmesi ilc düzenli kene mücadelesinin yapılması nedeniyle babesiosis, theileriosis ve anaplasmosisde pozitiflik oranının düşük olduğu saptanmıştır.
Teşekkür
Bu çalışmaya değerli katkılarından dolayı Prof. Dr. F. Sayın'a, Prof. Dr. Ş. Dinçer'e, Doç. Dr. Z. Karaer'e ve doktora danışmanım Prof. Dr. K.T. Friedhoff ile yardımlarını gördüğüm Dr.
ı.
MüHer'e de teşekkürlerimi bir borç bilirim.Kaynaklar
I. Adam, K.M.G., Dlewett, D.A., Coııins, T.J. and Edgar, J.T. (1978). Oıııbreuks of babesiasis on Mo jar/lls in Seol/and. Br. vet. J., ı34: 428-433.
2. Anon. (1974). Sıandardized diagııoslic complemeııı jixalioıı meıhod and adapıalioıı lo microlesl. U.S.D.A., Public Health Service, Center for Disease Control, Atlanta. Georgia 30333.
3. Applewhaite, L.M., Craig, T.M. and Wagner, G.G. (1981). Servlogical preı'a/eııce oL bOl'ine babesiosis in Gııyana. Trop. Anim. Health Prod., 13: 13-16.
4. Darnett, S.F. (1968). Theileriasis. In "Infectious Blood Diseases of Man anu Ani-mal". Ed. by: D. Weinman and M. Ristic. Academic Press, New York, Bd. 2, pp. 269-328.
ANKARA YÖRESİNDE BİR SIÜIR SÜRÜSÜNDE HEMOPARA.ZITI.ERİ1'\ ... 643
S. Bidwell, D.E .• Turp, P., Joyner, L.P., Payne, R.C. and Purnell, R.E. (1978). Compa-risolIs of serologicalıesıs ./i)r Babesia iııBriıish caııte. Vet. Ree .• 103; 446-449.
<'. Burridge, M.J. (197 I). ApplicaıiOlI olıhe indirecı IIj/orescelıl anıibody ıesı in experi-lIlenıal Easl coasl fel'er (Theilcria pan'a in/eclioıı of caııle). Res., vet. SeL. 12: 338 -3.:1ı.
7. Burridge, M.J. and Kimber, C.D. (1972). ne iııdirecı Iluorescelıl anıibody lesI for experimenı(ll Easl coası jel'er (Theileda parm iııfeclioıı of eaıılej. Evaluation of a eell eulturc selıizont antigen. Res. vet. Sei., 13: 45i-455.
8. Cıırnow, J.A. (1973). Sıudies on ıhe epi;:ooliology o/ hal'ine babesiosis in comıııoıı border areas (Li New Soıah Wales aııdQueelısland. Aust. vet. J., 49: 294-297.
9. Dhar, S. and Gautam, O.P. (1977e). Iııdirect jlııoreseenı-(lıııibody lesI for serodiag-llO.ıisiıı caııle iıı/eeıed ",iıh Theileria al1llUlaıa. Indian J. Anim. Sei., 47: 720-723. 10. Dikman~, G. (19"0). The irım.\ıııission ()/ anaplasıııosis. Anı. J. vet. Res .• iI: S-16.
iı. Friedhoff, K.T. (1988). Tr(llısmission of Babesia. In "Babesiosis of Domestic Ani-nıals and Man". Ed. by: M. Ristie. CRe Press, Boea Raton, pp. 23-52.
12. Friedhoff, K.T. and Smith, R.D. (1981). Transmission ol Babesia by ıieks. In "Dabe-siosis". Ed. by: M. Ristie and J.P. Krcier. Aeadeınie Press, New York, London. pp. 267-321.
13. Fujinaga, T. and Minanti, T. (1981). Indirceı jluorescenl (IIııibody and complemeııı ./ixalion ıesıs in ıhe diagnosis (~/ bOl'iııe ıheileriosis and babesiosis iıı Japon. Vet.
ParasitoL., 8: i IS-126.
14. Ganse-Dumrath, D. (1986). Epidemiolvgie der Babesia dil'ergeııs In/eklioıı bei Rindem in Norddeıııselıfa//(I. Hanno"o'er. Tierarzt!. Hochseh .• Diss.
15. GonzaIez, E.Fo, Long, R.F. and Todorovic, R.Ao (1978). Coıııparisons olıhe eoıııp:e-lelııenlli.\'(llion. indireeı IlrlOrescenl anıibody (lnd carıloggluıinaıion lesls ji)r Ihe diag-Ilosis 01bOl'ine (IIwplaslııosis. Am . .I. vet., 39: 1538-1541.
16. Göksu, K. (1959). Aııkara re ciFart sığır/amıda Theileriosis üzeriilde sisıeıııaıik araş-/Irlilalar. Do1(tora tezi. A.Ü. Ye'. Fak. Yay. No i IS.
17. Göksu, K. (ı968). Bazı Karadeııiz bölgesi il/eriııiıı slğırlaY/ııda Illüşahade edileıı Babc-sidac (Sporozoo: Piropla.\IIıidaj eııfeksiyolılaY/ ve keııe eıılesıasyonlart. /I.Ü. Yet. Fak. Dcrg., ıs: 46-57.
18. Göksu, K. (ı970). YıırdlıılılıZl1/lçeyilli böfı:eleıiııde sığırlarda Piroplasmida eııfeksiyoıı-lan (Pirop!asmosis, Babesiosis, Tlıeileri..,sisj re Aııapla.l'I/wsis'ilı yaydış durumlan. Türk Yet. Bek. Dern. Dcrg., 40: 29-39.
19. Gremmels, HoDo (1983). Iıı-riıro-Iııfekıioıı 1'011 boriııeli Lymphozyıen miı
Theileria-Sporozoiıeıı. Hannovel', Ticrarztl. und Med. Hochselı., DipI.
20. Binady, H.K. (198 I). Die /Jabesiose des Ri;ıdes iıı Ösıerrcic!ı. J. Ycrbreitung und Yorkonııncn. Wien tierarzt!. Mschr., 68 (2): 52-57.
2 I. Hoffmann, G., Hörchner, F., Schein, E. and Gerber, H. (1971). Saisonales Aulıreıeıı
\'011 Zeckeıı IIl1d Piroplasmeıı hei Haııslicreıı iıı deli asiaıisehen Provinzeıı der Türkei.
644 AYŞE ÇAKMAK
22. Joyner, L.P., Davies, S.F.M. and Kendall, S.B. (1963). 1I1e cxperiııı('///{/Iırwısıııissiuıı of Babesia dil'el'geııs by hudes l'i('iIıIıS. Exp. ParasitoL., 14: 367-373.
23. Karaer, Z. (1983). Aııkara ili re ciıarlı/da l)/IlilllOIl kme lürle, i ile lIyalol11l11a dell'iııım'1ıı1 (S('hıılze. 1919) ho::ı ekol(ljik ,ızeIlik leri "i::er".'Ie ol'llşlIl'IIııılor. TÜ BiTA K 7. Hayvancılık Kongresi Teblisleri, :'7i-37R.
24. Kudamba, c..Campbell, R.S.F., Paull, "I.ı. and Holroyd, I{.G. (1987). Se((Jlogim/ slııdies af bobesiosis aııd aııoplıı.ı'ıııı,is ,,{ ('(Iııle. Aust. Yet. J .•S9: I04-IOR.
25. Kurtpınar, H. (1954). Türkiye kCl/e/eri. ci('ıven Illaibaası. Ankara.
26. Latif, B.M.A. and Wells, E.A. (1973). !lııbesiosis "ii ıhe hliilıd "f ,11'11111.Seuıl((lııl.
Yet. Rec .• 92: 496--498.
27. Mahoney', 0.1'. (1962). The epicleıııiology of /Jııbesio.ıiı iıı ('(Iııle. Aust. J. Sci.. 24: 310-313.
28. Martin, W.H. and Ritchie, W.H. (973). A ıııi('r(lıiıer ıeclıııiqııe /01' ılre (()lılp/('fI/('lıt Jixatioıı test IiıI' al/(ıplasıııosis. Proc. 77th Ann. Meet. U.S. Aniııı. Health Assoc.
pp. 582-592.
29. McCosker, P.J. (1981). The global illlPOl'twıce
or
bobesi(lsiı. In "Babesiosis". Ed. by: M. Rislic and J.P. Kreier. Acadenıic Press. New York. pp. 1.-2'+.30. Merdivenci, A. (1969). Türkiye keııe/eri ıı::eriııe o/'(lşımıııılıır. Kuıulıııuş Matbaası, istanbuL.
31. Mimioğlu, M. (1954). Die Schildzeckeıı (ixodideıı) dcr /folıstiCl'(, iıı der Tijrkei. A.C.
Yct. Fak. Derg., i: 20-35.
32. Mimioğlu, M., Ulutaş, M. ve Güler, S. (1971). Yıırdlılıll1:: sığıılanııda TIlei/aiosis etkeıı/eri 1'('diiter koli pal'll::iıleri. Ajans-Teırk Matbaacılık Sanayi. Ankaı'a.
33. Mohler, W.M., Eichhorn, E.A. and Rogers, H. (1949).Complemeııılilalioıı 11'11/(11' senıııı diagıı:ısis of boLOiııe aııaplasmosis. Yet. Med .• 44: 155-ı56.
34. Müller, I. (1984). Seroepidemiolo/;ie der bOl'iııelı !labesielı-ıııld Aııap/asıııeııiııleklioııeıı
iıı Kolıımbieıı. Il. Verbesseruııg der Aıııigeııhersıcl/lıılg /iir iııdirekıe Iııımııııjlııoreszeıız mit Brıbesio bOI'is. Hannaver, Tierarztl. Hacıısch., Diss.
35. Neitz, W.O. (ı95 7).A I'e •..ie ••.ojTheileriosis, Go/ıderiuses aııd C)lall.IZO()1I0se.l. Ondcrs-tepoort J. Yet. Res., 27: 275-4, '.
36. Özcan, H.C. (19(, I). Aııkoro I'e ciral'ıııda e •..cil III/yraıı/ardo gr!riill'll Piropla.I'II1().le I'akalan I'e ıedm'ileri ıı::eril/(Ie al'llşlIl'lI!olar. A.Ü. Yet. Fak. Yay., 143.
37. Pumcil, R.E. (1981). Babe.'/o.l'is iıı 1'0riolı.1 /ruslS. in .. Babesiosis ". r'd. by: M. Ris\ ic and J.P. Kreier. Aeademic Press. New York. pp. 25-G3.
38. Rick, R.F. (1968). Babesiosi.I'. In "lnfestİous Blood Diseases of Man and Animals". Ed. by: D. Weinınan and M, Ristic. Academic Press. New York. London, Bd. 2, pp. 219-268.
39. Ristic, M. (Inı). AıuplilSlllusis. In "Disases uf Cıule in tlıe Tropics". Ed. by: ;VI. Ristic and i. Mclntyre. Martinus Nijofr Publislıers. The Hague, pp. 324-344. 40. Risctic, M. (1981). Sabe.ıiusis. In "Diseascs of Caule in the Tropıcs". F.d. by: :-"1.
ANKARA YÖRESiNDE BİR SIGIR SÜRÜSÜNDE HEMOPARAZiTlERiN .. M5
41. Rogers, R.J. (1971). Aıı eFoIııclli,m "Iıick li';'er ollllkmli.l' in Mi/tlieJ'll Qııc('IIs/{/i/d iıı recent years. Aust. Yet. J., 47: 415--417.
42. Rogers, R."., Blighl. G.W. anJ Knolt, S.G. (1978). A Sf!ıd}' oL ılw epide:ııiology ııl' Anaplasıııa ıııargiııııle illj"Clio:,s of c(lııle i'l Soıııliem Qııeei/Shııd: eliııicol di.l'I'osl' oııd the prevaleııce of coıııpleıııeııı fixill,:; mııi!xJdies. Atısı. Yet. J .. 54: 11)- 120.
43, Ross, ".P.". and Löhr. K.F. (1970). Üherırag,'ıııg 111111Ven,'ei/rluııl'l' Fıın kolıısımı er-1I'0rbenel1 Babl'sio biKl'ıııiııa ııııri AııClPlllSIlW Iılıırgii7l1le AıııikrJrj.'erli. Z. Tl'Opcrıım;u. ParasİtoL.. 21: 401.-411.
44. Tenıer, A.M. (1934). SerodillKıı"se e I'paiOıı!lılel/er 'III) ııaıı;rliclwr l';rc)pllıs;;,'1'II in-Iektionl'll der Plerde. ilarınovcr, Tierarzıl. 1lochsch., Diss.
45. Todorovic, R.A. (1975). Serolo.::icd dillgw1s;s oj l)(Ihe.l;os;s. A rn;el1'. Trop. Aniııı. Hlth. Prod .• 7: 1-14.
46. Trueman, K.F. and Blight, G.W. (197ii). The e/feCı ııl' 1I,:;eiii/ rnislııııce ol crlltle to 8ahesia boris. Aust. Yet. J., 54: 301-305.
47. Uilenbcrg, G. (1981). /lıei/eriıı! species ol do:;ıesl;c !iresıock. Ed. hy: A./). /r rili , M.P. eıınningııııııı mırl ,1.S. }'Oııııg. Mouil/llS NijoIIPıı!)lis/;ers, The Haguc. Boston. l..onu0;1,
pp. 4-37,
48. Weiland, G., I~eij'. L., SelımidI, "1.and Boch, .•. (1nO). Serologisclie UIIIl'1'slıc/ılıı:gelı
ZLLLLL Nııc/r'rl'is der Bııbl's;a di,'ergeııs lo/ekıioıı des Rilides. BerI. Ivlüneh. Tiaarztl.
Wsehr., 93: 261-264.
49. Zürner, t,;. (1983). Seroepi,hıııiologie der hOl'iııe'l 8 i/Jesielı-:ııld /llıaplosıııclı.ii/ji'k-tioııen iıı Kolıııııbien. I. Eiııleileııde Ulltei'sııclıııııgcıı Illit delil Iııdirekıeıı Imıııııııjlııııres-::enz-Tesl. Hannovel', Tİ~rarztl. I-Ioehsch., Dİss.
