Millî Kütüphane'deki 06 HK 578 numaralı şiir mecmuası (103b-233a, inceleme-metin)

(1)

T.C.

SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ

SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ

TÜRK DĠLĠ VE EDEBĠYATI ANABĠLĠM DALI

ESKĠ TÜRK EDEBĠYATI BĠLĠM DALI

MĠLLÎ KÜTÜPHANE‟DEKĠ 06 HK 578 NUMARALI

ġĠĠR MECMUASI

(103b-233a, ĠNCELEME-METĠN)

Volkan ALDIRMAZ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

DanıĢman

Prof. Dr. Ahmet SEVGĠ

(2)

(3)

ĠÇĠNDEKĠLER

BĠLĠMSEL ETĠK SAYFASI……….……… ii

TEZ KABUL FORMU……….. iii

ÖN SÖZ……….. iv

ÖZET………...… v

SUMMARY……….…. . vi

KISALTMALAR………... vii

TRANSKRĠPSĠYON ĠġARETLERĠ……….. viii

GĠRĠġ ……….………. . 1

BĠRĠNCĠ BÖLÜM MĠLLÎ KÜTÜPHANE‟DEKĠ 06 HK 578 NUMARALI ġĠĠR MECMUASI 1. MECMUANIN TANITIMI……….……….. . 7

2. METNĠ KURARKEN ĠZLENĠLEN YÖNTEM……….. 11

ĠKĠNCĠ BÖLÜM TRANSKRĠPSĠYONLU METĠN (103b-233a)………..……… 17

SONUÇ……… 285

KAYNAKÇA……….. 287

ÖZ GEÇMĠġ………... 291

(4)

(5)

ii

T.C.

SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

BĠLĠMSEL ETĠK SAYFASI

Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranıĢ ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalıĢmada baĢkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.

(6)

(7)

iii

T.C.

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ KABUL FORMU

Volkan ALDIRMAZ tarafından hazırlanan Millî Kütüphane‟deki 06 HK 578 Numaralı ġiir Mecmuası (103b-233a, Ġnceleme-Metin) baĢlıklı bu çalıĢma 23/05/2013 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oy birliği ile baĢarılı bulunarak jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiĢtir.

Prof. Dr. Ahmet SEVGĠ BaĢkan Ġmza

Yrd. Doç. Dr. Semra TUNÇ Üye Ġmza

(8)

(9)

iv

ÖN SÖZ

Mecmualar, edebiyat tarihinde büyük bir boĢluğu doldurmaktadır. Bazen edebiyat tarihinin asıl kaynaklarına yardımcı olmakta bazen tek kaynak olarak görev üstlenmektedir. Bundan dolayı çeĢitli türdeki mecmualar ve özellikle de Ģiir mecmuaları önem kazanmaktadır. Bizde de pek çok sayıda gün yüzüne çıkarılmayı bekleyen Ģiir mecmuaları vardır. Bunların kütüphanelerden araĢtırılıp bulunması, bu mecmualar hakkında tahlȋl ve incelemeler yapılması hem eski edebiyatımıza hem de edebiyat tarihimize katkı sağlayacaktır. Bu anlayıĢla Millî Kütüphane‟den bir Ģiir mecmuasını çalıĢmamıza konu olarak seçtik. Amacımız, bir Ģiir mecmuasını daha gün yüzüne çıkarmak ve Klasik Edebiyatımıza ait farklı Ģiirlerin ve Ģairlerin bilinip tanınmasını sağlamaktır.

ÇalıĢmamızın giriĢ kısmında Ģiir mecmuaları ve mecmuaların önemi hakkında bilgi verdikten sonra, I. bölümde Millî Kütüphane‟deki 06 HK 578 Numaralı mecmuayı tanıtan bilgiler verdik. Bu çalıĢmada mecmuanın 103b – 233a varaklarını ele aldık. Ġncelediğimiz bu bölümde ismi geçen Ģairleri, bu Ģairlere ait beyit sayısını, beyitlerde kullanılan vezinleri tablolar hâlinde gösterdik. Daha sonra mecmuanın metnini oluĢtururken hangi yöntemleri uyguladığımızı örnekler vererek ifade ettik.

II. bölümde ise mecmuada bulunan beyitlerin transkripsiyonlu metnini sunduk. Beyitleri, yayımlanmıĢ veya üzerinde ilmȋ çalıĢma yapılmıĢ divanlarla karĢılaĢtırdık ve farklılıkları dipnotlarda belirttik. Böylece sağlam bir metin elde etmeye çalıĢtık.

Bu tezi hazırlamam esnasında karĢılaĢtığım müĢküllerin hallinde her zaman yakın

alâka ve yardımlarını gördüğüm ve bizleri motive ederek sürekli çalıĢmaya sevk eden çok değerli hocam, tez danıĢmanım Prof. Dr. Ahmet SEVGĠ‟ye sonsuz Ģükranlarımı sunuyor ve diğer hocalarım Prof. Dr. Emine YENĠTERZĠ, Yrd. Doç. Dr. Semra TUNÇ, Yrd. Doç. Dr. Erol Çöm, Yrd. Doç. Dr. Nurgül SUCU ve ArĢ. Gör. Aysun EREN‟e teĢekkür ediyorum. Ayrıca Arapça ve Farsça beyitlerin tercümesinde bana yardımcı olan arkadĢım Ersan ERBĠLLĠ‟ye de çok teĢekkür ederim.

Volkan ALDIRMAZ Konya 2013

(10)

(11)

v

T.C.

Öğr

enc

ini

n

Adı Soyadı Volkan ALDIRMAZ

Numarası 104201011005

Ana Bilim/Bilim Dalı DanıĢman

Türk Dili ve Edebiyatı / Eski Türk Edebiyatı Prof. Dr. Ahmet SEVGĠ

Tezin Adı: Millî Kütüphane‟deki 06 HK 578 Numaralı ġiir Mecmuası (103b-233a, Ġnceleme-Metin)

ÖZET

ÇalıĢmamız, Millî Kütüphane‟deki 06 HK 578 numaralı mecmuanın tanıtımı ile transkripsiyonlu metninden oluĢmaktadır. Metni hazırladıktan sonra mecmuadaki beyitleri yayımlanmıĢ divanlardaki beyitlerle karĢılaĢtırdık ve aradaki farkları gösterdik. Divanlarda bulunmayan beyitleri de ayrıca belirttik.

Bir Ģiir mecmuası olan eser, 233 varaktır. Bu çalıĢmada ise 104‟üncü varaktan sonrası

ele alınmıĢtır (103b – 233a). Ġncelenen bu bölümde 86 Ģaireait 1112 beyit, ayrıca Ģairini tespit

edemediğimiz 441 beyit olmak üzere toplam 1553 beyit vardır. Bu beyitler gazel, kaside ve rubaî vezinleriyle yazılmıĢtır. En fazla beyit Sâbit‟ten alınmıĢ olup daha sonra Bâkî, Tecellî ve Nâbî; ġehrî, Sabrî, Mezâkî, Fasîh ve Fuzȗlî gelir. ÇalıĢmamızda, klasik edebiyatımızın metin kaynakları arasında yer alan Ģiir mecmualarının önemine dikkat çekilmektedir.

(12)

(13)

vi

T.C.

Öğr

enc

ini

n

Adı Soyadı Volkan ALDIRMAZ

Numarası 104201011005

Ana Bilim/Bilim Dalı DanıĢman

Türk Dili ve Edebiyatı / Eski Türk Edebiyatı Prof. Dr. Ahmet SEVGĠ

Tezin Ġngilizce Adı: Poetry Of Journal Number 06 HK 578 In The National Library (103b-233a, Examine-Text )

SUMMARY

Our study consists of introduction of Journal No: 06 HK 578 In The National Library The Section of Trust Treasure and transcriptional text. We compared the poems in journel with the poems in divan after preparing the text and showed difference between them. We also mentioned the poems not contained in Divan.

The work that is a journel of poetry is 233 pages. In this study, pages after 104 are

examined (103b – 233a). There are 1553 couplets in this part. The poems had been written as

The Lyric verse. The Lyric verse takes place in journel at most. The highest number of poems was taken from Sābit, and then, Bâkî, Tecellî and Nâbî; ġehrî, Sabrî, Mezâkî, Fasîh and Fuzȗlî follow him. Our study draws attention to the journels of poetry amang the classical text sources of ourt literature.

(14)

(15)

vii

KISALTMALAR

age. : Adı geçen eser agm. : Adı geçen makale Ar. : Arapça bk. : Bakınız C. : Cilt D. : Divan Far. : Farsça H. : Hicrȋ M. : Mecmua Nu. : Numara s. : Sayfa T. : Tezkire v. : Varak S. : Sayı C. : Cilt

(16)

(17)

viii TRANSKRĠPSĠYON ĠġARETLERĠ ا,آ a,ā ش Ģ ٲ,ا a,e ص ṣ ۶ ‟ ض ż,ḍ ب b ط ṭ پ p ظ ẓ ت t ع „ ث ẟ ؽ ġ ج c ف f چ ç ق ḳ ح ḥ ك k,g,ñ خ ḫ کً ng د d ل l ر ẕ م m ر r ى n ز z ّ v(o,ö,u,ü,ū) ژ j ُ h(a,e) ش s ی (ı,i,ī,ā)

(18)

(19)

1

GĠRĠġ

Eski Türk Edebiyatı‟nda önemli bir yere sahip olan mecmualar kelime anlamı olarak: Toplanıp biriktirilmiĢ, tertip ve tanzim edilmiĢ Ģeylerin hepsi; seçilmiĢ yazılardan meydana

getirilen yazma kitap; dergi1 gibi anlamları ihtivâ etmektedir. Aynı Ģekilde mecmua

kelimesinin Türkçe sözlükteki anlamı da: “Bir araya getirilmiĢ, toplanmıĢ, bütün, hep;

toplam.”2

Ģeklinde verilmiĢtir.

“Mecmuaların konuları daha çok edebiyatla ilgilidir. Gazel, kaside, musammat, tarih, mektup vs. Ģekiller ile tevhid, na‟t, mersiye vb. türleri üzerinde oluĢturulmuĢ mecmualar bunlardandır. Ancak fıkıh, kelam gibi dini ilimler; simya, reml, sihir, falcılık gibi eski batıl ilimler; musiki, hat gibi sanat dalları vs. üzerine derlenmiĢ mecmualar da vardır. Bu tür mecmualar bir konu bütünlüğüne sahiptir. Buna karĢılık her mecmua derleyicisi, aynı titizliği

göstermeyebilir ve her çeĢit hoĢa giden yazıyı mecmuasına alabilir.”3

Mecmualar, edebiyat tarihinde büyük bir boĢluğu doldurur. Bazen edebiyat tarihinin asıl kaynaklarına yardımcı olurken bazen de yegâne kaynağı haline gelmiĢtir. Edebiyat tarihinin birinci dereceden kaynakları olan tezkirelere yansımamıĢ birçok Ģair, Ģiir, tür ve belgede mecmualar edebiyat tarihinin vazgeçilmez kaynakları durumundadır. Hâdȋ‟nin Saray

ġehrengizi4_{, BehiĢtȋ‟nin Vize ġehrengizi}5

gibi eserler mecmualardan hareketle gün yüzüne

çıkarılmıĢ eserlerdir6

.

Mecmualar yazıldığı dönemin okuyucu zevkini tespiti, edebiyat tarihine yansımamıĢ yeni belgeleri içermesi, üslûp çalıĢmalarına katkısı, Ģairin edebî kiĢiliğinin tespitine ıĢık tutması ve Ģairlerin dîvânının teĢkilinde müracaat kaynağı olması gibi bir çok hususta

araĢtırmacıya katkı sağlar7

.

Edebiyat tarihimiz bakımından çok önemli olan mecmualar Ģu Ģekilde tasnif edilir:8

a) Nazîre mecmuaları,

b) Meraklılarca toplanmıĢ, birer antoloji niteliğinde seçme Ģiirler mecmuaları, c) Türlü konulardaki risalelerin bir araya getirilmesiyle meydana gelen mecmualar, d) Aynı konudaki eserlerin bir araya getirilmesiyle meydana gelen mecmualar,

1_{Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara 2003.} 2_{Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, 11. Baskı, Ankara 2011.} 3_{Ġskender Pala, Ansiklopedik Divan ġiiri Sözlüğü, Ġstanbul 2002.}

4_{YaĢar Aydemir, “Hâdî‟nin Saray ġehrengizi”, İlmî Araştırmalar Dergisi, S. 12, Ġstanbul 2001, s. 31–56.} 5

YaĢar Aydemir, BehiĢtȋ, Hayatı, ġahsiyeti, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni, Ankara 2000, s. 84–86.

6_{YaĢar Aydemir, “Metin NeĢrinde Mecmûaların Rolü ve KarĢılaĢılan Problemler”, Turkish Studies /} Türkoloji Araştırmaları, 2/3, s. 123.

7

Aydemir, agm., s.123

(20)

2 e) TanınmıĢ kiĢilerce hazırlanmıĢ, birçok yararlı bilgileri, fıkraları ve özel mektupları kapsayan mecmualar.

Nazîre Mecmuaları: Divanları dolduran manzumeler arasında, baĢkalarına nazîre olarak söylenmiĢ olanlar çoktur. Zamanında çok sürümde olan nazîrecilik, edebiyat tarihçisi için kötü bir taklitçilik değildir. Bununla birlikte yüzlerce nazîresi meydana getirilen bir gazelin aslını bulmak, onun çok iĢine yarayacaktır. Nazîre mecmuaları da bu yolda klavuzluk edebilir. Bu mecmualardaki nazȋreleri gözden geçirmekle, bunların asıllarını ve divan tertip etmemiĢ olan Ģairlerin manzȗmelerini bulmak olanağı vardır. Bu bakımdan nazȋre mecmȗaları, edebiyat tarihi incelemelerinde önemle baĢvurulacak kaynaklardır: Mecmuatü‟n-Nazâir, Câmiu‟n-Mecmuatü‟n-Nazâir, Mecmâu‟n-Mecmuatü‟n-Nazâir, Pervâne Bey Mecmuası, Metâliu‟n-Mecmuatü‟n-Nazâir, Nazȋreler Mecmuası, Mecmua-i Nazâir.

Seçme ġiir Mecmuaları: Bunlar her kitaplıkta vardır ve sayıları oldukça fazladır: Ġbrahim Bey Külliyatı, Mecmua.

Risâle Mecmuaları: Bu tarzdaki mecmualar da kitaplıklarımızda çoktur. Ġçlerinde risâlelerle birlikte Ģiirler bulunanlar da vardır: Câmiu‟l-Maânȋ, Mecmua.

Aynı Konudaki Eserlerden Toplanan Mecmualar: Edebiyat tarihimiz bakımından büyük önemi olan mecmuaların bir kısmı aynı konudaki eserlerin biraraya getirilmesiyle oluĢturulan birer antoloji mahiyetindedir. Yalnızca na‟t türüne yer veren “Nuȗt-ı Nebeviyye Mecmuaları” bunlar arasındadır. Bu tür nuȗt mecmualarında özellikle on altıncı ve on yedinci asırlar ile kısmen on sekizinci asır Ģâirlerinin na‟tları toplanmıĢtır. Kasȋde, mesnevȋ, terkȋb-i bend ve tercȋ-i bent nazım Ģekillerindeki na‟tlar tercih edilirken; bu asırların na‟tları itibarıyla baĢarılı görülen veya na‟t-gȗ olarak Ģöhret yapmıĢ Ģâirlerin na‟tlarına yer verilmiĢ, na‟tlar Ģâirlerin alfabetik sırasıyla ele alınmıĢtır. Nuȗt-ı Nebeviyye Mecmuası, Mi‟râciye ve Na‟t-ı

ġerifler Mecmuası, Mecmua-i Kasâid ve Nuȗt, Mecmua-i EĢ‟ar bunlardandır9_{. Ayrıca}

EĢ‟âr-nâme-i Müstezâdȋ ve Lugazlar Mecmuası da aynı konudaki eserlerin toplandığı mecmualar arasında yer almaktadır.

(21)

3 TanınmıĢ KiĢilerin Hazırladıkları Mecmualar: Bu mecmualarda seçme Ģiirler, biyografyalar, küçük risâleler, önemli eserlerden seçilmiĢ parçalar, fıkralar, hikayeler, latifeler ve türlü bilgiler bulunur: Süleyman Faik Efendi Mecmuası, AĢçı Ġbrahim Dede Mecmuası, Fasih Ahmed Dede Mecmuası, Tayyar-zâde Mecmuası, Mecmua, Mecmȗatü‟l-Fevâidi‟l-Müteferrika, Hattat Hüseyin Hamid ve Salih Namık Efendiler Mecmuası, Kethüda-zade el

Hac Mehmed Arif Efendi Mecmuası bunlardandır10.

Bu tür mecmualar arasında Fâiz Efendi ve ġakir Bey tarafından III. Ahmed ve NevĢehirli Dâmat Ġbrahim PaĢa adına tertip edilen mecmua da çok önemlidir. Eserde III.

Ahmed ve Ġbrahim PaĢa adına yazılmıĢ 502 Ģiir mevcuttur11

.

Bu tasnȋflerin dıĢında ayrıca meĢrebi aynı Ģâirlere ait Ģiirlerin toplandığı mecmuaları da unutmamak gerekir. Konya Mevlâna Müzesi Kütüphanesi 2455 numarada kayıtlı mecmua da bu cins değerli bir kaynaktır. DerviĢ Ömer Feyzȋ-i Sivâsȋ tarafından derlenen mecmua 15. yüzyıl sonu ile 19. yüzyıl ilk yarısında yaĢamıĢ 78 Ģairin 154 Ģiirini ihtiva etmektedir. Bu Ģiirlerin büyük bir bölümü Esrar Dede Tezkiresi‟nde de mevcuttur. Bilindiği gibi söz konusu tezkiredeki Ģiirlerin çoğunluğu 18. yüzyılın usta Ģâiri ve divan Ģiirinin son büyük temsilcisi ġeyh Galib tarafından seçilmiĢtir. Bu da mecmuanın değerini artırmıĢtır. Mevlevȋ Ģâirlerin en güzel Ģiirlerini derlemesi ve kaynaklarda adı zikredilmeyen bazı Ģâirleri tesbit imkânı

sağlaması bakımından bu mecmua büyük önem arzeder.12

Derleyeni belli olan mecmualar (Ömer bin Mezȋd, Mecmȗatü‟n Nezâir; Eğirdirli Hacı Kemal, Câmi„ü‟n-Nezâ‟ir; Pervâne Bey, Pervâne Bey Mecmuası; Budinli Hisâlȋ, Metâli„ü‟n-Nezâ‟ir)13

olduğu gibi derleyeni belli olmayan mecmualar da çoğunluktadır. Derleyeni ve yılı tam olarak bilinmese de bir mecmuanın derleniĢ tarihi, içindeki parçalardan yaklaĢık olarak tesbit edilebildiği için döneminin Ģiir zevkini, beğenilen Ģairlerini ve hatta toplanan Ģiirlere göre de yazıldığı dönemin en beğenilen Ģiirlerini belirleme imkânı verir. Yine mecmȗalarda dȋvân sahibi olmayan, hatta divanı bulunduğu halde Ģiiri divanında bulunmayan Ģahsiyetlere ve eserlere rastlanabilir. Kısaca Türk Ģiirinin geliĢimini, değiĢimini ve geçirdiği merhaleleri tesbitte mecmualar özellikle seçme Ģiir mecmuaları ve nazȋre

10_{Levend, Türk Edebiyatı Tarihi, s.167–176.}

11_{Metin Hakverdioğlu, Edebiyatımızda Lâle Devri ve NevĢehirli Dâmat Ġbrâhim PaĢa‟ya Sunulan}

Kasîdeler (Ġnceleme-Metin), SÜ SBE YayımlanmamıĢ DT, Konya 2007.

12_{Semra Tunç, “Konya Mevlâna Müzesi Kütüphanesi 2455 Numarada Kayıtlı Bir ġiir Mecmûası”, Sosyal} Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 6, Konya 2000, s.106–108.

13

Günay Kut, “Mecmû‟a”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (Devirler, İsimler, Eserler, Terimler), Ġstanbul 1986, s. 170–172.

(22)

4 mecmualarının önemi küçümsenemez. Bununla birlikte, mecmualar hakkında bugüne kadar

yeterli araĢtırma yapılamamıĢtır.14

Bütün bunlardan anlaĢıldığı üzere ister manzum ve mensur edebi eserleri toplasın; ister derleyeni belli olsun isterse belli olmasın; isterse muhtelif konulardaki eserleri ihtiva etsin, mecmualar edebiyat tarihinin en önemli kaynaklarından biridir. Bu nedenle bu tür eserlerin gün yüzüne çıkarılıp incelenmesi büyük önem arz etmektedir.

14

Tunç, agm. s. 106.

(23)

5

I. BÖLÜM

(24)

(25)

7 1. 06 HK 578 Numaralı ġiir Mecmuasının Tanıtımı

Millî Kütüphane‟de 06 HK 578 numara ile kayıtlı olan mecmua, içeriğinden de

anlaĢıldığı üzere bir Ģiir mecmuasıdır. Bu çalıĢmada 233 varak olan mecmuanın 104‟üncü

varaktan sonrası (103b – 233a) ele alınmıĢtır. Son sayfası boĢ olan eserin, diğer sayfalarında ise yer yer boĢluklar vardır. Bu boĢluklar eserin tam olarak tamamlanamadığını göstermektedir.

Eserin belli bir künyesi olmayıp kim tarafından derlendiği bilinmemektedir. Mecmuada Ģiirlerin tamamı yerine sadece bir beyti yer almaktadır. Böylelikle daha çok

Ģairden örnek beyitler sunulmuĢtur. ġairlerin sıralanmasında herhangi bir alfabetik sıralama

gözetilmemiĢ; ancak, beyitler sıralanırken ilk harfine göre dizilmiĢtir.

Ele aldığımız bu kısım, Bâkî‟nin bir beyti ile baĢlamaktadır. Beyitlerin çoğunda Ģairi baĢlık Ģeklinde verilmiĢtir. ġairi verilmeyenlerin bazılarını beyitlerdeki mahlaslardan çıkardık, bazılarını ise herhangi bir ipucu olmadığı için kime ait olduğunu tespit edemedik.

Bu çalıĢmada ele alınan kısımdaki Ģairlerin mahlasları, bu Ģairlerin kaçıncı yüzyılda yaĢadıkları ve mecmuaya alınan beyit sayıları aĢağıdaki tabloda gösterilmiĢtir.

ġAĠRĠN MAHLASI YAġADIĞI YÜZYIL BEYĠT SAYISI

Aḥmed PāĢā 15. YY 3 ʻᾹlī 16. YY 1 ʻᾹĢıḳ 16. YY 1 ʻAṭāyī 17. YY 21 Ᾱzerī 16. YY 1 ʻAzmī 16. YY 1 Bahā‟ī 17. YY 6 Bāḳī 16. YY 166 Cemālī 15. YY 4 Cemʻī 17. YY 19 Cevrī 17. YY 1 Çaġaṭay ? 1 Çarḫī ? 1 Dürrī 18. YY 1 Ebu‟s-Suʻūd 16. YY 1 Ehlī 17. YY 1 Emrī 16. YY 5 Fā‟iżī 17. YY 3 Faṣīḥ 17. YY 26 Faṣīḥī 18. YY 2 Fehīm 17. YY 6

(26)

8 Fiġānī 16. YY 1 Fużūlī 16. YY 28 Ḥācı Ḥilmī 19. YY 1 Ḥāfıẓ 14. YY 1 Ḥāletī 17. YY 6 Ḫayālī 16. YY 1 Hevāyī 18. YY 2 Hezārī 20. YY 1 Hilālī 16. YY 1 Ḫulūṣī 20. YY 1 Hüdāyī 16. YY 1 Ġbn-i Kemāl 16. YY 2 ʻĠffet 19. YY 1 Ġsḥāḳ 16. YY 1 ʻĠṣmetī 17. YY 5 Kelīm 17. YY 2 Lā (Lā-edrī) - 178 Maḳālī 16. YY 1 Manṭıḳī 17. YY 2 Meẕāḳī 17. YY 30 Mīr ? 4 Mīr-i Evliyā ? 21 Nā‟ilī 17. YY 13 Nābī 17. YY 78 Nādirī 17. YY 4 Naẓīm 18. YY 2 Naẓmī 16. YY 10 Nedīm 17. YY 3 Nedīmī ? 1 Nefʻī 17. YY 8 NeĢāṭī 17. YY 4 Nevʻī 16. YY 3 NiĢānī 15. YY 1 Niyāzī 17. YY 1 Pīrī ? 1 Raḥīmī 16. YY 1 Rāsiḫ 18. YY 1 Rıżāyī 17. YY 18 Riyāżī 17. YY 9 Rūḥī 16. YY 14 RüĢdī 17. YY 14 ẞābit 17. YY 217

(27)

9 Ṣā‟īb 17. YY 4 Ṣabrī 18. YY 45 Saʻdī 17. YY 1 Ṣafāyī 18. YY 1 Sırrī 17. YY 2 ġānī 16. YY 1 ġehrī 17. YY 48 ġerīf 18. YY 1 ġerīf Ṣabrī 17. YY 5 ġeyḫī 17. YY 1 Ṭālib 17. YY 4 Ṭarzī 17. YY 1 Ṭaybī 17. YY 6 Tecellī 17. YY 132 Ṭıflī 17. YY 18 ʻUbeydī 16. YY 1 Vecdī 17. YY 11 Vecīhī 17. YY 1 Velī ? 1 Veysī 17. YY 5 Yaḥyā Bey 16. YY 2 Yaḥyā Efendi 17. YY 19 Ẓuhūrī 17. YY 14 Ẕühtī ? 1 ( ? ) - 263

Tabloda görüldüğü üzere; 14. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar olan sürede, yaĢayan Ģairlerin bir kısmının Ģiirlerinden örnekler sunulmuĢtur. En çok beyit Sâbit‟e (217 beyit) aittir. Sâbit‟ten sonra Bâkî (166 beyit), Tecellî (132 beyit), Nâbî (78 beyit), ġehrî (48 beyit), Sabrî (45), Mezâkî (30 beyit), Fuzȗlî (28 beyit) ve Fasîh (26 beyit) Ģiirlerinden en çok örnekler

alınan Ģairlerdir. Ġncelenen bu bölümde; 86 Ģaire ait 1112 beyit, ayrıca Ģairini tespit

edemediğimiz 441 beyit olmak üzere toplam 1553 beyit vardır. ġairini tespit edemediğimiz bu 441 beyitin 178‟i “Lâ (Lâ-edrî)” baĢlıklı, 263‟ü de baĢlıksızdır.

Mecmuanın ele alınan kısmındaki gazellerde kullanılan vezinler aĢağıdaki tabloda gösterilmektedir.

(28)

10

KULLANILAN VEZĠN _SAYISI

1 Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilün 371

2 Feʻilātün Feʻilātün Feʻilātün Feʻilün 256

3 Mefāʻilün Feʻilātün Mefāʻilün Feʻilün 220

4 Mefʻūlü Fāʻilātü Mefāʻīlü Fāʻilün 198

5 Mefāʻīlün Mefāʻīlün Mefāʻīlün Mefāʻīlün 188

6 Mefʻūlü Mefāʻīlü Mefāʻīlü Feʻūlün 119

7 Feʻilātün Mefāʻilün Feʻilün 63

8 Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilün 44

9 Feʻilātün Feʻilātün Feʻilün 27

10 Mefāʻīlün Mefāʻīlün Feʻūlün 17

11 Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilātün 9

12 Mefʻūlü Fāʻilātün Mefʻūlü Fāʻilātün 7

13 Mefʻūlü Mefāʻīlün Mefʻūlü Mefāʻīlün 4

14 Mefʻūlü Mefāʻilün Feʻūlün 3

15 Müfteʻilün Fāʻilün Müfteʻilün Fāʻilün 3

16 Feʻūlün Feʻūlün Feʻūlün Feʻūlün 3

17 Mefāʻilün Mefāʻilün Mefāʻilün Mefāʻilün 3

18 Mefʻūlü Mefāʻīlü Feʻūlün 3

19 Mefʻūlü Mefāʽīlü Mefāʻīlün Faʻ 3

20 Müstefʻilātün Müstefʻilātün 2

21 Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilātün 2

22 Müfteʻilün Müfteʻilün Fāʻilün 2

23 Müstefʻilün Feʻūlün Müstefʻilün Feʻūlün 1

24 Mefʻūlü Fāʻilātün Mefāʻīlü Fāʻilātün 1

25 Müstefʻilün Müstefʻilün Müstefʻilün Müstefʻilün 1

26 Feʻūlün Feʻūlün Feʻūlün Feʻūl 1

27 Mefʻūlü Mefāʻīlü Mefāʻīlü Feʻūl 1

Vezin tablosunda görüldüğü üzere en çok “Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilün” kalıbı (371) kullanılmıĢtır. Bunu “Feʻilātün Feʻilātün Feʻilātün Feʻilün” (256), “Mefāʻilün

Feʻilātün Mefāʻilün Feʻilün” (220), “Mefʻūlü Fāʻilātü Mefāʻīlü Fāʻilün” (198), “Mefāʻīlün Mefāʻīlün Mefāʻīlün Mefāʻīlün” (188), “Mefʻūlü Mefāʻīlü Mefāʻīlü Feʻūlün” (119) kalıpları

takip etmiĢtir. Ġki beyit ise herhengi bir kalıba uymamaktadır. Mecmua Ģair ve Ģiir çeĢitliliği yönünden olduğu gibi vezin yönünden de zenginlik göstermektedir.

(29)

11 2. Metni Kurarken Ġzlenilen Yöntem

Mecmuada yer alan Ģiirleri; yayımlanmıĢ veya yüksek lisans ya da doktora tezi olarak üzerinde bilimsel çalıĢma yapılmıĢ divanlarla karĢılaĢtırarak elimizdeki metni oluĢturmaya çalıĢtık. Metni oluĢtururken mecmuayı esas almaya çalıĢtık. Ancak anlam ya da vezin yönünden sıkıntılı olan veya eksik olan yerlerde divandaki doğru Ģeklini tercih ettik.

Nâbî Divanı‟nda Ģekker-feĢānı, mecmuada sükker-feĢānı olarak geçen kelimelerden,

vezin ve anlam bakımından farklılık olmasa da mecmuada geçen sükker-feĢānı kelimesini metne aldık.

Ser-tābe-pāy nüsḫa-i endāmı dil-niĢīn

Aʻżāsı muʻtedilleb-i sükker-feĢānı Ģūḫ

(Nābī 93)15

Yine mecmuada geçen suya kelimesini, mecmuaya sadık kalmak için Cemʻî Divanı‟nda geçen āba kelimesinin yerine tercih ettik.

Ṣuya mā‟ilmiĢ perīler Cemʻiyā itse n‟ola

Naẓm-ı dil-cūyumdan ol Ģūḫ-ı perī-ruḫsār ḥaẓ

(Cemʻī 372)

Bâkî Divanı‟nda cān, mecmuada kān olarak geçen kelimelerden vezin bakımından farklılık olmasa da anlam bakımından divanda geçen cān kelimesini tercih ettik.

Sīne-i ʻāĢıḳda sırr-ı laʻl-i cānān gizlemiĢ Kān-ı ebdān içre ol kim cevher-i cān gizlemiĢ

(Bākī 130)

Mezâkî‟nin divanında ser-sürḫ, mecmuada sürḫ olarak geçen kelimelerden, vezne uygun olan divanda geçen ser-sürḫ kelimesini metne aldık.

(30)

12 ġāl sürḫ u ġonce bir ser-sürḫ u reng-i cāme sürḫ

Gör nice zībā yaraĢdı yār-ı sīm-endāma sürḫ

(Meẕāḳī 224)

Mecmuada eser olarak yazılmıĢ olan eẟer kelimesini doğru Ģekliyle metne aldık. Hīç maḳdem-i dil-berden yollarda eẟer yoḳ mı

Ey bād-ı ṣabā sende bir tāze ḫaber yoḳ mı

(Lā 1467)

Mecmuada “Lā” olarak adlandırılan beyitlerin bir kısmını Ģairlerin mahlaslarından yola çıkarak bazılarını da araĢtırarak kime ait olduğunu tespit ettik.

Lā [Bāḳī]

Ḳadrüñi seng-i muṣallāda bilüp ey Bāḳī Durup el baġlayalar ḳarĢuña yārān ṣaf ṣaf

(Bāḳī 920)

Lā [ Tecellī ]

Ṭabʻ-ı baḫīl ile zer ü sīmüñ ʻalāḳası OlmıĢ çü naḳĢ-ı mār sefīd ü siyāh u sürḫ

(Tecellī 492)

KarĢımıza, “Lā” olarak adlandırılan Divan Ģiirinin belki de en meĢhur beyti olan Fuzȗlî‟ye ait bir beyit de çıktı.

[Fużūlī]

Ṣaçma ey göz eĢkden göñlümdeki odlare ṣu Kim bu deñlü tutıĢan odlara ḳılmaz çāre ṣu

(31)

13 Mecmuamızda “Lā” baĢlıklı beyitlerin dıĢında hiç baĢlık verilmeyen beyitler de vardır. Bu beyitlerin tespitinde de yine “Lā” baĢlıklı beyitlerde izlediğimiz yolu izledik ve bir kısmını tespit edebildik.

[Bāḳī]

Ṭāliʻuñla nice bir ceng ü cidāl ey Bāḳī ʻᾹḳıbet kevkeb-i baḫtuñ seni dīvāne çeker

(Bāḳī 508) [Nābī]

Nühüfte sūziĢüm añlandı pīç u tābumdan Ġamum nihān idi fāĢ oldı ıżṭırābumdan

(Nābī 1304)

BaĢlığı olmayan ve kime ait olduğunu tespit edemediğimiz beyitleri ( ? ) ile gösterdik.

( ? )

Nāy-veĢ muṭribdan istimdād ile olmasa Ģevḳ Sīne-i pür-derdden gelse göñülden ḳopsa āh

( ? 1312)

Taybî‟ye ait aĢağıdaki beyitte olduğu gibi bazı yerlerde metin tamirinde bulunduk. Feyż-i ḫūn-ı siriĢk ile Ṭaybī

Demīdür ḫāme [itse] ġulġul-i sürḫ

(Taybī 814)

Mecmua ve divanları karĢılaĢtırırken farklılıkları dipnotta gösterdik. Dipnotta farkları belirtirken önce beyit numarasını verdik. Beyit numaralarını Latin rakamlarıyla gösterdik. Beyitlerde birinci mısra için a, ikinci mısra için b harfini kullandık.

Dipnotlarda, tercih ettiğimiz kelime ile diğer kelime arasında iki nokta (:) iĢaretini kullandık. KarĢılaĢtırmada doğru kabul ettiğimiz ya da tercih ettiğimiz ibareyi önce, yanlıĢ ya da farklı olan ibareyi sonra aldık.

(32)

14 Metinde yer alan Arapça ve Farça beyit ya da mısraları mecmuada olduğu gibi eski harfli Ģekillerini metne aldık. Ancak Türkçe anlamını dipnotlarda verdik.

Ṭıfl-ı dil ḳaddüñ görüp ʻıĢḳa elifden baĢladı

ريخل اب نوث بر رسؼت لا رسي بر16

(Lā 505)

Divanlarda olup da mecmuada bulunmayan, ancak vezin ve anlam gereği bulunması gereken bağlama edatı olan “ و – u, ü, vü” ile belirtme eklerini (-ı, -i, -u, -ü) normal olarak yazdık.

Mecmuada Ģiiri bulunan Ģairlerin yayımlanmıĢ ya da tez olarak çalıĢılmıĢ divanlarda bulamadığımız Ģiirlerini dipnotta belirttik.YayımlanmıĢ veya tez olarak hazırlanmıĢ divanlarda bulamadığımız beyitlerin bazılarını burada örnek olarak veriyoruz.

Ṣaḥn-ı çemende bülbül-i zārı allandurur Bād-ı nesīm bir gül-i raʻnā ṣallandurur

(Sābit 345) Ṣunma āġyāra ḳadeḥ ḥalḳa-i meclisde iken

Ey perī ṭaĢra uzatma ayaġın dā‟ireden

(Ḥāletī 398) Ṭāliʻumdan Ģöyle me‟yūsum ki itsem iʻtibār

Kevkeb-i baḫtum girībānumdan eylerse ẓuhūr

(Vecdī 500)

Son olarak, bazı yerlerde vezin gereği tarafımızdan kelimeler arasında takdim-tehir yapılmıĢtır. Ancak bunlar ayrıca belirtilmemiĢtir.

16

(33)

15

II. BÖLÜM

TRANSKRĠPSĠYONLU METĠN

( 103b-233a )

(34)

(35)

17 103b

Bāḳī

117 Mefāʻīlün Mefāʻīlün Mefāʻīlün Mefāʻīlün

Zebān-ı ṭaʻn-ı aʻdādan perīĢān olma ey Bāḳī Hezārān tīĢe-i āzār ururlar kāne incinmez

( ? )

2 Mefāʻīlün Mefāʻīlün Mefāʻīlün Mefāʻīlün

Zamān-i ʻiĢreti fevt itmek olmaz fırṣat eldeyken HemīĢe meclis āmāde hemīĢe elde cām olmaz

ʻĠṣmetī

318 Mefāʻilün Feʻilātün Mefāʻilün Feʻilün

Zemān-ı zerḳ ü riyā gitdi ʻĠṣmetī Ģimdi

Bu demde ġam der-i ṭabʻ-ı güĢādeden geçmez

( ? )

Zebān olsa tenüñde her ser-i mūyuñ muḥāb olmaz Sükūt itmek gibi nādāna ḫāżır cevāb olmaz

Bāḳī

519 Mefʻūlü Fāʻilātü Mefāʻīlü Fāʻilün

Zühd u ṣalāḥa eylemezüz ilticā hele Ṭutdı egerçi ʻālem-i kevnī fesādumuz

ẞābit

620 Feʻilātün Feʻilātün Feʻilātün Feʻilün

Zāhidā eyleme cemʻiyyet-i rindāne heves ẞıḳlet-i rīĢ-i dırāzuñ çekemezler uzkes

17

1 Sabahattin Küçük, Baki Divanı – Tenkitli Basım, 2. Baskı, TDK, Ankara 2011, s. 223.

18

3 Halȗk Ġpekten, Ġsmetî Dîvânı, Edisyon Kritik, Baylan Matbaası, Ankara 1974, s. 65.

19₅ _{Sabahattin Küçük, Baki Divanı – Tenkitli Basım, 2. Baskı, TDK, Ankara 2011, s. 218.}

(36)

18 Bāḳī

Zülf-i nigāre Ģāne-veĢ olursa dest-res

Miḳrāṣ22

gibi riĢte-i peyvend-i ġayrı kes

Fā‟iżī

Zer itdi noḳṭa-i iksīr mihri ser-tā-ser ġafaḳla olmıĢ idi çerḫ-i tāb-dāra nüḥās

104a

Bāḳī

Zülf-i siyāhı sāye-i perr-i hümā imiĢ

Ġḳlīm-i ḥüsne anuñ içün pādiĢāh25

imiĢ

Bāḳī

Zülfüñ esīri Bāḳī-i seḥḥāre27_dōstum

Bir mübtelā-yı bend-i kemend-i belā imiĢ

Cemālī

11 Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilün

Zümre-i ʻuĢĢāḳa olduñ ey dil-i ser-keĢte baĢ Oynadursın kelle(y)i bir gün ṣaḳın ġāfil mebāĢ

7 Sabahattin Küçük, Baki Divanı – Tenkitli Basım, 2. Baskı, TDK, Ankara 2011, s. 228. b miḳrāṣ : miḳrāż D.

8 Halil Ġbrahim Okatan, Kafzâde Fâʻizî, Hayatı Eserleri Sanatı-Tenkitli Divan Metni, YayımlanmamıĢ DT, Ġzmir 1995, s. 93.

9 Sabahattin Küçük, Baki Divanı – Tenkitli Basım, 2. Baskı, TDK, Ankara 2011, s. 234. b pādiĢāh : pādiĢā D.

10 Küçük, age. , s. 234. a süḥḥāre : bī-çāre D.

(37)

19 ʻAṭāyī

1228 Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilün

Zülfi bend eyler dili müjgānı cāne zaḫm urur Olmadı bī-çāreler bundan emīn iden ḫalāṣ

Tecellī

1329 Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilün

Zāhid-i daḫḫāle baḳma ʻārif ol Ḫayli gücdür ṭaʻn-ı nādāndan ḫalāṣ

Meẕāḳī

1430 Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilātün

Zāhidā gel cübbe vü destār ile gir meclise Eylesün maʻnā-yı rindi ṣūret-i taḳvāda raḳṣ

104b

ẞābit

Zāhid seḥerden iñleyerek geldi meclise Eksük midür ya ẞābit-i nā-Ģāda bir maraż

Nābī

1632 Mefʻūlü Mefāʻīlü Mefāʻīlü Feʻūlün

Zāhid dir idim it yüri rindāne taʻarruż Bilseydüñ eger itmegi rindāne taʻarruż

12 Divanda bulunamadı.

13 Sebahat Deniz, Tecellî ve Dîvânı, Veli Yayınları, Ġstanbul 2005, s. 240.

14 Ahmet Mermer, Mezâkî-Hayatı, Edebi KiĢiliği ve Divanı‟nın Tenkidli Metni, AKM Yayını, Ankara 1991, s 420.

15 Turgut Karacan, Bosnalı Alaeddin Sabit-Divan, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 1991,s. 437. 16 Ali Fuat Bilkan, Nabi Divanı I-II, 2. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara 2011, s. 727.

(38)

20 ẞābit

1733 Mefʻūlü Fāʻilātün Mefāʻīlü Fāʻilün

Zeyn itdi kāġıẓ-ı ruḫ-ı yāri siyāh ḫaṭ MenĢūrı ʻömr-i Ḫıżr olan pādiĢāh-ı ḫaṭ

Tecellī

1834 Feʻilātün Mefāʻilün Feʻilün

Zīnet-i bezm iken sebū-yı neĢāṭ ReĢḥa-i meydür āb-ı rū-yı neĢāṭ

Ẓuhūrī

1935 Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilātün Fāʻilātün

Zaḫm-ı ḫūn-pāĢ-i dile ġamzeñ ki der-kār olmada Leblerüñ her ḫande-i luṭfı nemeksāsı ġalaṭ

105a

Ẓuhūrī

Zamān-ı Ģekvede dest-i taẓallüm-i ʻuĢĢāḳ Gehī ʻināndan olur geh rikābdan maḥẓūẓ

Ṣā‟īb

2137 غوش َيركراخ راخ دْب قشػ زْسز

غوش َيرك رايتخا دْب َلؼش تس ذب

105b

17 Turgut Karacan, Bosnalı Alaeddin Sabit-Divan, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 1991,s. 440. 18 Sebahat Deniz, Tecellî ve Dîvânı, Veli Yayınları, Ġstanbul 2005, s. 246.

19 Asiye Kahraman,Ġshak-zâde Zuhȗrî Divanı,YayımlanmamıĢ YLT, Konya 2002, s. 171. 20 Kahraman, age. , s. 172.

(39)

21 Ẓuhūrī

Zaḫm-ı nigāhı ṭālib olur zaḫm-ı tāzeye Sūz-ı firāḳı ister anuñ ola dāġ-ı dāġ

ẞābit

Zemīni ḫūn-ı cigerle yu ṣoñra eyle sücūd Olur mı sālike seccāde cild-i nā-medbūġ

Meẕāḳī

Zeyn itdi bāġı zīb ü fer-i gül ṭaraf ṭaraf Ṭutdı cihānı naʻra-i bülbül ṭaraf ṭaraf

Bāḳī

Zaḫm-ı ḫadeng-i yār saʻādet niĢānıdır

Sīnem olaydı42

ey ḳaĢı yā kāĢkī hedef

106a

Nābī

Zühhāduñ itdügi daʻavāt-ı ṭamaʻ-me‟āl

ġāyeste-i ḳabūl olacaḳ iḥtimāl44

yoḳ

22 Asiye Kahraman, Ġshak-zâde Zuhȗrî Divanı, YayımlanmamıĢ YLT, Konya 2002, s. 173.

23 Turgut Karacan, Bosnalı Alaeddin Sabit-Divan, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 1991,s. 446. 24 Ahmet Mermer, Mezâkî-Hayatı, Edebi KiĢiliği ve Divanı‟nın Tenkidli Metni, AKM Yayını, Ankara

1991, s 428.

25 Sabahattin Küçük, Baki Divanı – Tenkitli Basım, 2. Baskı, TDK, Ankara 2011, s. 240. b olaydı : ideydi D.

26 Ali Fuat Bilkan, Nabi Divanı I-II, 2. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara 2011, s. 751. b iḥtimāl : iḥtimāli D.

(40)

22 Bāḳī

Zāhidā ʻibret gözin aç ṣūret-i ẕībāya baḳ Bir naẓar āyīne-i ṣunʻ-ı cihān-ārāya baḳ

Velehū

Zaḥmumuz ḫūnı mey-i gül-gūnumuzdur giceler

Bezmümüzden47

Ģemʻ-i rūĢen Ģuʻle-i ĢemĢīr-i ʻaĢḳ

Meẕāḳī

Zer-beft-i girān-ḳıymet iken böyle Meẕāḳī Ḥayfā ki ḫarīdār-ı metāʻ-ı ṣüḫanum yoḳ

Rūḥī

Zīr ü bālāsına baḳ ol ḫaṭ-ı ʻanber-fāmuñ Cennet altında ya üstünde dimiĢler ġāmuñ

Bāḳī

Zīr-i ḫāk olsa gerek menzilüñ āḫir n‟idelüm Māline mālik imiĢsin ṭutalum Ḳārūnuñ

27 Sabahattin Küçük, Baki Divanı – Tenkitli Basım, 2. Baskı, TDK, Ankara 2011, s. 248. 28 Küçük, age. , s. 246.

b bezmümüzden : bezmümüzde D.

30 CoĢkun Ak, Bağdatlı Rȗhî Dîvānı, KarĢılaĢtırmalı Metin I-II, Bursa 2001, s. 764. 30 Sabahattin Küçük, Baki Divanı – Tenkitli Basım, 2. Baskı, TDK, Ankara 2011, s. 270.

(41)

23 Velehu

Zer52 duhterīni sīneye çeksem ʻaceb midür

Mihrin53 hilāle beñzedeli meh-liḳālaruñ

Nābī

Zāhid elüñde dām-ı emel itme sübḥayı Tesbīḥi bāri bir daḫı rūz-ı Ģümāra çek

106b

Bāḳī

Zāhid ol ẟıḳlet ile uçmaġa ḫāżır olma56

Çıḳar ol cübbe vü destārı biraz ḫıffet bul

Velehū

Zülfüñi görsem ʻiẕāruñ üzre ey ḫūr-ı cemīl Ṣanuram zincīr Ģeklin baġlamıĢdur Selsebīl

Velehū

Zāhid ne lāzım ehl-i dile kīne-i Ģütür Gir bezm-i ʻıyĢ u ʻiĢrete sen de ḳıṭāre gel

31 Sabahattin Küçük, Baki Divanı – Tenkitli Basım, 2. Baskı, TDK, Ankara 2011, s. 262. a zer : rez D.

b mihrin : mihri D.

32 Ali Fuat Bilkan, Nabi Divanı I-II, 2. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara 2011, s. 803. 33 Sabahattin Küçük, Baki Divanı – Tenkitli Basım, 2. Baskı, TDK, Ankara 2011, s. 289.

a ḫāżır olma : ḫāżırlanma D. 34 Küçük, age. , s. 276. 35 Küçük, age. , s. 287.

(42)

24 Bāḳī

Zincīr-i zülf-i dil-bere dīvāne olmayan Baġlamaludur ey göñül uṣlu degüldür ol

Velī

37 Feʻilātün Feʻilātün Feʻilātün Feʻilün

Zīr-i destüñde zebūn olmıĢ iken bunce nücūm Ne ʻaceb devlet-i bī-kevkeb olursın maḫdūm

Bāḳī

Zāhidüñ ehl-i riyā sözleri cānum ḳurudur61

Sāḳiyā ṭoldura Ģol ḳan olacağı içelüm

Vecdī

Zīr-i ebrūda görüp çeĢmini bildüm ki degil Meẕheb-i ḥüsnde mestāneye miḥrāb ḥarām

Bāḳī

Zer gibi ḳalbi ṣāf olan gelsün ᾹteĢ-i meyde imtiḥān idelüm

107a

Lā

41 Mefʻūlü Mefāʻīlü Mefāʻīlü Feʻūlün

Zerd olsa n‟ola ḳaĢlaruñ ey ruḫları gül-gūn Ser-sūreleri muṣḥafuñ ekẟer olur altun

a Zāhidüñ ehl-i riyā sözleri cānum ḳurudur : Ᾱdemüñ ehl-i riyā sözleri ḳanın ḳurıdur D.

39 Ahmet Mermer, XVII. Yüzyıl Dîvân ġâiri Vecdî ve Dîvânçesi, MEB Yayınları, Ankara 2002, s. 113. 40 Sabahattin Küçük, Baki Divanı – Tenkitli Basım, 2. Baskı, TDK, Ankara 2011, s. 303.

(43)

25 ( ? )

Zāhidā cennet ne bābım kūy-ı dilber var iken Añmazam ṭūbāyı ol ḳadd-i ṣanevber var iken

Bāḳī

Zaḫm-ı ĢemĢīri65

vefā resmin gidermez sīneden Ᾱb naḳĢ-ı ṣūreti maḥv eylemez āyīneden

( ? )

Zāhide miḥrāb-ı mescid ʻārife ebrū-yı yār Cilvegerdür pertev-i nūr-ı Ḫudā her gūĢeden

Lā

45 Mefāʻilün Feʻilātün Mefāʻilün Feʻilün

Zamānla ne ʻaceb māh-pārelerden imiĢ Ṭarāvet-i bedenüñ gör ḥaṭ-āver olmıĢ iken

ẞābit

Zemīn-i münbit-i naẓmı67_{taṣarruf eylesün ẞābit}

Tekellüf ber-ṭaraf endīĢe-zāduñdur ḥaḳ ṭāpu

Ṣā‟īb

4768 ّا ماج رد دْشيه ًٔاكذًز بارُز

ّا ماٌشدّ َسْب ىايهرد ٔقرف تسيً

107b

a ĢemĢīri : ĢeemĢīrüñ D.

46 Turgut Karacan, Bosnalı Alaeddin Sabit-Divan, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 1991,s. 493.

a naẓmı : ṭabʻı D.

(44)

26 ẞābit

Ziḥām-ı Ģīfteden bir ḳızıl ḳıyāmetdür Efendi ḳan olıyor laʻl-i aḥmer üstinde

Lā

Zülfüñ ki düĢüp rūyuña ḳoy ḫam-be-ḫam olsun Çoḳ kimse giriftār olur böyle ḳalursa

( ? )

Zinhār unut bildügüñi düĢme ʻināda Bir pīre yapıĢ tā iresin sırr-ı meʻāda

Lā

Zülfüñ nice ʻāḳılları dīvāne ḳılur āh ġimdi yiñe ṭutuĢdı tevekkül ʻale‟llāh

Bāḳī

Zülf-i ʻanber-būyuñuñ sevdālarıdur dōstum

ʻᾹĢıḳın71

ḥālin perīĢān eyleyen sünbül gibi

Velehū

5372 Mefāʻīlün Mefāʻīlün Feʻūlün

Zebūn olmaz ʻacūz-ı dehre Bāḳī Bu meydāne benüm merdāne geldi

48 Turgut Karacan, Bosnalı Alaeddin Sabit-Divan, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 1991,s. 502. 52 Sabahattin Küçük, Baki Divanı – Tenkitli Basım, 2. Baskı, TDK, Ankara 2011, s. 406.

71_b _{ʻᾹĢıḳın : ʻᾹĢıḳuñ D.}

(45)

27 Nābī

Zerrin ḳalemle yazsa sezā74mihr Nābiyā

Ṭāḳ-ı sipihre bu ġazel-i ābdārumı

Cevrī

Zülfüñ hevesi dillere bir derd-i ser oldı Sevdā-yı maḥabbet ne ʻaceb fitne-ger oldı

Bāḳī

Zülfüñe dil virmeyen ḫāṭır-perīĢān olmadı Pāyüñe yüz sürmeyen ḫāk ile yeksān olmadı

108a

ẞābit

Zülfi çengāl ṣalup çāh-ı ẕenāḫdānda arar ʻᾹĢıḳ-ı Ģīfte-ḥālüñ dil-i üftādesini

( ? )

58 Feʻilātün Mefāʻilün Feʻilün

Zor olmaz ise zergerüñ bārı Bulmaḳ içün viṣāl-i dil-dārı

54 Ali Fuat Bilkan, Nabi Divanı I-II, 2. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara 2011, s. 1119.

a yazsa sezā : yazarsa revā M.

55 Hüseyin Ayan, Cevrî, Hayatı, Edebî KiĢilği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum 1981, s. 280.

(46)

28 ẞābit

Zaḫm-ı ĢemĢīr ile tenhāda raḳībi öldür Eskiden ḍarb-ı meẟeldür ki ʻibādet maḫfī

( ? )

60 Mefāʻilün Mefāʻilün Mefāʻilün Mefāʻilün

Zekātı ḥüsnüñi vir ʻāĢıḳ muḥtācuña Ģāhum Dirīġ eyler mi hiç Ģehler gedādan luṭf-ı iḥṣānı

ẞābit

Zerrin ḳadeḥ elinde vü ʻayninde kimse yoḳ GülĢende nergisüñ de göreydüñ ġurūrını

Tecellī

6280 Feʻilātün Feʻilātün Feʻilün

Sālik-i rāh-ı vaṣl olurdum eger Kār-ger olmasa göñülde hevā

Fużūlī

Seni bu deñlü yaḳınca güneĢ ey māh-liḳa O zavallı güneĢi sen ne ḳadar yaḳduñ olā

Tecellī

Sāġar-ı ser-Ģārdan ḳaṭʻ-ı naẓar ÇeĢm-i ḥasret ṭās-ı pür-ḫūndur baña

59 Turgut Karacan, Bosnalı Alaeddin Sabit-Divan, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 1991,s. 515. 61 Karacan, age. ,s. 528.

62 Sebahat Deniz, Tecellî ve Dîvânı, Veli Yayınları, Ġstanbul 2005, s. 320. 63 Divanda bulunamadı.

(47)

29 Lā

Serdī-i mihrüñ görüp cānum ısındı hecrine Gül-ḫan-ı miḫnetde kim kāĢāne-i dübdür baña

108b

Faṣīḥ

Seyre gül-zār-ı cemāl-i dil-rübāyı ey Faṣīḥ ÇeĢmümüñ her biri bir mīnālı revzendür baña

Velehū

Serde sevdā-yı ser-i zülfüñ ki devletdür baña Gūyıyā Ģeh-perr-i Ģāhīn-i saʻādetdür baña

Velehū

Sefīne-i dile tecrīd gösterür mi Ḫudā Kenār-ı sāḥil-i ümmīd gösterür mi Ḫudā

Nedīm

Seni tenhā soyup ey nev-nihāl-i bāġ-ı istiġnā Birāz müddet senüñle zevḳ ü ṣoḥbet idelüm tenhā

Faṣīḥī

Su‟āl eyler olursa mācerāmız āĢinālardan O gevher yādına dil itmede iĢk-i terin deryā

66 Mustafa Çıpan, Fasih Divanı, Ġnceleme-Tenkidli Metin, MEB Yayınları, Ġstanbul 2003, s. 261. 67 Çıpan, age. , s. 260.

68 Çıpan, age. , s. 263. 69 Divanda bulunamadı. 70 Divanda bulunamadı.

(48)

30 Faṣīḥ

Sāġar-ı ṣahpā-yı sāḳī āfitāb itdüñ bu Ģeb ġuʻle-i bādeyle bezmi māh-tāb itdüñ bu Ģeb

Velehū

Sāḳiyā bī-minnet-i peymāne-i pür-zūrumı Ehl-i bezmi bir nigāh ile ḫarāb itdüñ bu Ģeb

( ? )

73 Feʻilātün Feʻilātün Feʻilün

Sāġar üzre tehī degül bu ḥabāb ġīĢe çekmiĢ ayaġına mey-i nāb

Lā

74 Mefʻūlü Fāʻilātü Mefāʻīlü Fāʻilün

Sūdā-ger-i metāʻ-ı zemīnüñ zamānede Bir gizlü Ģey‟i ḳalmadı meydāne çıḳdı hep 109a

Ṣabrī

Sāḳiyā maḫmūrluḳ yazmaḳ diler Ṣabrī bugün ġol divātı kim medār-ı sürḫ idür laʻl-i müẕāb

Ṣabrī

Seyr-i cerīde çıḳdı diyü Ģāh-ı gül seḥer Ezhār ḫink-i bād ile meydāne çıḳdı hep

(49)

31 Faṣīḥ

Söylet götürüp meclise mīnā-yı Ģarābı Ey sāḳī yine bülbül-i dil-Ģāduñı diñlet

ẞābit

Her muġ-peçe-i mesti birer penbeden arslan Rengīn görinür ʻāĢıḳa taṣvīr-i ḫarābāt

Tecellī

Sāḳī ḳadeḥ-i meĢʻal-i bezm-i Ģeb-i dāc it Rindāne götür sāġarı tenvīr-mizāc it

Ṣabrī

Sāġarā Ģikestedür ġonce çemen bezminde kim Seng-i Ģebnem itdi ol cām-ı muṣaffāyı Ģikest

109b

Ṣabrī

Söz kesilsün dir iseñ tīġ-i zebān ey Ṣabrī Nice bir düĢmen-i ḫar-ṭabʻ u kim izʻān ile baḥẟ

ẞābit

Servüñ çınārı Ģīve-i reftārdur geçer Ġsterseñ eyle ey ʻalem-efrāz-ı nāz baḥẟ

77 Mustafa Çıpan, Fasih Divanı, Ġnceleme-Tenkidli Metin, MEB Yayınları, Ġstanbul 2003, s. 277. 78 Turgut Karacan, Bosnalı Alaeddin Sabit-Divan, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 1991,s. 368. 79 Divanda bulunamadı.

(50)

32 Tecellī

Sāye-i maʻdelet-i naḫl-i ḥarīmüñde senüñ Bir giyāh itmek olur serv-i ḫırāmān ile baḥẟ

Ṣabrī

Sāḳiyā cām-ı cilā-efzā-yı luṭf it tiz aç Jeng-i ġamdan pāḳ idüp tīġ-ı dili āyīne aç

Velehū

Sīneñi ʻarż it ḳabā-yı sürḫdur her ġonceye Ġonceler çāk-i girībān eylesün sen sīne aç

Lā

Saña cāy-ı ḫarām ey naḫl-ı bālā gülĢen-i cāndır Nesīm-i nev-bahārī gibi gel ṣaḥn-ı çemenden geç

Pīrī

87 Mefāʻilün Feʻilātün Mefāʻilün Feʻilün

Sāġar-ı lāle vü gül yād olur o gülĢende Fiġān fiġānuña dil dāġ dāġ añılmaz hiç

110a

ẞābit

Sākiyā ġayrı ḳadeḥ teklīfin itme ẞābite

Aña kāfīdür divāt-ı Ģerḫ-i ʻirfānı96_ḳadeḥ

83 Sebahat Deniz, Tecellî ve Dîvânı, Veli Yayınları, Ġstanbul 2005, s. 194.

96

(51)

33 Velehū

Ser-mestī-i muḥabbet ile çeĢm-i bülbüle

GülĢende her gülüñ98_{görinür bir yüzi ḳadeḥ}

Lā

Sāḳī getür iriĢdi bisāṭ-ı dem-i ṣabūḥ Ol āb-ı reh-güẕāruña ṭutmıĢ mizāc-ı rūḥ

ẞābit

Seyr-i dīdār-ı melā‟ik de cināyet degül a Neylesün nūr-ı cemāle çekinür cānı Ģeyḫ

Ẓuhūrī

Seḥer-dem eyledi gülĢende bülbülān feryād Girince ḫᵛāb-geh-i ġonceye ṣabā küstāḫ

Nābī

93 101 Mefʻūlü Fāʻilātü Mefāʻīlü Fāʻilün

Ser-tābe-pāy nüsḫa-i endāmı dil-niĢīn

Aʻżāsı muʻtedilleb-i sükker-feĢānı102Ģūḫ

110b

Tecellī

Seḥer-āhum ki ola derd-ālūd Umarum ṭāliʻim olur mesʻūd

b her gülüñ : her güli M. 91 Karacan, age. ,s. 379.

92 Asiye Kahraman, Ġshak-zâde Zuhȗrî Divanı, YayımlanmamıĢ YLT, Konya 2002, s. 126. 93 Ali Fuat Bilkan, Nabi Divanı I-II, 2. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara 2011, s. 490. b sükker-feĢānı : Ģekker-feĢānı D.

(52)

34 Tecellī

Sāye-veĢ ḫāk-i pāye düĢmek ile Ḫusrev-i Kāmurāndur ḫurĢīd

Veysī

Sedd-i Ġskender iseñ de ṣaḳın ey Ģāh ki olur Ᾱh maẓlūm güẕārende-i gūh-ı pūlād

Tecellī

97105 Mefāʻīlün Mefāʻīlün Feʻūlün

Seḥer āhumla bir kāġıẕ uçursam Çıḳar eflāke vara vara kāġıẕ

ʻAṭāyī

Söz ki olur mīve-i terden leẕīẕ ʻIĢḳ ile cūllāb Ģekkerden leẕīẕ

Meẕāḳī

Sefīd Ģuḳḳasın açmıĢ ʻalem be-dūĢ olmıĢ Baṣarsa evc-i sipihre n‟ola ḳadem kāġıẕ

Tecellī

Sāḳī-i bezmüñ degül mi lebleri ġīre-i nā-yāb-ı kevẟerden leẕīẕ

95 Sebahat Deniz, Tecellî ve Dîvânı, Veli Yayınları, Ġstanbul 2005, s. 206. 97 Deniz, age. , s. 210.

98 Divanda bulunmadı.

(53)

35 ẞābit

Saña bir vech ile mektūb taḥrīrine imkān yoḳ

Seḥāb-ı füsūnumdan110_{nem ḳapar neĢĢāfdur kāġıẕ}

111a

ẞābit

Süpürülsün ḥarem-i sīne ġubār-ı ġamdan Keyf dirler dile bir ṭufralı mihmān geliyor

Faṣīḥ

Sitemle ḫāṭıra senden ferāġ gelmez hīç Cefālaruñ bize ey bī-vefā ṣafā geliyor

Velehū

Sipihre itmez isem ser-fürū ʻaceb mi Faṣīḥ Cenāb-ı der-geh-i dil-dāra intisābum var

Velehū

Ser-i rehin gözedüp ey Faṣīḥ muntaẓır ol Ümīddür saña da bir nigāha furṣat olur

Velehū

Seyre ʻazīmet itsem o ḫurĢīd-ṭalʻatı

Gör ṭāliʻ-i sitāremi ol116_{gün seḥāb olur}

101 Turgut Karacan, Bosnalı Alaeddin Sabit-Divan, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 1991,s. 383. b fisūnumdan : ḳaṣvetümden D.

102 Karacan, age. ,s. 202.

105 Çıpan, age. , s. 292. 106 Çıpan, age. , s. 292.

(54)

36 Faṣīḥ

Sen mihr-i ḥüsne ẕerre ḳadar eylemez eẟer Vaḳt-i seḥerde gerçi çoḳ āh-ı ḥazīn olur

Velehū

Ser-ā-ser emtiʻa-i miḥnet ü ḳumāĢ-ı neĢāṭ Bu çārsū-yı maḥabbetde bir behāya gider

Velehū

Sūz-ı ġamuñ dile o ḳadar itdi kim eẟer Her ḳatre-i ĢiriĢk-i terüm bir Ģerār olur

Bāḳī

Sen meh-i bedrüñ żiyāsın virmek olmaz ʻāleme Ġttifāḳī bir yere cemʻ olsalar meh-pāreler

Velehū

Sulṭān-ı ʻaĢḳa bende ṣatar Ģimdi kendüyi Bāḳī de ḥaḳ budur ki ʻaceb pādiĢāhdur 111b

ẞābit

Saña ricā-yı der-āġūĢa ʻarż-ı ḥāl itdük

Maḥall-i merḥametüz gel Ģu der-kenāra buyur

116

b sitāremi ol : siyāhumı o D.

109 Çıpan, age. , s. 291.

(55)

37 ( ? )

Sāḳī ḳo nāzı vaḳt-i gül-i erġuvān geçer Bir nev-bahār olınca daḫı çoḳ zamān geçer

ẞābit

Sulṭān-ı ʻıĢḳ açıkda bulup ḳayd-ı sīneñi

ʻUĢĢāḳa ḫāṣ baġlamıĢ aḳ Ģehrorasıdur

Lā

Sırrımı fāĢ eyledi ol noḳṭa noḳṭa ḥāller

Ḳumda oynasın begüm Ģimden gerü remmāller

ẞābit

Saña beyān idelüm ser-güẕeĢt-i ʻuĢĢāḳı Ṣımāḫ-ı cānuñı ṭut evliyā münāḳıbıdur

ẞābit

Seyr-i ʻıyda çıḳarup hem-dem-i āḥbāb iderüz ʻIydı ol servi ṣalundurmaġa dōlāb iderüz

Velehū

Sögmek degül bu sūḳ-ı belādur dögerse de Ol ḫᵛāceden meżārebe sermāye isterüz

114 Divanda bulunamadı. 116 Divanda bulunamadı.

(56)

38 Velehū

Sipihr-i nāza çıḳsañ ider dil-i ser-bāz Girih girih resen-i āhı nerdübān-ı niyāz

( ? )

Sürülmez merhem-i bāde göñülden zaḫm-ı ġam gitmez Elinden ṭutmasañ sāḳī-i bezmüñ iĢimüz bitmez

Tecellī

Sell-i seyf-i Ģevḳ iken meydān ʻıĢḳ-ı yārda ġuʻle-i ḫurĢīd-i ṣubḥ-āyīnedür ĢemĢīrimüz

112a

Tecellī

Sīnemi yaḳdı tāze dāġ-ı heves Yanmadı penbe-i çerāġ-ı heves

Emrī

Sīnemde tāze dāġa budur ḳılduġum heves Bāġ-ı cihānda kiĢiye bir gül-izār bes

ẞābit

Sāʻatüñ geldi dimekdür ʻāĢıḳ-ı dil-ḥasteye Sīnesin açup nezāketle o sāʻat gösteriĢ

119 Turgut Karacan, Bosnalı Alaeddin Sabit-Divan, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 1991,s. 418. 121 Divanda bulunamadı.

122 Sebahat Deniz, Tecellî ve Dîvânı, Veli Yayınları, Ġstanbul 2005, s. 232. 123 Mehmet A. Yekta Saraç, Emrî Divanı, Eren Yayıncılık, Ġstanbul 2002, s. 138.

(57)

39 Velehū

Siḥrden bir Ģuʻbe gösterdüñ suḫen erbābına Böyle olsa Ģiʻrden ẞābit belāġat gösteriĢ

Velehū

Senüñle bilmez idüm ülfet eylemek güc imiĢ Ġazāl-i vaḥĢīsin ünsiyyet eylemek güc imiĢ

Velehū

Sevād-ı vechini ʻarż eyleyüp gice ʻāĢıḳ O sīm-pāre yandırdı iki ḳara ġuruĢ

Lā

Soyup bir nev-civānı dil-zeni dünyādan el çekmiĢ Girüp ol meẕheb-i rinde ṭarīḳ-i ʻāmdan el çekmiĢ

112b

Ṣabrī

Seni ṭaĢra çıḳarınca çıḳa yazdı cānım Hāy sulṭānım keremine çıḳıĢdur bu çıḳıĢ

Bāḳī

Sīne-i ʻāĢıḳda sırr-ı laʻl-i cānān gizlemiĢ

Kān-ı ebdān içre ol kim cevher-i cān136_gizlemiĢ

127 Karacan, age. ,s. 434.

(58)

40 ( ? )

Ser-firāz ol nīze-āsā keskin ol ĢemĢīrden Yāy gibi baĢ egme ḫalḳa rāst-rū ol tīr-veĢ

Bāḳī

Sīne çoḳ seyr itdük ey dil var ise ol sīm-ber

Siḥr-i ḳoynuñda ḳurż-ı138

māh-ı tābān gizlemiĢ

ẞābit

Senüñ ẟevābuña ḳandīl-i pür-fürūġ-ı dili KüniĢt-i ḥüsne ḳodum ṭāḳ-i ebruvānuna aṣ

ẞābit

Saña ḳalem-rev-i endīĢe ḫāṣdur ẞābit ḪōĢā edā-yı pezīr-rüfte ṭarz-ı ḫāṣṣü‟l-ḫāṣ

Lā

Semtle Anaṭolıdaki bā-ḫuṣūṣ Feyżle pür-çūn-i dil ṣāḥib-ḫuṣūṣ

113a

Bāḳī

Sīm-i eĢküñ yolına ḫarc eylemekden aġlama Yā nedür ʻāĢıḳ-ı Ģūrīde dünyādan ġaraż

136_b _{cān : kān M.}

138

b Siḥr-i ḳoynuñda ḳurż-ı : Siḥr ile ḳoynında ḳurṣ-ı D.