İngiliz siyaseti ve Reşit Paşa

I

G V K V K Y A Z I S l ]

77

I

Ingiliz siyaseti

R e ş it P a ş a

ve

f

Her siyasî me­ selenin, ancak Loııdrada hal­ lolunacağı söy lenirdi.* Devlet lerarası mese­ leler, her mem lekette tesadüf lerin yardımı,

devlet adamlarının şahsî kabili­ yetleri arzuları ve keyifleri ile çö zülüfken, İngilterede, siyasî ta­ rihin verdiği tecrübelerden, si­ yasî geleneklerden istifade olu­ narak, diplomasinin sırlarına nü fuz ediliyordu.

Zengin tarih kültürüne sahip, siyasî hâdiseler üzerindeki hâ­ kim cereyanları İlmî usullerle tetkik ederek yetiştirilen, İngi­ liz diplomatları, memleketleri­ nin cihan devleti haline gelme­ sinde büyük hizmetler ifa etti­ ler. Tarihlerine şanlı sayfalar eklediler. \

Reşit Paşa Londrada

*r*ürk diplomasisinin kurucusu - AvrupalIların anladığı mâ­ nada - diplomatlarımızın büyük babası Mustafa Reşit Paşa. 1836 da Londra büyük elçiliğine ta­ yin olunmuştur. 1830 dan ölümü­ ne kadar geçen yirmi sekiz yıl içinde (Devleti Aliye) yi en buhranlı ânlarda idare eden bü­ yük devlet adamımız, İngiliz si­ yasetini bu elçiliği sırasında de­ rinden inceledi ve tam bir vu­ kuf sahibi oldu.

Vatanında gerçekleştirmeği

umduğu bir tanzimat hareketi­ nin ana fikirlerini ve İngiliz si- sayesinin temel kaidelerini, bu zamanda öğrendi.

Reşit Paşa ve İngiliz diplomasisi

ingilizlerin devlet idaresinde takip ettikleri ana kaideler i- le, Reşit Paşanın çalışmaları ve hareketleri arasında açık bir benzerlik görülmektedir.

İngiliz siyasetinin temel pren­ siplerinden biri, her şeyin fev­ kinde İngiliz menfaatini sağla­ maktır. Reşit Paşa da, deviet i- daresinde ve diğer devletlerle münasebetlerinde, millî menfaa­ ti her şeyin başında sayardı.

İngiliz diplomatı, hedefine

Reşit Paşa Londrada

—

Reşit Paşa

ve

İngiliz

diplomasisi

—

İngilizlerin Rus

-

Türk müna­

sebetleri üzerindeki görüşleri

—

Reşit ve &li

Paşaların ölümünden sonra

Yazan :

Reşat Kaynar

AVUKAT

varmak için gereken yumuşak­ lığı göstermekte üstad addedili­ yordu. Reşit Paşa da, davaya za­ rar vermemek şartile, her yol­ dan faydalanırdı Meselâ; Leh ve Macar mültecilerini teslim al­ mak için şiddetle ısrar eden Rus Çarına, soğuk harbin en şiddet­ li bir zamanında, meşhur Fuat Paşayı padişahın hususî elçisi sıfatile Çara göndermiş, onu yu muşatmış, her türlü çarelere baş vurmuş, sonunda büyük bir gai­ leden, Türke şeref vererek tam bir zaferle çıkmıştır.

İngiliz diplomasisi her ihti­ mali yüzde yüz hesaplar. Yüzde bir ihmali tecviz etmez. Reşit Paşanın dış siyasetteki çalışma­ larında da, bütün ihtimalleri yüz de yüz hesaplıyarak hareket et­ tiği açıkça görülmektedir. «Meş veret Meclisleri» ve «Meclis-i Hâslar» da paşanın, siyasi bir meseleyi muhtelif ihtimallerle mütalâa ederek, sonunda muva­ fık gördüğü fikri kuvvetle mü­ dafaa ettiği vehıeticede isabetin tam olduğu bilinmektedir.

İngiliz diplomasisi, zaferi ric’atle kazanır. Rakibini yenme

yolunda, bozguna uğramadan

ric’ate geçmekte mahirdir. Fa­ kat, kat’î darbe indirme yerini, zamanını tayinde çevirdiği ma­ nevralar hayret vericidir.

Reşit Paşa da, bozguna uğra­ madan ric’ati sağlamakta usta­ dır. Teşebbüsü muhatabına kap­ tırmaz. Daima darbe indirme te­ şebbüsü onda kalır. Bekler, ge­ riler, durur. İlerler ve hasmmı istediği noktaya getirerek ağma düşürür. Kırım seferi sırasında, İngilizlerin ağır hareketlerini, tereddütlerini, kollayıcılıklarım ve Türk kanını akıtarak Rusları sarsmakla işin içinden sıyrılma niyetlerini, nihayet cüz’î İngiliz kanile meseleyi halletme teşeb­ büslerini, safha safha bozar, hır­ palar ve sonunda da

burıınlann-. dan yakalıya- rak ateşin içi­ ne atar. Hem Türklerin, hem de İngilizle­ rin rahatları­ nı ve huzurla­ rını ihlâl eden Rus azgınlık­ ları, Kırım sa­ vaşı sırasında Türkle bera­ ber İngilizlerin de ayni de­

recede kan dökmesile kahredil- miştir.

Tarihî hakikat şudur ki, Reşit Paşanın diplomasideki hocası İn gilizlerdir. Fakat zamanla talebe inkişaf etmiş, onlara yol göster­ miş ve birçok sahalarda üstünlü­ ğünü kabul ettirmiştir. İngiliz kuvvete, ve zekâya değer verir. Zararlarına da olsa, Reşit Pa­ şanın diplomatlıktaki üstünlüğü­ nü takdirle anmışlardır...

LINGUAPHONE

]

M E f O D L I İLE,

Evin izde işin iz d e n ve rahatınız' dan fe d a k â rlık etm eden İngilizce veya b a ş k a her h a n g i dili fasih şiv e sile k ıs a za m a n d a ö ğ re n e b i­ lirsiniz. P lâ k la rd a yab an cı kelim e ve cüm leleri tekrar tekrar d in le rk e n m evzuun

İngilizlerin Rus - Türk münase­ betleri üzerindeki görüşleri p u s tehdidi karşısında, îiıigliz-

lerle işbirliğini muahedeye bağlamak istiyen Reşit Paşa,,

devrin Hariciye Nazırı Lord

Palmerston’un kendisine şunları söylediğini, Sultan Mahmuda ver diği bir lâyihada belirtmekte­ dir:

«Rusyanm desiselerine, iğfal­ lerine ve tehditlerine ehemmiyet vermeyiniz. Siz askerî çalışmala­ rınıza, ziraî, ticarî kalkınmanıza gayret sarfedin. Şimdilik, Rus­ yanm yüzüne gülmek farzdır. Şu aralık Rusya ile aranıza soğuk­ luk girmesi caiz değildir. Fakat Rusya, kalkınmanıza ve kuvvet­ lenmenize mâni olur, yahut mem Ieketinizi istilâ niyetile fiilî ha­ reket gösterirse, İngiliz donan­ ması memleketinizin imdadına hazırdır, ve âmadedir. Her ne kadar Devleti Aliye ile İngiliz devleti arasında bir ittifak mua­ hedesi yoksa da, mademki esas politikamız sizin devam ve beka­ nız üzerine bina edilmiştir. Bu, netice, muahededen daha kuv­ vetlidir. Hangi parti gelirse gel­ sin, gerek Toriler ve gerek Viğ- ler, hangisi bulunursa bulunsun bu usul asla değişmez.»

İngiliz Hariciye Nazırının, doğ ru konuştuğunu vak’alar ispat etti. Reşit Paşanın, ömrünün so­ nuna kadar ayrılmadığı, Türk - İngiliz işbirliği siyaseti, memle­ ketin beka mücadelesinde büyük hizmetler gördü.

Reşit ve Âli Paşaların Ölümünden sonra...

p e ş i t ve Âli Paşalar devrinde ana prensipleri belli olan basiret sahibi Türk diplomasi­ si, on dokuzuncu asrın sonlarına doğru, şaşkın ve kör oldu. Gün­ lük siyaset takip etmek, zor kar­ şısında gerileme ve fedakârlık yapmak hastalıkları, devlet vü- cudünün her tarafına yayıldı. Ga rip bir tecellidir ki, on dokuzun­ cu asrın sonlarında, İngiliz dip­ lomasisinde de ana prensipler ih male uğradı. İngiliz şanına ya- kışmıyacak bir tarzda, hâdisele

Taha Toros Arşivi