B
VAKIFLAR
VE
HİZMETLERİ
S ü le y m a n EY Ü B O Ğ LU
S
AYIN Vali, M uhtelif vakıfların sayın tem silcileri ve sayın üniversite m ensupları, değerli basın m en supları ve sayın k o n u k lar.Vakıf Haftası m ünasebetiyle te rtip le d iğ im iz bu to p la n tıy ı şereflen d ird iğ in izd en dolayı, şükranlarım ı arz eder hepinize h oş geldiniz derim .
Söze b aşlarken yüce M ustafa K em al'in 1 .M art.1 9 2 2 de Meclisi a ç a rk e n yapm ış b u lundukları k onuşm a d a n vakıflarla ilgili bölüm ü ay n e n o k u y ac ağ ım .
"Vakıflar M eselesine gelince, m a lu m d u rk i V akıflar m e m le k e tim iz in bir servetini te şk il eder. Bu servetten Millet ve M em leketi h a kk ıy la fa yd a la n d ırm a k iç in , Ş e r 'iy e V e k â le ti ile beraber bütün vekiller h eyetinin ve hatta yüksek M eclisin bu hususu e h e m m iy e tle te tk i k i ile bu büyük müessesenin yakından kurtarılm asını ve m emlekete faydalı hale k o y u lm a sın ı te m e n n n i eylerim .
Efendiler E v k a fın esas k o n u su nazarı d ik k a te alınınca b u n u n bir d in î kuruluşlar ile beraber h izm e t ve sosyal yardım laşm ayı h e d e f a ldığı o rta ya çıkar. V akfların im arethaneler, hastahaneler, misafirhaneler, kütüp haneler, kervansaraylar, hamam lar, çe şm eler, okullar, m edreseler vesair irfan kuruluşlarını kapsaması mesele nin hallinde kesin likle u yu lm a sı g ereken esasları g ö s te r m e k te d ir .”
İnsanlıkla y aşıt, b aşk ala rın a yard ım ve iyilik e tm e d u y g u su n d an doğ arak gelişen vakıf, bilhassa T ürk-İslâm M ed eniyetinde d o ru ğ u n a u la şa n b ir özel h u k u k müessesesidir. "V akfı kişilerin ta şın ır veya taşınmaz bir değeri, herhangi bir d ış etk i ve m e cb u riy e t olm aksızın sadece kendi rıza, görüş ve istekleriyle özel m ülkiyetlerinden çık a rıp hayır ve iyilik am acıy la yin e kendileri tarafın d an belirlenen hayır şa rt ve hizmetlerinin ifası iç in ebedi o larak ta h sis e tm e s id ir." şe k lin d e tanım lıyabiliriz. Kısaca servetin hizm ete dönüştüriilmesidir de diyebiliriz. V akfın şa rtla rı ve statüsü adına vakfiye veya v ak ıfn âm e denilen belge ile düzenlenmiştir ki b u ra d a neyin vakfedildiği g ayenin ne o ld u ğ u kim lerin nasıl faydalanacakları vakfı kim lerin nasıl yönetecekleri v ak fed en in bütün arzu ları m u n ta za m bir sistem için d e b elirtilm iştir. V akfiye yerine günümüzde vakıf senedi deyim i daha ç o k k u lla n ılm ak ta d ır. E cdadım ız vakıf yapm ak suretiyle mallarını insanların yararlanacakları hayırlı işlere sa rf ed e rek A llah 'ın rızasına uygun h arek et etm ek ve bir nevi ibadet etmek kasti içinde o lm u şlard ır.
Yaşadıkları çevrelerin m eşelerine ç a re b u la b ilm e k , n ere d e bir b o şlu k görm üşlerse oraya yönelm ek sure tiyle, sosyal h ay atın düzenli devam ını sağlam ak istem işlerd ir. H erşeyi devletten beklem eyen insanların, yüksek ve insani düşüncelerle k u rd u k la rı sayısız vakıflar kültür,sağlık, sosyal, eğitim , ö ğ retim , sanayii ve tarım ile beldelerin im arı gibi hususlardaki büyük n isb e tte ih tiy aç ları yerine getirm işlerdir. Belgeler gösteri- yorki bir tip h izm etler iç in devletin harcam aları ç o k düşük seviyede o lm uş, dolayısıyla kuvvet dengesi uzun süre devam ettirilm iştir. İşte bu am aç la v ak ıf y o lu y la cam iler, nam azgahlar, okullar, m edreseler, kütüpha neler, hastahaneler, aşevleri, kervansaraylar, çe şm e le r, suyolları ve tesisleri, yollar, köprüler, denizfenerleri, kale ve istih k âm lar, sp o r, saha ve tesisleri m esireler, d u l ve y e tim evleri, em zirm e ve büyütm e yuVaları, kışın tehlikelerle dolu olan yüksek d ağ lard a ve g e ç itle rd e c a n k u rta ra n istasyonları vesair akla gelebilen h er ç e şit hayrat binalar vücuda getirilm iş ve b u n la rın ö nem li b ir kısm ı zam anla m im ari ve tarihi yüksek değerler kaza nacak birer abide haline g elm iştir. B unlar yalnız m illetim izin değil, şüphesiz insanlığın iftih ar ettiği m edeniyet abideleridir.
Osmanlı devrinde vakıflar dah#da gefijmiş,sadecesaydığım t» htzmcder tgin « ‘c f kunna a ş a m a s ın d a
geçmiş, hizmetçi kahrın k * d * ıft**Jan tatmin etmek, onbnt* şahsiyetlerinin ‘"itilm esi ihtimalim o r t a d a n
kaldırmak inceliğine yönelmiştir. B ftyram ^Merinde şehir v e k a » M a R İ» ^ a * « i» ^ Çocukların s e v m d iril-
mesi, yoksul kızlara çeyiz verilme* ve diğünlerinin yap*m « çalışamryacakkadaryaşlanan v e y a s a k a t la n a n
kimselere yardım için fonlar kurutması, borçlu olarak hapis otanlan^Şorçlannın ödenmesi, hammallar iç i n
dinlek taşlarının yapılması alışveriş •denlerfn akJatrfmasıra önlemek için çarşı ve prarhra ö lç e k v e k a n t a r l a r
konulması, halkın gıda ihtiyacının «SşÜnÖmesi, et fiyatbrmt. kış aybnnda yükselmemesini s a ğ la y a c a k
tedbirlerin alınmasına kad* her tSrfi hizmet w kıf yoluyto yerine getirilir olmuştur. Hedef yalnız in s a n la r a
d S T ta y v a n h f. ve e ş y a * * * * * * oUflm iştir. K* «yhrmda kuşların beslenmesi, ilkbaharda ge|en leylekler fçin yuvalar hazırlanması, krrfan ayaklarını tedavi edecek İmkanların sağlanması, islâh e d il m i ş
konutlarkurulması, yaşlı hayvanlar için <rtakl**ynlması «e tarm n geliştirilmesi hep düşünülmüş ve t e d
birler alınrM$tır. ‘ ' 1 “* • j . ....
Vbkıf tüzel f l |||t t M l W k ttİA ^ Iu r. İlk zamanlar sadece mütevelliler e h y te - y ö n e ti lm e k te ve
d e n e tf e f tliM f c te y f c e o ,v * r f |a r m « ^ « * « ¥ » » « «<* sayıda patSşah vakıflarının kurulm asıyla a y r ı b ir
kontrol organına gerek duyulmuştur. Bil kontrol görevi 8 * * kadılar, kazaskerler tarafından sonrada V a k ıfla r
Bakanlığı demek olan Evkaf NezaretiYıce yüriitflmOş C um nunyetan sonrada önce Şer'iyye ve E v k a f V e k â l e
ti‘ne bilahâre Vakıflar Umum Müdürlüğüne devrecfflmiştir. 1935Vle kabul edilen Vakıflar Genel M ü d ü rlü ğ ü
taralından yönetilir olm uştur. Genel Müdürlük aynı zamandı 903 sayılı kanunla kurulan yeni vakıfların d a
denetleme görevini yürütmektedir. Bu devir alman göm vferinyanm dahayi' ve yardımlaşma duygusunun g e
lişmesi için p y r e t sarfeden Vakıflar Genel Müdürlüğü, t a b a abidelerimizin onanm ı ve ihyası, im a r e t le r d e
fakir ve kimsesizlere yemek verilmesi (İstanbul'da dört maddi A ırum lan yetersiz o rta öğrenim g e n ç l e-
rinin yurtlarda karşılıksız olarak k m r o a v e yiyecek ihtiyaçUnnm temini, (Türkiye sathında 4 7 , İstanbul d a
bir tane) kimsesiz ve ve m uhtaç kimselere maaş verilmesi g3>l,hayri hizmetleri yerine g ir m e k te d ir . B u n la r ın
yanında Vakrf Guraba Hastahanesi ile yurt sagtığma, V akıf Taşdeten ve Karakulak Memba Sularıyla, V a k ı f
Zeytinlikler İşletmeleriyle, Narandye Bahçeleriyle, Vakıflar Bwıkası ve çeşitli iştirakleri ile t u r i s t i k o te l
teriyle, memleket ekonomisine ve turizmine de hizmet vermekteefir. V akıfbr Genel Müdürlüğü y ü r ü t m e k t e
olduğu hizmetleri Kültür, Eğitim, Sağlık, Ekonomik ve Turizm hizmetleri olarak 5 ana katagoride d e ğ e r l e n
ditmektedir. Kolayca takdir buyurulacaktr ki, bu birbirinden farklı ve her biri k e n d i içinde ih tis a s sa h a la rina bölünmüş hizmet gruplarında görev üslenmek oldukça kapsamlı ve zor bir iştir. B u ağır y ü k ü o m u z l a y a n
bir kuruluşun yurt çapında destek ve alaka görmesi hizmetleri açısından zaruri görülmektedir.
Esasen vakıf esprisi, vakıf kuran kontrol eden, vakıftan yararianbrm içiçe ol maşımda gerektirir. Bu
itibarla fe ra p t, fedakarlık, iyilik, yardım duygularını sembolize eden Vakıflar Genel Müdüriüğü’nün f o n k
siyonel olabilmesi için devlet kuruluşlarının olsun halkm olsun çembere katılmaları gerektir. Bu hem m illi
bir görev, hemde bu noktadan taşarak, insani bir görev niteliği taşır, işte vakıf hizmet ve eserlerini k o r u y a r a k ,
devamlılığını sağlamak ve bunlara yenilerini ilave etmek bilincinde o l » Vakıflar Genel Müdürlüğü, y ü z y ılla r
dır yüce ulusumuza çeşitli hizmetler suna gelen vakıflarının kurucularını şükranla anarak .ruhlarını şad e t m e k .
temelinde, hayır duygusu ve iman sevgisi yatan vakfın kadirşinas halkımıza tanıtarak, vakıf yoluyla y a p ıla n
hizmetlere destek sağlamak,kamu hizmetlerine katkıda bulunulacak yeni vakıflar kurulmasını teşvik e t m e k ,
ata yadigari vakıf abide w eski eserlerle, vakıf »yrim en küller manalı bir şekilde koruyup, gelecek nesi İllere
intikalini sağlanmasının Milli ve kutsal bir görev olduğunu telkin etmek amacıyla her yıl Aralık ayının İlk
haftasının ..Vakıf Haftası" olarak kutlanmasını kararlaştınlmıştır.
Saym Misafirlerimiz Aralık ayının neden akndığını kışta, kıyamette, soğukta böyle bir haftayı n e d e n
ihdas edildiği sorusu şöyle cevaplanıyor bizler tarafından, arşivlerimizde mevcut en eski vakfiye A ra lık
1048 talihini taşımaktadır.O vakfiyeden esinlenmek suretiyle, Aralık ayının, ilk haftasını V akıf H a fta s ı
olarak kutlama kararlaştırılmış bulunmaktadır.
İlk defa bu yıl teşebbüs edilen Vakıf Haftasını kutlanma düşüncesi maalesef bu tarihten k ısa bir z a m a n
önce uygulama safhasııia konulduğu için, kanaatimce yeterince hazırlanamamış ve Türkiye sathında yeterli bir tanıtm a yapılamamıştır .Mesela bir Yeşilay Haftası, Kızılay Haftası yılların haftaları daha k u s u r s u z ,d a h a
geniş daha kapsamlı bir şekilde kullanmak için, her türlü imkândan öncelikle de sîzlerden, yardım sever halkımızdan istifadeyi ön plana alacağız.
Efendim sabnmızı taşırmak istemem fakat buraya çıkmış iken 1 9 8 3 -8 4 yıllarında Vakıfların İstanbul
Bölgesi Sorumluluğundaki illerde eski eser onanmlanyla ilgili birkaç cümle söylememe müsaade b u y u r u n
İstanbul'da, İstanbul Vakıflar Başmüdürlüğünün sorumluluk sahasına 9 il girer. İstanbul, Kocaeli, S a k a r y a ,
Bursa( Balıkesir, Çanakkale ve Trakya illeri. İstanbul'da Sultanahmet Arasta Çarşısı inşaatı sona e r d ir ilm e k
üzeredir. Yine Sultanahmet'te Haseki Hamamı inşaatı 1984 yılında tamamlanmış olacaktır. S u lt a n a h m e t
Camii inşaatı devam etrtıektedir. Yine burada bir konuya değinmek isterim. Halkımız bilhassa b u ta m ir le r in
W * * ™ * " ' ' * °*mas,> ^evam çenesinden m üştekidir. Biran evvel bu tam irler bitsin ve camilerimiz halka a çıla # k te d e r. F akat senelerin tahribatını kısa zam anda gidermek mümkün olm uyor. İskeleyle birgiin, bir sene b k köşede çalışıyoruz, ertesi sene diğer tarafta diçer kubbede arızalar olmakta. Şunu istirham etmek
i s t e n
Eski Eser onanm ları bir iki senede tam am lanacak cinsten olmayabilirler. Bizi mazur görmelerinde, s t e r i n d e yardımlarınızı bekleriz.Bayezıt’takı m edresenin tamiri bitm iş, İnşallah 1984 yılm da elimizdeki çok değerli eski yazılar ve eski I ® 1 eserler burada sergilenecektir. Ve kitap satışlarım ıza da buradaki bir bölüme aktarm ak suretiy- 1» halkımızı durum dan daha ço k aydınlatm ış olacağız. Bir çok yayınlarımız olmasına rağmen, bu sabah
jibtbİdiğİm kadarıyla
Çok
değerli konuklarım ızdan bazıları Vakıflar Başmüdürlüpü'nde böyle yayınlarınsaŞjld&ını bilmediklerini ifade e ttile r ki haklıdırlar. Bundan sonra böyle bir tedbir de düşünüyoruz.
Şehzadebaşı Camii tam ire m uhtaç hale gelm iştir. 1984 yılından itibaren restorasyonuna başlayacağız. Tabi oda müteakip senelere intikâl edecektir. Yanan Beylerbeyi Camii'nin hatırlayacaksınız bir kazaya kur ban gitmiş kubbesi tam am en yanm ıştı. Bütün çabalarım ızla A llah'a çok şükür yağm ur mevsiminden önce kubbesini tam am ladık. K urşunlarını ö rttü k , içinde çalışm ak artık rahatlıkla sürdürülecektir.
Fatih Külliyesi nde cadde üstünde yıkınu halinde bulunan görünen yeri fil ahırları diye anmaktayız. Bu
sotede oraya da 50.000.000.— lira a y r d ık . inşallah o çirkin durum u da en kısa zamanda ortadan kaldırmış
olacağa.
Efendim daha ufak tefek İstanbul'da minare ve çeşitli camilerde tamirlerimiz var. Zamanınızı almayayım. Bursa d a Yeşil Türbe ve Ulu Camii tam iratı devam edecektir. Bilhassa Yeşil Türbe'nin çinilerini bulmakta veya yaptırabilm ekte ço k zorluk çekiyoruz. Bütün çabalarımıza rağm en, ve Türkiye'deki bu saha daki teknolojiye rağm en zam anın çinisini imal edem edik, ettirem edik, yapam ıyoruz yani, fakat ona en yalan bir çiniyi tam iratta kullanıyoruz restorasyonda.
Balıkesir de Zağanos Paşa Camii ve Hamamı devam etm ekte, Ç anakkale'de Fatih ve Kurşunlu camilerinin onanım dew m etm ekte, Gelibolu da Sinan Paşa Türbesi ve Sarıca Paşa Hamamı 1984 yılında ele alınacak. Sefimiye Camii içi, bu sene bitecek ve halkım ıza açılacak dışarısındaki onarım sürdürülecektir. Gazimihal, Hocagazi vesair 9 bölgedeki eski eserler için bu sene Vakıflar Başmüdürlüğü'ne 3 3 0 .0 0 0 .0 0 0 .- milyon lira tahsis edilmiştir.
Bugünkü ölçülerle bu para ile nekadar iş yapılabileceğini,hepinizin yüksek takdirlerine sunarım. Bir diğer konuda çok paramız da olsa eski eserler restorasyonunda kullanılacak eleman sıkıntısı çekm ekteyiz. Uzun ydlar bu konuyu bu bölümü ihmal ettik . Malesef bu bölümde hat sanatında tezyinatta elimizde bu gün iş gö- recek ustalar iki elin parm akları içinde kalıyor .Bu da ayrı bir konu. Ffendim sabrınızı taşırmadan bu toplan
tım kısa zaman içinde tertib in d e bıiyûk yardım larını gördüğüm Türk Petrol Vakfı, Türk Fdebiyatı Vakfı, is-
tanbul Kültür ve Sanat Vakfı ve Türkiye Milli Kültür Vakfı Y öneticilerine ve konuşmacı olarak teşrif buyuran sayın Dr. Ekrem Hakkı Ayverdi ye Sayın Aydın Bolak'a, Sayın Avni Akyol'a Prof. Dr. Süleyman Yalçın'a, Saym Prof. Dr. Asaf Ataseven'e ve Sayın A hm et Kabaklı'ya en içten teşekkürlerimle şükranlarımı arzederim.
Saygılarım la.
